Tài liệu Những cách tân nghệ thuật trong thơ nguyễn quang thiều và trương đăng dung qua hai tập thơ sự mất ngủ của lửa và những kỉ niệm tưởng tượng (lv00921)

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 HOÀNG THỊ HỒNG NHỮNG CÁCH TÂN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU VÀ TRƯƠNG ĐĂNG DUNG QUA HAI TẬP THƠ SỰ MẤT NGỦ CỦA LỬA VÀ NHỮNG KỈ NIỆM TƯỞNG TƯỢNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM HÀ NỘI, 2013 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 HOÀNG THỊ HỒNG NHỮNG CÁCH TÂN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU VÀ TRƯƠNG ĐĂNG DUNG QUA HAI TẬP THƠ SỰ MẤT NGỦ CỦA LỬA VÀ NHỮNG KỈ NIỆM TƯỞNG TƯỢNG Chuyên ngành: Lí luận văn học Mã số: 60 22 01 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đăng Điệp HÀ NỘI, 2013 3 LỜI CẢM ƠN! Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới PGS. TS. Nguyễn Đăng Điệp, người đã dành nhiều thời gian, công sức quan tâm, giúp đỡ và tận tình hướng dẫn, chỉ bảo để tôi hoàn thành tốt luận văn này! Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đặc biệt tới PGS. TS. Trương Đăng Dung, người đã cung cấp cho tôi hệ thống tài liệu và cho tôi những ý kiến đóng góp quí giá trong suốt quá trình tôi triển khai đề tài. Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể Bộ môn Lí luận văn học, Khoa Ngữ văn, Phòng Sau đại học, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, là cơ sở đào tạo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn! Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2013 Tác giả luận văn Hoàng Thị Hồng 4 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các dẫn chứng và kết quả nêu trong luận văn là chính xác, trung thực. Luận văn này chưa công bố trong bất kì một công trình khoa học nào. Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2013 Tác giả luận văn Hoàng Thị Hồng 5 6 7 8 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2 3. Mục đích của đề tài ..................................................................................... 12 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu................................................................... 13 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 13 6. Đóng góp của luận văn ................................................................................ 14 7. Cấu trúc luận văn......................................................................................... 14 Chương 1. ĐỔI MỚI THƠ VIỆT ĐƯƠNG ĐẠI VÀ SỰ XUẤT HIỆN CỦA NGUYỄN QUANG THIỀU VÀ TRƯƠNG ĐĂNG DUNG .................. 15 1.1. Những đổi mới trong thơ Việt đương đại ................................................ 15 1.1.1. Đổi mới quan niệm về thơ ..................................................................... 15 1.1.1.1. Thơ là thơ ........................................................................................... 15 1.1.1.2. Thơ là trò chơi .................................................................................... 16 1.1.1.3. Thơ là nghiệm sinh về những giá trị nhân sinh.................................. 17 1.1.2. Đổi mới về thi pháp nghệ thuật ............................................................. 18 1.1.2.1. Sự mở rộng biên độ thể loại ............................................................... 18 1.1.2.2. Kết cấu linh hoạt và hiện đại .............................................................. 20 1.1.2.3. Ngôn ngữ dụng công và thả phóng .................................................... 