Tài liệu Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững tại huyện vĩnh cửu, tỉnh đồng nai

HUỲNH MINH ĐỨC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ HUỲNH MINH ĐỨC PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TẠI HUYỆN VĨNH CỬU, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ KHÓA 4 - NĂM 2021 Đồng Nai - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ ĐỒNG NAI HUỲNH MINH ĐỨC PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TẠI HUYỆN VĨNH CỬU, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊNH TRƯỜNG Đồng Nai, tháng 9 năm 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả các số liệu trình bày trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Huỳnh Minh Đức i LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Quý thầy/cô Ban Giám hiệu trường, Phòng sau Đại học-trường Đại học Công nghệ Đồng Nai đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi yên tâm hoàn thành tốt việc học của mình. Đặc biệt, thầy TS. Vũ Thịnh Trường người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện và hoàn tất luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các cơ quan: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai, Phòng Văn hóa Thông tin huyện Vĩnh Cửu, Cục Thống kê tỉnh huyện Vĩnh Cửu, Ban Quản lý các khu di tích lịch sử cách mạng… và các điểm tham quan du lịch đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong quá trình thu thập tài liệu, thông tin có liên quan đến nội dung nghiên cứu và khảo sát thực tế. Cuối cùng cám ơn các anh/chị học viên khóa 04 đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện hoàn thành tốt luận văn. Trân trọng! Vĩnh Cửu, ngày 15 tháng 9 năm 2021 Tác giả Huỳnh Minh Đức ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................. vi PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 1 2. Các công trình nghiên cứu có liên quan .......................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................ 5 3.1. Mục tiêu chung ............................................................................................................. 5 3.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................................. 5 4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................... 5 5. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................................... 5 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 5 6.1. Phương pháp thu thập tài liệu ....................................................................................... 5 6.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh ................................................................... 6 6.3. Phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống ................................................................ 6 6.4. Phương pháp điều tra xã hội học .................................................................................. 6 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ......................................................................................... 6 8. Bố cục Luận văn .............................................................................................................. 7 PHẦN NỘI DUNG .............................................................................................................. 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI .................................................................................................................................... 8 1.1. Các khái niệm ............................................................................................................... 8 1.1.1. Du lịch ....................................................................................................................... 8 1.1.2. Du lịch sinh thái ....................................................................................................... 10 1.1.3. Tài nguyên du lịch sinh thái .................................................................................... 13 1.1.4. Phát triển bền vững .................................................................................................. 15 1.1.5. Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững .................................................... 16 1.1.6. Các sản phẩm du lịch trong loại hình du lịch sinh thái ........................................... 18 iii 1.2. Một số vấn đề lý luận về phát triển du lịch sinh thái.................................................. 20 1.2.1. Các nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái.............................................................. 20 1.2.2. Các điều kiện phát triển du lịch sinh thái ................................................................ 26 1.2.2.1. Về tài nguyên du lịch ............................................................................................ 26 1.2.2.2. Về hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch ................ 26 1.2.2.3. Các điều kiện khác................................................................................................ 27 1.2.3. Tác động của hoạt động du lịch sinh thái đến kinh tế - xã hội và môi trường ........ 