Tài liệu Phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (pci) của tỉnh phú yên

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG HUỲNH THỊ HẢI LY PHÂN TÍCH CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH (PCI) CỦA TỈNH PHÚ YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2018 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG HUỲNH THỊ HẢI LY PHÂN TÍCH CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH (PCI) CỦA TỈNH PHÚ YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 447/QĐ-ĐHNT ngày 10/5/2017 Quyết định thành lập hội đồng: 145/QĐ-ĐHNT ngày 5/3/2018 Ngày bảo vệ: 20/3/2018 Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ĐÌNH CHẤT Chủ tịch Hội Đồng: PGS.TS LÊ KIM LONG Phòng Đào tạo Sau Đại học: KHÁNH HÒA - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan mọi kết quả của đề tài “Phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ( PCI) của tỉnh Phú Yên” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này. Khánh Hòa, tháng 1 năm 2018 Tác giả luận văn Huỳnh Thị Hải Ly iii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian thực hiện đề tài “Phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của tỉnh Phú Yên”, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của quý phòng, ban trường Đại học Nha trang, nhất là các thầy, cô giáo Khoa Kinh tế - Trường Đại học Nha Trang. Qua đây tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo đã truyền đạt cho tôi những kiến thức bổ ích trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Đặc biệt, tôi tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn TS. Trần Đình Chất đã nhiệt tình chỉ dẫn, định hướng, truyền thụ kiến thức trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Khánh Hòa, tháng 1 năm 2018 Tác giả luận văn Huỳnh Thị Hải Ly iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................iv MỤC LỤC .......................................................................................................................v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................................ix DANH MỤC HÌNH ........................................................................................................x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .............................................................................................xi PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH................................................................................8 1.1. Tổng luận về năng lực cạnh tranh ............................................................................8 1.1.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh .........................................................................8 1.1.2. Năng lực cạnh tranh quốc gia ................................................................................9 1.1.3. Năng lực cạnh tranh địa phương .........................................................................10 1.1.4. Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp ......................................................................11 1.1.5. Mối quan hệ năng lực cạnh tranh giữa các cấp độ ..............................................12 1.2. Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh .......................................................................13 1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của PCI .........................................................13 1.2.2. Vai trò của chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI ...........................................13 1.2.3. Các chỉ số thành phần và phương pháp đo lường chỉ số PCI..............................14 1.2.4. Phương pháp xây dựng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) .....................22 1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ........................23 1.2.6. Ưu điểm và hạn chế của chỉ số PCI.....................................................................25 1.2.7. Kinh nghiệm của một số địa phương về cải thiện chỉ số PCI .............................26 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................................28 CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH CỦA TỈNH PHÚ YÊN THỜI GIAN QUA ................................................ 