Tài liệu Phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học cao đẳng việt nan hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYẾN QUANG TRUNG PHÁT HUY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- NGUYỄN QUANG TRUNG PHÁT HY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số: 62 22 80 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS PHẠM NGỌC ANH TS. NGUYỄN THÁI SƠN Xác nhận NCS đã chỉnh sửa theo Quyết nghị của Hội đồng đánh giá luận án Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận án Tiến sĩ PGS.TS Phạm Ngọc Anh Hà Nội – 2015 PGS.TS Dƣơng Văn Thịnh LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan kết quả nghiên cứu trong luận án là của riêng tác giả dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Phạm Ngọc Anh và TS. Nguyễn Thái Sơn. Số liệu, tài liệu trích dẫn trong luận án đều trung thực, khách quan, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày 09 tháng 01 năm 2016 Tác giả Nguyễn Quang Trung LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn: - PGS.TS. Phạm Ngọc Anh và TS. Nguyễn Thái Sơn – những người thầy hướng dẫn của nghiên cứu sinh; - Đội ngũ giảng viên Khoa triết học, Phòng Đào tạo Sau đại học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội; - Đội ngũ giảng viên trẻ Khoa Lý luận Chính trị trường Đại học Kinh tế Quốc dân; Các cơ quan và thư viện đã cung cấp tài liệu: - Phòng Lưu trữ Bộ Giáo dục và Đào tạo, P102 Nhà D, ĐT - 04. 38681440; - Phòng Hành chính Ban Tuyên giáo Trung ương, ĐT – 0438453010; - Phòng đọc - Thư viện Quốc gia, ĐT - 04-38255397; - Phòng đọc - Thư viện Cục thông tin Khoa học Công nghệ Quốc gia – Bộ Khoa học và Công nghệ, 26 Lý Thường Kiệt, ĐT- 04 39349928; - Phòng đọc - Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội ĐT: 0437547823; - Phòng đọc - Thư viện Tạ Quang Bửu - Trường Đại học Bách khoa Hà Nội; Thư viện trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, ĐT0838531986 và các đồng nghiệp, bạn bè đã giúp tác giả hoàn thành luận án. Những người có nhu cầu trao đổi ý kiến với tác giả luận án xin liên hệ: ĐT - 0912 502 038; Email: [email protected] Hà Nội, ngày 09 tháng 01 năm 2016 Tác giả Nguyễn Quang Trung MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................. 6 1.1. Những công trình nghiên cứu về phát huy nhân tố con ngƣời ........ 6 1.2. Những công trình nghiên cứu về giảng dạy và đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở Việt Nam ....................................... 8 1.3. Những công trình nghiên cứu về đội ngũ giảng viên và phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong giảng dạy các môn lý luận chính trị .............................................................................................. 16 1.4. Những kết quả đã đạt đƣợc và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ........................................................................... 22 CHƢƠNG 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT HUY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG VIỆT NAM .......................... 26 2.1. Vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học cao đẳng Việt Nam .......... 26 2.1.1. Đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng ............................................................................... 26 2.1.2. Đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị ................................... 34 2.1.3. Vai trò chủ yếu của đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng ......... 38 2.2. Quan niệm về phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học, cao đẳng Việt Nam ................................................................... 45 2.2.1. Khái niệm và nội dung bản chất phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng............................................................. 45 2.2.2. Các chủ thể và phương thức phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng ................................................................... 52 2.2.3. Một số tiêu chí đánh giá phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng ............................................................................... 56 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .......................................................................... 60 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT HUY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CAO ĐẲNG VIỆT NAM THỜI GIAN QUA VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ............................................................ 