Tài liệu Pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và thực tiễn thực hiện tại tòa án nhân dân thành phố việt trì, tỉnh phú thọ.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ LÊ ANH XUÂN NGỌC HÀ NỘI – 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ LÊ ANH XUÂN NGỌC Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐỖ THỊ DUNG HÀ NỘI - 2021 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Đỗ Thị Dung. Các trích dẫn, số liệu, kết luận khoa học sử dụng trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày 15 tháng 09 năm 2021 Người thực hiện Lê Anh Xuân Ngọc iii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến TS. Đỗ Thị Dung, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Mở Hà Nội đã giảng dạy, truyền đạt kiến thức cho tôi suốt thời gian học tập và tạo điều kiện để tôi hoàn thành, bảo vệ luận văn tốt nghiệp. Tôi xin cảm ơn Tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thu thập tài liệu thực tiễn. Cuối cùng, xin cảm ơn các đồng nghiệp trong cơ quan nơi tôi công tác, gia đình, người thân và tất cả bạn bè - những người luôn động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày 15 tháng 09 năm 2021 Học viên Lê Anh Xuân Ngọc iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLLĐ Bộ luật lao động BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự HĐXX Hội đồng xét xử NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động Nxb Nhà xuất bản TAND Tòa án nhân dân TCLĐ Tranh chấp lao động TCLĐCN Tranh chấp lao động cá nhân VKSND Viện kiểm sát nhân dân v MỤC LỤC TRANG BÌA PHỤ .....................................................................................................ii LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... v MỤC LỤC ................................................................................................................. vi LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT .................................................................................................... 8 1.1. Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ..................................................................................................................... 8 1.1.1. Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân........................................................... 8 1.1.2. Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ........................ 13 1.2. Điều chỉnh pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ................................................................................................................... 17 1.2.1. Khái niệm pháp luật giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ............................................................................................................................. 17 1.2.2. Nội dung pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ............................................................................................................................. 18 Kết luận Chƣơng 1 .................................................................................................. 25 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN............... 26 2.1. Thực trạng pháp luật về nguyên tắc giải quyết tranh chấp lao động cá nhân .......................................................................................................................... 26 2.1.1. Tôn trọng quyền tự định đoạt thông qua thương lượngcủa các bên trong suốt quá trình giải quyết tranh chấp lao động ................................................................. 26 2.1.2. Coi trọng giải quyết tranh chấp lao động thông qua hoà giải, trọng tài trên cơ sở tôn trọng quyền và lợi ích của hai bên tranh chấp, tôn trọng lợi ích chung của xã hội, không trái pháp luật. ..................................................................................... 26 2.1.3. Công khai, minh bạch, khách quan, kịp thời, nhanh chóng và đúng pháp luật27 vi 2.1.4. Bảo đảm sự tham gia của đại diện các bên trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động cá nhân .............................................................................................. 28 2.1.5. Việc giải quyết tranh chấp lao động cá nhân do cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tranh chấp tiến hành sau khi có yêu cầu của bên tranh chấp hoặc theo đề nghị của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền và được các bên tranh chấp đồng ý ...................................................................................................... 