29 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Yên ...........................29 2.1.1. Vị trí địa lý...........................................................................................................29 v 2.1.2. Vị trí địa kinh tế...................................................................................................29 2.1.3. Tài nguyên thiên nhên và nhân văn.....................................................................30 2.1.4. Dân số, lao động và việc làm...............................................................................31 2.1.5. Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ........................................................31 2.1.6. Cơ sở hạ tầng .......................................................................................................33 2.1.7. Vốn đầu tư ...........................................................................................................34 2.2. Thực trạng xếp hạng PCI của tỉnh Phú Yên ...........................................................35 2.2.1. Kết quả xếp hạng đánh giá PCI tỉnh Phú Yên giai đoạn 2007 - 2016.................35 2.2.2. Chỉ số PCI dưới góc độ so sánh ..........................................................................36 2.2.3. Phân tích các chỉ số PCI thành phần của Phú Yên qua các năm (2007-2016)....47 2.3. Đánh giá môi trường kinh doanh của tỉnh Phú Yên thông qua chỉ số PCI giai đoạn 2007-2016 ......................................................................................................................71 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................72 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH CỦA PHÚ YÊN GIAI ĐOẠN 2016-2020 .................73 3.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Yên đến năm 2020 .....................73 3.1.1. Quan điểm phát triển ...........................................................................................73 3.1.2. Mục tiêu phát triển...............................................................................................73 3.2. Quan điểm và mục tiêu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của tỉnh Phú Yên.... 75 3.2.1. Quan điểm............................................................................................................75 3.2.2. Mục tiêu..............................................................................................................75 3.3. Các giải pháp nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của tỉnh Phú Yên .....75 3.3.1. Các giải pháp chung ............................................................................................76 3.3.2. Các giải pháp cụ thể đối với cải thiện các chỉ số thành phần..............................80 3.4. Khuyến nghị ...........................................................................................................90 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..............................................................................................91 KẾT LUẬN ...................................................................................................................92 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................94 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AFTA : ASEAN Free Trade Area (Khu vực mậu dịch tự do cộng đồng các nước Đông Nam Á) APEC : Asia-Pacific Economic Cooperation (Tổ chức hợp tác kinh tế châu Á Thái Bình Dương) ASEAN : Association of South East Asian Nations (Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á) CNH-HĐH : Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá CIEM : Central Institute for Economic Management (Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương) CBCC : Cán bộ công chức CCHC : Cải cách hành chính CCHCC : Cải cách hành chính công DNTN : DN tư nhân ĐTNN : Đầu tư nước ngoài FDI : Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài) GCN : Giấy chứng nhận GCNQSDĐ : Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB : Giải phóng mặt bằng HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã IMD : International Institute for Management Development (Viện Quốc tế về Quản lý và Phát triển KCN : Khu công nghiệp KKT : Khu kinh tế KT-XH : Kinh tế - Xã hội KH - ĐT : Kế hoạch - Đầu tư MTKD : Môi trường kinh doanh vii NLCT : Năng