62 3.1. Thực trạng phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học cao đẳng Việt Nam .................................................................... 62 3.1.1. Chủ trương, chính sách phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng ............................................................................... 62 3.1.2. Quá trình thực hiện phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng của các chủ thể ........................................................... 73 3.1.3. Nội dung phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng ............................................................................................. 89 3.1.4. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế về phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng .................................. 97 3.2. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học, cao đẳng Việt Nam ............................... 103 3.2.1. Chủ trương phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị bị cản trở bởi cơ chế quản lý tập trung bao cấp về nội dung chương trình ................................ 104 3.2.2. Phương thức phát huy vai trò đội ngũ giảng viên bằng xây dựng và cung cấp giáo trình làm hạn chế nhu cầu cập nhật tri thức mới của họ ................................................................................ 106 3.2.3. Chưa gắn việc đòi hỏi phải nâng cao phẩm chất, năng lực của một bộ phận giảng viên còn kém với chế độ của Đảng và Nhà nước dành cho họ ............................................................................. 108 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................ 109 CHƢƠNG 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY HƠN NỮA VAI TRÒ ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY CÁC MÔN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG VIỆT NAM HIỆN NAY ................................................................ 112 4.1. Nhóm giải pháp về chủ trƣơng, chính sách phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học, cao đẳng ..................................... 112 4.1.1. Nhận thức, ban hành và từng bước hoàn thiện các văn bản về vai trò và phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ................................................. 112 4.1.2. Đổi mới quan niệm về nội dung chương trình và giáo trình .......... 116 4.2. Nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trƣờng đại học, cao đẳng của các chủ thể .......... 122 4.2.1. Đảng và Nhà nước .......................................................................... 122 4.2.2. Các trường đại học, cao đẳng và các khoa, bộ môn lý luận chính trị ............................................................................................ 131 4.2.3. Đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị................................. 139 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ........................................................................ 144 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN....................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 153 PHỤ LỤC ................................................................................................. 165 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam tại Đại hội lần thứ XI (tháng 1 năm 2011) và Hội nghị Trung 8 khóa XI (tháng 11 năm 2013) về Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo đã cung cấp luận cứ đưa chúng ta đi đến nhận định rằng: Hiện nay, bên cạnh những thành tựu đạt được rất to lớn trên nhiều mặt, cán cân của nền giáo dục Việt Nam nói chung và giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng nói riêng đang lệch hẳn về phía tồn đọng, yếu kém; nhiều vấn đề căn cốt đang đặt ra. Chính sự tồn đọng và yếu kém những vấn đề căn bản đó nên mới phải “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo”. Hội nghị Trung ương VIII khóa XI giải thích rằng: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo” [53]. Vậy, câu hỏi đặt ra cho chúng ta là tại sao trong lĩnh vực giáo dục lý luận chính trị nói riêng và giáo dục đào tạo nói chung, quá trình chỉ đạo đổi mới đã diễn ra từ những năm 1996 bởi Nghị quyết Hội nghị Trung ương II khóa 8 mà cho đến nay vẫn phải đổi mới căn bản và toàn diện ? Phải chăng, quá trình đổi mới đang