Tài liệu Phát triển các khu công nghiệp tỉnh hưng yên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ THÚY HÀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HƢNG YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ THÚY HÀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HƢNG YÊN Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐINH QUANG TY XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, bản Luận văn “Phát triển các khu công nghiệp tỉnh Hƣng Yên” là công trình nghiên cứu độc lập, do chính tôi hoàn thành. Các tài liệu tham khảo và trích dẫn đƣợc sử dụng trong Luận văn này đều nêu rõ xuất xứ tác giả và đƣợc ghi trong Danh mục các tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan trên! Hà Nội, ngày 10 tháng 08 năm 2016 Học viên Lê Thúy Hà LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giáo viên hƣớng dẫn khoa học TS. Đinh Quang Ty đã hết sức tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo, và đồng hành cùng tôi trong suốt quá trình làm Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các Giáo sƣ, Tiến sĩ, chuyên gia, nhà giáo đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho Luận văn của tôi thêm hoàn thiện về mặt nội dung và hình thức. Nhân đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các Thầy/Cô giáo Khoa Kinh tế chính trị, Trƣờng Đại học kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi về thủ tục và quy trình trong suốt quá trình làm Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các cán bộ, nhân viên các sở, ban, ngành hữu quan, đặc biệt là Ban Quản lý các KCN, Sở Kế hoạch và Đầu tƣ tỉnh Hƣng Yên đã tận tình giúp đỡ và cung cấp các tài liệu, số liệu liên quan đến đề tài. Xin đƣợc bày tỏ tình cảm tới bạn bè, đồng nghiệp - những ngƣời đã luôn quan tâm, động viên, khích lệ cho tôi thêm động lực phấn đấu hoàn thành tốt khóa đào tạo thạc sĩ. Cuối cùng, xin gửi lời biết ơn sâu sắc tới những ngƣời thân trong gia đình đã luôn kề cận, động viên, giúp đỡ cả về mặt vật chất, tinh thần trong quá trình học tập và đặc biệt là thời gian làm Luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Lê Thúy Hà MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... ii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ...........................................4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................4 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước .................................................................4 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ..................................................................5 1.1.3. Đánh giá tổng quát về những khoảng trống trong các công trình nghiên cứu và xác định trọng tâm nghiên cứu của luận văn ..............................................8 1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển khu công nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trƣờng .........................................................................................................9 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại KCN ............................................................9 1.2.2. Khái niệm về phát triển các khu công nghiệp .............................................12 1.2.3. Vai trò của các khu công nghiệp và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển các khu công nghiệp......................................................................................13 1.2.4. Nội dung phát triển các KCN trên địa bàn cấp tỉnh ..................................21 1.2.5. Các tiêu chí đánh giá chất lượng phát triển các khu công nghiệp .............26 1.3. Kinh nghiệm phát triển các KCN của một số địa phƣơng trong nƣớc và bài học tham khảo cho tỉnh Hƣng Yên ..................................................................................31 1.3.1. Các địa phương được lựa chọn nghiên cứu ................................................31 1.3.2. Những bài học rút ra cho Hưng Yên ...........................................................35 