Tài liệu Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội từ thực tiễn tại quận long biên thành phố hà nội

LÊ MINH DUY BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬT KINH TẾ LUẬN VĂN THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH TẾ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN TẠI QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI 2018 - 2020 LÊ MINH DUY HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LÊ MINH DUY CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 60380107 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ QUANG HÀ NỘI – 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ “Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội từ thực tiễn quận Long Biên thành phố Hà Nội” là công trình khoa học do chính tôi nghiên cứu và là của riêng tôi. Tất cả số liệu, thông tin, trích dẫn đƣợc sử dụng trong Luận văn này hoàn toàn chính xác, trung thực, tin cậy và kết quả nghiên cứu là do quá trình học tập, nghiên cứu của bản thân và sự hƣớng dẫn tận tình của Giáo viên hƣớng dẫn TS. Vũ Quang. Hà Nội, ngày 8 tháng 2 năm 2022 Tác giả luận văn Lê Minh Duy MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ......................................................................................................................1 1.Tính cấp thiết của đề tài: .................................................................................................1 2.Tình hình nghiên cứu .......................................................................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................3 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu luận văn ..........................................4 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ...........................................................................................5 7. Kết cấu của luận văn .......................................................................................................5 CHƢƠNG 1..........................................................................................................................6 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI ..............................................................................................6 1.1. Những vấn đề lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ....................6 1.1.1. Nhận thức chung về thu hồi đất ..........................................................................6 1.1.2. Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ...........................................................7 1.2. Lý luận pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ........................ 11 1.2.1. Khái niệm pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ..................... 11 1.2.2. Nguyên tắc của pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ....... 12 1.2.3. Vai trò của pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. ................... 13 1.2.4. Ý nghĩa của pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ............. 15 1.2.5. Nội dung pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội .................. 16 1.3. Các tiêu chí đánh giá pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. 21 1.4. Những yếu tố ảnh hƣởng đến pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội .............................................................................................................................. 25 1.4.1. Nhóm yếu tố khách quan .................................................................................. 25 1.4.2. Nhóm yếu tố chủ quan....................................................................................... 26 1.5. Kinh nghiệm thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại một số quận thuộc địa bàn thành phố Hà Nội ....................................... 27 1.5.1. Kinh nghiệm thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Hoàng Mai ................................................................................... 27 1.5.2. Kinh nghiệm thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Huyện Gia Lâm ..................................................................................... 27 1.5.3. Kinh nghiệm thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Cầu Giấy ...................................................................................... 29 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ................................................................................................ 30 CHƢƠNG 2....................................................................................................................... 31 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI QUẬN LONG BIÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI.............................................................................................................................. 31 2.1. Thực trạng thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ........................................ 31 2.1.1. Các trƣờng hợp thu hồi đất hiện nay ............................................................... 31 2.1.2. Các quy định về căn cứ thu hồi đất .............................................................. 33 2.1.3. Thẩm quyền thu hồi đất ................................................................................. 