21 1.1.2.4. Hình ảnh siêu thực và tượng trưng..................................................... 23 1.2. Sự xuất hiện của Nguyễn Quang Thiều và Trương Đăng Dung .............. 25 1.2.1. Sự mất ngủ của lửa và cột mốc cho dòng chảy cách tân ...................... 25 1.2.2. Những kỉ niệm tưởng tượng và dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại/ hậu hiện đại ..................................................................................................... 29 9 Chương 2. CẢM THỨC NGHỆ THUẬT MỚI VÀ HỆ THỐNG BIỂU TƯỢNG TRONG SỰ MẤT NGỦ CỦA LỬA VÀ NHỮNG KỈ NIỆM TƯỞNG TƯỢNG............................................................................................ 35 2.1. Sự độc đáo về cảm thức nghệ thuật.......................................................... 35 2.1.1. Cảm thức về tình yêu ............................................................................ 35 2.1.2. Cảm thức về sự cô đơn .......................................................................... 46 2.1.3. Cảm thức về cái chết ............................................................................. 59 2.2. Hệ thống các biểu tượng nghệ thuật......................................................... 63 2.2.1. Hình tượng người phụ nữ ...................................................................... 65 2.2.2. Biểu tượng dòng sông ........................................................................... 71 2.2.3. Biểu tượng mặt trời ............................................................................... 77 2.2.4. Biểu tượng gió ....................................................................................... 79 2.2.5. Biểu tượng con đường ........................................................................... 81 Chương 3. ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT TRONG SỰ MẤT NGỦ CỦA LỬA VÀ NHỮNG KỈ NIỆM TƯỞNG TƯỢNG ........................................... 84 3.1. Tư duy dán ghép ....................................................................................... 84 3.1.1. Dán ghép các sự kiện - biến cố ............................................................. 84 3.1.2. Dán ghép không gian - thời gian ........................................................... 87 3.2. Những chuyển động ngôn ngữ trong thơ ................................................. 93 3.2.1. Ngôn ngữ thơ đậm chất đời thường, thế sự........................................... 93 3.2.2. Ngôn ngữ thơ giàu chất tượng trưng, siêu thực .................................... 95 3.2.3. Ngôn ngữ thân thể trong thơ ................................................................. 98 3.3. Giọng điệu .............................................................................................. 103 3.3.1. Giọng điệu triết lí ................................................................................ 103 3.3.2. Giọng điệu trăn trở suy tư ................................................................... 109 KẾT LUẬN ................................................................................................... 