29 1.3. Thực tiễn phát triển du lịch sinh thái tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai................... 31 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI Ở HUYỆN VĨNH CỬU, TỈNH ĐỒNG NAI .................................................................................................. 33 2.1. Tổng quan về huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai.......................................................... 33 2.2. Tài nguyên phát triển du lịch sinh thái tại huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai ............. 34 2.2.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên ..................................................................................... 34 2.2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn ................................................................................... 36 2.2.3. Đánh giá chung ........................................................................................................ 40 2.3. Thực trạng phát triển du lịch tại huyện Vĩnh Cửu...................................................... 41 2.3.1. Tình hình hoạt động kinh doanh du lịch sinh thái ................................................... 41 2.3.1.1. Các điểm và các tuyến du lịch sinh thái ............................................................... 41 2.3.1.2. Các loại hình, sản phẩm du lịch sinh thái ............................................................. 42 2.3.1.3. Số lượng cơ sở kinh doanh du lịch sinh thái ........................................................ 44 2.3.1.4. Tình hình doanh thu từ các điểm du lịch .............................................................. 46 2.3.1.5. Hoạt động tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch ............................................. 46 2.3.2. Thực trạng phát triển du lịch sinh thái..................................................................... 47 2.3.2.1. Vốn đầu tư phát triển du lịch sinh thái ................................................................. 47 2.3.2.2. Hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch ..................... 51 2.3.2.3. Hệ thống cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống phục vụ di lịch ..................................... 52 2.3.2.4. Cơ chế quản lý và chính sách phát triển du lịch ................................................... 53 2.3.3. Tác động của du lịch sinh thái đến kinh tế xã hội và cảnh quan môi trường .......... 56 2.3.3.1. Tác động tích cực ................................................................................................. 57 2.3.3.2. Tác động tiêu cực ................................................................................................. 57 2.3.4. Phân tích tính bền vững của hoạt động du lịch sinh thái ở huyện Vĩnh Cửu .......... 58 iv 2.3.4.1. Tính bền vững về môi trường ............................................................................... 58 2.3.4.2. Tính bền vững về kinh tế ...................................................................................... 59 2.3.4.3. Tính bền vững về xã hội ....................................................................................... 60 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG CHO HUYỆN VĨNH CỬU, TỈNH ĐỒNG NAI ............. 61 3.1. Định hướng phát triển du lịch sinh thái cho huyện Vĩnh Cửu theo hướng bền vững 66 3.1.1. Cơ sở đề xuất phát triển du lịch sinh thái cho huyện Vĩnh Cửu theo hướng bền vững…........................................................................................................................... .... 66 3.1.2. Định hướng phát triển du lịch sinh thái cho huyện Vĩnh Cửu theo hướng bền vững …................................................................................................................................... .... 66 3.1.2.1. Định hướng phát triển thị trường khách du lịch sinh thái .................................... 66 3.1.2.2. Thị trường khách du lịch nội địa .......................................................................... 69 3.1.2.3. Định hướng phát triển sản phẩm du lịch .............................................................. 70 3.1.2.4. Các sản phẩm du lịch bổ trợ ................................................................................. 72 3.1.2.5. Định hướng tổ chức không gian phát triển du lịch ............................................... 74 3.1.2.6. Định hướng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch .......................................... 81 3.2. Các giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch sinh thái cho huyện Vĩnh Cửu theo hướng bền vững ................................................................................................................. 85 3.2.1. Giải pháp về vốn đầu tư ........................................................................................... 85 3.2.2. Giải pháp về cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng ................................................ 86 3.2.3. Giải pháp về bảo vệ môi trường .............................................................................. 