gặp phải nhiều vấn đề căn bản chưa được giải quyết ? Đúng! Đổi mới thực sự chưa đi vào những vấn đề căn bản và chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Chúng tôi cho rằng, trong số nhiều nguyên nhân thì vai trò, vị trí người thầy chưa được nhận thức đúng đắn là một trong những nguyên nhân căn bản dẫn đến sự yếu kém trên đây của đổi mới giáo dục và đào tạo. Riêng trong giảng dạy các môn lý luận chính trị, nhận thấy sự bất cập và 1 kém hiệu quả, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương khơi dậy, phát huy vai trò đội ngũ giảng viên. Ngày 12/10/1983, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra Chỉ thị số 25 CT/TW Về việc cải cách giáo dục lý luận chính trị trong các trường đại học và cao đẳng. Trong Chỉ thị này, Ban Bí thư có chủ trương “Đưa tất cả các khâu của quá trình giáo dục lý luận - chính trị, đặc biệt là khâu đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, vào một quy trình chặt chẽ, chính quy hóa”. Ngày 06/04/1995, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định số 1226/QĐ – BGD&ĐT Về việc bồi dưỡng các quan điểm tư tưởng chính trị cho đội ngũ giảng viên Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Quyết định đã tạo điều kiện vật chất và tài chính giúp tăng cường và phát huy vai trò đội ngũ giảng viên lên một bước mới. Gần đây, ngày 24 tháng 06 năm 2002, Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định số 494/QĐ-TTg Về việc phê duyệt đề án một số Biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy, học tập các Bộ môn Khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong các trường đại học, cao đẳng, môn chính trị trong các trường trung học chuyên nghiệp và dạy nghề. Quyết định này đã tạo động lực thúc đẩy đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng phát huy vai trò trong đổi mới giảng dạy. Nhiều đề tài, dự án đổi mới giảng dạy lý luận chính trị đã ra đời trong giai đoạn này, góp phần đổi mới phương pháp và nội dung môn học, nâng cao nhận thức lý luận và phương pháp tư duy khoa học trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới. Tuy nhiên, những chủ trương chính sách trên đây vẫn chưa thực sự đi đúng những vấn đề căn bản nhằm cởi trói và mở đường để khơi dậy tiềm năng, phát huy vai trò độc lập tự chủ, sáng tạo của đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị. Đại đa số trong đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị vẫn có tư tưởng thụ động, trông chờ, chưa chủ động trong hoạt động chuyên môn. Họ vẫn cảm thấy khiên cưỡng khi 2 giảng dạy những nội dung tri thức trong các giáo trình do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Một bộ phận khác trong đội ngũ vẫn không tin tưởng vào những nội dung mà mình dạy cho sinh viên. Vì vậy, để bảo đảm chất lượng đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị có hiệu quả, làm cho người học yêu mến chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, yêu mến chế độ khi học các môn lý luận chính trị; để làm cho tri thức lý luận chính trị thực sự trở thành thế giới quan, phương pháp luận cho sinh viên trong việc học tập các môn chuyên ngành và trong thực tiễn khi ra trường; để bảo đảm cho việc học tập các môn lý luận chính trị được sinh viên hứng thú và say mê, thì phát huy vai trò đội ngũ giảng viên là một đòi hỏi cấp bách. Xuất phát từ tình hình khách quan trên đây, tác giả chọn đề tài: Phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam hiện nay làm luận án tiến sĩ triết học. 2. Mục đích, nhiệm vụ của luận án Mục đích của luận án: Làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận và thực tiễn của việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam; trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm phát huy hơn nữa vai trò của đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn học này trong các trường đại học, cao đẳng Việt Nam hiện nay. Nhiệm vụ của luận án: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về đội ngũ giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị và vai trò của họ trong đổi mới giảng dạy các môn học này ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam; - Làm rõ thực trạng và những vấn đề đặt ra trong việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam thời gian qua; - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy hơn nữa vai trò 3 đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Không phải phát huy vai trò đội ngũ giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị nói chung mà tập trung đi sâu nghiên cứu việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong các trường đại học, cao đẳng. Đối tượng khảo sát được lựa chọn ở một số trường đại học lớn, trọng điểm quốc gia như: Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Kinh tế Quốc dân, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn; Cao đẳng Sư phạm Trung ương, Cao đẳng Sư phạm Hà Nội.v.v... 