Tài liệu Pháp luật về thời giờ làm việc từ thực tiễn thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh hưng yên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH: LUẬT KINH TẾ PHÁP LUẬT VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC TỪ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HƢNG YÊN NGUYỄN THỊ OANH HÀ NỘI- 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁP LUẬT VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC TỪ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HƢNG YÊN NGUYỄN THỊ OANH NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HUY KHOA HÀ NỘI - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, công trình nghiên cứu này là của cá nhân tôi và dưới sự hướng dẫn của TS.Nguyễn Huy Khoa. Các số liệu trong công trình nghiên cứu này là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nêu trong đây chưa từng được các nhà nghiên cứu khác công bố trong các công trình trước đây. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính chính xác và tính trung thực của công trình nghiên cứu này. NGƯỜI CAM ĐOAN NGUYỄN THỊ OANH MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................ 2 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..................................... 6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ................................................................. 7 7. Kết cấu của luận văn ........................................................................... 7 CHƢƠNG 1 .............................................................................................. 8 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC ....................................................................................... 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thời giờ làm việc ........................................... 8 1.2. Sự cần thiết phải có pháp luật về thời giờ làm việc và ý nghĩa của sự điều chỉnh pháp luật đối với thời giờ làm việc .................................................................... 10 1.3. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về thời giờ làm việc ở Việt Nam........................................................................................ 14 1.4. Các quy định của pháp luật hiện hành về thời giờ làm việc ................. 17 1.4.1. Nguyên tắc của thời giờ làm việc ...................................................................... 17 1.4.2. Các loại thời giờ làm việc ................................................................................... 20 1.4.3. Vi phạm pháp luật và xử lý vi phạm pháp luật về thời giờ làm việc .......... 28 1.4.4. Giải quyết tranh chấp lao động về thời giờ làm việc ..................................... 31 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................ 35 CHƢƠNG 2 ............................................................................................ 36 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HƢNG YÊN ...... 36 2.1. Giới thiệu khái quát về các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên . 36 2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ....................................................................... 39 2.2.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tiêu chuẩn tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên .............................................................................. 39 2.2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc rút ngắn tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên .............................................................................. 41 2.2.3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm thêm tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh H ưng Yên............................................................................................ 43 2.2.4. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc linh hoạt (thời giờ làm việc không trọn ngày, không trọn tuần) tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên .......................................................................................................................... 46 2.3. Đánh giá tình hình thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ............................................................ 48 2.3.1. Các kết quả đạt được ............................................................................................ 48 2.3.2. Một số bất cập, hạn chế còn tồn tại ................................................................... 51 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập ........................................................ 54 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................ 57 CHƢƠNG 3 ............................................................................................ 58 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HƢNG YÊN ……………………………………………………………………………….58 3.1. Những yêu cầu cơ bản đối với việc hoàn thiện pháp luật về thời giờ làm việc …………………………………………………………………………58 3.2. Một số kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về thời giờ làm việc .. 59 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên ............. 62 3.3.1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thời giờ làm việc cho các bên trong quan hệ lao động ............................................................................. 62 3.3.2. Tăng cường công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực lao động tại tỉnh Hưng Yên .......................................................................................................................... 64 3.3.3. Tăng cường năng lực của hệ thống tổ chức công đoàn, đặc biệt là công đoàn cơ sở ......................................................................................................................... 65 3.3.4. Tăng cường tính hoàn thiện của những quy định pháp luật lao động về thời giờ làm việc ...................................................................................................................... 66 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................ 70 KẾT LUẬN ............................................................................................. 71 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lao động là một hoạt động vô cùng quan trọng của con người, nó không những tạo ra của cải, vật chất để nuôi sống con người, giúp xã hội thay đổi và phát triển mà còn đem lại những giá trị tinh thần giúp đời sống con người thêm phong phú. Tuy nhiên, sức lao động của con người không phải là vô hạn. Lao động, làm việc đến một lúc nào đó cơ thể sẽ cảm thấy dần trở nên mệt mỏi, cạn kiệt sức lực.Theo các nhà khoa học đã chỉ ra, con người là một thực thể sinh học, hệ thần kinh hoạt động theo chu kỳ. Cũng theo chứng minh của các nhà khoa học, một con người bình thường mỗi ngày phải dành ít nhất 08 giờ đồng hồ để ngủ và nghỉ ngơi. Như vậy, mỗi ngày, mỗi người còn lại trên dưới 16 giờ để dành cho làm việc, hoạt động cá nhân và hoạt động xã hội khác. Khi con người hoạt động đến một mức độ nào đó sẽ cảm thấy mệt mỏi bắt đầu xuất hiện. Đây chính là cơ chế bảo vệ, bắt con người phải tạm dừng hoạt động để không bị kiệt sức. Thời gian này được coi là giai đoạn để tái tạo sức lao động. Chế độ về thời giờ làm việc là một trong những quy định quan trọng của pháp luật lao động, được cả người lao động và người sử dụng lao động quan tâm bởi vì nó liên quan đến quyền, lợi ích thiết thực gắn liền với người lao động và người sử dụng lao động. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc vi phạm này ngày càng nhiều và phổ biến. Các vi phạm chẳng hạn như tăng thời giờ làm việc tiêu chuẩn, tăng số giờ làm thêm hay số tiền lương được trả không đúng khi phải làm thêm giờ,… Đặc biệt tình trạng các vi phạm này xảy ra thường xuyên ở các doanh nghiệp, nơi có đông nhân viên và số lượng công việc cũng rất nhiều. Các hành vi vi phạm này không chỉ vi phạm nghiêm trọng đến sức khỏe, tính mạng của người lao động, hạnh phúc gia đình của họ mà còn ảnh hưởng không nhỏ tới xã hội, đất nước. Như vậy, việc tìm hiểu các quy định pháp luật về thời giờ làm việc của người lao động là rất quan trọng, để từ đấy biết rõ thực trạng, chỉ ra những nguyên nhân của các hành vi vi phạm pháp luật và đồng thời đưa ra một số kiến nghị cũng như giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định đó. Với vị trí thuận lợi, Hưng Yên đã và đang là sự lựa chọn đầu tư của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Dân số trên địa bàn tỉnh Hưng Yên không lớn, nhưng tỉ lệ thất nghiệp vẫn còn cao. Các doanh nghiệp trên địa bàn 1 tỉnh Hưng Yên vẫn còn chưa nghiêm túc trong việc thực hiện các quy định về thời giờ làm việc. Nhằm hạn chế và đẩy lùi các vi phạm pháp luật về thời giờ làm việc trong các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên, vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên, từ đó, đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thời giờ làm việc. Từ mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động, pháp luật đã đưa ra những quy định cụ thể về thời giờ làm việc để khắc phục những hạn chế và đẩy lùi các vi phạm pháp luật về thời giờ làm việc, bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động. Do đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Pháp luật về thời giờ làm việc từ thực tiễn thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên” làm luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn sẽ góp phần hoàn thiện các quy định về thời giờ làm việc, đưa ra một số giải pháp nhằm giúp các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên thực hiện tốt các quy định pháp luật về thời giờ làm việc. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Pháp luật về thời giờ làm việc là vấn đề rất quan trọng đã được đề cập trong rất nhiều công trình có liên quan.Có nhiều cá nhân, tổ chức đã trình bày nhiều khía cạnh cho quá trình nghiên cứu về vấn đề này. Có một số đề tài, công trình nghiên cứu khoa học của nhiều cơ quan, tổ chức quản lý lao động, người lao động về các quy định của pháp luật về thời giờ làm việc. Tuy nhiên phần lớn các đề tài này lại chỉ tập trung nghiên cứu pháp luật về thời giờ làm việc nói chung mà chưa đi sâu tới việc thực hiện nó tại đơn vị hay địa bàn cụ thể. Luận văn thạc sỹ: “ Pháp luật về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi ở Việt Nam – thực trạng và hƣớng hoàn thiện” của Khuất Văn Trung – Khoa Luật – Đại học quốc gia Hà Nội. Luận văn chủ yếu khái quát về thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi và đã cho thấy rõ nét được thực trạng về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi tại Việt Nam. Bên cạnh đó cũng chỉ ra đượcnhững điểm tích cực và hạn chế, còn tồn tại những điểm chưa phù hợp với thực tế của pháp luật về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi về việc thực hiện các quy định đó. Hơn nữa, tác giả còn cho thấy sự giống và khác nhau 2 của pháp luật về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi tại Việt Nam với các nước khác trong khu vực và trên thế giới. Qua đó, tác giả cũng đã đưa ra các phương án cụ thể giúp hoàn thiện pháp luật lao động hiện nay. Tuy nhiên đề tài chưa nêu ra thực trạng tại một đơn vị cụ thể nào. Vì vậy chưa thể đưa ra những khó khăn cụ thể trong việc áp dụng pháp luật lao động lên một doanh nghiệp. Đề án nghiên cứu: “ Chế độ thời giờ làm việc, thời gian nghỉ ngơi theo quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng tại một số doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An”. Đề án xoay quanh vấn đề thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi trong pháp luật lao động và việc thực thi thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi ở một số doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Nhìn nhận một cách tổng quát những vẫn đề chung về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi. Đưa ra các tồn tại và giải pháp nhằm hoàn thiện chế định thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi góp phần bảo vệ lợi ích đối với người lao động. Đi sâu tìm hiểu những quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi của người lao động và việc áp dụng những quy định đó tại một số công ty đang hoạt động trên địa bàn tỉnh Nghệ An nhằm tìm ra nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập trong hệ thống phát luật và cả những sai phạm trong quá trình thực thi chế định đó tại một số công ty từ đó đưa ra một số giải pháp hoàn thiện chế định thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi. Bài viết: “Quy định về thời giờ làm việc đối với ngƣời lao động làm các công việc có tính chất đặc biệt trong lĩnh vực thăm dò, khai thác dầu khí trên biển” đăng ngày 17/08/2015 trên trang của Bộ công thương Việt Nam đã nêu chi tiết về thông tư số 24/2015/TT-BCT (Thông tư 24) quy định về thời giờ làm việc đối với người lao động làm các công việc có tính chất đặc biệt trong lĩnh vực thăm dò, khai thác dầu khí trên biển. Theo đó, Thông tư 24 quy định người lao động làm việc thường xuyên theo phiên và theo ca làm việc, cụ thể: Ca làm việc tối đa 12h, phiên làm việc tối đa 28 ngày. Người sử dụng lao động có trách nhiệm quy định cụ thể ca làm việc và phiên làm việc tại công trình dầu khí trên biển vào Nội quy lao động và thông báo cho người lao động trước khi đến làm việc. Thời gian làm việc ngoài ca làm việc hoặc ngoài phiên làm việc quy định tại khoản 1 Điều 4 đối với người lao động làm việc thường xuyên được tính là thời gian làm thêm giờ. Thời gian làm 3 việc ngoài ca làm việc hoặc ngoài phiên làm việc quy định tại khoản 1 Điều 4 đối với người lao động làm việc thường xuyên được tính là thời gian làm thêm giờ. Thời gian làm việc ngoài ca làm việc hoặc ngoài phiên làm việc quy định tại khoản 1 Điều 4 đối với người lao động làm việc thường xuyên được tính là thời gian làm thêm giờ. Thời gian làm việc ngoài ca làm việc hoặc ngoài phiên làm việc quy định tại khoản 2 Điều 5 hoặc thời gian làm việc vượt quá số giờ làm việc tiêu chuẩn trong năm quy định tại khoản 1 Điều 5 đối với người lao động làm