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................37 2.1. Cơ sở phƣơng pháp luận ....................................................................................37 2.1.1. Phép biện chứng duy vật .............................................................................37 2.1.2. Chủ nghĩa duy vậy lịch sử ...........................................................................37 2.2. Các phƣơng pháp cụ thể .....................................................................................38 2.2.1. Phương pháp thu thập, xử lý dữ liệu thứ cấp ..............................................38 2.2.2. Phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp .....................................39 2.2.3. Phương pháp thống kê .................................................................................40 2.2.4. Phương pháp so sánh ..................................................................................40 2.2.5. Phương pháp logic kết hợp với phương pháp lịch sử .................................40 2.2.6. Phương pháp trừu tượng hóa khoa học ......................................................42 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP Ở TỈNH HƢNG YÊN GIAI ĐOẠN 2005 – 2015 ...................................................................43 3.1. Vài nét khái quát về tỉnh Hƣng Yên và về các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên ..................................................................................................................43 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của Tỉnh ..............................................43 3.1.2. Tổng quan tình hình phát triển các KCN trên địa bàn tỉnh Hưng Yên * Số lượng và sự phân bố các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ...............45 3.2. Thực trạng phát triển các KCN ở tỉnh Hƣng Yên theo một số lát cắt chính.............47 3.2.1. Thực trạng phát triển nội tại của các KCN .................................................47 3.2.2. Thực trạng tác động lan tỏa của các KCN trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ...........56 3.3. Đánh giá chung về phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên giai đoạn 2005 - 2015 ................................................................................................64 3.3.1. Thành tựu nổi bật ........................................................................................64 3.3.2. Những hạn chế lớn và nguyên nhân ............................................................66 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HƢNG YÊN GIAI ĐOẠN 2016 - 2020 VÀ TẦM NHÌN 2030 ..........72 4.1. Dự báo bối cảnh mới tác động đến sự phát triển các KCN ở Việt Nam nói chung và tỉnh Hƣng Yên nói riêng ............................................................................72 4.1.1. Bối cảnh quốc tế ..........................................................................................72 4.1.2. Bối cảnh trong nước ....................................................................................74 4.2. Phƣơng hƣớng và mục tiêu phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn .................75 4.2.1. Phương hướng .............................................................................................75 4.2.2. Mục tiêu .......................................................................................................77 4.3. Các nhóm giải pháp chủ yếu ..............................................................................78 4.3.1. Nhóm giải pháp phát triển các khu công nghiệp về mặt kinh tế .................78 4.3.2. Nhóm giải pháp phát triển các khu công nghiệp về mặt xã hội ..................85 4.2.3. Nhóm giải pháp về bảo vệ môi trường tại các khu công nghiệp .................90 4.3.4. Các giải pháp khác ......................................................................................93 KẾT LUẬN .............................................................................................................101 