36 2.1.4 Trình tự thủ tục thu hồi đất............................................................................. 37 2.2. Khái quát điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội tác động đến việc thi hành pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Long Biên Thành phố Hà Nội .................................................................................................................................. 45 2.2.1. Vị trí địa lý, cơ sở hạ tầng ................................................................................. 45 2.2.2. Vấn đề phát triển kinh tế ................................................................................... 45 2.2.3. Văn hóa xã hội.................................................................................................... 45 2.2.4. Tác động của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến việc thi hành pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Long Biên Thành phố Hà Nội. ................................................................................................................................. 46 2.3. Thực tiễn thực hiện Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ở Quận Long Biên thành phố Hà Nội ............................................................................ 47 2.3.1. Thực tiễn về công tác thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội ở quận Long Biên thành phố Hà Nội................................................................................................. 47 2.3.2. Thẩm quyền thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Long Biên thành phố Hà Nội .......................................................................................................... 51 2.3.3. Đối tƣợng của quan hệ Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Long Biên thành phố Hà Nội....................................................................... 52 2.3.4. Thực tiễn căn cứ thu hồi đất, trình tự, thủ tục thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội thi hành trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội. ................... 52 2.3.5. Thực tiễn về thực hiện giá đất bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội...................................................................................................... 60 2.3.6. Thực tiễn thực hiện pháp luật bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi Nhà nƣớc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội tại Quận Long Biên thành phố Hà Nội . 63 2.3.7. Thực tiễn về khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn Quận Long Biên thành phố Hà Nội .................. 64 2.4. Đánh giá thực tiễn thực hiện Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ở Quận Long Biên thành phố Hà Nội .................................................................. 65 2.4.1. Kết quả đạt đƣợc ................................................................................................ 65 2.4.2. Những vƣớng mắc, tồn tại và nguyên nhân .................................................... 69 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ................................................................................................ 76 CHƢƠNG 3....................................................................................................................... 78 YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI.............................................................................................................................. 78 3.1. Yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ....................................................... 78 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ........................................................................... 80 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế, xã hội 80 3.2.2. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế, xã hội ....................................................................................................... 84 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................................. 100 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 103 DANH MỤC HÌNH ẢNH, BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ S TT 1 2 3 Mã số 1 Bảng 2.1 Nội dung Trang Kết quả thu hồi đất để thực hiện các Dự án trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội từ năm 2017 đến năm 48 2019 2 Hình 2.1. Biểu đồ thể hiện số lƣợng các Dự án phát triển kinh tế đƣợc thực hiện trên địa bàn Quận Long Biên, thành phố 49 Hà Nội từ năm 2017 đến năm 2019 3 Hình 2.2 Biểu đồ thể hiện việc thu hồi đất để thực hiện theo các nhóm lĩnh vực khác nhau trên địa bàn Quận Long Biên, thành phố Hà Nội 50 LỜI MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài: Thu hồi đất có ý nghĩa quan trọng rất lớn trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Điều này càng quan trọng hơn trong tình hình nƣớc ta đang đẩy mạnh phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Thu hồi đất để phục vụ cho mục đích này chắc chắn sẽ dẫn tới hậu quả chấm dứt quyền và lợi ích của ngƣời sử dụng đất, gây ra ảnh hƣởng tới mọi mặt về đời sống, việc làm… Vì vậy, đây là một vấn đề gặp rất nhiều khóa khăn và phức tạp, đặt ra yêu cầu Nhà nƣớc với vai trò là chủ sở hữu đại diện phải có những