29 2.2. Thực trạng pháp luạt về thẩm quyền của tòa án nhân dân trong việc giải quyết tranh chấp lao động cá nhân ....................................................................... 30 2.2.1. Thẩm quyền chung (thẩm quyền theo vụ việc) ................................................ 30 2.2.2. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân theo cấp của tòa án nhân dân .................................................................................................................... 31 2.2.3. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân của tòa án theo lãnh thổ33 2.2.4. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp lao động cá nhân của tòa án nhân dân theo sự lựa chọn của nguyên đơn.............................................................................. 33 2.3. Thực trạng pháp luật về thời hiệu yêu cầu giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ................................................................................... 34 2.4. Thực trạng pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết vụ án tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân .......................................................................... 35 2.4.1. Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án cấp sơ thẩm .................... 35 2.4.2. Giải quyết vụ án tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án cấp phúc thẩm ...... 44 2.4.3. Giải quyết vụ án tranh chấp lao động cá nhân theo thủ tục rút gọn .......... 46 Kết luận Chƣơng 2 .................................................................................................. 50 CHƢƠNG 3: THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 51 3.1. Thực tiễn giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .......................................................................... 51 3.1.1. Sơ lược về tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ....................... 51 3.1.2. Cơ sở thực hiện giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại Tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .............................................................................. 52 vii 3.1.3. Kết quả đạt được trong giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .............................................................. 54 3.1.3. Những tồn tại, hạn chế trong thực tiễn giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và nguyên nhân........... 58 3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ .......................................................................... 62 3.2.1. Yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ62 3.2.2 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân ...................................................................................... 64 3.2.3. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ..................................... 68 Kết luận Chƣơng 3 .................................................................................................. 71 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO viii LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, TCLĐ nhất là tranh chấp giữa cá nhân giữa NLĐ với NSDLĐ xảy ra ngày càng phổ biến, số vụ TCLĐCN thường năm sau cao hơn năm trước. Nếu có một cơ chế giải quyết TCLĐCN phù hợp thì không chỉ bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân NLĐ, đơn vị sử dụng lao động mà còn góp phần bảo vệ quan hệ sản xuất, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Xuất phát từ mục đích đặt ra, pháp luật lao động quy định nhiều phương thức khác nhau để giải quyết TCLĐ trong đó có TCLĐCN như: thương lượng, hòa giải và giải quyết tại TAND. Trong đó, phương thức giải quyết TCLĐCN tại TAND là phương thức quan trọng, có hiệu quả cao trong việc giải quyết triệt để các TCLĐ nói chung, TCLĐCN nói riêng. Bởi thế, pháp luật lao động cũng như pháp luật tố tụng lao động Việt Nam đã nhiều lần sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Năm 2015, BLTTDS được sửa đổi toàn diện, trong đó có nhiều quy định tiến bộ về giải quyết TCLĐ nói chung, TCLĐCN nói riêng tại TAND. Năm 2019, BLLĐ sửa đổi đã đặc biệt chú trọng nội dung về giải quyết TCLĐCN. Cùng với những nỗ lực của Nhà nước và các nhà làm luật, các