lực cạnh tranh PCI : Provincial Competitiveness Index (Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Việt Nam) UBND : Ủy ban nhân dân VCCI : Vietnam Chamber of Commerce and Industry (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) VNCI : Viet Nam Constraction Information (Dự án Nâng cao Năng lực cạnh tranh Việt Nam) WTO : World Trade Organization (Tổ chức Thương Mại Thế giới) WEF : World Economic Forum (Diễn đàn kinh tế thế giới) XHCN : Xã hội chủ nghĩa viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên giai đoạn 2007-2016 ......36 Bảng 2.2: Chỉ số gia nhập thị trường của Phú Yên từ 2007-2016 ................................47 Bảng 2.3: Chỉ số tiếp cận đất đai của Phú Yên từ 2007-2016.......................................49 Bảng 2.4: Chỉ số tính minh bạch và tiếp cận thông tin của Phú Yên từ 2007-2016 .....52 Bảng 2.5: Chỉ số chi phí thời gian tỉnh Phú Yên từ 2007 - 2016 ..................................55 Bảng 2.6: Chỉ số chi phí không chính thức Phú Yên từ 2007-2016..............................58 Bảng 2.7: Chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh từ 2007 - 2016 .......60 Bảng 2.8: Chỉ số dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp của Phú Yên từ 2009 - 2016................62 Bảng 2.9: Chỉ số đào tạo lao động của Phú Yên từ 2007 – 2016..................................65 Bảng 2.10: Chỉ số thiết chế pháp lý của tỉnh Phú Yên từ 2007-2016 ...........................68 Bảng 2.11: Chỉ số Cạnh tranh bình đẳng của tỉnh Phú Yên từ 2013-2016 ...................70 ix DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: So sánh điểm số PCI của Đà Nẵng và Phú Yên năm 2016 ...........................36 Hình 2.2: So sánh các chỉ số thành phần PCI của Đà Nẵng và Phú Yên 2016 .............37 Hình 2.3: So sánh điểm số PCI của Bình Thuận và Phú Yên năm 2016 ......................37 Hình 2.4: So sánh các chỉ số thành phần PCI của Bình Thuận và Phú Yên 2016 ........38 Hình 2.5: Kết quả xếp hạng PCI Phú Yên so với các tỉnh dẫn đầu khu vực.................39 Hình 2.6: Các chỉ số thành phần PCI các tỉnh dẫn đầu các khu vực so với Phú Yên năm 2016 .......................................................................................................................40 Hình 2.7: Biểu đồ PCI của các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ từ 2007-2016 ...............42 Hình 2.8: Các chỉ số thành phần của các tỉnh khu vực Duyên hải miền Trung năm 2016......43 Hình 2.9: Một số chỉ tiêu của chỉ số gia nhập thị trường Phú Yên ...............................48 Hình 2.10: Một số chỉ tiêu của chỉ số tiếp cận đất đai của Phú Yên .............................50 Hình 2.11: Chỉ số tính minh bạch và tiếp cận thông tin của Phú Yên từ 2007 - 2016..52 Hình 2.12: Một số chỉ tiêu của Chỉ số chi phí thời gian tỉnh Phú Yên .........................56 Hình 2.13: Một số chỉ tiêu của chỉ số chi phí không chính thức...................................58 Hình 2.14: Một số chỉ tiêu chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh ......60 Hình 2.15: Một số chỉ tiêu của chỉ số dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp..............................63 Hình 2.16: Một số chỉ tiêu thành phần của chỉ số đào tạo lao động .............................66 Hình 2.17: Một số chỉ tiêu thành phần của chỉ số đào tạo lao động .............................66 Hình 2.18: Một số chỉ tiêu của chỉ số thiết chế pháp lý ................................................68 Hình 2.19: Chỉ số Cạnh tranh bình đẳng của tỉnh Phú Yên từ 2013-2016....................70 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh; tăng sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp đối với bộ máy hành chính các cấp; phấn đấu đến năm 2020, chỉ số PCI của tỉnh xếp trong tốp 20 của cả nước. Phú Yên đang nỗ lực thực hiện những bước đi cụ thể để đạt được mục tiêu về nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trở thành nhiệm vụ hết sức quan trọng. Cần có những giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên. Trên cơ sở các nghiên cứu về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh, trong đó có năng lực cạnh trạnh quốc gia, năng lực cạnh tranh địa phương, năng lực cạnh tranh ngành, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp, hệ thống các chỉ số, chỉ tiêu thành phần và phương pháp đánh