quyết định mang tính thận trọng, cân nhắc để giải quyết hài hòa vấn đề lợi ích của các bên bao gồm: Nhà nƣớc, ngƣời có đất bị thu hồi và các nhà đầu tƣ đƣợc Nhà nƣớc giao đất để thực hiện các Dự án. Một sự thiếu cẩn trọng, lơ là nào của Chính quyền dù là nhỏ nhất đều có thể dẫn tới mâu thuẫn xung đột, cao hơn nữa là sự phản đối mạnh mẽ của những ngƣời có đất bị thu hồi. Hậu quả dẫn đến là các Dự án của Nhà nƣớc bị đình trệ, trật tự an ninh có thể bị xáo trộn và đe dọa an toàn xã hội. Việc thực hiện thu hồi đất trong thời gian gần đây đã có những chuyển biến tích cực và đạt đƣợc một số thành tựu nhất định, đặc biệt là trong công tác thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, thời gian qua, đã xảy ra rất nhiều trƣờng hợp trong thực tế, việc thu hồi đất thiếu tính hiệu quả và không công bằng. Nhiều dự án bị bỏ hoang khi đã đƣợc bàn giao mặt bằng xảy ra tại nhiều địa phƣơng trên cả nƣớc, gây ra lãng phí hàng trăm ha đất. Tuy nhiên số lƣợng cán bộ bị xử lý trách nhiệm còn rất ít. Số lƣợng vụ việc khiếu kiện, khiếu nại về thu hồi đất có chiều hƣớng tăng qua các năm, trong đó có nhiều vụ, phức tạp và kéo dài, liên quan đến nhiều cá nhân, tổ chức. Việc thu hồi đất cho các mục đích phát triển kinh tế - xã hội gặp rất nhiều khó khăn tại nhiều địa phƣơng trên cả nƣớc nói chung, đặc biệt là những nơi có tốc độ đô thị hóa nhanh. Nhiều trƣờng hợp thu hồi đất bị rơi vào bế tắc, gặp nhiều khó khăn, phải vƣớng mắc, gặp phải sự phản đối kịch liệt của ngƣời dân bị thu hồi đất dẫn đến việc thu hồi đất bị chậm trễ, kéo dài thời gian.... Quận Long Biên, thành phố Hà Nội là một ví dụ điển hình. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên tại địa bàn Quận gồm: nguyên nhân đến từ trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền, cán bộ thực hiện công tác thu hồi đất và sự bất cập trong các quy định của pháp luật hiện hành. Việc thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế xã hội hiện nay đang chứa đựng nhiều mâu thuẫn về quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất với các nhà đầu tƣ thực hiện các dự án phát triển kinh tế, và những mâu thuẫn trên và có xu hƣớng gia tăng theo thời gian. Các quy định pháp luật về thu hồi đất 1 chƣa có tính đồng bộ, chƣa hoàn chỉnh và thống nhất, chƣa phù hợp và chƣa có đủ căn cứ pháp lý để triển khai trong tình hình thực tế, đặc biệt là việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất thiếu sự thống nhất, thiếu dân chủ, công khai, công bằng và tính minh bạch. Các dự án đầu tƣ phục vụ công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nƣớc trong những năm gần đây của cả nƣớc nói chung và quận Long Biên nói riêng diễn ra mạnh mẽ đẫn đến sự tăng trƣởng kinh tế, đa dạng hóa nguồn thu nhập, phát triển cơ sở hạ tầng, xóa đói giảm nghèo. Tuy nhiên, việc thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tƣ đã gây ra nhiều bất cập. Cơ chế nào để bảo vệ quyền lợi của ngƣời dân trong việc thực hiện thu hồi đất vì mục đích kinh tế? Vấn đề cần quan tâm đến pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là gì? Và giải pháp khắc phục những vƣớng mắc đó ra sao? Từ những vấn đề đặt ra, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội từ thực tiễn quận Long Biên thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2.Tình hình nghiên cứu Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, đất nƣớc đang từng bƣớc hội nhập với quốc tế, đang từng bƣớc phát triển nền kinh tế thị trƣờng, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thì thu hồi đất là một trong những vấn đề rất cần đƣợc quan tâm, đặc biệt là vấn đề thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. Pháp luật về thu hồi đất nói chung và Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội nói riêng là đề tài thu hút sự quan tâm nghiên cứu. Qua tìm hiểu, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về đề tài này đã đƣợc công bố nhƣ: - Nguyễn Hoàng Thắng, “Thực hiện pháp luật về bồi thường giải phóng mặt bằng thu hồi đất trên địa bàn quận Đống Đa, thành phố Hà Nội” Luận văn thạc sĩ (năm 2017). - Trần Quốc Đạt, “Pháp luật về trình tự, thủ tục thu hồi đất từ thực tiễn thành phố Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ (năm 2017). - Phan Hoài Thức, “Pháp luật về tái định cư khi nhà nước thu hồi đất phát triển kinh tế xã hội tại tỉnh Bình Định”, Luận văn thạc sĩ (năm 2018). - Trần Sơn Nhất, “Pháp luật về bồi thường thiệt hại đối với vật nuôi khi nhà nước thu hồi đất thực tiễn tại tỉnh Sóc Trăng” Luận văn thạc sĩ (năm 2018). - Nguyễn Thị Bích Liên, “Bồi thường về đất khi Nhà Nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội” Luận văn thạc sĩ (năm 2018). - Nguyễn Thị Nhật Lệ, “Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất và thực tiễn thi hành tại huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội” Luận văn thạc sĩ (năm 2018) 2 Các đề tài trên đa phần hƣớng đến nội dung về pháp luật bồi thuờng, hỗ trợ, tái định cƣ, nhƣng ít các đề tài nghiên cứu về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. Trong thực tế những năm qua, các cấp chính quyền địa phƣơng vẫn gặp nhiều vƣớng mắc, khó khăn trong công tác thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. Nguyên nhân là do pháp luật chƣa đặt ra đƣợc những nguyên tắc mang tính thống nhất nhằm giải quyết vuớng mắc trong công tác thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. Xảy ra nhiều sai phạm trong các quy trình, thủ tục. Tính dân chủ, khách quan, minh bạch và công khai chƣa đƣợc đảm bảo trong quá trình tổ chức việc thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội, vấp phải sự phản đối, không đồng tình của ngƣời bị thu hồi đất. Từ những vấn đề đặt ra ở trên, thu hồi đất nói chung và thu hồi đất cho mục đích phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng vẫn đang đuợc tiếp tục tranh luận, bàn bạc và cần đƣợc nghiên cứu. Ðó cũng là lý do tác giả chọn đề tài: "Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội từ thực tiễn quận Long Biên thành phố Hà Nội ". 