87 3.2.4. Giải pháp về nâng cao chất lượng du lịch ............................................................... 88 3.2.5. Giải pháp pháp về quản lý ....................................................................................... 89 3.2.6. Giải pháp về Marketing ........................................................................................... 91 3.2.7. Giải pháp về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực ................................................. 93 PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................................... 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 95 PHỤ LỤC .......................................................................................................................... 99 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Danh sách di tích lịch sử trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu ................................. 37 Bảng 2.2. Các sản phẩm du lịch sinh thái chủ yếu đang được khai thác ở huyện Vĩnh Cửu. ................................................................................................................................. 43 Bảng 2.3. Số lượng du khách tại một số điểm du lịch sinh thái ...................................... 45 Bảng 2.4. Một số dự án phát triển cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật ....................... 48 Bảng 2.5. Lao động tại một số điểm du lịch sinh thái trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu. .... 56 Bảng 2.6. Thống kê kết quả phiếu khảo sát ..................................................................... 62 vi PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, cùng với sự phát triển kinh tế du lịch đã trở hành một bộ phận không thể thiếu trong đời sống văn hóa-xã hội của con người. Khi xã hội càng phát triển, Du lịch càng trở thành một ngành kinh tế quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, địa phương. Những lợi ích mà ngành Kinh tế du lịch mang lại là vô cùng to lớn, không chỉ dưới góc độ đóng góp vào ngân sách của địa phương hay giải quyết các vấn đề thất nghiệp, xoá đói giảm nghèo mà còn là phương thức để kết nối giao lưu văn hóa, quảng bá hình ảnh, con người của địa phương tới đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh, kể cả du khách nước ngoài. Trên thế giới, du lịch là ngành dịch vụ, ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia được mệnh danh là ngành công nghiệp không khói. Ở Việt Nam, mặc dù du lịch còn khá non trẻ nhưng cũng đang phát triển với tốc độ nhanh và được xác định là ngành kinh tế quan trọng. Sự phát triển của du lịch cũng dễ dàng tạo điều kiện cho các ngành kinh tế khác cùng phát triển. Với những thuận lợi, những mặt tích cực mà du lịch đem lại thì thực sự có khả năng làm thay đổi bộ mặt kinh tế của nước ta. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ đó, du lịch sinh thái đã và đang phát triển nhanh chóng ở nhiều quốc gia trên thế giới, thu hút sự quan tâm rộng rãi của các tầng lớp xã hội, đặc biệt đối với những người có nhận thức cao về môi trường. Mô hình du lịch sinh thái giúp con người có điều kiện tiếp cận với thiên nhiên hoang sơ, môi trường trong lành, tìm hiểu nền văn hóa bản địa đặc sắc đa dạng, thỏa mãn nhu cầu khám phá của con người. Du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm hỗ trợ cho mục tiêu bảo tồn môi trường tự nhiên, phát triển cộng đồng và được coi là loại hình du lịch hấp dẫn thu hút khách du lịch. Du lịch sinh thái còn góp phần giải quyết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường góp phần phát triển du lịch bền vững. Chính vì vậy, loại hình du lịch sinh thái được lựa chọn trong chiến lược phát triển các loại hình du lịch nhiều quốc gia trên thế giới bởi tính ưu việt của nó, trong đó có Việt Nam. Song, phát triển du lịch với mục đích thuần kinh tế tuy đem đến nhiều lợi ích trước mắt, nhưng ngày càng bộc lộ những hạn chế, bất cập. Về lâu dài, nguy cơ làm suy kiệt tài nguyên du lịch, giảm tính đa dạng và đe dọa hủy hoại môi trường sinh thái, tác động xấu đến các nền văn hóa bản địa, đến cộng đồng địa phương, hậu quả của những tác động này sẽ ảnh hưởng tiêu cực trở lại đến chính sự phát triển du lịch trong dài hạn. Từ thực tế này, đã xuất hiện nhu cầu nghiên cứu về các loại hình du lịch mới, những cách thức phát triển du lịch mới, quan tâm hơn đến việc bảo vệ tài nguyên du lịch, đến môi trường sinh thái, đến trách nhiệm với cộng đồng, xã hội, cân đối hơn giữa các yếu tố trước mắt và lâu dài trong quá trình phát triển. Huyện Vĩnh Cửu được đánh giá là địa phương có những lợi thế mạnh để phát triển du lịch như: diện tích rừng lớn nhất tỉnh Đồng Nai, phong cảnh thiên nhiên hữu tình, có 1 bản sắc văn hóa, ngành nghề phong phú, khí hậu ôn hòa… có thể khai thác phát triển du lịch sinh thái, du lịch vườn. Vĩnh Cửu có Khu Bảo tồn thiên nhiên Văn hóa Đồng Nai là một trong những khu dự trữ sinh quyển thế giới của Việt Nam đã được UNESCO công nhận. Nơi đây có nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp như: Công viên đá Hiếu Liêm, thác Ràng, hồ Trị An, hồ Bà Hào, hồ Sen… Ngoài ra, huyện Vĩnh Cửu có nhiều di tích văn hóa, lịch sử, trong đó có các di tích cấp quốc gia