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của con người và giáo dục đào tạo con người; về giảng dạy nói chung và giảng dạy các môn lý luận chính trị nói riêng ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu: là các phương pháp lịch sử - lôgic, điều tra - xã hội, phân tích và tổng hợp. 5. Những đóng góp mới của luận án - Hệ thống hóa những nội dung lý luận đối với vấn đề phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam; - Đề xuất một số giải pháp để phát huy hơn nữa vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 4 Luận án có giá trị trong việc tư vấn các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước đối với công tác giáo dục lý luận chính trị và phát huy vai trò đội ngũ giảng viên giảng dạy các môn học này; ngoài ra, luận án còn là một tài liệu tham khảo tốt cho những người nghiên cứu có liên quan đến việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án được chia thành 4 chương, 10 tiết. 5 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Những công trình nghiên cứu về phát huy nhân tố con ngƣời Thời gian qua, chủ đề phát huy nhân tố con người được nghiên cứu khá toàn diện, bao gồm các công trình, đề tài khoa học các cấp, các sách chuyên khảo. Đáng chú ý là đã có một số luận án tiến sĩ triết học đề cập trực tiếp vấn đề nhân tố con người và phát huy nhân tố con người. Thứ nhất, luận án tiến sĩ triết học “Phát huy tiềm năng của trí thức khoa học xã hội trong công cuộc đổi mới ở nước ta” của Nguyễn An Ninh (1999), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về tiềm năng của trí thức khoa học xã hội trong công cuộc đổi mới, luận án đã chỉ ra thực trạng phát huy tiềm năng trí thức khoa học xã hội ở nước ta; chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong quá trình phát huy đó. Từ những kết quả khái quát đạt được trong nghiên cứu, công trình đã cung cấp một phương pháp tư duy khi nghiên cứu thực trạng phát huy vai trò của trí thức khoa học xã hội ở nước ta, rất hữu ích cho tác giả của luận án trong hướng nghiên cứu này. Thứ hai, luận án tiến sĩ triết học của Bùi Thị Ngọc Lan (2000), “Phát huy nguồn lực trí tuệ trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay”, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Trên cơ sở nghiên cứu nguồn lực trí tuệ và vai trò của nguồn lực trí tuệ trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay, luận án đã khảo sát thực trạng phát huy nguồn lực trí tuệ ở Việt Nam. Tác giả cho rằng: “nâng cao năng lực trí tuệ là cái bảo đảm chắc chắn nhất, là con đường duy nhất để tiến tới giảm thiểu mọi sự bất bình đẳng và thoát khỏi đói nghèo, gia tăng cơ hội vươn lên làm giàu cho bản thân, gia đình và toàn xã hội” [63, tr. 131]. Từ nhận thức đó, luận án đưa ra các giải pháp phát huy nguồn lực trí tuệ, cụ thể: “Nâng cao nhận thức của toàn xã hội về sự cần thiết phải phát huy nguồn lực trí tuệ trong công cuộc đổi mới” [63, tr. 131]; “cải cách, đổi mới hệ thống giáo dục và đào tạo nhằm tạo nguồn 6 cho quá trình phát huy nguồn lực trí tuệ” [63, tr. 135]; “Tạo động lực thúc đẩy quá trình phát huy nguồn lực trí tuệ” [63, tr. 151]; “Xây dựng môi trường văn hóa, xã hội lành mạnh thúc đẩy sự phát triển cao và bền vững của nguồn lực trí tuệ Việt Nam” [63, tr. 162]. Nhìn chung, phát huy nguồn lực trí tuệ là đóng góp của công trình, gợi mở cho chúng tôi hướng nghiên cứu về giải pháp phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng ở Việt Nam hiện nay. Thứ ba, công trình của Nguyễn Văn Tài (2010), “Phát huy tính tích cực xã hội của đội ngũ cán bộ nước ta hiện nay”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội và luận án tiến sĩ triết học của Trần Thị Thủy (2000), “Nhân tố con người và những biện pháp nhằm phát huy nhân tố con người trong điều kiện mới ở Việt Nam hiện nay”, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Cả hai công trình đã nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của nhân tố con người, phát huy nhân tố con người; của việc phát huy tính tích cực xã hội của đội ngũ cán bộ ở Việt