việc không thường xuyên được tính là thời gian làm thêm giờ. Tổng số giờ làm việc và giờ làm thêm của người lao động không quá 14 giờ/ngày. Số giờ làm thêm của người lao động không vượt quá 50 giờ/phiên làm việc và trong mọi trường hợp không vượt quá 300 giờ/năm Bài viết: “Quy định làm thêm giờ của Việt Nam đang lệch pha thế giới” của tác giả Dương Ngân trên trang vietstock đăng ngày 04/07/2015, tác giả đã nói lên sự phản ánh của các doanh nghiệp, quy định người lao động chỉ được phép làm thêm khoảng 200-300 giờ/năm đang gây khó khăn cho chính người lao động. Bài viết nói lên một thực trạng phổ biến hiện nay, đó là nhu cầu tăng giờ làm thêm trong quy định của pháp luật nhằm tăng năng suất, đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện sản phẩm cho phù hợp với thị trường hiện nay. Bài viết: “Vi phạm thời giờ làm việc, làm thêm giờ: cần có chế tài xử lý nghiêm khắc các doanh nghiệp vi phạm” của tác giả Thanh Bình trên trang báo Quảng Ninh đăng ngày 27/06/2013 đã nêu lên một thực tế hiện nay rất nhiều doanh nghiệp, đơn vị áp dụng mẫu hợp đồng khoán công việc cho người lao động để giao công việc cho công nhân. Trong khi đó khoán công việc thì công nhân phải đảm bảo sản lượng còn về mặt thời gian thì chủ sử dụng không tính đến, như vậy nếu quỹ thời gian phát sinh người lao động không được hưởng chế độ làm thêm giờ. Điển hình là ở các ngành nghề như : xây dựng, lắp ráp, may mặc, giày da, lái taxi, xe tải, bảo vệ, bán xăng dầu,… các vi phạm về thời giờ làm việc không những xâm hại nghiêm trọng đến sức khỏe người lao động mà còn tác động tới gia đình họ nói riêng và một phần tới xã hội nói chung. Và cũng đã nêu lên một số nguyên nhân của việc vi phạm thời giờ làm việc, làm thêm giờ là do: số lượng doanh nghiệp ngày càng tăng, nhiều doanh nghiệp sản xuất áp dụng hình thức trả lương khoán hoặc trả lương theo sản phẩm để tăng lợi ích của doanh nghiệp dẫn dến tình trạng vi 4 phạm về thời giờ làm việc, làm thêm giờ. Trong khi đó các đơn vị này gần như không mặc định được tiền giờ làm thêm và người lao động vẫn phải chịu thua thiệt. Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ thanh kiểm tra địa phương thì mỏng, thường xuyên luân chuyển, không được đào tạo trong khi số doanh nghiệp ngày càng tăng. Thêm nữa, chế tài xử phạt chưa đủ mạnh dẫn đến vi phạm tràn lan. Bài viết: “Những nhận thức chung về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi” của tác giả Nguyễn Diệp Thành trên trang VOER đã tóm tắt đầy đủ những kiến thức chung cơ bản nhất về pháp luật về thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi. Ngoài ra tác giả còn nêu lên ý nghĩa của việc quy định chế độ thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi. Ngoài ra còn có rất nhiều bài viết có liên quan đến vấn đề này như là: Đặng Xuân Lợi (2000), Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi theo Bộ luật lao động Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Luật Hà Nội; Đỗ Thị Hằng (2009), Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi – Quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện ở một số doanh nghiệp tại tỉnh Bắc Giang, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Luật Hà Nội; và một số bài báo đăng trên các tạp chí khoa học pháp lý… Các công trình, bài viết trên đa phần mới đi sâu nghiên cứu các quy định pháp luật về thời giờ làm việc áp dụng cho một số đối tượng lao động đặc thù mà không đề cập đến tổng thể các quy định pháp luật về thời giờ làm việc, các doanh nghiệp thực hiện thời giờ làm việc cụ thể thế nào, thực trạng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật trong lĩnh vực này. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách hệ thống và đầy đủ về đề tài “Pháp luật về thời giờ làm việc từ thực tiễn thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên” là một việc làm có ý nghĩa lý luận và mang tính thực tiễn rất cao. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn tập trung phân tích và làm sáng tỏ về mặt lý luận những quy định về thời giờ làm việc tại Việt Nam và nêu thực trạng việc áp dụng pháp luật về thời giờ làm việc trên thực tế tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Từ đó chỉ ra những hạn chế, bất cập trong các quy định hiện hành của pháp luật về thời giờ làm việc. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất các giải 5 pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp lý về thời giờ làm việc nhằm mục đích bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người lao động. Để đáp ứng được mục đích nghiên cứu của luận văn, các nhiệm vụ nghiên cứu được xác định cụ thể, bao gồm: Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề lý luận về thời giờ làm việc và pháp luật về thời giờ làm việc, góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về pháp luật thời giờ làm việc ở Việt Nam phù hợp với sự phát triển của quốc gia, đặt trong bối cảnh làn sóng cải cách chế độ thời giờ làm việc đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới. Thứ hai, nghiên cứu thực trạng pháp luật thời giờ làm việc bằng việc phân tích, bình luận các quy định hiện hành và thực tiễn thực hiện các quy định tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên nhằm làm rõ các hạn chế và chỉ ra các nguyên nhân của những hạn chế đó làm cơ sở đề xuất những kiến nghị hoàn thiện pháp luật. Thứ ba, đề xuất các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thời giờ làm việc và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng về thời giờ làm việc. Về phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về nội dung: Luận văn chủ yếu nghiên cứu về các quy định của pháp luật hiện hành về thời giờ làm việc và thực tiễn thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp. Phạm vi về không gian: Luận văn chỉ nghiên cứu về việc thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Phạm vi về thời gian: Các số liệu được sử dụng nghiên cứu trong Luận văn từ năm 2015 - 2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm, định hướng của Đảng và nhà nước về chính sách xã hội, để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả sử dụng 6 phương thức tiếp cận dựa trên phương diện quyền, hệ thống, đa ngành và liên ngành. Thời giờ làm việcđược xem xét với tư cách một quyền cơ bản của con người trong tổng thể các quyền của người lao động tại nơi làm việc; pháp luật về thời giờ làm việc là một bộ phận của pháp luật về các tiêu chuẩn lao động.... Thực hiện luận văn này, tác giả kết hợp sử dụng một số phương pháp chung được áp dụng trong nghiên cứu khoa học xã hội như: - Phương pháp khai thác tài liệu sẵn có là các bài viết, các kết quả nghiên cứu của các tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài; Phương pháp thống kê; Phương pháp phân tích và luật học so sánh; Phương pháp diễn dịch và phương pháp tổng hợp;… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn - Về mặt lý luận: Luận văn góp phần làm rõ hơn các quy định của pháp luật Việt Nam về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp. Về mặt thực tiễn của đề tài: từ việc đánh giá thực tiễn việc thực hiện các quy định của pháp luật lao động về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên, tác giả đưa ra những giải pháp, phương hướng và kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật lao động về thời giờ làm việc. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung của luận văn được kết cấu thành 03 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về thời giờ làm việc và quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về thời giờ làm việc Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên Chương 3: Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện về thời giờ làm việc tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Hưng Yên 7 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ THỜI GIỜ LÀM VIỆC 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thời giờ làm việc 1.1.1. Khái niệm thời giờ làm việc Trong quan hệ lao động, có thể thấy rằng, thời giờ làm việc là một chế định hoàn toàn độc lập trong luật lao động. Quyền được làm việc chính là một trong những quyền cơ bản của con người, trước hết là người lao động trong quan hệ lao động, phải được pháp luật can thiệp và bảo vệ. Hiến pháp của nhiều nước trên thế giới cũng ghi nhận, trong đó có Hiến pháp của Việt Nam. Pháp luật lao động Việt Nam cũng quy định về thời giờ làm việc, điều này đã tạo hành lang pháp lý để bảo vệ quyền lợi cho người lao động trong quan hệ lao động, để người lao động được làm việc lâu dài, có lợi cho cả người lao động và người sử dụng lao động, không thiệt hại cho sản xuất kinh doanh, không làm giảm sút khả năng lao động, khả năng sáng tạo của người lao động, suy cho cùng là nhằm bảo vệ việc làm, tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả của lao động, hướng vào chiến lược con người. Mục tiêu của thời giờ làm việc cần đạt được, đó là chỉ sử dụng ít thời gian làm việc mà vẫn đạt hiệu quả về chất lượng, về năng suất và sau cùng vẫn là về hiệu quả kinh tế. Có thể khẳng định, thời giờ làm việc chính là khoảng thời gian cần và đủ để năng suất lao động hoàn thành. Dưới góc độ pháp lý, thời giờ làm việc chính là sự ràng buộc về quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động. Do đó, người lao động phải chịu trách nhiệm toàn bộ về công việc mà mình thực hiện, phải tuân thủ những quy định nội bộ và có quyền được hưởng lợi ích trong khoảng thời gian đó. Theo Điều 