như: Trung ương cục miền Nam, Khu ủy miền Đông, địa đạo Suối Linh. Các di tích này là những địa điểm rất hấp dẫn và thu hút du khách hành hương, về nguồn… trong thời gian qua, huyện Vĩnh Cửu đã và đang thực hiện công tác giới thiệu, quảng bá du lịch của địa phương như: tăng cường giới thiệu du lịch của huyện trên các phương tiện truyền thông đại chúng (báo, đài, internet); phối hợp với Trung tâm Xúc tiến Du lịch của tỉnh tổ chức các tour Fam trip, Press trip cho các doanh nghiệp lữ hành, báo, đài trong và ngoài tỉnh đến khảo sát du lịch tại địa phương; tham gia giới thiệu, quảng bá du lịch tại các sự kiện, hội chợ triển lãm du lịch trong và ngoài tỉnh; hỗ trợ các doanh nghiệp du lịch lắp dựng các pano quảng bá du lịch tại địa phương… Được biết, huyện Vĩnh Cửu chú trọng phát triển đô thị, dịch vụ, du lịch làm nhiệm vụ đột phá để phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch sẵn các khu vực có tiềm năng để phát triển du lịch, trong đó có du lịch sinh thái. Huyện Vĩnh Cửu là nơi quy hoạch nhiều dự án du lịch nhất tỉnh, một trong ba lĩnh vực trọng tâm được xác định sẽ tạo ra đột phá trong phát triển kinh tế được xác định tại Đại hội Đảng bộ huyện Vĩnh Cửu lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025 đã đề ra 03 nhiệm vụ đột phá, trong đó có nhiệm vụ “Tập trung phát triển Du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của huyện Vĩnh Cửu vào năm 2030, trọng tâm là du lịch cảnh quan thiên nhiên gắn với di tích lịch sự, xây dựng thương hiệu du lịch Rừng, hồ Trị An, sinh thái vườn, hỗ trợ phát huy mạnh mẽ vai trò động lực của doanh nghiệp, cộng đồng dân cư tham gia xã hội hóa hạ tầng du lịch, hình thành một số tuyến, điểm du lịch đặc trưng của địa phương”. Tuy nhiên, so với tiềm năng và sự phát triển của du lịch sinh thái trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu chưa đạt được mức tương xứng, còn nhiều hạn chế đáng kể trên các mặt, như: chất lượng và tính đa dạng của sản phẩm du lịch, chất lượng và tính đồng bộ của hệ thống cơ sở vật chất, chất lượng nguồn nhân lực ngành du lịch, công tác quản lý hoạt động du lịch, mối quan hệ liên kết, tính cạnh tranh trên thị trường… Đặc biệt, từ góc độ phát triển bền vững, hoạt động du lịch huyện Vĩnh Cửu đang bộc lộ những vấn đề đáng quan tâm: (1) Tăng trưởng của ngành du lịch chưa vững chắc. (2) Tốc độ và mức độ ổn định của tăng trưởng du lịch, đóng góp của du lịch cho GRDP của huyện đều thấp hơn so với mặt bằng chung của tỉnh. (3) Du lịch huyện Vĩnh Cửu chưa đón bắt và tranh thủ tốt được những cơ hội từ hội nhập ngày càng sâu rộng và toàn diện của tỉnh với kinh tế cả nước. (4) Hoạt động du lịch gây không ít tác động tiêu cực tới tài nguyên du lịch, tới môi trường tự nhiên, xã hội, tới việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá vật thể, phi vật thể, một số ngoại ứng tiêu cực từ du lịch tới cộng đồng… Những hạn chế, yếu kém trên ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển du lịch của huyện Vĩnh Cửu cả trước mắt cũng như về lâu dài. Vì thế, việc nghiên cứu, đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái ở huyện Vĩnh Cửu thiếu tính bền vững. Từ đó, 2 đề xuất định hướng cùng những giải pháp thiết thực, phát triển hơn nữa du lịch sinh thái ở địa phương trong những năm sắp tới theo hướng bền vững trên cả ba phương diện: Kinh tế, Xã hội và Môi trường là một vấn đề hết sức cấp thiết, nên tôi quyết định chọn đề tài “Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững tại huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai” cho luận văn tốt nghiệp ngành Quản lý Kinh tế. 2. Các công trình nghiên cứu có liên quan So với nhiều tỉnh trong vùng Đông Nam Bộ và cả nước, Đồng Nai nhìn chung vẫn là một tỉnh chậm phát triển về du lịch, đời sống người dân dựa vào nông nghiệp là chủ yếu. Du lịch sinh thái là loại hình du lịch vẫn còn khá mới mẻ đối với tỉnh Đồng Nai nói chung và huyện Vĩnh Cửu nói riêng. - Đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ của Ths. Nguyễn Thành Trí-Nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai (2015) “Du lịch Đồng Nai phát triển bền vững trong hội nhập kinh tế Quốc tế năm 2015 và định hướng năm 2025”. Một trong những kết quả quan trọng của đề tài mà tác giả đánh giá, xác định những vấn đề đặt ra đối với phát triển du lịch cần xem xét đồng bộ sự phát triển từ 03 gốc độ: Kinh tế, Văn hóa-xã hội và Tài nguyên môi trường. - Đề tài của TS. Võ Văn Thành – TS. Phan Huy Xu (2017) “Một số vấn đề phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam”. Tác giả định hướng phát triển du lịch bền vững ngày càng được Nhà nước và các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động du lịch quan tâm nhiều hơn. - Đề tài của Ths. Trần Thu Hương - Ths. Trần Thị Phượng - Ths. Nguyễn Thị Minh Tuyền (2020) “Khai thác tài nguyên du lịch nhân văn cho phát triển du lịch sinh thái tỉnh Đồng Nai”. Các tác giả đánh giá những kết quả đạt được của ngành du lịch tỉnh Đồng Nai nói chung và loại hình du lịch sinh thái nói riêng trong thời gian qua; từ đó chỉ ra những thuận lợi, khó khăn và đề xuất một số giải pháp, kiến nghị để bảo tồn giá trị tài nguyên du lịch nhân văn phục vụ cho sự phát triển “Thương hiệu” du lịch sinh thái của tỉnh Đồng