TÁI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................103 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BQL Ban Quản lý 2 CN Công nghiệp 3 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 4 ĐKKT Đặc khu kinh tế 5 ĐKKT đặc khu kinh tế 6 DN Doanh nghiệp 7 FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài 8 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 9 HACCP Hệ thống phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn 10 HHTP KCNC Hòa Lạc 11 KCN Khu công nghiệp 12 KCNC Khu công nghệ cao 13 KCNC khu công nghệ cao 14 KCX Khu chế xuất 15 KCX khu chế xuất 16 KKT Khu kinh tế 17 KT – XH Kinh tế - xã hội 18 MNC Công ty đa quốc gia 19 ODA nguồn vốn hỗ trợ chính thức 20 PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 21 PTBV Phát triển bền vững 22 SHTP KCNC TP HCM 23 UBND ủy ban nhân dân 24 VSIP KCN Việt Nam - Singapore i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 3 Bảng 3.3 4 Bảng 3.4 5 Bảng 3.5 7 Bảng 4.1 Nội dung Tình hình thu hút đầu tƣ của các KCN trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên đến hết năm 2015 Tổng hợp các quốc gia, vùng lãnh thổ có dự án đầu tƣ tại các KCN trên địa bàn tỉnh đến hết năm 2015 Tỷ lệ lấp đầy các KCN của tỉnh Hƣng Yên tính đến hết năm 2015 Qui mô diện tích các KCN tỉnh Hƣng Yên năm 2015 Cơ cấu GDP trên địa bàn tỉnh phân theo 3 khu vực kinh tế (2011-2015) và chỉ tiêu đến 2016, 2020 Mục tiêu cụ thể phát triển các KCN tỉnh Hƣng Yên đến 2020 ii Trang 48 49 51 53 58 78 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Để thực hiện thành công sự nghiệp CNH, HĐH phù hợp với xu thế chung của thế giới và điều kiện lịch sử đất nƣớc, trong hơn 30 năm đổi mới vừa qua, Đảng ta đã kiên trì với đƣờng lối xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trƣờng, hội nhập quốc tế, và trong đó phát triển các KCN đƣợc xác định là một phƣơng thức quan trọng. Phƣơng thức này cho phép khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên, nguồn nhân lực; thu hút và sử dụng vốn, khoa học – công nghệ, kinh nghiệm tổ chức quản lý, …của thế giới vào quá trình sản xuất kinh doanh và các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Tính đến hết năm 2015, các KCN, KKT đã thu hút đƣợc khoảng 70% tổng số vốn FDI của cả nƣớc, đóng góp khoảng 50% tổng kim ngạch xuất khẩu; nộp ngân sách nhà nƣớc tăng 38% so với cùng kỳ năm 2014, giải quyết việc làm cho gần 2,7 triệu lao động,... Các KCN, KCX, KKT đang tiếp tục khẳng định vai trò động lực và những đóng góp của mình đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Hƣng Yên là vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc với rất nhiều tiềm năng và lợi thế để phát triển KCN nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Vì vậy, trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên đã thành lập và cấp giấy chứng nhận cho 10 KCN, trong đó có 3 KCN đã đi vào hoạt động. Tuy nhiên, sự phát triển các KCN tỉnh Hƣng Yên vẫn còn nhiều bất cập nhƣ: số dự án đầu tƣ từ Mỹ và EU còn nhiều hạn chế; các dự án đầu tƣ cho phát triển cơ sở hạ tầng, phát triển dịch vụ, các ngành công nghiệp phụ trợ và các ngành công nghệ cao còn ít; và vấn đề môi trƣờng sinh thái, v.v … 1 Với mong muốn góp phần giải quyết vấn đề này, tôi chọn đề tài “Phát triển các khu công nghiệp tỉnh Hƣng Yên” để thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên ngành Kinh tế chính trị. Câu hỏi nghiên cứu: Cần phải làm gì và làm như thế nào để phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Hình thành cơ sở lý luận, thực tiễn để đánh giá thực trạng phát triển của các KCN trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên những năm gần đây, từ đó đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp góp phần thúc đẩy các KCN ở địa phƣơng này phát triển một cách hiệu quả trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển các KCN ở Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trƣờng và hội nhập quốc tế hiện nay. -Khảo cứu kinh nghiệm phát triển các KCN của