Nam; đề xuất những giải pháp phát huy nhân tố con người; phát huy tính tích cực xã hội của đội ngũ cán bộ Việt Nam. Riêng công trình của tác giả Nguyễn Văn Tài đã chỉ ra những nhân tố để phát huy tính tích cực xã hội của đội ngũ cán bộ ở nước ta là lợi ích, dân chủ và trí tuệ. Trên cơ sở đó, tác giả cho rằng, giải pháp để phát huy tính tích cực xã hội của đội ngũ cán bộ ở nước ta hiện nay là: Định hướng giá trị - lợi ích đối với người cán bộ; dân chủ hóa mọi hoạt động và trí tuệ hóa đội ngũ cán bộ. Các giải pháp này đã gợi mở cho chúng tôi nghiên cứu về những điều kiện cũng như cách thức để xây dựng các chủ trương, chính sách phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng ở Việt Nam hiện nay. Nhìn chung, nhóm các công trình này đã cung cấp những luận điểm quan trọng để luận giải những vấn đề thực học, thực nghiệp; về tạo điều kiện thuận lợi để khai thác tiềm năng to lớn của con người cho sự nghiệp 7 đổi mới. Các công trình này đã gợi mở cho chúng tôi nghiên cứu phương pháp tiếp cận việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam hiện nay. 1.2. Những công trình nghiên cứu về giảng dạy và đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở Việt Nam Năm 2001, Nguyễn Văn Thắng bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành xây dựng đảng “Nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ ở đơn vị cơ sở trong quân đội hiện nay dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh”, Học viện Chính trị Quân sự. Trên cơ sở nghiên cứu và đánh giá thực trạng chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ ở đơn vị cơ sở hiện nay dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh, công trình đã đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ ở đơn vị cơ sở. Dựa vào kết quả nghiên cứu, công trình đã khẳng định cần “tiếp tục đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ ở đơn vị cơ sở hiện nay” [85, tr. 120]. Tác giả công trình cho rằng, “Thực chất của đổi mới giáo dục lý luận chính trị là sự kế thừa, điều chỉnh, bổ sung, phát triển một cách toàn diện nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục lý luận chính trị cán bộ ở đơn vị cơ sở phù hợp với tình hình nhiệm vụ mới của cách mạng, của quân đội hiện nay” [85, tr. 121]. Đồng thời, công trình cũng khẳng định rằng “Xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ chính trị làm nòng cốt để nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ ở đơn vị cơ sở” [85, tr. 133]. Tuy nhiên, các giải pháp đó cần phải được kế thừa trong điều kiện mới thì mới có được khả năng phát huy vai trò của đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam. Vấn đề này sẽ được chúng tôi thực hiện trong luận án của mình. Đề tài KX10, nhánh KX 10.09 “Đổi mới phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin ở Việt Nam - Những vấn đề chung” của 8 Nguyễn Hữu Vui năm 2002 là một trong những công trình nghiên cứu khá tập trung về đổi mới phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác Lênin. Công trình trình bày tổng quát về đội ngũ giảng viên Mác - Lênin, về những phương pháp giảng dạy truyền thống thường gặp ở đội ngũ và khẳng định, muốn đổi mới hiệu quả phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin, vấn đề phải được bắt đầu từ chính đổi mới tư duy, nhận thức của đội ngũ giảng viên về phương pháp giảng dạy, về sự cần thiết phải đổi mới phương pháp. Muốn vậy, cần thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao năng lực nhận thức, năng lực chuyên môn cho họ. Đó cũng là một trong những phương thức nâng cao chất lượng đội ngũ. Từ đó, có tác động tích cực trở lại với đổi mới phương pháp giảng dạy. Luận án tiến sĩ triết học của Lê Hanh Thông (2003), “Đổi mới giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ chủ chốt trong hệ thống chính trị cấp xã các tỉnh khu vực Nam Bộ” (qua khảo sát một số trường chính trị trong khu vực), Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, đã xây dựng được một số khái niệm công cụ như lý luận, lý luận chính trị, giáo dục lý luận chính trị, hiệu quả giáo dục lý luận chính trị. Với bộ công cụ đó, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ chủ chốt trong hệ thống chính trị cấp xã của các trường chính trị tỉnh ở các tỉnh khu vực Nam Bộ, luận án khẳng định, cần phải đổi mới nội dung, chương trình giảng dạy cho phù hợp với các đối tượng cán bộ chủ chốt cấp xã. Tuy nhiên, một số khái niệm công cụ khác như đổi mới, đổi mới giáo dục lý luận chính trị