quy định của pháp luật về giải quyết TCLĐCN đã được hoàn thiện đáng kể, tạo cơ sở pháp lý cần thiết và phần nào đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì việc giải quyết TCLĐCN tại các TAND hiện nay còn gặp một số vướng mắc mà nguyên nhân không chỉ xuất phát từ những thiếu sót, mâu thuẫn của các quy định pháp luật, mà còn xuất phát từ việc các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền còn lúng túng, sai sót trong việc giải quyết, nên trong nhiều trường hợp quyền và lợi ích hợp pháp của các bên TCLĐCN vẫn chưa được bảo đảm. Thực tiễn giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ những năm qua cho thấy: Tỷ lệ các vụ án về TCLĐCN được thụ lý giải quyết chưa cao, một số vụ án giải quyết trong thời gian kéo dài, quyền và lợi ích hợp pháp của các bên TCLĐCN chưa được khôi phục kịp thời… Những hạn chế đó đã gây những tác động tiêu cực đến sự ổn định và phát triển của quan hệ lao động trong các đơn vị sử dụng lao động, nhất là các doanh nghiệp đóng trên địa bàn thành phố Việt Trì, 1 tỉnh Phú Thọ. Do vậy việc nghiên cứu về mặt lý luận, thực trạng pháp luật hiện hành cũng như thực tiễn về giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, nhằm khắc phục những điểm không phù hợp với tình hình thực tế đã và đang là mối quan tâm hàng đầu không chỉ của các bên tham gia quan hệ lao động mà còn của những người trực tiếp làm công tác xét xử tại TAND. Đồng thời đây cũng là một vấn đề cấp bách đặt ra cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền và cũng là một nội dung quan trọng để những người thực hiện pháp luật hết sức quan tâm nhất là trong bối cảnh cả nước đang triển khai thực hiện BLLĐ năm 2019 vừa có hiệu lực từ ngày 01/01/2021. Xuất phát từ những lý do trên, em đã chọn đề tài: “Pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” để làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Giải quyết TCLĐ nói chung, giải quyết TCLĐCN nói riêng là nội dung quan trọng của pháp luật lao động nên từ trước đến nay nên đã có nhiều công trình nghiên cứu. Đó là các giáo trình luật lao động, sách tham khảo, bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành, luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, tham luận tại các hội thảo khoa học, báo cáo tổng kết của các cấp TAND… - Giáo trình, sách tham khảo: Đó là giáo trình của các cơ sở đào tạo Luật, như: Giáo trình luật lao động Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, năm 2018; Giáo trình luật lao động của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh năm 2014; Giáo trình luật lao động Việt Nam của Viện Đại học Mở Hà Nội, Nxb Lao động – xã hội, năm 2014,… Các giáo trình này đều có chương về tranh chấp và giải quyết tranh chấp lao động. Sách tham khảo, như: “Thủ tục giải quyết các vụ án lao động theo Bộ luật tố tụng dân sự” của tác giả Phạm công Bảy, Nxb Chính trị Quốc gia, năm 2006, trong đó đề cập tới các vấn đề lý luận và thực trạng quy định của pháp luật về thủ tục giải quyết TCLĐ, trong đó có TCLĐCN. - Luận án, luận văn: Có các luận án tiến sĩ như: Luận án “Tài phán lao động theo quy định của pháp luật Việt Nam” của tác giả Lưu bình Nhưỡng, Trường Đại 2 học Luật Hà Nội, năm 2002; Luận án "Cơ chế ba bên trong việc giải quyết tranh chấp lao động ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Xuân Thu, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 2008; Luận án “Pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại toà án ở Việt Nam” của tác giả Phạm Công Bảy, Học viện khoa học xã hội Việt Nam, năm 2011. Các luận văn thạc sĩ như: Luận văn “ Pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và thực tiễn xét xử ở Tòa án nhân dân thị xã Từ Sơn, Bắc Ninh” của tác giả Hoàng Thị Yến, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2017; Luận văn “Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân theo pháp luật lao động ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Đoàn Xuân Trường, Học Viện khoa học xã hội Việt Nam năm 2014; Luận văn “Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân bằng Tòa án và thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân Quận 2, Thành phố Hồ Chí Minh” của Phan Thị Ngọc Phú, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 2016; Luận văn “Pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và thực tiễn xét xử tại tòa án nhân dân tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu” của Phạm Thị Hồng