giá, xếp hạng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay. Nghiên cứu kinh nghiệm thành công của một số tỉnh, thành trong việc nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh, từ đó đúc kết ra một số bài học chủ yếu . Phân tích, đánh giá, so sánh thực trạng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên qua các năm, trên cơ sở nghiên cứu của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam về chỉ số năng lực cạnh tranh. Từ đó rút ra những bài học để đề xuất những giải pháp chung: Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các cấp, các ngành, cán bộ, công chức nhất là những cơ quan có liên quan đến PCI; Nâng cao tính năng động và tiên phong của lãnh đạo trong quản lý, điều hành; Tập trung thực hiện tốt công tác cải cách thủ tục hành chính, kiện toàn tổ chức bộ máy hành chính các cấp; Rà soát, điều chỉnh, bổ sung và công khai kịp thời các cơ chế, chính sách, các quy hoạt của Tỉnh; Tạo điều kiện để Hội Doanh nghiệp, Câu lạc bộ Doanh nhân Tỉnh phát triển; Nâng cao chất lượng công tác tham mưu của các cơ quan chuyên môn; Đầu tư nâng cấp, cải thiện hệ thống cơ sở hạ tầng; Nâng cao nhận thức, kiến thức về pháp luật cho các doanh nghiệp trên địa bàn Tỉnh. Đề xuất các giải pháp cụ thể cho từng chỉ số thành phần để nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh của tỉnh Phú Yên và đồng thời rút ra một số khuyến nghị đối với chính quyền địa phương trong việc đạt được mục tiêu đề ra nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. Từ khóa: Chỉ số năng lực cạnh tranh xi PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu Trong quá trình hội nhập, phát triển kinh tế vai trò và vị trí của chính quyền địa phương các cấp ngày càng được phân cấp mở rộng. Họ có quyền chủ động trong việc lập và thực thi các chiến lược và kế họach phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, mở rộng khả năng thực hiện các quan hệ trực tiếp với các đối tác nước ngoài để thu hút vốn, công nghệ cũng như hợp tác sản xuất nhằm khai thác hiệu quả hơn các nguồn lực sẵn có. Các địa phương phải tự thân vận động như một DN theo định hướng thị trường. Các nhà lãnh đạo cần biết xây dựng địa phương mình thành một sản phẩm hấp dẫn, đồng thời cần biết cách quảng bá các nét đặc thù của “sản phẩm” này một cách hiệu quả đến các thị trường mục tiêu của mình. Nhiều địa phương đã thành công trong việc thu hút đầu tư, phát triển các DN và cải thiện đời sống vật chất tinh thần cho người dân. Những thành công đó đã khiến các nhà nghiên cứu, các tổ chức trong và ngoài ước quan tâm hơn đến vai trò cấp tỉnh mà cụ thể hơn là năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ở Việt Nam. Năng lực cạnh tranh (NLCT) được tạo nên từ nhiều yếu tố khác nhau, tác động đa chiều, đan xen và ảnh hưởng qua lại rất phức tạp. Câu hỏi đặt ra là những yếu tố nào tạo nên sự thành công ở một số địa phương, trong khi một số địa phương khác lại thất bại trong việc thu hút vốn đầu tư của khu vực tư nhân. Các nhà nghiên cứu kinh tế, các tổ chức trong và ngoài nước quan tâm đến sự khác nhau về hiệu quả điều hành kinh tế của chính quyền cấp tỉnh ở Việt Nam. Từ đó, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI – Provincial Competitiveness Index) được xây dựng để đánh giá năng lực điều hành kinh tế của chính quyền các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong phạm vi cả nước. Phú Yên là Tỉnh ven biển thuộc vùng duyên hải Nam Trung bộ, với vị thế là đầu mối giao thông quốc gia, nằm trên trục giao thông chính Bắc Nam cùng mạng lưới giao thông đường bộ quan trọng, giúp tỉnh kết nối thuận lợi với các tỉnh Duyên hải Nam Trung bộ, Tây Nguyên và khu vực Đông Bắc Campuchia. Bên cạnh đó, Phú Yên có cảng biển Vũng Rô cùng đường bờ biển dài 189 km, có sân bay Tuy Hòa giúp tỉnh trở thành ngã ba giao lưu kinh tế và hàng hoá Bắc - Nam và Đông - Tây nơi có khả năng thuận lợi nhất về vị trí và địa hình để mở đường xuyên Đông Tây, đường sắt lên Tây Nguyên. Với địa thế này, Phú Yên vừa khai thác được nhu cầu thị trường của các 1 tỉnh cho các sản phẩm có lợi thế của mình, đồng thời có khả năng liên kết và hợp tác với các tỉnh khác để phát triển kinh tế. Để khai thác lợi thế và tiềm năng hiện có, trong những năm qua, tỉnh Phú Yên chú trọng đến cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh; đơn giản hóa các thủ tục hành chính, công