một số địa phƣơng trong nƣớc và đúc kết bài học tham khảo cho tỉnh Hƣng Yên. - Đánh giá thực trạng phát triển các KCN ở tỉnh Hƣng Yên giai đoạn 2005 - 2015 -Đề xuất phƣơng hƣớng và các giải pháp phát triển bền vững các KCN trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên giai đoạn 2016 – 2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Những vấn đề về phát triển các KCN dƣới góc độ kinh tế chính trị 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Các KCN trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên. - Về thời gian: Tập trung vào hai giai đoạn 2005 – 2015 và 2016 - 2020 4. Những đóng góp của luận văn 2 - Hệ thống hóa và góp phần làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về phát triển các KCN. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển các KCN trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên giai đoạn 2010 - 2015, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và những nguyên nhân của những hạn chế đó. - Đề xuất phƣơng hƣớng và các giải pháp chủ yếu góp phần phát triển các KCN ở tỉnh Hƣng Yên theo hƣớng bền vững trong giai đoạn 2016 – 2020. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn về khu công nghiệp Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng phát triển các khu công nghiệp ở tỉnh Hƣng Yên giai đoạn từ 2005 -2015 Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng, giải pháp phát triển các khu công nghiệp tỉnh Hƣng Yên giai đoạn 2016 – 2020, tầm nhìn 2030 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước KCN là một trong những mô hình cụ thể của loại hình ĐKKT trên thế giới. Từ năm 1574, Italia đã nghiên cứu và thực hiện việc xây dựng một ĐKKT vào loại sớm nhất trên toàn cầu dƣới dạng một Thƣơng cảng tự do. Mô hình về KCN xuất hiện chậm hơn mô hình Thƣơng cảng tự do. Ở Anh có KCN đầu tiên của mình vào năm 1896. Sau chiến tranh thế giới thứ II, nhu cầu đầu tƣ vào công nghiệp từ quốc gia này tới quốc gia khác ngày càng lớn đã thổi một làn gió mới vào mô hình KCN truyền thống, trong đó xuất hiện những mục tiêu mới của KCN, đặc biệt là thu hút đầu tƣ của nƣớc ngoài. Trong thập kỷ 70, 80 của thế kỷ 20, hàng loạt quốc gia khác đã rầm rộ xây dựng KCX để đón nhận làn sóng đầu tƣ ào ạt từ các quốc gia có lợi thế về vốn, công nghệ, thị trƣờng… vào công nghiệp. Trong khi nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ gặt hái đƣợc những kết quả đáng khích lệ từ phát triển KCX (nhƣ Thụy Điển, Ấn Độ, Ai Cập, Đài Loan…) thì không ít quốc gia khác lại không đạt đƣợc nhƣ vậy, thậm chí thất bại. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nhiều quốc gia không mặn mà với mô hình KCX, tìm kiếm mô hình khác thích hợp và hiệu quả hơn, trong đó: Hàn Quốc nghiên cứu và thực hiện phát triển theo mô hình KCN tập trung; Trung Quốc nghiên cứu và thực hiện phát triển theo mô hình KCN Hƣơng Trấn (thu hút các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nƣớc đầu tƣ vào các ngành công nghiệp, dịch vụ), mô hình KKT mở (quy mô rất lớn về không gian và địa bàn, đa dạng về ngành nghề, trong đó công nghiệp đƣợc chú trọng để khuyến khích các doanh nghiệp trong nƣớc và nƣớc ngoài đầu tƣ). 4 Việc quy hoạch các KCN tập trung qua đó thu hút các nhà đầu tƣ xây dựng hạ tầng KCN và áp dụng các cơ chế ƣu đãi cho các doanh nghiệp đầu tƣ hoạt động trong KCN sẽ tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất công nghiệp địa phƣơng và tăng khả năng quản lý của nhà nƣớc đối với các hoạt động sản xuất trong KCN. Bên cạnh đó, phát triển KCN sẽ giúp thúc đẩy hoạt động chuyển giao, đổi mới công nghệ sản xuất. Nghiên cứu Chinese Science and Technology Industrial Parks của Susan M. Walcott (2003) đã xem xét vai trò các KCN Trung Quốc trong việc thu hút các công nghệ hiện đại để sản xuất các hàng hóa có chất lƣợng đƣa ra thị trƣờng trong nƣớc và quốc tế. Tác phẩm này đã đƣa ra các lập luận dựa trên các lý thuyết về liên kết KCN trong bối cảnh của Trung Quốc với các khác biệt ở các địa phƣơng khác nhau, từ Tây An ở phía Tây tới Bắc Kinh ở phía Bắc, Tô