là những khái niệm cơ bản của công trình này thì chưa được các tác giả nghiên cứu. Đó là những khoảng trống mà chúng tôi sẽ phải tiếp bước. Năm 2003, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức Hội thảo “Đổi mới phương pháp dạy - học ở Đại học và Cao đẳng”. Kỷ yếu của Hội thảo đã đăng 42 công trình về khá nhiều phương diện của đổi mới phương pháp giảng dạy đại học, cao đẳng. Trong số đó, đáng chú ý là công trình “Không thể có sự đổi mới phương pháp trên nền tảng một nội dung lạc hậu” của 9 Hoàng Tụy. Công trình đã khẳng định thực trạng đáng báo động của nền giáo dục Việt Nam hiện nay, chỉ ra các lộ trình và các bước tuần tự cho đổi mới giáo dục. Trong công trình này, Hoàng Tụy cho rằng, “chưa xác định đúng đắn những yêu cầu của nhân lực, nhân tài, dân trí như thế nào để phục vụ sự nghiệp phát triển của đất nước trong thời gian tới, thì cũng khó hình dung phương pháp giáo dục cần thay đổi ra sao” [33, tr. 81]. Công trình cũng đã phê phán thói hư học đang là căn bệnh nan y của nền giáo dục Việt Nam hiện nay khi cho rằng “Chỉ tính riêng thi cử, sở dĩ ở nước ta cứ triền miên là nỗi nhức nhối của xã hội, điều đó có nguyên nhân một phần là do trong xã hội thi cử theo kiểu trả bài thuộc lòng đã trở thành hội chứng tai hại” [33, tr. 83]. Công trình chỉ ra hạn chế của các phong trào đổi mới giáo dục ở Việt Nam những năm gần đây là chỉ thiên về việc áp dụng thành tựu của khoa học - công nghệ vào giảng bài mà quên mất nội dung giáo dục là cái cần phải thay đổi đầu tiên. Công trình khẳng định mục đích của đổi mới giáo dục là “sức sáng tạo của con người, ý chí và khả năng tư duy uyển chuyển, óc tìm tòi, luôn hướng tới trước, trí tưởng tượng sinh động, năng lực đề xuất và tổ chức thực hiện những ý chí mới” [33, tr. 84]. Trên cơ sở chỉ ra mục tiêu đổi mới như vậy, công trình cho rằng “muốn đổi mới việc dạy học cần không ngừng nâng cao trình độ của thầy, tạo điều kiện cho thầy thường xuyên đổi mới tri thức” [33, tr. 84]. Đồng thời, công trình cũng chỉ ra “đổi mới dạy học ở đại học có nghĩa là phải tăng cường công tác nghiên cứu khoa học và phải đào tạo cho sinh viên thông qua các hoạt động đó” [33, tr. 85]. Trong phần đánh giá chung về đổi mới giảng dạy, Hội thảo đã chỉ ra là cần tăng cường tổ chức các hội nghị, hội thảo về đổi mới phương pháp dạy học ở nhiều cấp khác nhau. Chúng tôi cho rằng, đánh giá đó của Hội thảo chính là một bộ phận trong hệ thống các biện pháp để phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy nói chung và giảng dạy các môn lý luận chính trị nói riêng. Tuy nhiên, những vấn đề về tư duy lý luận 10 cho một cuộc hội thảo thì cần phải được nghiên cứu kỹ hơn nữa. Vấn đề này sẽ được chúng tôi kế thừa và phát triển trong luận án của mình. Năm 2005, nhằm đáp ứng nhu cầu của việc đổi mới chương trình, giáo trình các môn lý luận chính trị, Nguyễn Tiến Hoàng (Vụ Lý luận chính trị, Ban Tuyên giáo Trung ương) đã thực hiện xong công trình nghiên cứu “Rà soát và đề xuất hướng sửa đổi, bổ sung nội dung các môn học đạo đức, giáo dục công dân, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong nhà trường ở từng cấp học”. Trước hết, trên cơ sở tóm lược quá trình đưa các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào giảng dạy ở các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, công trình đánh giá những mặt tích cực và những mặt còn bất cập trong nội dung, chương trình các môn khoa học Mác - Lênin. Về mặt tích cực, công trình cho rằng, nội dung chương trình các môn khoa học Mác - Lênin, về cơ bản, đã quán triệt được hệ thống các quan điểm, cương lĩnh chính trị của Đảng; trung thành với nguyên lý, quy luật của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời khắc phục được những điều hiểu sai hoặc giải thích sai so với nguyên tác kinh điển; tập trung khai thác, đi sâu vào những vấn đề lý luận phục vụ cho đường lối, quan điểm của Đảng ta trong giai đoạn mới; giảm bớt được những phần trùng lặp trong nội bộ các môn khoa học Mác - Lênin, đảm bảo tính khoa học chặt chẽ ở từng bộ môn, bảo đảm tính thống nhất hệ thống trong chương trình đào tạo các môn khoa học Mác - Lênin. Về mặt hạn chế, công trình cho rằng, về mục tiêu, nội dung chương trình, các đề cương bài giảng còn mang tính chính trị trực tiếp trước mắt, xuôi chiều, hàm lượng khoa học ít, chủ yếu là thừa nhận, chấp nhận tư tưởng, quan điểm chính diện của các nhà kinh điển, ít chú ý phân tích hoàn cảnh ra đời cụ thể của nó. Trong nội dung chương trình