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Luận văn có mục đích đề xuất các giải pháp các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả về việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất trên địa bàn quận Long Biên nói riêng và địa bàn thành phố Hà Nội nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ vấn đề lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội và lý luận pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. - Phân tích thực trạng pháp luật và thực trạng về thực hiện pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội chỉ ra những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế. - Đề xuất các giải pháp các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả về việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội và lý luận pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. - Thực trạng pháp luật và thực trạng về thực hiện pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội. 3 - Các giải pháp các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả về việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 4.2.1. Về không gian: Nghiên cứu về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên thành phố Hà Nội 4.2.2. Về thời gian: Từ khi luật đất đai 2013 có hiệu lực đến nay. 4.2.3. Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu về Pháp luật về thu hồi đất, trong đó chủ yếu làm rõ các vấn đề pháp luật về thu hồi đất vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, đƣờng lối của Đảng, Nhà nƣớc về thu hồi đất nói chung cũng nhƣ thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn đã sử dụng các phƣơng pháp cụ thể sau: - Phƣơng pháp phân tích và tổng kết: Hệ thống lại các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến thu hồi đất, các văn bản hƣớng dẫn, các tài liệu tham khảo, giáo trình, sách, công trình nghiên cứu, bài viết đã đƣợc công bố liên quan thu hồi đất vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Phân tích thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận Long Biên, kết quả đã đạt đƣợc, tìm ra hạn chế thiếu sót và nguyên nhân, những yếu tố tác động và đƣa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật. - Phƣơng pháp thống kê, thu thập số liệu, tài liệu: các tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội; hiện trạng sử dụng đất, tình hình thu hồi đất và các thông tin cần thiết phục vụ cho mục đích nghiên cứu. - Ðiều tra gián tiếp (số liệu sơ cấp): thu thập tài liệu, số liệu tại các phòng ban, đơn vị liên quan trên địa bàn quận Long Biên, thu thập thông tin qua mạng internet, qua sách báo. - Phương pháp phân tích số liệu: Qua các tài liệu, số liệu thu thập đƣợc thực hiện tổng hợp và phân tích để làm rõ thực trạng về việc thực hiện Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn quận Long Biên. 4 - Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh giữa thực tế với các quy định tại Luật đất đai, các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, các văn bản hƣớng dẫn. Xem kết quả đạt đƣợc, những tồn đọng và hạn chế. So sánh, đối chiếu số liệu qua các năm dể thấy rõ tiến độ thu hồi đất trên địa bàn quận Long Biên Thành phố Hà Nội. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn - Luận văn nghiên cứu và làm rõ một số vấn đề lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, từ đó làm giàu thêm lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. - Kết quả nghiên cứu giúp cho các cơ quan quản lý nhà nƣớc có thẩm quyền đƣa ra những quy định để đảm bảo cho việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất nói chung và để phát triển kinh tế - xã hội nói riêng đƣợc thực hiện đầy đủ, nghiêm chỉnh, thống nhất trên dịa bàn cả nƣớc trong thời gian tới. - Luận văn còn là một tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu, và các nhà quản lý, sinh viên, học viên… và tất cả những ai quan tâm đến việc pháp luật về thu hồi đất ở Việt Nam nói chung và Quận Long Biên Thành phố Hà Nội nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, cấu trúc luận văn gồm 3 chƣơng: - Chƣơng 1. Cơ sở lý luận về pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội - Chƣơng 2. Thực trạng pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội và thực tiễn thi hành tại quận Long Biên, thành phố Hà Nội - Chƣơng 3. Yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội 5 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 1.1. Những vấn đề lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội 1.1.1. Nhận thức chung về thu hồi đất 1.1.1.1. Khái niệm về thu hồi đất Theo Đại từ điển Tiếng Việt định nghĩa: “Thu hồi là việc thu về lại, lấy lại cái trước đó đã đưa ra, đã cấp phát hoặc bị mất vào tay kẻ khác” [40,tr881]. Theo Từ điển giải thích Luật học thì “thu hồi đất” hiểu là: “Cơ quan nhà nước có thẩm quyền thu hồi quyền sử dụng đất của người vi phạm quy định về sử dụng đất để Nhà nước giao cho người khác sử dụng hoặc trả lại cho chủ sử dụng đất bị lấn chiếm. Trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi đất đang sử dụng của người sử dụng đất để sử dụng vào mục đích an ninh, quốc phòng, lợi ích quốc gia, công cộng” [49]. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nhà nước thu hồi đất do cá nhân, tổ chức đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Việc thu hồi đất phải minh bạch, công khai và được bồi thường theo quy định của pháp luật” [44]. Khoản 11 Điều 3 Luật Đất đai 2013 quy định: “Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai”. Từ các khái niệm hay định nghĩa nêu trên, có thể thấy thu hồi đất đƣợc biểu hiện là một quyết định mang tính "đơn phƣơng" từ Nhà nƣớc áp dụng đối với các chủ thể đang khai thác và sử dụng đất. Về mặt hình thức, thu hồi đất là văn bản hành chính; về mặt nội dung, thu hồi đất là việc Nhà nƣớc sử dụng quyền lực của mình để thu lại quyền sử dụng đất mà Nhà nƣớc đã giao cho cá nhân, tổ chức để phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ lợi ích chung của Nhà nƣớc và của toàn xã hội. Nhƣ vậy, có thể đƣa ra khái niệm thu hồi đất nhƣ sau: “Thu hồi đất là việc Nhà nước ra quyết định hành chính để thu lại đất và quyền sử dụng đất đã trao cho Người sử dụng đất (người bị thu hồi đất). Việc thu hồi đất xuất phát từ nhu cầu phát triển của Nhà nước và xã hội; hoặc xử lý hành vi vi phạm pháp luật đất đai của Người sử dụng đất và các trường hợp chấm dứt khác theo luật định”. 1.1.1.2. Đặc điểm của thu hồi đất Từ khái niệm, ta thấy Thu hồi đất có những đặc điểm cơ bản nhƣ sau: 6 Một là: Thu hồi đất phải do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tiến hành. Thu hồi đất phải đƣợc thực hiện bởi quyết định thu hồi đất của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền. Cần phải xác định rõ chủ thể bị thu hồi, lý do thu hồi, diện tích thu hồi, mục đích thu hồi. Trên thực tế, dù thu hồi đất theo khía cạnh nào cũng đều dẫn đến hệ quả làm chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai giữa Nhà nƣớc và ngƣời sử dụng đất, vì vậy, việc chấm dứt đó phải hết sức thận trọng và cân nhắc kỹ lƣỡng. Pháp luật đã quy định rõ cơ quan có thẩm quyền thu hồi đất để nhấn mạnh vai trò cũng nhƣ trách nhiệm của Nhà nƣớc trong các quyết định khi thu hồi đất. Hai là: Thu hồi đất phải được thực hiện theo trình tự thủ tục nhất định. Việc thu hồi đất phải do cơ quan quản lý hành chính nhà nƣớc tiến hành và phải theo một thủ tục, trình tự nhất định đƣợc quy định tại Luật đất đai 2013 và các văn bản hƣớng dẫn kèm theo để bảo vệ tính dân chủ, công khai, minh bạch. Ba là: Thu hồi đất mang tính hành chính mệnh lệnh, có tính chất bắt buộc thực hiện. Tất cả các trƣờng hợp thu hồi đất đều đƣợc thực hiện bằng phƣơng pháp mệnh lệnh. Đây là quan hệ không có sự bình đẳng về mặt pháp lý giữa một bên là Nhà nƣớc và một bên là ngƣời sử dụng đất. Đối với tất cả các quyết định thu hồi đất, du vì bất kỳ lý do gì, thì ngƣời sử dụng đất cũng phải tuân thủ, chấp hành, và phải giao lại đất cho Nhà nƣớc, dù ngƣời bị thu hồi đất có đồng tình với quyết định thu hồi đất đó hay không. 1.1.2. Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội 1.1.2.1. Khái niệm thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội Phát triển kinh tế - xã hội là sự tăng trƣởng về kinh tế gắn liền với nâng cao chất lƣợng cuộc sống và bảo đảm công bằng xã hội. Sự tăng trƣởng kinh tế là điều kiện cần thiết để thúc đẩy sự tăng trƣởng về kinh tế - xã hội. Phát triển kinh tế đòi hỏi phải thực hiện đƣợc ba nội dung cơ bản sau: Thứ nhất: Sự tăng lên của GDP (tổng sản phẩm quốc nội), GNP (tổng sản phẩm quốc dân) và tổng sản phẩm quốc dân tính theo đầu ngƣời. Các yếu tố trên thể hiện mức độ tăng trƣởng kinh tế của một đất nƣớc trong một giai đoạn nhất định. Thứ hai: Sự chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế từ nông nghiệp sang công nhiệp, thể hiện qua sự giảm tỷ trọng nông nghiệp trong GNP (tổng sản phẩm quốc dân), và tăng tỷ trọng của các ngành dịch vụ và công nghiệp. Sự chuyển dịch này cho thấy chất lƣợng tăng trƣởng và trình độ kỹ thuật của nền sản xuất có thể bảo đảm cho sự tăng trƣởng kinh tế bền vững. 7 Thứ ba: Các nhu cầu cơ bản của xã hội đƣợc thỏa mãn, thể hiện qua sự tăng trƣởng của thu nhập bình quân trên đầu ngƣời, chất lƣợng giáo dục, y tế đƣợc cải thiện trong xã hội. Điều này thể hiện sự công bằng xã hội của tăng trƣởng kinh tế. Với những nội dung vừa đề cập, các yêu cầu cụ thể để phát triển kinh tế - xã hội là: - Tỷ lệ gia tăng dân số phải thấp hơn mức tăng của kinh tế. - Để đảm bảo cho sự tăng trƣởng bền vững của nền kinh tế thì sự tăng trƣởng kinh tế phải dựa trên cơ cấu kinh tế hợp lý, tiến bộ. Tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội phải cân bằng với nhau, tạo sự công bằng trong đóng góp và hƣởng thụ kết quả của tăng trƣởng kinh tế. - Nhu cầu của con ngƣời và xã hội, cùng với việc bảo vệ môi trƣờng sinh thái không ngừng biến đổi, đòi hỏi sản phẩm phải có chất lƣợng ngày càng đƣợc cải thiện để phù hợp với sự thay đổi đó. Nhƣ vậy, phát triển kinh tế - xã hội là mục tiêu phấn đấu để phát triển hàng đầu của mọi dân tộc, mọi quốc gia trong mọi thời đại. Tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội luôn tồn tại cạnh nhau, chứa đựng và bao hàm nhau. Muốn giải quyết công bằng xã hội thì điều kiện cần phải giải quyết trƣớc tiên là tăng trƣởng và phát triển kinh tế. Công bằng xã hội luôn là mục tiêu hƣớng đến của quốc gia, bên cạnh đó cũng là động lực quan trọng của sự phát triển. Mức độ công bằng xã hội tỷ lệ thuận với trình độ phát triển, trình độ văn minh của xã hội, tức là trình độ phát triển, trình độ văn minh của xã hội càng cao thì Mức độ công bằng xã hội càng cao. Thu hồi đất phục vụ cho “lợi ích chung của xã hội” là lý do đƣợc sử dụng chủ yếu ở nhiều quốc gia khi cần chuyển dịch quyền sử dụng đất. Và lý do này đƣợc phần lớn các quốc gia sử dụng để thu hồi đất của những ngƣời đang sử dụng nhằm để phục vụ cho mục đích công cộng. Bên cạnh đó, thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội có mục đích chính là nâng cao đời sống, an sinh xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng, mang đến sự tăng trƣởng về kinh tế và làm phát sinh lợi nhuận cho các nhà đầu tƣ. Ta có thể khái quát khái niệm về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội nhƣ sau: “Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là hành vi Nhà nước dùng quyền lực của mình thông qua các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, thực hiện bằng biện pháp mệnh lệnh hành chính, để thu hồi đất nhằm sử dụng vào mục đích phát triển kinh tếxã hội.” Khái niệm thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội hẹp hơn so với khái niệm thu hồi đất nói chung. Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội và thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh đều mang bản chất chung vì lợi ích chung của xã hội, đất 8 nƣớc. Tuy nhiên khác với đặc thù của thu hồi đất vì mục đích để đảm bảo an ninh, quốc phòng trong từng điều kiện, tình hình thực tế nhằm giữ vững an ninh, bảo vệ chủ quyền, bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ,... thì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và lợi nhuận của nhà đầu tƣ lại đƣợc đặt lên hàng đầu trong thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội nhằm phục vụ cho các dự án phát triển kinh tế. Thực tế, hầu hết các hoạt động thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội hiện nay đều là để thực hiện các Dự án kinh tế - xã hội. Luật Đấu thầu năm 2005 tại khoản 7 Điều 4: “Dự án là tập hợp các đề xuất để thực hiện một phần hay toàn bộ công việc nhằm đạt đƣợc mục tiêu hay yêu cầu nào đó trong một thời gian nhất định dựa trên nguồn vốn xác định”. Theo Khoản 11 Điều 4 Luật đấu thầu năm 2013: “Dự án đầu tƣ phát triển (sau đây gọi chung là dự án) bao gồm: chƣơng trình, dự án đầu tƣ xây dựng mới; dự án cải tạo, nâng cấp, mở rộng các dự án đã đầu tƣ xây dựng; dự án mua sắm tài sản, kể cả thiết bị, máy móc không cần lắp đặt; dự án sửa chữa, nâng cấp tài sản, thiết bị; dự án, đề án quy hoạch; dự án, đề tài nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, ứng dụng công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật, điều tra cơ bản; các chƣơng trình, dự án, đề án đầu tƣ phát triển khác”. Ta có thể thấy từ quy định trên, dự án phát triển kinh tế - xã hội bao gồm: “chƣơng trình, dự án đầu tƣ xây dựng mới; dự án cải tạo, nâng cấp, mở rộng các dự án đã đầu tƣ xây dựng dự án, đề án quy hoạch các chƣơng trình, dự án, đề án đầu tƣ phát triển khác”. Đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, Dự án phát triển kinh tế - xã hội là một công cụ để triển khai thực hiện các nhiệm vụ chiến lƣợc, quy hoạch, kế hoạch và chƣơng trình phát triển kinh tế xã hội một cách hiệu quả nhất. Điều 62 Luật Đất đai năm 2013, quy định các trƣờng hợp Nhà nƣớc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Qua đó, ta thấy rằng Nhà nƣớc chỉ đƣợc thu hồi đất nếu dự án thuộc một trong các trƣờng hợp theo quy định tại điều luật trên. Tuy nhiên, pháp luật về đất đai và pháp luật liên quan chỉ quy định các trƣờng hợp bị thu hồi đất, nhƣng lại không đƣa ra đƣợc định nghĩa hay giải thích thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội,vì lợi ích quốc gia, công cộng là gì. Chúng ta có thể thấy rằng thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là một khái niệm khá phức tạp. Pháp luật về đất đai và pháp luật liên quan không quy định hay giải thích thế nào là thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội mà chỉ liệt kê các trƣờng hợp bị thu hồi dẫn đến việc hiểu về khái niệm này là không cụ thể và rõ ràng. Điểm nổi bật nhất của thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là việc dùng quyền lực của nhà nƣớc để thu hồi đất bằng các mệnh lệnh hành chính để giao đất lại cho các nhà đầu tƣ thực hiện các Dự án với mục đích phát triển kinh tế - xã hội nhằm mang lại mục đích chính là sinh lợi nhuận cho các nhà đầu tƣ, bên cạnh đó cũng thúc đẩy sự phát triển về kinh 9 tế, kinh tế có phát triển mới kéo theo công bằng xã hội, lợi ích công cộng... Nhà nƣớc cần phải thực hiện tốt chức năng quản lý và chức năng phục vụ của mình để việc thu hồi đất có thể góp phần vào việc thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. 