khai, minh bạch các qui định liên quan đến điều kiện kinh doanh, gia nhập thị trường; triển khai thực hiện cơ chế “một cửa”, “một cửa liên thông” tại các địa phương, cơ quan, đơn vị. Ban hành nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ thu hút đầu tư đảm bảo sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế trên địa bàn Tỉnh, tạo thuận lợi cho người dân, DN trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, chỉ số năng lực cạnh tranh của tỉnh còn thấp, vị thứ xếp hạng PCI chậm được cải thiện. Điểm số của một số chỉ số thành phần liên quan đến năng lực cạnh tranh của địa phương như: Tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất; tính minh bạch và khả năng tiếp cận thông tin; tính năng động và tiên phong của lãnh đạo; chi phí dịch vụ hỗ trợ DN; đào tạo lao động; thiết chế pháp lý; cạnh tranh bình đẳng; chi phí không chính thức, ... còn rất thấp và chậm cải thiện. Tỉnh ủy Phú Yên ban hành Chương trình hành động số 06 -CTr/TU về lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), hiệu quả quản trị và hành chính công (PAPI), tạo môi trường đầu tư thông thoáng, lành mạnh trong đó đặt mục tiêu: Cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh; tăng sự hài lòng của người dân, DN đối với bộ máy hành chính các cấp. Phấn đấu đến năm 2020, chỉ số PCI của tỉnh xếp trong tốp 20 và chỉ số PAPI trong tốp 30 của cả nước. Từ thực tế trên đặt ra vấn đề cần nghiên cứu sâu hơn về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên, để từ đó đưa ra các giải pháp nhằm góp phần giúp địa phương cải thiện môi trường kinh doanh. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của Phú Yên” làm đề tài luận văn thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này nhằm phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên trong giai đoạn 2007-2016. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Phân tích các chỉ số thành phần của chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh Phú Yên giai đoạn 2007 - 2016. 2 - Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên. - Đề xuất các gợi ý chính sách nhằm giúp nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên trong gian tới. 3. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của tỉnh Phú Yên. - Không gian: Địa phương chọn nghiên cứu là tỉnh Phú Yên, có xem xét với các quan hệ so sánh với các tỉnh, thành khác ở Việt Nam. - Thời gian: Các số liệu sử dụng để nguyên cứu được cập nhật trong giai đoạn (2007-2016). 4. Phương pháp nghiên cứu Quy trình nghiên cứu được thực hiện thông qua hai bước như sau: - Phương án tiếp cận và phân tích hệ thống: Sử dụng chủ yếu trong nghiên cứu vai trò của chính quyền cấp tỉnh trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, các chỉ số, tiêu chí cấu thành và các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ,… - Phương pháp tổng hợp, thống kê, so sánh: các phương pháp này sử dụng chủ yếu trong việc nghiên cứu bài học, kinh nghiệm, phân tích đánh giá thực trạng chỉ số năng lực cạnh tranh (NLCT) của tỉnh Phú Yên, đề xuất hệ thống giải pháp và kiến nghị liên quan đến nâng cao chỉ số NLCT tỉnh Phú Yên. 5. Đóng góp của Luận văn Về mặt lý thuyết: tác giả đã hệ thống hóa được một số vấn đề lý luận cơ bản về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là gì? Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, các chỉ số thành phần, phương pháp tỉnh toán và tổng hợp các chỉ số thành phần thành chỉ số tổng hợp PCI được đề xuất bởi Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Về mặt thực tiễn: Tác giả đã học hỏi và kế thừa cách tiếp cận phân tích đánh giá thực trạng của điểm số PCI và các chỉ số thành phần có so sánh với các địa phương cả nước, khu vực và các tỉnh lân cận, để biết được vị trí của Tỉnh đang nằm ở vị trí nào so với cả nước và khu vực. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu trước đây chỉ dừng lại sự so sánh điểm số tổng PCI và các chỉ số thành phần qua từng năm, rồi kết luận đề xuất biện pháp xử lý nên trong đánh giá và nhận định những ưu điểm và hạn chế còn chung chung chưa thật sự cụ thể nên không thấy được trong các chỉ số hạn chế, yếu kém một cách cụ thể để có giải pháp khắc phục. 3 6. Tổng quan tình hình các nghiên cứu liên quan 6.1. Tổng quan tình hình các nghiên cứu nước ngoài Có rất nhiều cách tiếp cận về cạnh tranh và cũng tồn tại rất nhiều khái niệm trong hệ thống lý thuyết cạnh tranh. Việc nghiên cứu hiện tượng cạnh tranh đã có từ lâu và lý thuyết về cạnh tranh cũng xuất hiện từ rất sớm với các trường phái nổi tiếng như: lý thuyết cạnh tranh cổ điển có tư tưởng cạnh tranh và tự do kinh tế của Adam Smith với lý thuyết “Bàn tay vô hình” nêu ra phản đối sự can thiệp của Nhà nước (Adam Smith, 1776). Có cùng quan điểm tương đồng, John Stuart Mill (một nhà triết học và kinh tế chính trị học người Anh theo đường lối tự do có ảnh hưởng lớn của thế kỷ 19) nêu ra sự phản đối can thiệp của chính phủ, quyền tự do kinh doanh đối với cá nhân trong trường hợp: Chính phủ can thiệp vào việc cá nhân thực hiện tốt; Chính phủ can thiệp vào việc mà cá nhân thực hiện chưa tốt nhưng xét về mặt giáo dục tinh thần cho cá nhân thì tạo cơ hội để trải nghiệm; Chính phủ làm những việc không cần thiết với vai trò quản lý vĩ mô (John Stuart Mill, 1859). Như vậy, ngay từ lâu, tư tưởng ủng hộ cạnh tranh và nghiên cứu về cạnh tranh đã hình thành. Các nhà nghiên cứu cổ điển đã nhận thấy cạnh tranh là cần thiết cho sự phát triển của nền kinh tế. Những lý thuyết của trường phái cổ điển cũng đưa ra khái niệm rõ ràng về cạnh tranh. Lý thuyết cạnh tranh hiện đại. K. Marx trong bộ “Tư bản” thì khái niệm về cạnh tranh đã rõ ràng hơn; “cạnh tranh” là “sự ganh đua đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu dùng hàng hóa để thu được lợi nhuận siêu ngạch”. Cho đến Michael Eugene Porter thì khái niệm về cạnh tranh đã đượcc xây dựng khá toàn diện. Ông cho rằng cạnh tranh diễn ra ở mọi cấp độ từ DN, ngành đến quốc gia và bao trùm mọi lĩnh vực từ sản xuất đến dịch vụ (Michael Eugene Porter, 1990). Khái niệm cạnh tranh đã được xác định ở từ điển kinh doanh (xuất bản năm 1992 ở Anh), cạnh tranh được xem là “Sự ganh đua, sự kình địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trường nhằm tranh giành cùng một loại tài nguyên sản xuất hoặc cùng một loại khách hàng về phía mình”. và cho ra đời một khái niệm về cạnh tranh thống nhất. Có thể thấy rõ các nhà nghiên cứu ngoài nước thường không đưa ra khái niệm chung về “năng lực cạnh tranh” mà chỉ đưa ra khái niệm về khía cạnh mà mình nghiên cứu. Cho đến nay, có nhiều quan điểm khác nhau về nãng lực cạnh tranh trên các cấp độ: quốc gia, DN, sản phẩm..song chưa có lý thuyết nào hoàn toàn ðýợc thừa nhận về vấn đề này nên vẫn chưa có lý thuyết chuẩn về nãng lực cạnh tranh. Bởi dù ở cùng 1 4 cấp độ nhưng cách nhìn nhận và đánh giá về nãng lực cạnh tranh cũng rất khác nhau. Một số tổ chức quốc tế như Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF), Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), Viện phát triển quản lý IMD (International Institute for Management Development)… các tổ chức này đã tiến hành điều tra, so sánh, xếp hạng năng lực cạnh tranh quốc gia của các nền kinh tế trên thế giới. Các báo cáo xếp hạng dựa trên phương pháp luận tương đối đồng nhất và có kết quả tương đồng, tuy nhiên cũng có một số khác biệt do có những khác biệt trong cách thức xác định trọng số cho từng chỉ số thành phần, phương pháp thu thập cơ sở dữ liệu… Các kết quả này được xem như là những căn cứ để các nhà đầu tư quốc tế lựa chọn để đầu tư. 6. Tổng quan tình hình các nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, các nhà kinh tế đã nghiên cứu về năng lực cạnh tranh. Dựa trên cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của các tài liệu nước ngoài, các nhà nghiên cứu thường tập trung vào nghiên cứu năng lực cạnh tranh về mặt thực tiễn ở nhiều khía cạnh khác nhau. Nghiên cứu về năng lực cạnh tranh quốc gia có các tác giả Lê Đăng Doanh và Nguyễn Thị Kim Dung, Trần Hữu Hân (1998) trong “Nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo hộ sản xuất trong nước”; Bạch Thụ Cường (2002), “Bàn về cạnh tranh toàn cầu”; Chu Văn Cấp (2003), “Nâng cao sức mạnh cạnh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế”. Các nghiên cứu này hầu hết phân tích các lý luận về năng lực cạnh tranh nói chung và năng lực cạnh tranh quốc gia, các khía cạnh thực tiễn và các biện pháp để có thể cải thiện năng lực cạnh tranh cho Việt Nam. Về năng lực cạnh tranh địa phương, các nghiên cứu ở Việt Nam tập trung vào năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh hay PCI là chỉ số đánh giá và xếp hạng chính quyền các tỉnh, thành của Việt Nam về chất lượng điều