Hạnh, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2016; Luận văn “Pháp luật giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và thực tiễn thi hành tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội” của tác giả Vũ Thị Liên, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2020; Luận văn “Pháp luật về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân từ thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Hòa Bình” tác giả Lê Văn Tuấn, Trường Đại học Luật Hà Nội năm 2020,... - Bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành: Đó là các bài viết: “Bình luận các quy định về giải quyết tranh chấp lao động tại Toà án nhân dân trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015” của tác giả Nguyễn Hữu Chí đăng trên Tạp chí Luật học; bài viết “Một số ý kiến về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại toà án nhân dân” tác giả Nguyễn Hữu Chí đăng trên Tạp chí Luật học; bài viết: “Một số vấn đề về tranh chấp lao động cá nhân và tranh chấp lao động tập thể” của tác giả Trần Thị Thuý Lâm đăng trên Tạp chí Luật học; bài viết “Giải quyết tranh chấp lao động tại tòa án nhân dân – từ pháp luật đến thực tiễn và một số kiến nghị” của tác giả Phạm Công Bảy đăng trên Tạp chí nghiên cứu lập pháp; bài viết “Những vấn đề lưu ý khi tòa án xét tính hợp pháp của quyết định kỷ luật sa thải trong vụ án lao động” của tác giả Nguyễn Xuân Thu đăng trên tạp chí Tòa án nhân dân số 17/2017; 3 bài viết “ Tranh chấp lao động và giải quyết tranh chấp lao động ” của tác giả Vũ Thị Thu Hiền đăng trên tạp chí Nghề luật, số đặc san tuyên truyền pháp luật 02/2019; bài viết “Hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại Việt Nam” của tác giả Đoàn Xuân Trường đăng trên tạp chí Dân chủ và pháp luật năm 2020,... - Đề tài nghiên cứu khoa học, hội thảo, báo cáo: Đó là đề tài nghiên cứu khoa học cấp Đại học Quốc gia về "Tranh chấp lao động và giải quyết tranh chấp lao động ở Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" năm 2005 do tác giả Lê Thị Hoài Thu chủ nhiệm đề tài. Các chuyên đề trong các Hội thảo về BLLĐ sửa đổi năm 2012, BLLĐ sửa đổi năm 2019 của các ngành, các cấp; Các Báo cáo công tác hằng năm của các cấp tòa án: TAND tối cao, TAND cấp cao, TAND tỉnh/thành phố, TAND cấp huyện. Trong đó có Báo cáo công tác hằng năm của TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Có thể thấy rằng, dưới các góc độ nghiên cứu khác nhau, các công trình nghiên cứu nêu trên đã đề cập tới một số vấn đề lý luận về giải quyết TCLĐ, khái quát nội dung cơ bản của pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND và thực tiễn áp dụng pháp luật về quyết TCLĐCN tại một số tòa án như TAND thành phố Hà Nội, TAND tỉnh Hòa Bình, TAND huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh,... Đồng thời, chỉ ra những hạn chế còn tồn tại góp phần định hướng hoàn thiện pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập tới thực tiễn giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Vì thế, đề tài luận văn “Pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND và thực tiễn thực hiện tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” không trùng lặp với các công trình nghiên cứu đã công bố. Tuy nhiên, để nghiên cứu hoàn thiện, đầy đủ hơn mục đích đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu luận văn về vấn đề lý luận, thực trạng pháp luật hiện hành, ở mức độ nhất định, tác giả đã dựa trên những ý kiến, những đánh giá của các nhà khoa học trong các công trình nghiên cứu nêu trên. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4 Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND, đánh giá thực trạng pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND và thực tiễn thực hiện pháp luật tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Từ những bất cập trong quy định của pháp luật và thực tiễn thực hiện, luận văn đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn cụ thể như sau: - Phân tích một số vấn đề lý luận về giải quyết TCLĐ cá nhân tại TAND và pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND. - Phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết TCLĐCN tại TAND. Chỉ ra những bất cập trong quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết TCLĐCN tại TAND. - Phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ; chỉ ra những kết quả đạt được và những vấn đề còn hạn chế, nguyên nhân của hạn chế. - Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ nhằm khôi phục tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ và NSDLĐ trong quan hệ lao động. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND, cụ thể là quy định của BLLĐ hiện hành năm 2019, BLTTDS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đồng thời đối tượng nghiên cứu của luận văn là thực tiễn thực hiện pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Phạm vi nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND dưới góc độ của luật lao động theo pháp luật hiện hành và thực tiễn thực hiện pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 5 Các số liệu thực tiễn thuộc phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm các bản án, báo cáo công tác của TAND thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ những năm gần đây. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước về pháp luật lao động nói chung, pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND nói riêng. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng một cách linh hoạt để đảm bảo hiệu quả và tin cậy của kết quả nghiên cứu, bao gồm: phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp đối chiếu, phương pháp so sánh, phương pháp so sánh luật học, phương pháp nghiên cứu thực tiễn, phương pháp dự báo khoa học. 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn Ý nghĩa khoa học: Luận văn làm rõ các vấn đề lý luận về giải quyết TCLĐCN tại TAND. Từ đó giúp NLĐ, NSDLĐ và chủ thể khác có những nhận thức mới, sâu sắc hơn đối với phương thức giải quyết TCLĐCN tại TAND trong việc khôi phục quyền và lợi ích các bên khi tham gia quan hệ lao động. Ý nghĩa thực tiễn: Pháp luật về giải quyết TCLĐCN tại TAND đặc biệt cần thiết đối với chủ thể có thẩm quyền khi trực tiếp thực hiện các hoạt động hòa giải, xét xử các vụ án lao động tại TAND. Góp phần nâng cao kiến thức pháp luật về tố tụng lao động trong quá trình giải quyết TCLĐCN tại TAND cho các chủ thể có liên quan như tư vấn viên, luật sư, NLĐ, NSDLĐ,... Luận văn là tài liệu tham khảo cho các cơ sở nghiên cứu khoa học, giảng dạy, học tập về pháp luật lao động nói chung, pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND nói riêng; cho NLĐ, NSDLĐ và đối tượng khác có mong muốn tìm hiểu về pháp luật lao động nói chung, pháp luật giải quyết TCLĐCN tại TAND nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn 6 Ngoài phần mở đầu, danh mục các chữ viết tắt, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương I: Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân và sự điều chỉnh của pháp luật. Chương II: Thực trạng pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân. Chương III: Thực tiễn giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại Tòa án nhân dân thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và một số kiến nghị. 7 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP LAO ĐỘNG CÁ NHÂN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT 1.1. Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại tòa án nhân dân 1.1.1. Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân - Khái niệm, đặc điểm của tranh chấp lao động cá nhân: Mặc dù quan hệ lao động được xác lập trên cơ sở thương lượng, thỏa thuận giữa các bên NLĐ và NSDLĐ, song trong quá trình thực hiện, do lợi ích của các bên luôn ngược chiều nhau: NLĐ luôn muốn tiền lương cao, thời giờ làm việc rút ngắn, điều kiện an toàn vệ sinh lao động được đảm bảo… còn NSDLĐ muốn trả lương thấp cho NLĐ, kéo dài thời giờ làm việc, không chi phí để cải tạo điều kiện lao động… Vì thế, tranh chấp lao động giữa NLĐ và NSDLĐ xảy ra là mang tính tất yếu, khách quan. Theo quy định của pháp luật các quốc gia trong đó có Việt Nam, TCLĐ được hiểu là tranh chấp giữa bên NLĐ với bên NSDLĐ về quyền, nghĩa vụ, lợi ích các bên trong quan hệ lao động. Căn cứ vào tính chất của đối tượng tranh chấp thì TCLĐ gồm 2 loại: TCLĐ cá nhân và TCLĐ tập thể. Ở Việt Nam hiện nay, khái niệm TCLĐCN quy định tại Điều 179 BLLĐ năm 2019. Theo đó, “Tranh chấp lao động là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ, lợi ích phát sinh giữa các bên trong quá trình xác lập, thực hiện hoặc chấm dứt quan hệ lao động; tranh chấp giữa các tổ chức đại diện người lao động với nhau; tranh chấp phát sinh từ quan hệ có liên quan trực tiếp đến quan hệ lao động”. 