104 Bộ luật lao động quy định về thời giờ làm việc bình thường là không quá 8 giờ trong một ngày hoặc không quá 48 giờ trong một tuần; thời giờ làm việc không quá 06 giờ trong 01 ngày đối với những người làm các công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm. 8 Thời giờ làm việc được coi là một chế định của luật lao động, là căn cứ để xác định những vi phạm của người sử dụng lao động đối với người lao động. Thời giờ làm việc được coi là một nguyên tắc cơ bản của luật lao động, thể hiện quyền và nghĩa vụ cơ bản của các bên tham gia vào quan hệ lao động. Nếu xem thời giờ làm việc là một định mức lao động, thì chúng ta hiểu đó là một quỹ thời gian cần thiết cho người lao động để hoàn thành công việc được giao. Mặt khác, nếu xem thời giờ làm việc là một nội dung của quan hệ pháp luật lao động thì trong thời gian làm việc, người lao động phải có mặt tại địa điểm làm việc và thực hiện nhiệm vụ được giao như đã thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Như vậy, để có một thời giờ làm việc phù hợp, vừa tăng năng suất lao động, vừa mang lại lợi nhuận cao cho người sử dụng lao động, vừa bảo vệ sức khỏe của người lao động, cần phải nghiên cứu để có một chế định pháp luật về thời giờ pháp luật. Có thể nói, thời giờ làm việc là độ dài thời gian mà người lao động phải tiến hành lao động theo quy định của pháp luật, theo thoả ước lao động tập thể hoặc theo hợp đồng lao động. 1.1.2. Đặc điểm của thời giờ làm việc Thứ nhất, thời giờ làm việc được coi là quyền và nghĩa vụ cơ bản của người lao động và người sử dụng lao động. Trong quan hệ lao động, người sử dụng lao động đa phần đều ở vị trí lợi thế hơn, không bị phụ thuộc và chịu sự quản lý, điều hành của người lao động. Người sử dụng lao động được trực tiếp yêu cầu người lao động thực hiện công việc theo nhu cầu thực tế công việc. Người lao động thậm chí còn phải chấp nhận điều kiện lao động, môi trường làm việc ngay cả khi không đảm bảo. Tuy nhiên, cả người lao động và người sử dụng lao động đều được hưởng quyền, lợi ích hợp pháp vàphải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ cơ bản theo quy định. Việc quy định về thời giờ làm việc để đảm bảo cho người lao động có điều kiện thực hiện đầy đủ nghĩa vụ lao động và làm căn cứ cho việc hưởng thụ các quyền lợi như tiền lương, thưởng,…Mặt khác, quy định thời giờ làm việc để đảm bảo người lao động được làm việc trong một thời gian quy định nhất định, tránh việc người sử dụng lao động yêu cầu người lao 9 động làm thêm quá thời gian cho phép, không trả tiền lương làm thêm theo đúng quy định. Thứ hai, thời giờ làm việc có sự thỏa thuận giữa người sử dụng lao động và người lao động. Để đảm bảo quyền tự do kinh doanh, quyền chủ động trong hoạt động sản xuất và quyền tự định đoạt của người lao động, việc quy định thời giờ làm việc được người sử dụng lao động và người lao động thỏa thuận với nhau dựa trên cơ sở phù hợp với quy định của pháp luật. Người lao động và người sử dụng lao động trên cơ sở thỏa thuận, thương lượng phù hợp với điều kiện, đặc điểm riêng của từng doanh nghiệp để thực hiện mục đích của từng bên. Tuy nhiên, sự thỏa thuận này không được trái với quy định của pháp luật. Thứ ba, thời giờ làm việc có sự điều tiết của Nhà nước. Vì mục đích lợi nhuận, người sử dụng lao động thường có xu hướng tận dụng mọi quy định, lợi thế, trong đó, có việc kéo dài thời gian làm việc để triệt để khai thác sức lao động, đem lại lợi nhuận cao nhất cho doanh nghiệp. Chính vì vậy, việc quy định về thời giờ làm việc phải được pháp luật quy định. Hiện nay, thời giờ làm việc đang được quy định ở mức tối đa, rút ngắn thời giờ làm việc với các đối tượng đặc biệt, nhằm giảm thiểu sự lạm dụng sức lao động, đảm bảo tái sản xuất sức lao động, hạn chế tai nạn lao động. Để người lao động gắn bó với người sử dụng lao động lâu dài, làm việc có hiệu quả, thì vấn đề đặt ra là các quy định về thời giờ làm việc phải khoa học và hợp lý. 1.2. Sự cần thiết phải có pháp luật về thời giờ làm việc và ý nghĩa của sự điều chỉnh pháp luật đối với thời giờ làm việc 1.2.1. Sự cần thiết phải có pháp luật về thời giờ làm việc Ngày nay, khi đất nước đang hướng tới việc phát triển nền kinh tế thị trường thì người lao động được sử dụng trong mọi thành phần kinh tế. Do đó, pháp luật về thời giờ làm việc là rất cần thiết. Thứ nhất, pháp luật về thời giờ làm việc xuất phát từ yêu cầu bảo vệ người lao động trong lĩnh vực lao động. Nguyên tắc quan trọng nhất trong pháp luật lao động chính là bảo vệ người lao động. Với đối tượng hướng tới là con người, hoạt động mua bán hàng hóa là sức lao động, người lao động luôn ở vị thế yếu hơn so với người 10 sử dụng lao động. Về phương diện kinh tế, người sử dụng lao động là người bỏ vốn, đầu tư cơ sở vật chất cho hoạt động kinh doanh, quyết định về công nghệ, quy mô hoạt động, hướng đi của doanh nghiệp…nên họ hoàn toàn chủ động về kế hoạch việc làm, phân phối lợi nhuận cũng như sắp xếp, phân bố thời gian làm việc cho người lao động. Do vậy, về mặt pháp lý, người sử dụng lao động có quyền “tuyển dụng, bố trí, điều hành lao động theo nhu cầu sản xuất, kinh doanh” (điểm a, khoản 1 Điều 6 Bộ luật Lao động). Như vậy, có thể thấy rằng, người lao động và người sử dụng lao động luôn vị thế bất bình đẳng, ở một mức độ nhất định, người lao động bị phụ thuộc vào người sử dụng lao động về kinh tế cũng như về mặt pháp lý. Hơn nữa, khi tham gia vào một quan hệ lao động, người lao động hướng tới tiền lương, thu nhập còn người sử dụng lao động hướng tới thu được lợi nhuận cao. Tiền lương, thu nhập của người lao động được coi là yếu tố quan trọng có tác động thúc đẩy năng suất lao động tăng cao. Khi năng suất lao động của người lao động tăng cao thì người sử dụng lao động cũng thu được lợi nhuận nhiều hơn. Tuy nhiên, điều này sẽ dẫn đến một vấn đề, để có tiền lương và thu nhập cao, người lao động sẽ có thể phải bất chấp sức khỏe của mình để làm thêm giờ, làm tăng ca,…Còn người sử dụng lao động vì mục đích tối đa hóa lợi nhuận, họ có xu hướng tận dụng triệt để các biện pháp, các quy định pháp luật, các lợi thế để khai thác sức lao động của người lao động trong việc kéo dài thời gian làm việc của người lao động. Như vậy, từ các lý do và yêu cầu nêu trên, cần có sự điều chỉnh của pháp luật về thời giờ làm việc để bảo vệ sức khỏe và quyền lợi của người lao động, tránh sự lạm dụng sức lao động từ phía người sử dụng lao động. Thứ hai, pháp luật về thời giờ làm việc xuất phát từ sự tác động của nền kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường luôn có tính hai mặt của nó, đó là những mặt tích cực và mặt tiêu cực. Mặt tiêu cực này thể hiện rất rõ trong mối quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động vì bản thân nền kinh tế thị trường vừa chứa đựng các yếu tố kinh tế, vừa thể hiện các vấn đề xã hội sâu sắc. Do đó, pháp luật trở thành chế tài bảo vệ người lao động tránh khỏi sự lạm dụng sức lao động. 11 Trong lĩnh vực lao động, nền kinh tế thị trường đã mở ra rất nhiều các điều kiện thuận lợi, tạo việc làm cho người lao động, thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu thị trường, người sử dụng lao động cũng phải có chiến lược, kế hoạch phát triển doanh nghiệp. Thực tế, khi người sử dụng lao động đặt mục tiêu lợi nhuận lên cao nhất, họ thường tăng thời giờ làm việc, giảm thời giờ nghỉ ngơi mà không có những chính sách đạt chuẩn theo quy định pháp luật (ví dụ như tiền lương, thưởng,…) cho người lao động. Điều này làm ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe, sinh hoạt cũng như khả năng phát triển của người lao động. Vì vậy, quy định thời giờ làm việc một cách phù hợp chính là cơ sở để bảo vệ người lao động trước những lạm dụng của người sử dụng lao động. Thứ ba, pháp luật về thời giờ làm việc xuất phát từ bản chất nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà nước ta đang xây dựng. Tư tưởng của Nhà nước Xã hội Chủ nghĩa coi mục tiêu và động lực của sự phát triển là “con người, phát huy nhân tố con người, trước hết là người lao động”. Về phân phối trong nền kinh tế thị trường nói chung, và trong quan hệ lao động nói riêng “phải lấy phân phối theo kết quả lao động là chủ yếu kết hợp với hình thức phân phối khác như phân phối theo vốn và tài sản”. Tuy vậy, kinh tế thị trường không thể tự thân giải quyết được các vấn đề xã hội một cách tổng thể, không mặc nhiên đạt được đến tiến bộ xã hội trong lĩnh vực lao động mà không có sự can thiệp của nhà nước bằng pháp luật. Thực tế cho thấy, kinh nghiệm về quản lý thị trường tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Đa phần, người sử dụng lao động chưa có chiến lược phát triển dài hạn cho người lao động. Ở Việt Nam, người sử dụng lao động chủ yếu là những người làm ăn vừa và nhỏ. Nhiều doanh nghiệp lợi dụng sự thiếu hiểu biết hoặc nhu cầu khẩn cấp về việc làm của người lao động mà o ép, giảm tiền lương, giảm thời giờ nghỉ ngơi, tăng thời giờ làm việc. Thêm nữa, nhận thức về trình độ tổ chức tự thân của hai bên chủ, thợ còn thấp. Do vậy, để đạt được mục tiêu do Đảng và Nhà nước đề ra, các doanh nghiệp cần phải nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật nói chung và pháp luật lao động nói riêng để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho người lao động ở mức tốt nhất, có nghĩa là định hướng xã hội chủ nghĩa phải dựa trên cơ sở luật pháp, với tư cách là công cụ của Nhà nước pháp quyền. 