116 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 120 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Cách tân là thuộc tính của sáng tạo, là quy luật bản chất, là con đường sống còn của văn học nghệ thuật. Thơ Việt Nam vốn tiềm tàng một khát vọng đổi mới. Có những cái mới được hoan nghênh, nuôi dưỡng, nảy nở và phát triển, trái lại có cái mới bị dè bỉu mỉa mai rồi nhanh chóng thui chột. Thời kì trung đại, chúng ta đã học tập kĩ thuật và mĩ học Đường thi để sáng tạo thơ Việt. Đến những năm 1930 - 1945 của thế kỉ XX, sự gặp gỡ với phương Tây đã làm cả một nền thơ xưa một phen điên đảo lung lay. Sự thức tỉnh của ý thức cá nhân đã mở đường cho những sáng tạo. Chưa bao giờ cùng một lúc xuất hiện nhiều phong cách thơ độc đáo đến thế. Thơ mới đã phát triển lên đến đỉnh điểm rồi dần dần đi đến khủng hoảng như một thông lệ. Vì vậy nhu cầu làm mới Thơ mới, thoát khỏi từ trường của Thơ mới khi Thơ mới đi vào chỗ bế tắc đã được đặt ra. Trong dòng chảy của Thơ mới, họ hiểu rằng xu hướng lãng mạn đã quá đủ đối với độc giả tiên tiến đương thời. Hành trình lãng mạn u buồn của nó đã đến lúc phải đi đến hồi kết thúc. Những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ là thời kì cả dân tộc gánh trên vai nhiệm vụ lịch sử vô cùng nặng nề. Tuy vậy, ý thức về sự tìm tòi cách tân vẫn không hề lụi tắt ở những người nghệ sĩ có bản lĩnh nghệ thuật, nhạy cảm với nhu cầu đổi mới. Nhưng dù sao đi nữa thì đổi mới của thơ chống Mỹ vẫn nằm trong hệ hình tư duy thơ truyền thống. Đó không phải là những bứt phá, phá cách, những thể nghiệm để mang đến một kiểu thơ mới, một cách đọc mới. 1.2. Sau năm 1975, nhu cầu đổi mới, cách tân thơ càng thể hiện mãnh liệt. Trong số những cây bút xuất hiện sau năm 1975, Nguyễn Quang Thiều và Trương Đăng Dung là hai hiện tượng nổi bật với những cách tân mạnh mẽ, 2 táo bạo gây được tiếng vang lớn trong giới nghiên cứu, phê bình cũng như những độc giả yêu thơ ngay từ những tập thơ đầu tay. Chọn hai tập thơ Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều và Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung để tìm hiểu những cách tân của hai nhà thơ trong quá trình sáng tạo nghệ thuật, chúng tôi muốn khẳng định những đóng góp nổi bật trên lộ trình cách tân của họ. Một nhà thơ đã xuất hiện khá lâu trên thi đàn văn học và một cây bút vừa cho ra mắt tập thơ đầu tay vào năm 2011. Là hai nhà thơ cùng thế hệ, cùng được học ở nước ngoài nhưng nếu Nguyễn Quang Thiều chịu ảnh hưởng của nền văn hóa châu Mỹ Latinh và ảnh hưởng từ quê hương, gia đình thì Trương Đăng Dung chịu ảnh hưởng của nền văn hóa châu Âu và triết học hiện sinh. Hai tập thơ Sự mất ngủ của lửa và Những kỉ niệm tưởng tượng có những cách tân giống và khác nhau như thế nào, mang lại cho nền thơ ca đương đại những hiệu ứng thẩm mĩ ra sao? Đó là những câu hỏi mà luận văn sẽ góp phần lí giải để khẳng định giá trị nghệ thuật của những cây bút giàu khát vọng sáng tạo. 2. Lịch sử vấn đề Những năm gần đây, thơ Việt Nam đương đại nhận được sự quan tâm khám phá, lí giải của nhiều nhà nghiên cứu văn học: Tư duy thơ và tư duy thơ Việt Nam hiện đại của Nguyễn Bá Thành (1995), Nửa thế kỉ thơ Việt Nam 1945 - 1995 của Vũ Tuấn Anh (1997), Thơ trữ tình Việt Nam 1975 1990 của Lê Lưu Oanh (1998), Tiến trình thơ Việt Nam hiện đại của Mã Giang Lân (2000), Vọng từ con chữ của Nguyễn Đăng Điệp (2003), Mấy vấn đề về thơ Việt Nam 1975 - 2000 của Phạm Quốc Ca (2003), và gần đây nhất, công trình gây được tiếng vang lớn về thơ là Thơ như là mĩ học của cái khác của Đỗ Lai Thúy (2012),… Đó là những công trình nghiên cứu dài hơi, có hệ thống về thơ đương đại Việt Nam. 3 Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu hầu như chỉ hướng sự quan tâm đến sự vận động chung của những đổi mới nền thơ Việt mà chưa hoặc ít nhìn nhận cách tân của