1 Khái niệm này đã bổ sung, mở rộng chủ thể của các bên tranh chấp “tổ chức đại diện người lao động”, “quan hệ có liên quan trực tiếp đến quan hệ lao động”. Như vậy, so với trước đây, 1 Khoản 1 Điều 179 BLLĐ năm 2019. 8 BLLĐ năm 2019 mở rộng chủ thể TCLĐ, không chỉ “các bên trong quan hệ lao động” mà bao gồm cả các chủ thể trong “các quan hệ có liên quan trực tiếp đến quan hệ lao động”. Điều đó đã khắc phục được những thiếu sót trong định nghĩa về TCLĐ nói chung, TCLĐCN nói riêng của BLLĐ 2012, thể hiện sự phù hợp với thực tiễn phát sinh tranh chấp. Từ sự phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm TCLĐCN như sau: TCLĐCN là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ và lợi ích phát sinh giữa NLĐ với NSDLĐ trong quan hệ lao động hoặc quan hệ có liên quan đến quan hệ lao động, được một trong các bên yêu cầu giải quyết. Tranh chấp lao động cá nhân có những đặc điểm sau đây: Thứ nhất, chủ thể của TCLĐ cá nhân là NLĐ hoặc một nhóm NLĐ. Đây là điểm khác với tranh chấp lao động tập thể, đó là chủ thể trong TCLĐ tập thể là tập thể NLĐ và thường có sự tham gia của tổ chức công đoàn. Trong TCLĐCN nếu có sự tham gia của một nhóm NLĐ thì giữa những NLĐ này không có sự liên kết nào về quyền và lợi ích, mỗi cá nhân NLĐ có một yêu cầu riêng đối với NSDLĐ. Chính vì chủ thể của TCLĐCN là cá nhân NLĐ hoặc một nhóm NLĐ với NSDLĐ cho nên TCLĐCN là TCLĐ không mang tính tổ chức, không có quy mô và không phức tạp như TCLĐ tập thể, nó chỉ mang tính chất đơn lẻ, không có sự gắn kết giữa những NLĐ như trong TCLĐ tập thể. Thứ hai, nội dung của TCLĐCN thường liên quan đến quyền và lợi ích của cá nhân NLĐ hoặc nhóm NLĐ. TCLĐCN thường phát sinh trong việc áp dụng các quy phạm pháp luật vào từng quan hệ lao động cụ thể, nghĩa là tranh chấp về những vấn đề mà pháp luật quy định cho các bên được hưởng hay phải thực hiện hoặc những vấn đề mà các bên thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Đó là các vấn đề về tiền lương, nâng lương, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm, bảo hiểm xã hội… Do đó, TCLĐ cá nhân thường phát sinh trong những trường hợp có sự vi phạm về hợp đồng lao động. Nội dung tranh chấp lao động cá nhân giữa một NLĐ với NSDLĐ luôn luôn có sự liên quan tới HĐLĐ bởi mục đích của NLĐ hoặc nhóm NLĐ khi tham gia tranh chấp đều là vì lợi ích riêng của họ. Còn đối với TCLĐ tập thể thường liên quan đến thương lượng tập thể hoặc thỏa ước lao động tập thể. Nội dung của 9 TCLĐ tập thể là những vấn đề liên quan đến quyền, lợi ích của tập thể lao động hoặc có thể phát sinh từ những vấn đề mà các bên đã thỏa thuận, pháp luật quy định trước đó, cũng có thể phát sinh từ những vấn đề mà pháp luật không quy định. Thứ ba, TCLĐCN có tính đơn lẻ, không có tính tổ chức quy mô, phức tạp như TCLĐ tập thể. Loại tranh chấp này hoàn toàn không có sự liên kết giữa những NLĐ trong doanh nghiệp và không có sự tham gia của tổ chức công đoàn. Nếu trong tranh chấp lao động tập thể, tính tập thể bao giờ cũng là yếu tố hàng đầu, giữa những NLĐ tham gia tranh chấp luôn có sự liên kết chặt chẽ với nhau, TCLĐTT thể hiện tính tổ chức. Ngược lại, trong TCLĐCN, NLĐ tham gia tranh chấp đòi quyền lợi riêng cho cá nhân mình và giữa những cá nhân thường không có sự liên kết với nhau. Mục đích của TCLĐ cá nhân nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của một cá nhân NLĐ. - Giải quyết tranh chấp lao động cá nhân: Khái niệm giải quyết tranh chấp lao động cá nhân Khi TCLĐCN phát sinh sẽ làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của một hoặc cả hai bên tranh chấp. Vì thế một trong hai bên có nhu cầu khôi phục quyền và lợi ích bị xâm phạm hoặc buộc bên kia phải thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Khi này, sẽ phát sinh quan hệ về giải quyết TCLĐ giữa các bên tranh chấp với chủ thể có thẩm quyền giải quyết tranh chấp. Theo quy định của pháp luật các quốc gia, chủ thể có thẩm quyền giải quyết TCLĐ nói chung, TCLĐCN nói riêng thông thường là cơ quan, tổ chức do nhà nước thành lập hoặc quy định, có chức năng giải quyết tranh chấp lao động. Mục đích của việc giải quyết này là: “nhằm khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ hoặc NSDLĐ đã bị NSDLĐ hoặc NLĐ xâm hại; duy trì và củng cố quan hệ lao động, đảm bảo sự ổn định trong sản xuất, kinh doanh trong đơn vị. Bởi vì khi TCLĐCN xảy ra, thì ít hoặc nhiều đều ảnh hưởng đến việc làm, thu nhập của NLĐ cũng như tình hình sản xuất, kinh doanh của NSDLĐ”.2 Do đó, việc giải quyết nhanh chóng, dứt điểm TCLĐCN có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với NLĐ mà 2 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Lao động Việt Nam tập 1, Nxb Công an nhân dân, 2020. 