Nai. - Đề tài của Ths. Phan Lê Cơ (2020) “Một số hạn chế trong liên kết để phát triển du lịch sinh thái vùng Đông Nam Bộ”. Tác giả đề ra 03 yếu tố quyết định đến liên kết du lịch sinh thái vùng Đông Nam Bộ: (1) Sự nhận thức cần thiết của liên kết du lịch sinh thái (2) Các điều kiện du lịch sinh thái (3) Phương pháp liên kết du lịch sinh thái. Trên cơ sở phân tích 03 yếu tố này, đề tài chỉ rõ 04 hạn chế cơ bản và đề xuất các giải pháp trong thời gian tới. - Đề tài của TS. Nguyễn Tiến Dũng (2019) “Đánh giá sự hài lòng của du khách nội địa tại điểm đến du lịch sinh thái nông nghiệp, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng”. Tác giả sử dụng mô hình định lượng HolSat để khám phá và đánh giá những nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách nội địa tại điểm đến du lịch sinh thái nông nghiệp huyện Di 3 linh, tỉnh Lâm Đồng, từ đó đề xuất các giải pháp để nâng cao sức hấp dẫn của điểm đến du lịch sinh thái nông nghiệp huyện Di Linh. - Đề tài Ths. Đoàn Thị Thanh Vân – Ths. Trần Thu Hương (2020) “Xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù cho phát triển du lịch Đồng Nai”. Sản phẩm du lịch đặc thù được hiểu là một khái niệm rất rộng, bao gồm tất cả thành phần để giúp cho ngành du lịch của một vùng phát triển, tạo ra tính hấp dẫn cao, giúp gây dựng hình ảnh và thương hiệu của điểm đến; tạo sức cạnh tranh và động lực cho các sản phẩm du lịch khác cùng phát triển. Du lịch Đồng Nai đã và đang chủ động tạo ra những sản phẩm du lịch đặc thù, độc đáo và mới lạ để giúp cho việc xây dựng “Thương hiệu” điểm đến, xây dựng đặc thù phát triển mạnh du lịch Đồng Nai - Đề tài của Ths. Phạm Hùng Đức (2019) chuyên đề “Thực trạng giải pháp nguồn nhân lực ngành du lịch tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới”. Trong quá trình hội nhập Quốc tế, đặc biệt từ khi là thành viên chính thức của tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), APEC, thực hiện cam kết với các nước ASEAN…đã đặt ngành du lịch tỉnh Đồng Nai trước cơ hội và thách thức to lớn, đòi hỏi nguồn nhân lực trong ngành du lịch ngày càng hoàn thiện để đáp ứng nhu cầu, phát triển của ngành du lịch. Tác giả tìm hiểu và đưa ra các giải pháp phát triển nguồn nhân lực nhằm góp phần phát triển du lịch Đồng Nai trong thời kỳ hội nhập Quốc tế. - Đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ của PGS.TS. Phạm Trung Lương (năm 2009) chuyên đề “Nghiên cứu và phân tích kinh nghiệm phát triển du lịch bền vững tại Đồng Nai”, tác giả đã đề ra một số bài học kinh nghiệm qua các mô hình phát triển du lịch ở Đồng Nai như vai trò của cộng đồng và các nhà lãnh đạo, quản lý phát triển du lịch ở địa phương; tăng cường năng lực (giao tiếp, ngôn ngữ, sản xuất và quản lý kinh doanh) cho cộng đồng để tham gia hoạt động du lịch; phát triển hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch; sự hợp tác công - tư trong phát triển du lịch…là rất quan trọng cho phát triển du lịch vườn, du lịch sinh thái ở các địa phương. - Đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ của PGS.TS. Phạm Trung Lương (năm 2009) chuyên đề “Khái niệm và những vấn đề liên quan mô hình phát triển du lịch bền vững tại Đồng Nai”. Tác giả đưa ra các bước xây dựng mô hình phát triển du lịch bền vững như: xác định mục tiêu mô hình (mô hình trình diễn, mô hình hay để nhân rộng, trình diễn…) và các mục tiêu phát triển mô hình; tiến hành lựa chọn địa điểm xây dựng mô hình; đánh giá hiện trạng tiềm năng tài nguyên, các điều kiện có liên quan phát triển du lịch, khu vực xây dựng mô hình; các định khó khăn, thuận lợi trong khai thác tài nguyên du lịch; xác định các giải pháp nhằm đảm bảo sự vận hành của mô hình. Các đề tài tổng quan hoạt động du lịch hằng năm, kế hoạch cho năm tiếp theo hoặc quy hoạch tổng thể phát triển du lịch sinh thái trong giai đoạn sắp tới. Còn hầu hết các luận văn đều dừng lại ở mức đánh giá, phân tích tổng quan tiềm năng, thực trạng phát triển du lịch nói chung, không đi sâu nghiên cứu về loại hình du lịch sinh thái ở địa phương. Do đó, trên cơ sở kế thừa những đóng góp của các công trình nghiên cứu đi 4 trước, đề tài “Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững tại huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai” tập trung nghiên cứu sâu, làm rõ tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái của huyện Vĩnh Cửu trong giai đoạn 2015-2020, từ đó đề xuất những định hướng và giải pháp chủ yếu phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu, giai đoạn 2021-2025. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung: Nghiên cứu này được thực hiện nhằm mục tiêu phân tích và đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai, giai đoạn 2015-2020. Từ đó, đề xuất các hàm ý quản lý kinh tế phù hợp cho chính quyền địa phương và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy hoạt động du lịch sinh thái của địa phương phát triển theo hướng bền vững. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững. - Phân tích, đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững của huyện Vĩnh Cửu, giai đoạn 2015-2020. - Đề xuất một số hàm ý quản lý kinh tế nhằm phát triển hoạt động du lịch sinh thái tại huyện Vĩnh Cửu theo hướng bền vững. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: địa bàn nghiên cứu được giới hạn trong phạm vi huyện Vĩnh Cửu; được đặt trong mối quan hệ với các huyện, thành phố trực thuộc tỉnh Đồng Nai - Về thời gian: thực trạng phát triển du lịch sinh thái ở huyện Vĩnh Cửu, giai đoạn 2015-2020. 5. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển bền vững trong hoạt động du lịch sinh thái tại huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp thu thập tài liệu Để đảm bảo tính khách quan và khoa học của đề tài thì việc thu thập tài liệu cùng tất cả những thông tin liên quan đến du lịch trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nói chung và huyện Vĩnh Cửu nói riêng là hết sức quan trọng. Do đó, trong quá trình thực hiện đề tài này, tác giả cần phải tìm, nghiên cứu và tham khảo một lượng lớn tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau, như: các giáo trình, các công trình nghiên cứu, báo cáo khoa học, số liệu thống kê của các cơ quan, ban ngành; một số luận văn, luận án đã nghiên cứu trước đó; các Văn bản pháp luật, Nghị quyết, Nghị định; các bài báo, tạp chí và thông tin liên quan trên mạng Internet, Tivi,… 5 6.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Phương pháp này để sử dụng trong đề tài thông qua việc phân tích, tổng hợp và so sánh rất nhiều thông tin và số liệu về du lịch ở huyện Vĩnh Cửu từ những nguồn khác nhau. Do đó, tác giả cần phải xử lý, phân tích và tổng hợp thành các bảng số liệu tinh. Tất cả những tài liệu và số liệu đã qua xử lý đều trở thành căn cứ đáng tin cậy, để từ đó đưa ra những đánh giá cụ thể về tiềm năng cũng như phân tích, nhìn nhận đúng với thực tế khách quan về thực trạng phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu. 6.3. Phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống Việc vận dụng phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống trong nghiên cứu đề tài cho phép đánh giá toàn diện các tiềm năng phát triển du lịch ở huyện Vĩnh Cửu cũng như phân tích đúng thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại địa phương để từ đó đưa ra định hướng và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch sinh thái trong tương lai một cách phù hợp. 6.4. Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp này có vai trò quan trọng trong nghiên cứu địa lí du lịch vì tính chất xã hội của đối tượng nghiên cứu. Để thu thập các thông tin có liên quan nhằm phục vụ nội dung đề tài, tác giả đã sử dụng phương pháp hỏi ý kiến gián tiếp thông qua các phiếu khảo sát du khách tham quan tại các điểm, khu du lịch trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu, đó là: Làng Bưởi Tân Triều, Khu bảo tồn thiên nhiên-Văn hóa Đồng Nai, hồ Trị An, Khu du lịch sinh thái Cao Minh... Đây cũng là căn cứ cho việc xây dựng định hướng phát triển và đề ra các giải pháp thực hiện phù hợp, có tính khả thi cao đối với hoạt động du lịch sinh thái ở địa phương. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Một số đóng góp chủ yếu từ kết quả nghiên cứu của luận văn: - Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về phát triển sinh thái theo hướng bền vững để vận dụng vào thực tiễn nghiên cứu phát triển sinh thái theo hướng bền vững ở huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai. - Đánh giá tổng hợp những tiềm năng phát triển du lịch sinh thái ở huyện Vĩnh Cửu. - Phân tích thực trạng phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững ở huyện Vĩnh Cửu, rút ra những thành tựu và hạn chế nhằm bổ sung cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các định hướng cùng giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững ở huyện Vĩnh Cửu, giai đoạn 2021-2025. - Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan Quản lý du lịch và Chính quyền huyện Vĩnh Cửu trong công tác quản lý, chỉ đạo phát triển du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng nhằm nâng cao hiệu quả khai thác ngành du 6 lịch, góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện của nền kinh tế-xã hội của huyện Vĩnh Cửu. 8. Bố cục Luận văn Ngoài phần Mở đầu tác giả vừa trình bày xong, Luận văn bố cục gồm 3 Chương: - Chương 1: Cơ sở Lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch sinh thái. - Chương 2: Thực trạng phát triển du lịch sinh thái ở huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai. - Chương 3: Giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững ở huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai. 7 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI 1.1. Các khái niệm 1.1.1. Du lịch Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế và của tổ chức Du lịch Thế giới (WTO) thì hiện du lịch được coi là ngành kinh tế hàng đầu của thế giới có đóng góp quan trọng cho việc thu hút ngoại tệ và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển của du lịch thường gắn liền với việc khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên tự nhiên và nhân văn, trong nhiều trường hợp cũng có ý nghĩa đối với các hoạt động kinh tế khác. Việc khai thác các nguồn tài nguyên có thể đem lại nguồn lợi cho ngành du lịch nhưng đối với cộng đồng thì các tài nguyên này có thể mở ra cơ hội có được lợi ích lớn hơn. Chính vì vậy, cần có quy hoạch sử dụng lãnh thổ hợp lý để có được sự phân phối công bằng trong việc sử dụng các nguồn tài nguyên hạn hẹp của Trái đất giữa ngành du lịch với các ngành kinh tế khác đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững. Từ giữa thế kỷ 19, du lịch bắt đầu phát triển mạnh và ngày nay đã trở thành một hiện tượng kinh tế xã hội phổ biến. Nhiều nước đã sử dụng chỉ tiêu đi du lịch của dân cư như là một trong những tiêu chí đánh giá chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, khái niệm “Du lịch” được hiểu rất khác nhau tại các quốc gia khác nhau và từ nhiều góc độ khác nhau. Do hoàn cảnh khác nhau, dưới mỗi góc độ nghiên cứu khác nhau, mỗi người có một cách hiểu về du lịch khác nhau. + Theo Guer Freuler thì “Du lịch với ý nghĩa hiện đại của từ này là một hiện tượng của thời đại chúng ta, dựa trên sự tăng trưởng về nhu cầu khôi phục sức khoẻ và sự thay đổi của môi trường xung quanh, dựa vào sự phát sinh, phát triển tình cảm đối với vẻ đẹp thiên nhiên”. + Kaspar cho rằng du lịch không chỉ là hiện tượng di chuyển của cư dân mà phải là tất cả những gì có liên quan đến sự di chuyển đó. Chúng ta cũng thấy ý tưởng này trong 8 quan điểm của Hienziker và Kraff “Du lịch là tổng hợp các mối quan hệ và hiện tượng bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lưu trú tạm thời của các cá nhân tại những nơi không phải là nơi ở và nơi làm việc thường xuyên của họ”. Về sau định nghĩa này được hiệp hội các chuyên gia khoa học về du lịch thừa nhận. + Theo các nhà kinh tế, du lịch không chỉ là một hiện tượng xã hội đơn thuần mà nó phải gắn chặt với hoạt động kinh tế. Nhà kinh tế học Picara-Edmod đưa ra định nghĩa: “Du lịch là tổng hoà việc tổ chức và chức năng của nó không chỉ về phương diện khách vãng lai mà chính về phương diện giá trị do khách chi ra và của những khách vãng lai mang đến với một túi tiền đầy, tiêu dùng trực tiếp hoặc gián tiếp cho các chi phí của họ nhằm thoả mãn nhu cầu hiểu biết và giải trí”. Theo Luật Du lịch (2017) tại Chương I, Điều 3 giải thích từ ngữ, khoản 1: “Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên trong thời gian không quá 01 năm liên tục nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, nghỉ dưỡng, giải trí, tìm hiểu, khám phá tài nguyên du lịch hoặc kết hợp với mục đích hợp pháp khác”. + Theo cách tiếp cận của các đối tượng liên quan đến hoạt động du lịch: - Đối với người đi du lịch: Du lịch là cuộc hành trình và lưu trú của họ ở ngoài nơi cư trú để thoả mãn các nhu cầu khác nhau: hoà bình, hữu nghị, tìm kiếm kinh nghiệm sống hoặc thoả mãn các nhu cầu về vật chất và tinh thần khác. - Đối với người kinh doanh du lịch: Du lịch là quá trình tổ chức các điều kiện về sản xuất và phục vụ nhằm thoả mãn, đáp ứng các nhu cầu của người du lịch và đạt được mục đích số một của mình là thu lợi nhuận. - Đối với chính quyền địa phương: Du lịch là việc tổ chức các điều kiện về hành chính, về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật để phục vụ khách du lịch, là tổng hợp các hoạt động kinh doanh nhằm tạo điều kiện cho khách du lịch trong việc hành trình và lưu trú, là cơ hội để bán các sản phẩm của địa phương, tăng thu ngoại tệ, tăng thu nhập, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho dân địa phương. - Đối với cộng đồng dân cư sở tại: Du lịch là một hiện tượng kinh tế xã hội mà hoạt động du lịch tại địa phương mình, vừa đem lại những cơ hội để tìm hiểu nền văn hoá, phong cách của những người ngoài địa phương mình, vừa là cơ hội để tìm việc làm, 9 phát huy các nghề cổ truyền, tăng thu nhập nhưng đồng thời cũng gây ảnh hưởng đến đời sống người dân sở tại như: về môi trường, trật tự an ninh xã hội, nơi ăn, chốn ở,… Du lịch có thể được hiểu là: - Sự di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú nhằm mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao tại chỗ nhận thức về thế giới xung quanh, có hoặc không kèm theo việc tiêu thụ một số giá trị tự nhiên, kinh tế, văn hoá và dịch vụ của các cơ sở chuyên cung ứng. - Một lĩnh vực kinh doanh các dịch vụ nhằm thoả mãn nhu cầu nảy sinh trong quá trình di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú với mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao nhận thức tại chỗ về thế giới xung quanh. Như vậy, qua các khái niệm nêu trên chúng ta thấy được rằng có rất nhiều cách hiểu khác nhau về du lịch, song ta cũng có thể thấy rằng đa số các ý kiến đều cho rằng du lịch là loại hình có liên quan đến việc di chuyển và lưu lại tạm thời ở ngoài nơi cư trú thường xuyên nhằm mục đích tham quan, nghĩ dưỡng… 1.1.2. Du lịch sinh thái Có thể nói cho đến nay khái niệm về “Du lịch sinh thái” vẫn còn được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau, với những tên gọi khác nhau. Tuy nhiên, mặc dù những tranh luận vẫn còn tiếp tục nhằm đưa ra một định nghĩa chung được chấp nhận về “Du lịch sinh thái”, đa số ý kiến tại các diễn đàn quốc tế chính thức về “Du lịch sinh thái” đều cho rằng “Du lịch sinh thái” là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn và được quản lý bền vững về mặt sinh thái. Du khách sẽ được hướng dẫn tham quan với những diễn giải cần thiết về môi trường để nâng cao hiểu biết, cảm nhận được những giá trị thiên nhiên và văn hoá mà không gây ra