từng nhà thơ trong sự riêng lẻ, tách biệt cũng như trong mối quan hệ cộng sinh. Dưới đây chúng tôi xin được hệ thống hóa những công trình nghiên cứu cũng như những bài viết về hai tập thơ Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều và Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung. 2.1. Buổi đầu, tập thơ Sự mất ngủ của lửa đã làm dấy lên những ý kiến tranh luận nhiều chiều, đa dạng những thái độ khen - chê. Với tập thơ, Nguyễn Quang Thiều thực sự đã làm cuộc vượt thoát ngoạn mục khi bỏ lại sau lưng những vần điệu, thói quen, cách nhìn đơn tuyến mà ta từng thấy trong tập thơ đầu tay của ông: Ngôi nhà mười bảy tuổi (1990), Nxb Thanh niên. Trong Tiểu luận phê bình Vọng từ con chữ, Nguyễn Đăng Điệp đã quan tâm đặc biệt đến nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Một thi pháp mới mẻ của thơ Nguyễn Quang Thiều được nhà phê bình này phát hiện ra: “Là một nhà thơ có ý thức khai phá lối đi riêng những trạng thái “mất ngủ” của trái tim đầy “lửa” Nguyễn Quang Thiều hợp với thơ tự do mà ở đó, không loại trừ “sự xâm lăng” của chất văn xuôi. Giọng thơ Nguyễn Quang Thiều, qua những điểm mạnh của thơ tự do, vừa tung phá, trẻ trung mà không kém phần sâu sắc” [13, tr. 34]. Bằng cách đó, Nguyễn Quang Thiều đã đóng góp cho nền thơ đương đại Việt Nam thêm những vần thơ đậm chất văn xuôi. Và cũng trong Tiểu luận Vọng từ con chữ với bài viết Nguyễn Quang Thiều: Nước, lửa, những cánh đồng và dòng sông, nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp đã lắng nghe tiếng vọng từ “triền chữ” trên dòng sông thơ Nguyễn Quang Thiều và cất lên những nhận định khá sắc sảo về hướng đi đúng đắn của sự cách tân. Đồng hành cùng với mạch nguồn mĩ cảm trong thơ Nguyễn Quang Thiều, ông đã khái quát những nét đổi mới trong thơ Nguyễn Quang Thiều: “Thực ra, Nguyễn Quang Thiều đổi mới thơ ca bằng cách làm rất “cổ điển”. Với anh, 4 đổi mới thơ ca trước hết là đổi mới về cảm xúc” [13, tr. 256]. Và có thể thấy sự đổi mới của thơ Nguyễn Quang Thiều không đi ra ngoài vòng qui luật ấy. Thành công trong tập Sự mất ngủ của lửa đã tạo ra tiếng vang mạnh mẽ, sức ngân vang ấy lan tỏa bởi cảm xúc chân thành mà nhà thơ gửi gắm qua những thể nghiệm ngôn từ đầy sáng tạo. Mã Giang Lân, trong Tiến trình thơ hiện đại Việt Nam có viết: “Nhìn hiện thực với một nỗi lo âu về sự xuống cấp của nhân cách và những giá trị tinh thần là cái nhìn tích cực, điều này có thể nhận thấy qua tập thơ Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều, tập thơ đã được đánh giá như là tiếng nói có trách nhiệm về những vấn đề thế sự nhân sinh” [47, tr. 392]. Mã Giang Lân đã chỉ ra rằng Nguyễn Quang Thiều không miêu tả cái hiện thực bên ngoài khách quan mà miêu tả hiện thực là thế giới ý nghĩa mà con người sống trong đó. Tất cả những gì mà con người tìm thấy có ý nghĩa đối với cuộc sống và từ đó khám phá những con đường để đi tới cuộc sống có ý nghĩa tốt đẹp hơn, thú vị hơn trong nghệ thuật mới là hiện thực. Tác giả Đông La trong bài viết Về tư duy thơ Nguyễn Quang Thiều khẳng định những cách tân mới mẻ của thơ Nguyễn Quang Thiều: “Nguyễn Quang Thiều cũng là một thi sĩ thường không viết những điều để người đọc thích thú mà anh viết nhiều về những điều buộc người ta phải suy nghĩ… Chúng hoàn toàn xa lạ và không cần thiết cho những ai sớm thỏa mãn với những gì quen thuộc gần gũi. Chúng chỉ cần cho những người thích khám phá” [43]. Có thể thấy, với tài năng của mình, Nguyễn Quang Thiều đã đem đến cho thơ Việt