Châu – Thƣơng Hải ở duyên hải và Shenzhen – Dongguan ở Đông Nam. Bên cạnh đó, tác gải cũng khẳng định rằng, việc phát triển sản xuất trong các KCN sẽ có tác động lan tỏa thúc đẩy sự phát triển của các vùng lân cận và của toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Hội nghị quốc tế về “Khu công nghiệp sinh thái” tổ chức tại Hyderabad, Ấn Độ năm 2009 đã thu hút sự tham gia của hơn 80 đại biểu đến từ các quốc gia nhƣ Đức, Tunisia, Ấn Độ, Indonesia, Maroc, Bangladesh và Philippines. Mục đích chính của hội nghị là để tạo điều kiện trao đổi kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý bền vững các KCN và tăng cƣờng hợp tác trong tƣơng lai. Tại hội nghị này, các nhà nghiên cứu tập trung vào khái niệm, các khía cạnh pháp lý và chính sách liên quan đến KCN. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học trong nƣớc phân tích và đánh giá thực trạng phát triển các KCN. Nhiều nghiên cứu đã có đánh giá khá sâu sắc và nêu bật đƣợc các đặc trƣng, tồn tại cơ bản của các 5 KCN, các doanh nghiệp trong KCN hiện nay cũng nhƣ các chính sách và thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc đối với các KCN.Các công trình nghiên cứu về vấn đề này có thể chia thành các “nhóm tài liệu” theo nội dung nhƣ sau: Nhóm tài liệu về xây dựng và phát triển KCN bao gồm: + Nguyễn Ngọc Dũng (2009), chuyên đề “Định hướng phát triển các KCN ở Việt Nam đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020”. Chuyên đề này nghiên cứu về việc hoàn thiện mô hình đơn vị sự nghiệp có thu trong lĩnh vực đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng KCN ở một số địa phƣơng có điều kiện kinh tế khó khăn. + Nguyễn Ngọc Dũng (2011), luận án Tiến sĩ “Phát triển các KCN đồng bộ trên địa bàn Hà Nội 2011” đƣa ra lý luận về phát triển KCN đồng bộ trong quá trình CNH, HĐH và hội nhập của thủ đô Hà Nội; từ đó đề xuất xây dựng thí điểm mô hình KCN đặc thù của thủ đô. + Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ (2015) “Xây dựng các khu kinh tế: kinh nghiệm quốc tế và hàm ý cho Việt Nam”. Đây là báo cáo chuyên san nói về những ƣu thế của khu kinh tế, khu công nghiệp trên thế giới; từ đó đúc kết cho Việt Nam những bài học quý giá;đồng thời đúc kết những thuận lợi cũng nhƣ khó khăn sẽ gặp phải trong quá trình xây dựng và phát triển các khu kinh tế trong đó có KCN. + Nguyễn Chơn Trung, (2004): “Phát triển các KCN, KCX trong quá trình CNH – HĐH”(luận văn thạc sĩ kinh tế). Luận văn đã trình bày một số vấn đề về sự hình thành và phát triển các KCN, KCX; phân tích thực trạng phát triển KCN, KCX ở các tỉnh phía Nam; từ đó đƣa ra những giải pháp phát triển các KCN, KCX. Nhóm công trình nghiên cứu đi vào phân tích tác động của các cơ chế, chính sách đến sự phát triển của các KCN: + Ngô Thắng Lợi, Bùi Đức Tuân, Vũ Thành Hƣởng, Vũ Cƣơng (2006): “Ảnh hưởng của chính sách tới phát triển các KCN ở Việt Nam”. Nghiên cứu 6 này nêu rõ những tồn tại trong việc phát triển các KCN nhƣ: vấn đề cạnh tranh không lành mạnh về thu hút đầu tƣ giữa các địa phƣơng, vấn đề ô nhiễm môi trƣờng,… Từ đó các tác giả đề xuất các khuyến nghị thay đổi chính sách nhằm đảm bảo cho sự phát triển các KCN. + Lê Hồng Yến (1996), “Hoàn thiện chính sách cơ chế quản lý nhà nước đối với các khu công nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay (qua thực tiễn khu công nghiệp các tỉnh phía Bắc)”, Luận án tiến sĩ tại trƣờng Đại học Thƣơng mại. Luận án đã vạch ra những khó khan, bất cập trong cơ chế quản lý của Nhà nƣớc đối với các KCN, từ đó đƣa ra những đóng góp nhằm hoàn thiện hơn chính sách pháp luật đối với các KCN, tạo tâm lý yên tâm cho các nhà đầu tƣ khi bỏ vốn vào các KCN. Nhóm công trình nghiên cứu thực trạng, giải pháp phát triển các KCN: + Võ Thanh Thu (2005): “Nghiên cứu những giải pháp phát triển các KCN Việt Nam trong điều kiện hiện nay”. Đây là đề tài khoa học cấp nhà nƣớc, từ việc nghiên cứu những hạn chế trong việc phát triển các KCN trong điều kiện kinh tế thị trƣờng, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, tác giả đề xuất những