hành kinh tế và xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho việc phát triển DN dân doanh được Phòng Công nghiệp và Thương mại Việt Nam VCCI đưa ra vào năm 2005. Ðây là dự án hợp tác nghiên cứu giữa Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Dự án Sáng kiến cạnh tranh Việt Nam (là dự án do cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ). PCI được xem là một công cụ chính sách, hướng tới thay đổi thực tiễn. PCI có nguồn gốc từ Việt Nam do một nhóm chuyên gia trong và ngoài nước của VCCI và USAID phát triển. Chỉ số này được công bố thí điểm lần đầu tiên vào nãm 2005 cho 42 tỉnh, thành. Từ lần thứ hai, năm 2006 trở đi, tất cả các tỉnh thành Việt Nam đều được đua vào xếp hạng, đồng thời các chỉ số thành phần cũng được tăng 5 cường thêm. Các chỉ số thành phần được xây dựng theo những nguyên tắc, phương pháp riêng đảm bảo tính khoa học, tính khả thi, tính hiệu quả, tính so sánh. Việc xác định rõ ràng nội dung chỉ số NLCT cấp tỉnh có ý nghĩa quan trọng để đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao chỉ số NLCT các tỉnh ở Việt nam. Từ đó, các nghiên cứu thực tiễn về năng lực cạnh tranh cấp tỉnh đã xuất hiện như: Đỗ Minh Trí (2015) “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh nhằm thu hút đầu tư tại tỉnh Hưng Yên” phân tích đầy đủ hệ thống các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, đồng thời chỉ rõ về sự phụ thuộc, tác động qua lại lẫn nhau giữa các yếu tố, môi trường thu hút đầu tư, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh từ đó có các giải pháp: Hoàn thiện chính sách về thu hút đầu tư và cải cách thủ tục hành chính; đẩy mạnh xây dựng phát triển hệ thống đường giao thông; phát triển nguồn nhân lực tại địa phương; phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề. Phan Nhật Thanh (2011) “Nghiên cứu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của tỉnh Hải Dương” tập trung vào phân tích PCI tại Hải Dương, Việt Nam trong giai đoạn 2006-2010, sau đó so sánh chỉ số này với một số địa phương khác trong nước để có được một quan điểm đa chiều hơn về thực trạng cạnh tranh của tỉnh. Đồng thời, nghiên cứu đã xác nhận những nỗ lực nhưng cũng chỉ ra những bất cập của chính quyền Hải Dương trong việc cải thiện kinh doanh môi trường kinh doanh và xác định rõ trọng tâm cải các của chín phủ trong những năm tới ; các khuyến nghị là các chỉ số thấp như minh bạch và tiếp cận thông tin; Tổ chức pháp chế; Đào tạo lao động; Lãnh đạo năng động và tiên phong của chính quyền địa phương và các chỉ số có xu hướng giảm, bao gồm cả tiếp cận đất đai và đất đai sử dụng ổn định; Chi phí để tham gia vào thị trường. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong nghiên cứu này là mô tả thống kê và giải thích các kết quả dựa trên số liệu thống kê của VCCI và số liệu điều tra của nhà nghiên cứu từ các DN và các đại diện chính quyền địa phương. Nguyễn Thị Thu Hà (2009), “Nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” đã đưa ra những lý luận chỉ rõ vai trò của chính quyền cấp tỉnh khi đất nước chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, từ đó đánh giá kết quả đạt được và chưa đạt được trong việc thực hiện hóa vai trò chính quyền cấp tỉnh của các địa phương. 6 Vũ Thanh Hùng (2005) về “Năng lực cạnh tranh của tỉnh tại Việt Nam, với các khuyến nghị và các giải pháp”; nghiên chỉ ra một số vấn đề liên quan đến khả năng cạnh tranh của tỉnh trong Việt Nam bằng cách xếp hạng Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) và phân tích hiện trạng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của các địa phương trong cả nước. 7- Bố cục của luận văn Luận văn gồm 3 chương: Chương I: Cơ sở lý thuyết Chương II: Phân tích chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên thời gian qua. Chương III: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Yên. 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH 1.1. Tổng luận về năng lực cạnh tranh 1.1.