một cấu trúc thơ mới lạ, những hình ảnh rời xa nhau trong những kết dính mờ nhạt, tinh thần phản tỉnh mãnh liệt làm đổ vỡ những trật tự cũ, tường minh từng góc sâu tăm tối trong kí ức mỗi người, tạo những góc nhìn tỉnh táo, sắc lạnh vào đời sống hiện thực. Theo tác giả Đông La thì Nguyễn Quang Thiều đã thực hiện sự lạ hóa trong quá trình thay đổi cách 5 biểu đạt. Nhà thơ đã mở ra một không gian của trí tưởng tượng, làm tăng ấn tượng sức biểu đạt chính là một qui luật của sáng tạo nghệ thuật. Sáng 28.6.2012 tại Viện Văn học Việt Nam diễn ra cuộc tọa đàm khoa học “Thơ Việt Nam hiện đại và Nguyễn Quang Thiều” nhân tập thơ Châu thổ của ông trình xuất bản. Trong bản đề dẫn của mình, PGS. TS Nguyễn Đăng Điệp khẳng định Nguyễn Quang Thiều là một hiện tượng nổi bật trong số những cây bút từ sau năm 1975, với những cách tân ráo riết, táo bạo. Bản thân thơ Nguyễn Quang Thiều, kể từ tập Sự mất ngủ của lửa in năm 1992, đã định hình một giọng điệu, ngôn ngữ, phổ hình riêng và mới trong thơ ca Việt Nam hiện đại và là một thứ thơ có từ trường. Tác giả Nguyễn Mạnh Tiến khi bàn về tập thơ Sự mất ngủ của lửa trong bài viết Nguyễn Quang Thiều, lửa thức (Những mơ mộng nghệ thuật giữa lòng Sự mất ngủ của lửa). “Lửa cháy trong thơ Thiều không phải là lửa của sự hiểm nguy. Trong cái nhìn tổng thể, lửa của Thiều không đe dọa, không phẫn nộ mà thắp sáng an ủi. Lửa Thiều là ngọn lửa lạnh. Lửa âm tính, ấm áp nơi bào thai mẹ. Lửa Thiều được gọi về trong niềm hoài hương dằng dặc nơi chốn quê xa, trong cõi tưởng” [15, tr. 40]. Nguyễn Mạnh Tiến đã diễn giải về cõi thơ Thiều thường trực một cảm thức lưu vong và nuôi dưỡng không nguôi niềm hoài hương quê mẹ. Hiểu điều ấy rồi, chúng ta sẽ không thấy ngạc nhiên khi vấp phải những dòng tự sự trữ tình mang cảm thức kì dị nơi Thiều. Ý thức tiếp cận thơ Nguyễn Quang Thiều ở góc nhìn tương tác như thế tiếp tục được thể hiện trong bài viết Sự mất ngủ của lửa hay sự thao thức của một hồn thơ của tác giả Đông La: “Ngọn lửa trong thơ Nguyễn Quang Thiều là ngọn lửa của tình yêu, ngọn lửa của lương tri, sự mất ngủ chính là sự thao thức, sự trăn trở nghĩ suy về toàn bộ đời sống con người… nếu ta đã đọc và đồng cảm được với thơ anh, ta sẽ nhận ra Sự mất ngủ của lửa chính là 6 tuyên ngôn về thơ của Nguyễn Quang Thiều, và toàn bộ thơ ca của anh, cả hình thức lẫn nội dung, đều viết theo cái tinh thần đó” [15, tr. 183]. Hầu hết các bài viết, các đại biểu đều khẳng định vị trí của Nguyễn Quang Thiều như một thi sĩ cách tân trong dòng chảy thi ca đương đại. Những tham luận và trao đổi làm sáng tỏ dần câu chuyện: trong khi đi tìm một sự cách tân đến triệt để như vậy, với những câu thơ dài, tự do, trương nở về cú pháp và ngữ nghĩa. Khảo sát một số công trình nghiên cứu trên chúng tôi thấy rằng thơ Nguyễn Quang Thiều vẫn là một mảnh đất màu mỡ, ẩn giấu nhiều bí ẩn cho những ai thích khám phá tìm tòi. Những bài viết mới chỉ dừng lại ở việc đánh giá tổng quan về thơ ông mà chưa đi sâu vào thế giới thơ đầy biểu tượng, hình ảnh với nhiều sức ám gợi. Và đây chính là tiền đề để người viết đi sâu vào tìm hiểu những sáng tạo nghệ thuật cũng như những nỗ lực cách tân của Nguyễn Quang Thiều cho nền văn học đương đại. Song người viết chỉ dựa trên những tìm hiểu của mình để khảo sát một tập thơ Sự mất ngủ của lửa, tập thơ đạt giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1993. 