giải pháp cần thiết để khắc phục những hạn chế đó. + Đào Thị Hồng Lam (2006): “Thực trạng và giải pháp phát triển các KCN tại tỉnh Hải Dương” (luận văn thạc sỹ kinh tế). Tác giả đi sâu nghiên cứu hoạt động tại các KCN nhƣ hoạt động của các ngành nghề, tình hình lao động làm việc tại các doanh nghiệp trong KCN, từ đó đề ra giải pháp phát triển KCN tỉnh Hải Dƣơng. Nhóm công trình nghiên cứu đề cập đến khía cạnh cụ thể nào đó trong phát triên các KCN cho một địa phương hoặc cả nước: + Lê Xuân Bá (2007): “Cơ chế, chính sách thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế vào lĩnh vực xây dựng nhà ở cho công nhân tại các KCN, KCX”. Đề tài đã phân tích yếu tố cơ chế, chính sách trong thu hút đầu tƣ vào các KCN, 7 KCX, đặc biệt là những cơ chế, chính sách về xây dựng nhà ở cho công nhân. Trong việc phân tích thực trạng thực hiện cơ chế, chính sách thu hút đầu tƣ của các thành phần kinh tế vào xây dựng nhà ở cho công nhân tại các KCN, KCX; tác giả đã đánh giá những kết quả đạt đƣợc, chƣa đạt đƣợc cũng nhƣ nguyên nhân và đƣa ra các giải pháp để khắc phục những nguyên nhân đó. + Hoàng Hà, Ngô Thắng Lợi, Vũ Thành Hƣởng: “Một số giải pháp phát triển việc làm, nhà ở đảm bảo đời sống cho người lao động và đảm bảo an ninh nhằm phát triển các KCN tỉnh Hưng Yên trong quá trình CNH, HĐH” (đề tài cấp Bộ). Đề tài đi sâu vào những khó khăn gặp phải trong quá trình phát triển KCN trong đó đi sâu vào vấn đề tạo công ăn việc làm và đặc biệt là xây dựng nhà ở cho công nhân; từ đó đƣa ra những giải pháp, khuyến nghị về chính sách nhằm thu hút đầu tƣ của Nhà nƣớc và của các doanh nghiệp,… nhằm bảo đảm đời sống, an ninh cho ngƣời lao động. 1.1.3. Đánh giá tổng quát về những khoảng trống trong các công trình nghiên cứu và xác định trọng tâm nghiên cứu của luận văn Các nghiên cứu đƣợc tổng quan ở trên đã xem xét những khía cạnh về hiệu quả phát triển các KCN nhƣ vai trò, chính sách, đánh giá hoạt động xây dựng kết cấu hạ tầng và thu hút đầu tƣ trong KCN. Gần đây, đã có một số nghiên cứu về phát triển bền vững cho các KCN; vấn đề tác động KT - XH trong phát triển các KCN của cả nƣớc nói chung, một số tỉnh, thành phố nói riêng. Đây là những nguồn tƣ liệu quan trọng mà tác giả có thể kế thừa và phát triển trong quá trình thực hiện luận văn. Tuy nhiên, chƣa có công trình nào nghiên cứu về thực trạng các KCN ở tỉnh Hƣng Yên trong giai đoạn 2005 - 2015. Đây là khoảng trống mà tác giả sẽ tập trung nghiên cứu trong luận văn này. 8 1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển khu công nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trƣờng 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại KCN 1.2.1.1. Khái niệm KCN Có nhiều quan niệm về KCN trên thế giới; tuy nhiên theo Nghị Định của Chính phủ Việt Nam số 29/2008/NĐ-CP ngày 14 tháng 03 năm 2008 quy định về KCN, KCX và KKT, thì KCN đƣợc định nghĩa nhƣ sau: Khu công nghiệp là khu chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ cho sản xuất công nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, được thành lập theo điều kiện, trình tự và thủ tục quy định của Chính phủ. 1.2.1.2. Đặc điểm của KCN Khu công nghiệp tập trung có những đặc điểm cơ bản sau đây: - Là khu vực tập trung nhiều doanh nghiệp, xí nghiệp công nghiệp trong một khu vực có ranh giới rõ ràng, sử dụng chung kết cấu hạ tầng nhƣ hệ thống cung cấp điện, nƣớc; chung hệ thống xử lý nƣớc thải, khí thải và các loại chất thải khác; chung giá thành sử dụng cơ sở hạ tầng và các dịch vụ liên quan. Đầu ra của các doanh nghiệp còn có thể gắn bó với nhau nhƣ sản phẩm của nhà máy này còn là linh kiện phụ tùng cho sản phẩm của nhà máy kia, hoặc là nguyên liệu cho nhà máy kia…Vì vậy, các xí nghiệp này tiết kiệm tối đa chi phí sản xuất, hạ giá thành của sản phẩm, cũng chính là tiết kiệm đƣợc chi phí cho xã hội. - Các doanh nghiệp trong KCN đƣợc hƣởng quy chế riêng và ƣu đãi riêng theo quy định của Chính phủ và cơ quan địa phƣơng sở tại, có chính sách kinh tế đặc thù, ƣu đãi nhằm thu hút vốn đầu tƣ nƣớc ngoài, tạo môi trƣờng