những tác động không thể chấp nhận đối với các hệ sinh thái và văn hoá bản địa. “Du lịch sinh thái” là loại hình du lịch tham quan, thám hiểm, đưa du khách tới những môi trường còn tương đối nguyên vẹn, về các vùng thiên nhiên hoang dã, đặc sắc để tìm hiểu, nghiên cứu các hệ sinh thái và các nền văn hoá bản địa độc đáo, làm thức dậy ở du khách tình yêu và trách nhiệm bảo tồn phát triển đối với tự nhiên và cộng đồng địa phương. Là hình thức du lịch có trách nhiệm không làm ảnh hưởng đến các khu bảo 10 tồn thiên nhiên, không ảnh hưởng đến môi trường và góp phần duy trì, phát triển cuộc sống của cộng đồng người dân địa phương. Khái quát lại, có thể coi “Du lịch sinh thái” là loại hình du lịch có những đặc tính cơ bản sau: - Phát triển dựa vào những giá trị (hấp dẫn) thiên nhiên và văn hoá bản địa. - Được quản lý bền vững về môi trường sinh thái. - Có giáo dục và diễn giải về môi trường. - Có đóng góp cho những nỗ lực bảo tồn và phát triển cộng đồng. Lần đầu tiên được Hector Ceballos-Lascurain đưa ra năm 1987 định nghĩa tương đối hoàn chỉnh về “Du lịch sinh thái”: “Du lịch sinh thái là du lịch đến những khu vực tự nhiên còn ít bị thay đổi với những mục đích đặc biệt: nghiên cứu, tham quan với ý thức trân trọng thế giới hoang dã và những giá trị văn hoá được khám phá”. Cùng với thời gian, định nghĩa về “Du lịch sinh thái” được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm đưa ra, điển hình là: “Du lịch sinh thái là du lịch đến các khu vực còn tương đối hoang sơ với mục đích tìm hiểu về lịch sử môi trường tự nhiên và văn hoá mà không làm thay đổi sự toàn vẹn của các hệ sinh thái. Đồng thời tạo những cơ hội về kinh tế để ủng hộ việc bảo tồn tự nhiên và mang lại lợi ích về tài chính cho người dân địa phương” (theo Wood, 1991). Du lịch sinh thái được phân biệt với các loại hình du lịch thiên nhiên khác về mức độ giáo dục cao về môi trường và sinh thái thông qua những hướng dẫn viên có nghiệp vụ lành nghề. Du lịch sinh thái tạo được mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên hoang dã cùng với ý thức được giáo dục để biến chính khách du lịch thành những người đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường. Phát triển “Du lịch sinh thái” sẽ làm giảm thiểu tác động của khách du lịch đến văn hoá và môi trường, đảm bảo cho địa phương được hưởng nguồn lợi tài chính do du lịch mang lại và chú trọng đến những đóng góp tài chính cho việc bảo tồn thiên nhiên (theo Allen, 1993). Định nghĩa của Hiệp hội Du lịch sinh thái quốc tế: “Du lịch sinh thái là việc đi lại có trách nhiệm tới các khu vực thiên nhiên mà bảo tồn được môi trường và cải thiện phúc lợi cho người dân địa phương”. 11 Như vậy, từ định nghĩa đầu tiên được đưa ra năm 1987 cho đến nay, nội dung của định nghĩa về “Du lịch sinh thái” đã có sự thay đổi, từ chỗ đơn thuần coi hoạt động “Du lịch sinh thái” là loại hình du lịch ít tác động đến môi trường tự nhiên sang cách nhìn tích cực hơn theo đó “Du lịch sinh thái” là loại hình du lịch có trách nhiệm với môi trường, có tính giáo dục và diễn giải cao về tự nhiên, có đóng góp cho hoạt động bảo tồn và đem lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. Ở Việt Nam, “Du lịch sinh thái” là lĩnh vực mới được đặt ra nghiên cứu từ giữa thập kỷ 90 song đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu về du lịch và môi trường. Do trình độ nhận thức khác nhau, ở những góc độ nhìn nhận khác nhau, khái niệm về “Du lịch sinh thái” cũng còn nhiều điểm chưa thống nhất. Định nghĩa về “Du lịch sinh thái” ở Việt Nam: “Du lịch sinh thái là một loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa gắn với giáo dục môi trường, có đóng góp cho nổ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương”. Tuy nhiên, hầu hết các định nghĩa theo quan điểm về du lịch sinh thái tại Việt Nam có thể được rút gọn như sau: “Du lịch sinh thái là du lịch và giải trí vừa dựa vào thiên nhiên vừa mang tính bền vững”, định nghĩa này đã làm rõ các thành phần mô tả và quy tắc của khái niệm du lịch sinh thái. Thành phần bản chất có tính mô tả hay tích cực theo nghĩa là nó miêu tả đơn giản vị trí hoạt động và các động cơ khuyến khích thích hợp của người đi du lịch. Thành phần duy trì có tính qui tắc và qui chuẩn theo nghĩa là nó phản ánh người ta muốn gì ở hoạt động này. Một điểm quan trọng là tính bền vững được kết hợp với các khía cạnh thực tiễn về môi trường, văn hoá xã hội và kinh tế. Tóm lại, một cách ngắn ngọn và xúc tích, du lịch sinh thái có thể được hiểu như sau: “Du lịch sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa gắn với giáo dục môi trường, có đóng góp cho nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương”. Định nghĩa này đã được Tổng cục Du lịch Việt Nam phối hợp chuyên gia hàng đầu của các lĩnh vực liên quan xây dựng và thông qua tại hội thảo quốc gia về phát triển Du lịch sinh thái Việt Nam vào ngày 9/9/1999. Điều này được coi là sự mở đầu thuận lợi cho các bước tiếp theo trong quá trình thúc đẩy sự phát triển của du lịch sinh thái Việt Nam nói riêng và du lịch bền vững nói chung. Tuy nhiên, du lịch sinh thái thực tế chỉ là một hướng phát triển của du lịch bền vững nói chung. Việc tập trung nghiên cứu du lịch sinh thái và các quy luật phát 12