2.2. Năm 2011, tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung đã giành giải thưởng của Hội Nhà văn Hà Nội. Bạn đọc không chỉ biết đến Trương Đăng Dung, “một trong những nhà khoa học uy tín nhất Việt Nam” (TS. Mai Bá Ấn) mà còn biết đến một Trương Đăng Dung, tác giả của những vần thơ với những cách tân, hiện đại và đặc biệt ấn tượng cả về nội dung lẫn hình thức. Hành trình sáng tác của Trương Đăng Dung từ những năm 1978, với bài thơ đầu tay: Âm hưởng mùa hè được in trên báo Văn nghệ 2.9.1978 nhưng phải đến 25 năm sau đó các bài tiếp theo mới lần lượt được in trên Tạp chí Sông Hương, Tạp chí Thơ. Hầu hết các bài thơ của ông đều chiếm được cảm tình của những nhà phê bình và công chúng yêu thơ. Có thể nói tư duy triết học ăn sâu trong con người Trương Đăng Dung vì thế nó đã 7 ảnh hưởng đến tư duy nghệ thuật, điều đó đã được minh chứng qua những sáng tác của ông. Các bài thơ của ông xuất hiện và liên tục gây ấn tượng mạnh mẽ đối với người đọc. Chỉ trong chưa đầy một năm đã có hơn ba mươi bài phê bình về tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung, một hiệu ứng thẩm mĩ xã hội hiếm thấy trong đời sống thơ Việt đương đại. Nhà phê bình Đỗ Lai Thúy khi viết lời tựa cho tập thơ đã cho rằng: “Thơ Trương Đăng Dung là thơ - thời - gian” [10, tr. 9]. Ngoài ra Đỗ Lai Thúy còn khẳng định: “Trương Đăng Dung là nhà thơ có tư tưởng. Mỗi bài thơ, thậm chí mỗi câu thơ của anh đều gửi gắm đến cho người đọc một thông điệp nào đó về cuộc đời. Có điều, khác với thơ cổ điển, thông điệp thơ anh không phải là những bưu kiện để người đọc nhận trọn gói, mà là những chấm phá phía chân trời vẫy gọi người đọc đến thám mã và đồng sáng tạo” [10, tr. 10 - 11]. Theo đó, mỗi tập thơ phải có thông điệp riêng được toát ra một cách nhất quán từ vẻ đẹp của các bài thơ đứng cạnh nhau. Như vậy, Trương Đăng Dung đã mang đến cho mỗi câu thơ, mỗi bài thơ của mình một đời sống, một số phận để hút độc giả vào trường thơ do chính ông tạo ra. Báo cáo trong Lễ trao giải thưởng văn học 2011 Hội Nhà văn Hà Nội, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đã nhận định rất sâu sắc về tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung: “Có thể nói, Những kỉ niệm tưởng tượng đã trở thành Vật chứng trước thời gian của Trương Đăng Dung, nghĩa là thơ đã hiện hữu hóa ý thức sống của nhà thơ, biến cái sống tự nhiên thành một cái sống được nhận thức, do đó đối với Trương Đăng Dung có thể nói như R. Descartes: Tôi làm thơ, vậy tôi tồn tại. Giải thưởng trao cho Những kỉ niệm tưởng tượng là sự khẳng định một tập thơ hay, một giọng thơ mới lạ, một sáng tạo thơ đích thực và cũng khẳng định một hướng đi tốt đẹp cho thơ”. Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên thì Những kỉ niệm tưởng 8 tượng là tiếng thơ trĩu nặng cảm xúc suy tư về tồn tại nhân thế trong dòng thời gian chảy trôi của kiếp nhân sinh ngắn ngủi. Từ cái sống tự nhiên của mình và của nhân quần, nhà thơ nghiệm sinh về lẽ vô thường của cuộc đời, về những ảo ảnh đời người, về những đường chân trời chưa tới và những bức tường ngăn cách, chia rẽ, biệt lập trong cõi nhân gian, trong mỗi con người. Với bài viết Tái ám ảnh về một bài thơ ám ảnh, nhà thơ Đỗ Quyên đã có những nhận định khái quát về tập thơ nhân đọc bài Một bài thơ ám ảnh của nhà thơ Trần Anh Thái: “Một sáng tác thơ đặc sắc đến rùng mình! Đọc bài trên phongdiep.net, tôi cũng bị “ám ảnh” theo người bình, và thấy nó ánh lên một thứ “thi pháp” khác lạ. Khác lạ không chỉ với thơ phương Đông (điều quá rõ!) mà có lẽ cả trong thơ phương Tây. Thi sĩ Anh - Ấn Rudyard Kipling, ở