đầu tƣ thuận lợi hấp dẫn cho phép các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài sử dụng những phạm vi đất đai nhất định trong khu công nghiệp để thành lập các nhà máy, xí nghiệp, các cơ sở kinh tế, dịch vụ với những ƣu đãi về thủ tục xin phép và thuê đất, miễn hoặc giảm thuế. 9 - Nguồn vốn xây dựng cơ sở hạ tầng chủ yếu là thu hút từ nƣớc ngoài hay các tổ chức, cá nhân trong nƣớc. Ở các nƣớc khác, chính phủ thƣờng bỏ vốn đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng. Nhƣng ở Việt Nam thì Nhà nƣớc không có đủ vốn, vì thế việc đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng KCN đƣợc kêu gọi đầu tƣ từ vốn trong và ngoài nƣớc. - Việc hình thành các KCN tạo nên sự liên kết với các cơ sở kinh tế trong nƣớc, có tác dụng lan toả trƣớc hết là khu vực xung quanh KCN. - Sản phẩm của các nhà máy, doanh nghiệp trong KCN chủ yếu dành cho xuất khẩu, hƣớng ra thị trƣờng thế giới. Tuy nhiên để tăng thu ngoại tệ bằng cách giảm tối đa việc nhập khẩu các loại máy móc thiết bị và hàng hoá tiêu dùng, các nhà sản xuất trong KCN cũng rất quan tâm đến việc sản xuất hàng hoá có chất lƣợng cao nhằm thay thế hàng nhập khẩu. - Mọi hoạt động kinh tế trong KCN trực tiếp chịu sự chi phối của cơ chế thị trƣờng và diễn biến của thị trƣờng quốc tế. Do đó, cơ chế quản lý kinh tế trong KCN lấy điều tiết của thị trƣờng làm chỗ dựa chính. - KCN là mô hình tổng hợp phát triển kinh tế với nhiều thành phần và nhiều hình thức sở hữu khác nhau cùng tồn tại: doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài dƣới hình thức 100% vốn đầu tƣ nƣớc ngoài; hợp đồng, hợp tác kinh doanh; doanh nghiệp liên doanh và doanh nghiệp vốn 100% vốn trong nƣớc. - Hoạt động trong KCN là các tổ chức pháp nhân và các cá nhân trong và ngoài nƣớc tiến hành theo các điều kiện bình đẳng theo quy định của pháp luật. 1.2.1.3. Phân loại KCN Trên một địa bàn (một tỉnh hoặc một vùng lãnh thổ) thƣờng có một số KCN hoạt động bên cạnh nhau, đƣợc gọi là các KCN. Có nhiều căn cứ để phân loại KCN, dƣới đây là một số cách phân loại cơ bản: Một là, căn cứ vào tính chất của dự án đầu tư vào KCN: KCN đƣợc phân chia thành hai loại gồm KCN nhằm thu hút các nhà đầu tƣ vào xây dựng 10 các cơ sở sản xuất mới và KCN nhằm mục đích di dời các cơ sở sản xuất cũ ở các nơi khác đến để thực hiện mục tiêu quy hoạch hoặc mục tiêu cải tạo môi trƣờng. Ảnh hƣởng của các KCN này đối với lợi ích xã hội rất khác nhau, bởi vậy Nhà nƣớc phải có các chính sách khác nhau đối với mỗi loại KCN. Hai là, căn cứ vào điều kiện kinh doanh hạ tầng: Các KCN đƣợc chia thành hai nhóm gồm các KCN có điều kiện kinh doanh thuận lợi và các KCN gặp nhiều khó khăn. Các KCN kinh doanh thuận lợi thƣờng nằm ở những vị trí địa lý thuận lợi hoặc ở những vùng kinh tế có thể dễ dàng thu hút các nhà đầu tƣ, có thể cho thuê đất với giá cao. Đối với loại KCN này, có thể để các doanh nghiệp tự do kinh doanh thông qua cạnh tranh trên thị trƣờng. Các KCN không thuận lợi thƣờng nằm ở những khu vực địa lý có những bất lợi, ở các tỉnh kinh tế kém phát triển, điều kiện kết cấu hạ tầng thấp kém nên khó thu hút các nhà đầu tƣ. Đối với loại KCN này, Nhà nƣớc cần hỗ trợ các chi phí ban đầu để tạo đà phát triển, qua đó có thể đứng vững và thu hút các nhà đầu tƣ nhằm đạt đƣợc các mục tiêu phát triển. Bốn là, các KCN cũng được phân chia theo địa giới hành chính hoặc vùng lãnh thổ nhằm đánh giá tính hợp lý trong phân bố theo lãnh thổ cũng nhƣ phân tích và tìm ra các nguyên nhân dẫn đến tình trạng phân bố không đồng đều để có chính sách điều chỉnh thích hợp. Ngoài ra, tùy yêu cầu cụ thể có thể sử dụng tiêu thức khi phân loại KCN nhƣ theo hình thức sở hữu, theo quy mô, theo tính chất ngành nghề của các doanh nghiệp hoạt động trong KCN…Để phát triển các KCN, Nhà nƣớc phải thiết lập môi trƣờng đầu tƣ thuận lợi, bao gồm hệ thống kết cấu hạ tầng phát triển đồng bộ, hệ thống cơ chế chính sách toàn diện, đồng bộ. Chính vì vậy, Nhà nƣớc phải xây dựng quy hoạch phát triển các KCN, thẩm định kỹ trƣớc khi thành lập và triển khai xây dựng chúng. 11