1.1.2.2. Đặc điểm thu thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội cũng mang các đặc điểm của thu hồi đất nhƣ: Việc thu hồi đất phải do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền tiến hành; phải thực hiện theo trình tự thủ tục nhất định; và mang tính hành chính mệnh lệnh, bắt buộc. Bên cạnh đó, thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội còn có một số đặc điểm nhƣ sau: - Lợi ích về quốc gia, lợi ích về phát triển kinh tế xã hội là yếu tố quyết định trƣớc nhất, là mục đích của việc thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội. Nhà nƣớc thực hiện thu hồi đất để giao cho các nhà đầu tƣ thực hiện các Dự án. Ngƣời đề xuất các Dự án là các nhà đầu tƣ nhằm mục đích để Nhà nƣớc thu hồi đất của ngƣời sử dụng đất mang lại lợi ích về kinh tế - xã hội. - Tuy thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là quan hệ hành chính mệnh lệnh. Nhƣng trong một số trƣờng hợp, quan hệ này lại mang tính chất kinh tế - dân sự. Giá đất, cách bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ đƣợc nhà đầu tƣ và ngƣời bị thu hồi đất thỏa thuận với nhau (điều này có căn cứ vào giá đất Nhà nƣớc quy định). 1.1.2.3. Sự cần thiết phải quy định thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội Sự cần thiết khi phải có những quy định về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội bao gồm những lý do sau đây: Thứ nhất, thu hồi đất để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Theo Hiến pháp năm 2013: “ở Việt Nam đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước đại diện chủ sở hữu”. Nhà nƣớc có quyền đƣa ra các quy định, các quyết định quy hoạch về đất đai, đề ra các kế hoạch nhằm sử dụng đất đai một cách hợp lý và hiệu quả; cho phép chuyển đổi mục đích sử dụng đất; nghiên cứu và đề ra các quy định nhằm điều tiết giá trị tăng thêm từ đất. Vì vậy, việc quy định chặt chẽ các vấn đề liên quan đến thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội sẽ tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc, đầy đủ cho việc thu hồi đất. Đây là trách nhiệm của Nhà nƣớc trong việc làm cho đất đai trở thành tƣ liệu sản xuất hiệu quả vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Thứ hai, Thu hồi đất tạo ra nhiều giá trị có lợi cho nền kinh tế và xã hội. + Thu hồi đất làm tăng giá trị của đất khi thực hiện các dự án xây dựng khu công nghiệp, khu đô thị, khu dân cƣ, khu chế xuất…, điều này sẽ kéo theo sự tăng giá 10 trị của đất tại những khu vực xung quanh nơi dự án có đất bị thu hồi. Kéo theo sự thúc đẩy phát triển về mặt kinh tế, xã hội. + Với nhà nƣớc: thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội giúp tăng tối đa hiệu quả sử dụng đất; giúp nhà đầu tƣ có thể tiếp cận với nguồn đất sạch, kích thích phát triển kinh tế tạo ra nguồn thu cho Nhà nƣớc, ngoài ra nhà đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng giúp tiết kiệm đƣợc rất nhiều kinh phí nhiều từ nguồn ngân sách. + Với nhà đầu tƣ: nhìn về khía cạnh kinh tế, các nhà đầu tƣ đƣợc giao đất thực hiện các dự án có nhiều thuận lợi trong hoạt động đầu tƣ sinh lợi nhuận, thúc đẩy sự phát triển kinh tế. + Với ngƣời có đất bị thu hồi, họ đƣợc Nhà nƣớc bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ, đƣợc tạo điều kiện hỗ trợ ổn định lại cuộc sống cũng nhƣ đƣợc tạo điều kiện nghề nghiệp, an sinh xã hội... Trong nhiều trƣờng hợp, họ đƣợc bồi thƣờng theo khung giá quy định và thị trƣờng. 1.2. Lý luận pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội 1.2.1. Khái niệm pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội Pháp luật có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội mà Nhà nƣớc xét thấy cần phải điều chỉnh, nhằm đảm bảo mối quan hệ hài hòa giữa các chủ thể; đồng thời việc ban hành pháp luật cũng nhằm mục đích định hƣớng các hoạt động xã hội theo các tiêu chí nhất định. Cũng nhƣ các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, thu hồi đất nói chung và thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể thiếu đi vai trò của pháp luật trong việc điều chỉnh các hành vi xử sự của các chủ thể tham gia trực tiếp vào mối quan hệ này. Ta có thể khái quát khái niệm về quan hệ pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội nhƣ sau: “Quan hệ pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là những quan hệ xã hội phát sinh trực tiếp trong quá trình thực hiện thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội giữa Nhà nước, các nhà đầu tư, người sử dụng đất và những tổ chức, cá nhân có liên quan, được pháp luật đất đai điều chỉnh”. Sự cần thiết phải điều chỉnh bằng pháp luật đối với hoạt động thu hồi đất thể hiện ở phƣơng diện sau đây: Về khía cạnh kinh tế, đất đai là loại tài sản đặc biệt, đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Việc thu hồi đất là cần thiết để phát triển các dự án phát triển kinh tế - xã hội, điều này đòi hỏi cần có quỹ đất lớn để thực hiện. Tuy nhiên việc thu hồi đất để thực hiện dự án lại ảnh hƣởng lớn đến bộ phận dân cƣ bị thu hồi đất, nhất là vấn đề liên quan đến giá đền bù. Nhƣ vậy, trách nhiệm của Pháp luật là phải bảo vệ và quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời có đất bị thu hồi cũng nhƣ làm hài hòa, cân bằng mối quan hệ về lợi ích 11 giữa các bên tham gia vào quan hệ pháp luật thu hồi đất. Việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp nên đƣợc xem xét từ hai phía: Nhà nƣớc và ngƣời có đất bị thu hồi, Nếu xảy ra sự thiên vị về bất cứ phía nào thì đều không đảm bảo yêu cầu pháp chế xã hội chủ nghĩa. Việc áp dụng pháp luật của cơ quan của Nhà nƣớc không đúng quy định hoặc sự chấp hành pháp luật của ngƣời có đất bị thu hồi chƣa tuân thủ đúng các quy định pháp luật sẽ làm cho vai trò của đất đai không đƣợc phát huy. Từ những phân tích trên cho thấy, để đảm bảo lợi ích của đất nƣớc, của ngƣời sử dụng đất và cho cả chủ đầu tƣ thì việc quy định pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội là thực sự cần thiết và cũng là yêu cầu khách quan. “Cả lý luận và thực tiễn đều cho thấy, đây là nội dung vừa mang tính hành chính, vì đất đai thuộc sở hữu toàn dân mà Nhà nƣớc là ngƣời đại diện chủ sở hữu; đồng thời mang tính thị trƣờng vì nguồn gốc hình thành quyền sử dụng đất phần lớn từ việc Nhà nƣớc công nhận, còn việc giao đất không thu tiền sử dụng đất chƣa phải là hình thức phổ biến đối với hộ gia đình, cá nhân”[26]. Tính đến thời điểm hiện tại, hệ thống pháp luật đất đai ở nƣớc ta khá hoàn thiện, bao gồm các chế định, quy định pháp luật do Nhà nƣớc ban hành và đƣợc quy định trong Hiến pháp, Luật Đất đai, các nghị định, thông tƣ hƣớng dẫn, nhằm điều chỉnh quan hệ thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế. Từ khái niệm về thu hồi đất, thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, quan hệ Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội và các phân tích ở trên, khái niệm pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội đƣợc hiểu là: “Toàn bộ các văn bản quy phạm pháp luật (bao gồm Luật, văn bản dưới luật…) do Nhà nước ban hành quy định về các vấn đề thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ”. Theo pháp luật hiện hành, các quy định liên quan đến vấn đề thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ở nƣớc ta đƣợc thể hiện cụ thể trong Luật Đất Đai năm 2013 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành Luật Đất Đai 2013. 1.2.2. Nguyên tắc của pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội Dù không duợc quy định bằng một điều luật cụ thể về nguyên tắc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, song các yêu cầu đặt ra đối với các cơ quan Nhà nuớc có thẩm quyền, các chủ thể sử dụng đất và các chủ thể khác liên quan phải thực hiện, phải tuân thủ. Cụ thể: Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải thể hiện bằng quyết định thu hồi đất của cơ quan Nhà nƣớc có thẩm quyền. Pháp Luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải có lý do rõ ràng, chính đáng. Đặc biệt, thu hồi đất vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, vì mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội phải đúng Quy hoạch do cơ quan Nhà nƣớc có thẩm quyền 12 phê duyệt. Trình tự, thủ tục thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải tuân thủ đúng theo Quy định của pháp luật. Trƣớc khi thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội, cơ quan thu hồi đất phải thông báo cho ngƣời có đất bị thu hồi biết lý do thu hồi (thƣờng là để thực hiện các dự án), thời gian thu hồi. Cơ quan thu hồi đất phải đúng thẩm quyền và không đƣợc phép uỷ quyền. Vì thế nên thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội cần phải phù hợp với quy luật thị trƣờng nhƣng cũng phải phù hợp với truyền thống, đạo đức, văn hóa của từng địa phƣơng, khu vực, con ngƣời. Pháp Luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải điều hòa lợi ích cá nhân, tập thể và quốc gia. Thực tế cho thấy rằng khi giải quyết hợp lí và điều hòa đƣợc lợi ích giữa cá nhân, tập thể và quốc gia thì công việc suôn sẻ. “Công tác đền bù, giải phóng mặt bằng… sẽ thuận lợi khi các lợi ích này đƣợc điều hòa. Việc thực hiện các dự án sẽ đúng với tiến độ ban đầu, góp phần váo sự phát triển về kinh tế” [29, tr.89]. Pháp Luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải đặt ra vấn đề về bảo vệ môi trƣờng sinh thái đi đôi với khai thác và sử dụng tài nguyên hợp lý, chú trọng đến phát triển bền vững, lâu dài. Nếu không có tầm nhìn chiến lƣợc trong công tác quy hoạch sẽ dẫn đến việc khai thác quá mức quỹ đất (gồm cả đất rừng, đất trồng cây lâu năm) gây ra hậu quả nghiêm trọng cho tƣơng lai. Vì thế nên việc quyết định thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội và mục đích của việc thu hồi đó cần phải cân nhắc giữa cái trƣớc mắt với cái lâu dài, giữa cái lợi và cái hại, giữa đƣợc và mất và luôn phải ý thức đƣợc yếu tố môi trƣờng sinh thái, bởi không thể gọi là phát triển bền vững khi chỉ chú ý đến phát triển kinh tế mà không chú ý đến môi trƣờng. Việc không chú ý đến bảo vệ môi trƣờng mà chỉ chú tâm vào phát triển kinh tế sẽ gây ra hậu quả rất lớn cho xã hội. Lúc này tuy kinh tế có tăng trƣởng nhƣng hậu quả để lại cho xã hội là rất lớn, nhiều hệ lụy. Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội phải tiết kiệm tối đa nguồn tài nguyên đất, quy hoạch hợp lý tài nguyên đất nhƣng hiệu quả kinh tế mang lại phải tối ƣu. Tài nguyên đất đai là có hạn, nhƣng hiện nay chúng ta đã đã khai thác quá mức nguồn tài nguyên đất phát sinh nhiều hệ lụy nhƣ lũ lụt, sạt lở đất đá, phá hủy rừng... Vì vậy, trong công tác quản lí tài nguyên đất hiện nay cần phải quản lí chặt chẽ nguồn tài nguyên này. Tránh trƣờng hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội nhƣng không sử dụng hoặc sử dụng không đúng mục đích, dẫn đến tình trạng đất bị thu hồi đó thì bỏ hoang hoặc bị ngƣời khác trục lợi, các dự án bị treo không thực hiện đƣợc, gây nên sự lãng phí chung cho xã hội và phát sinh nhiều vấn đề xã hội phức tạp khác. 1.2.3. Vai trò của pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội. 13