đâu khác nữa thì không biết chứ ở bài thơ “Những kỉ niệm tưởng tượng” của Trương Đăng Dung, Đông và Tây đã “tay nắm trong tay” rồi” [71]. Từ một bài thơ Những kỉ niệm tưởng tượng, một trong những bài thơ đặc sắc nhất trong tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung, nhà thơ Trần Anh Thái và nhà thơ Đỗ Quyên đều bị “ám ảnh” bởi một lối thơ với “cách sử dụng hình ảnh, cách kiến tạo bài thơ, cách sắp xếp ngữ pháp câu thơ rất riêng, tạo nên một hiệu quả nghệ thuật khác thường” [71]. Nhà thơ, nhà báo Nguyễn Thụy Kha là người khá kĩ tính trong việc đánh giá thơ ca. Nhưng trong một bài phỏng vấn: Thơ Việt phải đi đến tận cùng của ngôn ngữ Việt in trên báo Sức khỏe và Đời sống, Nguyễn Thụy Kha đã rất trân trọng và khen ngợi tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung: “Tôi rất thiện cảm với tập Những kỉ niệm tưởng tượng của anh Trương Đăng Dung mà Hội Nhà văn Hà Nội vừa trao giải, đấy là một sự tìm tòi, một sự cách tân”. Trong bài phỏng vấn, Nguyễn Thụy Kha khẳng định một cách chắc chắn rằng thơ Trương Đăng Dung là thơ cách tân khi so sánh với thơ Đỗ Doãn Phương là thơ tân kì. Theo Nguyễn Thụy Kha, 9 cách tân thơ không phải là việc dễ dàng mà cần bản lĩnh và tài năng. Thơ mãi mãi cần sự mới mẻ và mỗi người làm thơ luôn phải đổi mới, nhưng sự đổi mới không phải sự quái dị, không phải sự kì dị và càng không phải sự lập dị. Nhà nghiên cứu văn học - nhà thơ Inrasara trong bài viết Trương Đăng Dung, thơ như là thỏa thuận ý nghĩa đã khẳng định những đóng góp trên hành trình sáng tạo thơ của Trương Đăng Dung: “Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung, không dày, nhưng đủ đầy trong suy nghiệm về thời gian, đau khổ và cái chết qua thứ ngôn ngữ “thỏa thuận”. Chỉ có thi sĩ đích thực mới có thể sử dụng thứ ngôn ngữ “thỏa thuận” như phương tiện thiện xảo mà không tổn hại đến ngôn ngữ như là ngôn ngữ” [38]. Như vậy, Inrasara rất có thiện cảm và đánh giá rất cao tập thơ của Trương Đăng Dung về phương diện mờ hóa ngôn ngữ, theo nhà nghiên cứu thì tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng thực sự là: “một tập thơ hay và độc đáo, hay một cách thâm trầm và đĩnh đạc”. Nhà phê bình Nguyễn Đăng Điệp trong bài viết Thời gian và phận người trong thơ Trương Đăng Dung viết: “Trở đi trở lại trong Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung là tiếng cựa mình của thời gian, của tình yêu và cái chết, là nỗi bất an trước một thực tại phi lí. Đó là một thế giới ngập đầy hiện sinh trong cái nhìn trắc ẩn của một kẻ sớm tự nguyện đứng về phe nước mắt” [16, tr. 28]. Như vậy, nhà phê bình đã có những nhận định đầy đủ và sâu sắc về tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung. Đó là gợi ý quan trọng cho quá trình thực hiện luận văn mà người viết lẩy ra được từ bài phê bình này. Trên báo Tổ Quốc, Nguyễn Thanh Tâm có bài viết Trên đường đến với Những kỉ niệm tưởng tượng. Sử dụng hình thức đối thoại, tác giả bài viết đã có những kiến giải, nhìn nhận rất độc đáo và mới lạ về tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung: “Đó là thơ của niềm suy tưởng, 10 thơ của triết học ngôn ngữ, triết học hiện sinh, tiếng thơ trên những trầm tư về bản thể và thời gian,… Ông ấy là nhà thơ có tư tưởng” [75]. Qua việc phân biệt giữa tư tưởng nghệ thuật và quan niệm về thơ như một thành tố loại hình với thơ mang tư tưởng, người viết đã một lần nữa khẳng định Giáo sư Trương là một nhà thơ có tư tưởng. Chính ở những nơi mà những suy tưởng triết