10 còn đối với NSDLĐ. Từ cách hiểu như trên, có thể đưa ra khái niệm giải quyết TCLĐCN như sau: Giải quyết TCLĐCN là việc các cơ quan, tổ chức, cá nhân nhà nước có thẩm quyền tiến hành những thủ tục theo luật định nhằm giải quyết những TCLĐCN khi có một trong các bên yêu cầu. Phương thức giải quyết tranh chấp lao động cá nhân Phương thức giải quyết TCLĐ cá nhân được hiểu là cách thức tiến hành giải quyết TCLĐCN mà pháp luật quy định. Theo đó, khi tiến hành giải quyết TCLĐCN, chủ thể có thẩm quyền bắt buộc phải tuân theo. TCLĐ cá nhân thường được giải quyết bằng các phương thức: thương lượng, hòa giải và tại tòa án. Giải quyết TCLĐCN bằng phương thức thương lượng: Thương lượng là một quá trình các bên tranh chấp đưa vấn đề tranh chấp ra giải quyết trên tinh thần tự quyết định thông qua hình thức thỏa thuận với nhau về giải quyết tranh chấp đó. Thương lượng để giải quyết TCLĐ cá nhân được xuất phát từ bản chất quan hệ lao động, cách tốt nhất là các bên tự thương lượng và dàn xếp với nhau về giải quyết. Phương thức này có rất nhiều ưu điểm. “Đó là không chỉ giải quyết TCLĐ cá nhân một cách nhanh chóng, kịp thời, bảo đảm quyền và lợi ích các bên trên cơ sở các bên tự định đoạt, mà còn đơn giản, không tốn kém thời gian, tiền bạc, mặt khác lại duy trì được quan hệ lao động”3. Tuy nhiên, pháp luật các nước cũng như pháp luật Việt Nam không quy định cụ thể về cách thức tiến hành phương thức này. Các bên có thể hoàn toàn tự quyết định và tổ chức tiến hành thương lượng. Cho nên không có cơ chế bảo đảm thực hiện kết quả thương lượng. Vì thế, mặc dù có nhiều ưu điểm, nhưng giải quyết TCLĐCN bằng phương thức này trên thực tế, nếu mâu thuẫn các bên gay gắt thì khó thực hiện được. Giải quyết TCLĐCN bằng phương thức hòa giải: “Hòa giải là quá trình các bên tranh chấp đưa TCLĐ giữa họ ra nhờ người thứ ba (người trung gian) giải 3 Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Lao động Việt Nam tập 1, Nxb Công an nhân dân, 2020. 11 quyết. Theo đó, bên thứ ba sẽ hỗ trợ các bên tranh chấp trong quá trình đàm phán, hoặc khi đàm phán bế tắc thì bên thứ ba giúp họ đạt được thỏa thuận chung”.4 Hòa giải để giải quyết TCLĐCN mang tính bắt buộc chỉ trừ một số TCLĐCN. Thông qua hòa giải, các bên dễ đạt được kết quả của mình, bởi người hòa giải thông thường là người hiểu biết pháp luật, hiểu biết điều kiện cụ thể của hai bên, có kinh nghiệm trong công tác hòa giải. Cũng như phương thức thương lượng, phương thức hòa giải có ưu điểm rất lớn là giải quyết TCLĐCN một cách nhanh chóng, đúng pháp luật, vừa đảm bảo quyền và lợi ích hai bên, vừa không tốn kém thời gian. Từ đó, quan hệ lao động nhanh chóng được duy trì và ổn định. Tuy nhiên, cũng do không có cơ chế đảm bảo thi hành biên bản hòa giải thành nên phương thức này cũng không giải quyết TCLĐCN một cách dứt điểm. Giải quyết TCLĐCN tại tòa án: Đây là cách thức giải quyết tranh chấp do Tòa án với tư cách là cơ quan tài phán mang quyền lực nhà nước tiến hành theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định. Bởi vậy, khi TCLĐ cá nhân không được giải quyết bằng các phương thức thương lượng, hòa giải thì có quyền yêu cầu tòa án giải quyết. Lý do là vì việc giải quyết TCLĐ cá nhân tại tòa án được tuân theo tình tự, thủ tục chặt chẽ do pháp luật quy định, người tiến hành giải quyết TCLĐ cá nhân đều là những người có trình độ, hiểu biết pháp luật lao động và pháp luật tố tụng, có kinh nghiệm trong công tác xét xử. Ngoài ra, “việc giải quyết TCLĐ cá nhân tại tòa án còn phải tuân theo các nguyên tắc chặt chẽ, có khả năng giải quyết dứt điểm các mâu thuẫn giữa các bên và đặc biệt quyết định hoặc bản án của tòa án được đảm bảo tính cưỡng chế thi hành của cơ quan thi hành án”.5 Từ những lý do này, mà một số TCLĐCN, do cần đảm bảo quyền và lợi ích các bên, nhất là bên NLĐ nên pháp luật quy định khi tranh chấp xảy ra, các bên có quyền yêu cầu tòa án giải quyết ngay mà không nhất thiết phải thông qua phương thức hòa giải. Chính vì vậy việc giải quyết các TCLĐCN tại tòa án có vai trò đặc biệt quan trọng. Thực tế cho thấy, hầu hết các TCLĐCN đều được đưa ra tòa án giải quyết. 4 5 Trường Đại học Mở Hà Nội, Giáo trình Luật Lao động Việt Nam, Nxb Lao động, 2014. Trường Đại học Mở Hà Nội, Giáo trình Luật Lao động Việt Nam, Nxb Lao động, 2014. 12