12 1.2.2. Ý nghĩa của sự điều chỉnh pháp luật đối với thời giờ làm việc Việc quy định về thời giờ làm việc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nó là căn cứ để doanh nghiệp xác định chi phí nhân công, tổng mức tiền lương phải chi trả cho người lao động theo các thời giờ làm việc khác nhau, người lao động biết rõ chế độ thời giờ làm việc sẽ chủ động bố trí quỹ thời gian cá nhân hàng ngày, hàng tuần, hàng năm, từ đó càng tuân thủ kỷ luật và nội quy lao động của doanh nghiệp. Chế độ thời giờ làm việc là căn cứ pháp lý để thanh tra lao động nói riêng và cơ quan quản lý phụ trách lao động nói chung làm chức năng bảo vệ việc thực hiện pháp luật nghiêm minh, hướng dẫn tổ chức lao động hợp lý cho các doanh nghiệp sử dụng lao động. Do đó, sự điểu chỉnh pháp luật đối với thời giờ làm việc có ý nghĩa rất quan trọng. Trước hết, đối với người lao động, thời giờ làm việc giúp họ quản lý quỹ thời gian làm việc một cách chủ động và hợp lý, từ đó tạo điều kiện để họ thực hiện nghĩa vụ lao động. Quy định pháp luật về thời giờ làm việc có ý nghĩa trong bảo hộ lao động, đảm bảo thời gian làm việc phù hợp với sức khỏe của người lao động. Đồng thời, người lao động sẽ có thời gian để chăm lo hạnh phúc gia đình, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tay nghề và tham gia các hoạt động xã hội có ích khác. Có thể khẳng định rằng, quy định pháp luật về thời giờ làm việc chính là căn cứ pháp lý để đảm bảo quyền lợi, sức khỏe cho người lao động, giảm thiểu tối đa sự lạm dụng của người sử dụng lao động đối với người lao động, tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động phục hồi sức khỏe, tránh mắc các bệnh nghề nghiệp do công việc gây ra, tăng cường đời sống vật chất cũng như tinh thần của người lao động. Thứ hai, đối với người sử dụng lao động, việc quy định về thời giờ làm việc có ý nghĩa giúp người sử dụng lao động xây dựng kế hoạch tổ chức sản xuất kinh doanh khoa học và hợp lý, sử dụng một cách tiết kiệm nguồn các tài nguyên trong doanh nghiệp nhằm hoàn thiện tốt các mục tiêu đã đề ra. Bên cạnh đó, nó còn là căn cứ pháp lý để người sử dụng lao động thực hiện quyền quản lý, điều hành, giám sát lao động, từ đó tiến hành trả lương, thưởng và xử phạt người lao động. Căn cứ vào khối lượng công việc, mục tiêu kinh tế, tổng quỹ thời gian cần thiết để hoàn thành và số thời gian làm việc pháp luật quy định đối với từng thành phần lao động cụ thể, người sử dụng lao động cần xác 13 định được kế hoạch sản xuất, chi phí chi trả cho người lao động, để từ đó bố trí sử dụng linh hoạt, hợp lý, đảm bảo hiệu quả công việc cao nhất. Thứ ba, đối với Nhà nước, quy định về thời giờ làm việc thể hiện rõ thái độ của Nhà nước đối với lực lượng lao động, đồng thời tạo hành lang pháp lý để Nhà nước thực hiện chức năng quản lý của mình. Trên cơ sở các quy định pháp luật về thời giờ làm việc, Nhà nước kiểm tra, giám sát quan hệ lao động, giải quyết các mâu thuẫn, bất đồng nảy sinh giữa các bên. Mặt khác, dựa vào chế độ làm việc, cơ quan Nhà nước có thể thực hiện kiểm tra, kiểm soát, để nhận thấy được mặt tích cực, mặt tiêu cực trong mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động. Để đạt được lợi nhuận tối đa, doanh nghiệp có thể sẽ vi phạm chế độ về thời giờ làm việc. Do vậy, với tư cách là tổ chức bảo vệ người lao động, công đoàn sẽ phải căn cứ vào quy định về thời giờ làm việc để đem lại quyền lợi chính đáng cho người lao động. Hơn nữa, bên cạnh các quy định pháp luật về tiền lương, bảo hiểm xã hội, bảo hộ lao động,….thì quy định về thời giờ làm việc cũng phần nào phản ánh được phần nào trình độ phát triển kinh tế và xã hội của quốc gia đó. 1.3. Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về thời giờ làm việc ở Việt Nam Ở Việt Nam, vấn đề về thời giờ làm việc được nhà nước vô cùng quan tâm. Sự phát triển của pháp luật về thời giờ làm việc được chia thành các giai đoạn sau: Thứ nhất, thời kỳ từ năm 1945 đến năm 1954. Đây là thời kỳ đất nước Việt Nam gặp vô vàn khó khăn, trong đó đặc biệt phải kế đến là sự thiếu các văn bản pháp luật điều chỉnh các quan hệ trong xã hội mới. Bằng sự cố gắng, nỗ lực, các cấp, các ngành đã ban hành nhiều văn bản pháp lý, trong đó, phải kể đến Hiến pháp năm 1946 – Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, ghi nhận về thời giờ làm việc của người lao động. Để cụ thể hóa những quy định về thời giờ làm việc, Chính phủ đã ban hành Sắc lệnh số 29/SL ngày 12/03/1947 bao gồm 187 điều, điều chỉnh chủ yếu mối quan hệ chủ nợ, mối quan hệ giữa người làm công ăn lương với người sử dụng lao động. Đây là sắc lệnh đầu tiên, điều chỉnh quan hệ lao động của nhà nước, được coi là một văn bản pháp lý đầy đủ và tiến bộ nhất thời kỳ bấy giờ, đề cập đến gần như toàn bộ chế định thiết yếu của Bộ luật Lao động. Tiếp theo 14