học lắng xuống, ngôn ngữ thơ hiện lên với vai trò thứ nhất, tư tưởng nghệ thuật của Trương Đăng Dung mới hiện lên một cách rõ rệt. Chính vì có tư tưởng nên dẫu chẳng cần lạm dụng kĩ thuật tân kì, thơ Trương Đăng Dung vẫn đầy những yếu tố cách tân. Trong một luận văn Thạc sĩ bảo vệ tháng 10.2013 Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, học viên Lê Thị Quế với đề tài Hình tượng tác giả trong các công trình nghiên cứu, dịch thuật và sáng tác văn học của Trương Đăng Dung, tác giả luận văn từ việc nghiên cứu các hoạt động nghiên cứu, dịch thuật và sáng tác văn học của Trương Đăng Dung, đã khẳng định những đóng góp của Trương Đăng Dung trong quá trình đổi mới. Thông qua việc đi tìm hình tượng tác giả trong các công trình nghiên cứu, dịch thuật vá sáng tác văn học, tác giả luận văn đã chỉ ra nỗi cô đơn của chủ thể sáng tạo trong thơ Trương Đăng Dung cũng là sự tiếp nối cái cô đơn của hình tượng tác giả trong khoa học. Trương Đăng Dung thơ không hề mâu thuẫn với Trương Đăng Dung khoa học ở tư tưởng và cách thể hiện độc đáo những tư tưởng đó, đúng như ông khẳng định: “không có sự mâu thuẫn giữa người làm lí luận và người làm thơ… lí luận phê bình diễn giải thế giới nghệ thuật của nhà thơ, còn nhà thơ thì khám phá, giãi bày cái thế giới bên trong của chính mình, cả hai đều cần đến tâm hồn và trí tuệ”. Ngoài ra còn rất nhiều bài viết của những nhà phê bình, nghiên cứu, nhà thơ về tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng của Trương Đăng Dung. Có thể kể đến những bài viết tiêu biểu như: Ám ảnh thời gian trong thơ 11 Trương Đăng Dung (Hoàng Thụy Anh), Vật chứng trước thời gian (Lê Hồ Quang), Nhà thơ Trương Đăng Dung - trôi chảy cùng dòng sông thời gian để truy vấn tồn tại người (Trần Ngọc Lan),… Ở những bài viết này, tuy mỗi nhà phê bình đánh giá từ những bình diện, góc độ khác nhau nhưng đều thống nhất khẳng định thơ Trương Đăng Dung là thơ thời gian. Thời gian thơ Trương Đăng Dung là thời gian bên trong con người, thời gian được ông cảm nhận song trùng với thân phận con người, với tình yêu và cuộc sống. Những bài viết như: Cảm thức lạc lõng trong tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng (Hoài Nam), Nỗi buồn nhân thế trong thơ Trương Đăng Dung (Nguyễn Trọng Đức), Cảm thức cô đơn trong thơ Trương Đăng Dung (Hồ Tấn Nguyên Minh),… đều với một giọng khẳng định bao trùm lên tập thơ Những kỉ niệm tưởng tượng là một nỗi buồn nhân thế. Nỗi buồn ấy được thể hiện ở nhiều cung bậc, trạng huống khác nhau nhưng đều có cội nguồn từ một con người có ý thức trách nhiệm cao đối với cuộc đời và con người. Và mới đây nhất, Mai Thị Liên Giang với bài viết Thất bại của “cái chết” trong thơ Trương Đăng Dung, Tạp chí Nhật Lệ, số 13.2013, tác giả bài viết không đi theo hướng phân tích cũ của những nhà phê bình, nghiên cứu trước đó mà chị có thêm một số suy nghĩ về sự tiếp nối và đổi mới trong thi pháp thơ Trương Đăng Dung: “Thơ Trương Đăng Dung không chỉ là những con chữ được sắp xếp theo vòng tròn khép kín mà luôn có kết cấu mở. Ý nghĩa của một bài thơ có khả năng mời gọi người đọc nỗ lực hơn. Nghệ thuật thơ của Trương Đăng Dung gắn với các khuynh hướng sáng tác hiện đại, hậu hiện đại” [25]. Trong bài viết này, Mai Thị Liên Giang chú ý nhiều đến phương diện từ ngữ trong thơ Trương Đăng Dung và đặc biệt nhấn mạnh tính trò chơi ngôn ngữ. Theo chị, trong mối quan hệ giữa người đọc và thơ Trương Đăng Dung, trò chơi không chỉ có giá trị như một ẩn dụ hiệu nghiệm