chưa đề cập, phê phán, phân tích đúng sai một cách thỏa đáng, cần thiết, tính chiến đấu còn mờ nhạt; lý luận và thực tiễn tách rời nhau, một số vấn đề lý luận chưa phải trực tiếp phục vụ cải tạo thực tiễn, cũng như chưa được bổ sung từ thực tiễn 11 nên khô khan, buồn tẻ, gượng ép; lý luận gắn với ngành nghề lại càng xa vời, nên lý luận còn thiếu sắc bén, chưa giúp nhiều cho việc học tập chuyên môn, còn lẫn lộn giữa mục tiêu, bản chất, quy luật. Trong đời sống, thực tiễn đối lập với lý luận. Còn trong nội dung chương trình môn học, có khá nhiều vấn đề khó giảng, chưa thực sự có sức thuyết phục cả về lý luận và thực tiễn (đây thường là những nội dung mà các lực lượng thù địch tập trung xuyên tạc, phản bác, phủ định chủ nghĩa Mác - Lênin); tỷ lệ khối lượng kiến thức chung về quy luật lịch sử phát triển của xã hội loài người với kiến thức phục vụ cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản còn chưa được chú ý đúng mức, nên thường bị định kiến cho đây là chương trình mang nội dung chính trị, không phải là môn khoa học, mà là sự áp đặt chủ quan; cách trình bày lý giải nội dung chương trình cũng chưa toát lên được quan điểm duy vật biện chứng, khách quan, toàn diện, lịch sử cụ thể, còn ở mức dàn trải, chưa tạo cho được niềm tin vào sự nỗ lực của bản thân”. Trên cơ sở đánh giá như vậy, công trình đã đưa ra 8 yêu cầu nhằm sửa đổi, bổ sung nội dung các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong các trường đại học, cao đẳng Việt Nam. Nhìn chung, công trình đã đánh giá tương đối chính xác những mặt ưu điểm và hạn chế; đồng thời đề xuất được phương hướng sửa đổi những nội dung căn bản chương trình các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong các trường đại học, cao đẳng Việt Nam. Đó là thành công nổi trội, xuyên suốt trong toàn công trình. Tuy nhiên, công trình cũng chưa nêu rõ được những nguyên nhân lịch sử dẫn đến hạn chế của nội dung, chương trình, chưa đề cập sâu đến vai trò đội ngũ giảng viên trong quá trình đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị. Một số đề xuất công trình nêu ra còn gặp nhiều tranh luận. Việc công trình đề xuất thay môn Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam bằng môn Lịch sử Việt Nam cận đại; thay môn tư tưởng Hồ Chí Minh bằng môn tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam còn nhiều tranh luận, trao đổi. 12 Năm 2005, luận án tiến sĩ triết học “Kết hợp tính định hướng chính trị với tính khoa học trong giảng dạy lý luận chính trị ở các trường sĩ quan bậc đại học Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Văn Thạo đã phân tích, làm rõ các khái niệm công cụ như: định hướng chính trị, tính khoa học, kết hợp tính định hướng chính trị với tính khoa học trong giảng dạy lý luận chính trị ở các trường đào tạo sĩ quan bậc đại học. Từ đó, luận án đã chỉ ra tính tất yếu của sự kết hợp tính định hướng chính trị với tính khoa học trong giảng dạy lý luận chính trị ở các trường sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam. Công trình đã khẳng định rằng: “giảng dạy lý luận chính trị hiện đang phản ánh tính bảo thủ, cứng nhắc, mà nguyên nhân chủ yếu là bắt nguồn từ hạn chế trong nhận thức, vận dụng kết hợp định hướng chính trị với tính khoa học. Do đó, tìm giải pháp khắc phục hạn chế trên là rất cần thiết trong giảng dạy lý luận chính trị hiện nay” [83, tr. 178]. Trên cơ sở phân tích thực trạng kết hợp tính định hướng chính trị với tính khoa học trong giảng dạy các môn lý luận chính trị, luận án đã đề ra một số giải pháp như: Xây dựng đội ngũ giảng viên; tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp, phương tiện giảng dạy lý luận chính trị... Chúng tôi cho rằng những giải pháp đó cũng chính là giải pháp phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy lý luận chính trị. Đó là thành công nổi bật của luận án. Tuy nhiên, luận án chưa chỉ ra được những nội dung cần đổi mới trong sự kết hợp giữa tính định hướng chính trị với tính khoa học trong giảng dạy lý luận chính trị; chưa phân tích sự kết hợp này như là vai trò nổi bật của đội ngũ giảng viên các môn lý luận chính trị. Trong năm 2006, sau khi Quyết định số 494/QĐ-TTg ngày 24 tháng 06 năm 2002 của Thủ tướng Chính đã bước đầu được triển khai thì một loạt các công trình nghiên cứu được công bố như: “Đổi mới phương pháp giảng dạy, học tập các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh các trường đại học, cao đẳng khối ngành Nông-Lâm-Ngư” của Trường Đại học 13