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh Trong nhiều thập kỷ qua, các nhà kinh tế và hoạch định chính sách trên thế giới có những quan điểm và phương pháp nghiên cứu khác nhau về thuật ngữ “ Năng lực cạnh tranh”; cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất trong việc sử dụng những thuật ngữ về “Năng lực cạnh tranh”. K.Marx quan điểm “cạnh tranh” là “Sự ganh đua đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu dùng hàng hóa để thu được lợi nhuận siêu ngạch” (K.Marx 1859). Nghiên cứu về sản xuất hàng hóa tư bản chủ nghĩa và cạnh tranh tư bản chủ nghĩa Marx đã phát hiện ra quy luật cơ bản của cạnh tranh tư bản chủ nghĩa là quy luật điều chỉnh tỷ suất lợi nhuận bình quân và qua đó hình thành nên hệ thống giá cả thị trường. Từ điển kinh doanh của Anh xuất bản năm 1992 thì trong cơ chế thị trường cạnh tranh được định nghĩa là “sự ganh đua, kình địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trường nhằm tranh giành cùng một loại tài nguyên sản xuất hoặc cùng một nhóm khách hàng về phía mình”. Hai nhà kinh tế học Mỹ P.A Samuelson và W.D. Nordhaus trong cuốn Kinh tế học xuất bản lần thứ 12, cạnh tranh là sự kình địch giữa các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau để dành khách hàng hoặc thị trường. Từ điển Bách Khoa Việt Nam “Cạnh tranh (trong hoạt động kinh doanh) là hoạt động tranh đua giữa những người sản xuất hàng hóa, giữa các thương nhân, các nhà kinh doanh trong nền kinh tế thị trường, chi phối quan hệ cung cầu, nhằm dành các điều kiện sản xuất, tiêu thụ thị trường có lợi nhất” . Tóm lại cạnh tranh là quan hệ kinh tế mà ở đó các chủ thể cạnh tranh ganh đua nhau tìm mọi biện pháp, cả nghệ thuật lẫn thủ đoạn để đạt mục tiêu của mình. Làm thế nào để hình thành được năng lực cạnh tranh, đây là vấn đề ngày càng nhận được sự quan tâm và thảo luận trong nhiều chương trình nghị sự của chính phủ mỗi quốc gia cũng như trên diễn đàn quốc tế. Theo Franziska Wolff, Katharina Schmitt and Christian Hochfeld (2007), khái niệm năng lực cạnh tranh là khá phức tạp, do được sử dụng ở nhiều mức độ tổng hợp khác nhau, làm cho nó có nhiều nghĩa và nhiều nhân tố kết hợp khác nhau. Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) định nghĩa năng lực cạnh 8 tranh là “khả năng của các công ty, các ngành, các vùng, các quốc gia hoặc khu vực siêu quốc gia trong việc tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh quốc tế trên cơ sở bền vững”. Từ khái niệm cạnh tranh có thể hiểu rộng ra năng lực cạnh tranh là tập hợp những điều kiện vốn có hoặc khả năng đủ để giành thắng lợi, tạo lập được những thuận lợi hay lợi thế của chủ thể cạnh tranh (cá nhân hay tổ chức, DN, địa phương hay quốc gia) trong việc thực hiện cùng mục tiêu nào đó. Có hai hệ thống lý thuyết với hai phương pháp đánh giá được các quốc gia và các thiết chế kinh tế quốc tế sử dụng nhiều nhất là: (i) phương pháp do Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) thiết lập trong Báo cáo cạnh tranh toàn cầu, và (ii) phương pháp do Viện Quốc tế về quản lý và phát triển (IMD) đề xuất trong cuốn niên giám cạnh tranh thế giới. Cả hai phương pháp này đều do một số Giáo sư đại học Havard như Michael Porter, Jeffrey Shach và một số chuyên gia của WEF như Cornelius, Mache Levison tham gia xây dựng (Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương 2003). 1.1.2. Năng lực cạnh tranh quốc gia Theo quan điểm được phát triển bởi Michael Porter, tại cấp độ quốc gia, năng lực cạnh tranh được hiểu như là những điều kiện mà quốc gia đó cung cấp đến các doanh nghiệp để thúc đẩy các doanh nghiệp này ngày càng hoạt động hiệu quả và có tiềm năng tăng trưởng. Theo nghĩa này, mỗi quốc gia sẽ có những tác động quan trọng đến sức mạnh trong khả năng cạnh tranh của mỗi doanh nghiệp ở cả mức độ thị trường toàn cầu và thị trường bên trong biên giới quốc gia (Porter, 1996). Ủy ban Châu Âu (European Commission) định nghĩa năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng để sản xuất hàng hóa và dịch vụ thỏa mãn yêu cầu của thị trường quốc tế, trong khi vẫn phải đảm bảo yêu cầu về sự gia tăng của thu nhập và toàn dụng nhân lực của quốc gia mình (European Commission, 1999). Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu (GCI) định nghĩa: “Năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng của nước đó đạt được những thành quả nhanh và bền vững về mức sống, nghĩa là đạt được mức tăng trưởng cao mang lại sự thay đổi tổng sản phẩm quốc nội trên đầu người theo thời gian” (VCCI, Quỹ Châu Á 2005). Năng lực cạnh tranh cấp quốc gia phản chiếu sự đánh giá đối với việc tăng lên triển vọng phúc lợi đến cư dân quốc gia đó. Từ 1979, Diễn đàn kinh tế thế giới (World Economic Forum – WEF) đã định kỳ xuất bản ấn phẩm Báo cáo Năng lực Cạnh tranh 9