Tài liệu Nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân bệnh viện đa khoa tỉnh thái bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------***------------ TRẦN THÙY DƢƠNG NHU CẦU HỖ TRỢ TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH THÁI BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------***------------ TRẦN THÙY DƢƠNG NHU CẦU HỖ TRỢ TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH THÁI BÌNH Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ MINH HẰNG HÀ NỘI – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “Nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hằng. Những số liệu và kết quả nghiên cứu đề tài đưa ra đều dựa trên thực tế điều tra và có nguồn gốc rõ ràng. Nếu những thông tin tôi cung cấp không chính xác, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trước những cá nhân, tổ chức có thẩm quyền. Thái Bình, ngày 6 tháng 6 năm 2017 Tác giả Trần Thùy Dƣơng i LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hằng đã tận tình giúp đỡ và hỗ trợ em trong quá nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Tâm lý học,Trường đại học Khoa học Xã Hội và Nhân văn đã tham gia giảng dạy và cho em những ý kiến góp ý quý báu và tạo điều kiện giúp đỡ em để hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu. Tác giả cũng xin chân thành gửi lời cảm ơn tới: Ban lãnh đạo Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình, đội ngũ cán bộ, nhân viên y tế Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình, cũng như bệnh nhân và người nhà bệnh đã hợp tác, tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp cho tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu một cách tốt nhất. Tuy có nhiều cố gắng trong nghiêncứu, song luận văn không tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được những sự nhận xét và góp ý của các thầy cô, bạn bè để đề tài được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Bình, ngày 6 tháng 6 năm 2017 Tác giả Trần Thùy Dƣơng ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ ii LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT .................................. vi DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ ............................................................. vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÂM LÝ BỆNH NHÂN VÀ NHU CẦU ĐƢỢC HỖ TRỢ TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN .......................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu về nhu cầu được hỗ trợ của bệnh nhân ................. 5 1.1.1. Ở nước ngoài ........................................................................................... 5 1.1.2.Các nghiên cứu tại Việt Nam ................................................................. 13 1.2. Một số vấn đề lý luận liên quan đến BN và nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân .................................................................................................. 16 1.2.1. Khái niệm Nhu cầu................................................................................ 16 1.2.2. Khái niệm Hỗ trợ tâm lý ....................................................................... 19 1.2.3. Khái niệm Bệnh nhân. ........................................................................... 21 1.2.4.Khái niệm Nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân................................... 21 1.3. Một số đặc điểm tâm lý chung của bệnh nhân ......................................... 22 1.3.1. Đặc điểm tâm lý của bệnh nhân nội khoa ............................................. 25 1.3.2. Đặc điểm tâm lí của người mắc bệnh ung thư ...................................... 26 1.3.3. Đặc điểm tâm lý của người mắc bệnh tim mạch................................... 26 1.3.4. Đặc điểm tâm lí của người mắc bệnh tiểu đường ................................. 27 1.3.5. Đặc điểm tâm lý của người mắc bệnh dạ dày, tá tràng ......................... 27 1.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân27 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 30 iii Chƣơng 2.TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 31 2.1. Địa bàn nghiên cứu .................................................................................. 31 2.2. Khách thể nghiên cứu............................................................................... 33 2.3. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................. 36 2.3.1.Nghiên cứu lý luận và xây dựng công cụ nghiên cứu ............................ 36 2.3.2. Điều tra thực trạng................................................................................. 36 2.4. Đạo đức nghiên cứu ................................................................................. 37 2.5. Các tiêu chí đo lường ............................................................................... 38 2.5.1. Nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân .......................................... 38 2.5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân 38 2.6. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 39 2.6.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu........................................................... 39 2.6.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi..................................................... 40 2.6.3. Phương pháp trắc nghiệm ..................................................................... 40 2.6.4. Phương pháp phỏng vấn sâu. ................................................................ 44 2.6.5. Phương pháp thống kê toán học ............................................................ 45 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 46 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 47 3.1.Thực trạng nhu cầu được hỗ trợ chung của bệnh nhân ............................. 47 3.1.1 Nhu cầu được hỗ trợ chung của bệnh nhân............................................ 47 3.1.2. Nhu cầu hỗ trợ về y tế ........................................................................... 48 3.1.3. Nhu cầu về hỗ trợ chăm sóc .................................................................. 51 3.1.4. Nhu cầu được hỗ trợ về đời sống hàng ngày ........................................ 52 3.1.5. Nhu cầu hỗ trợ về vấn đề tình dục ........................................................ 53 3.1.6. Nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân .......................................... 54 3.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân59 3.2.1. Yếu tố nhân khẩu .................................................................................. 59 iv 3.2.2. Tương tác giữa bác sỹ, nhân viên y tế với BN...................................... 63 3.2.3. Nhận thức của bệnh nhân về hoạt động hỗ trợ tâm lý .......................... 65 3.2.4. Tình trạng bệnh ..................................................................................... 69 3.2.5. Ảnh hưởng của yếu tố lo âu, trầm cảm ................................................. 74 3.3. Mối tương quan giữa nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của BN với các yếu tố ảnh hưởng ........................................................................................................ 81 3.3.1. Mối tương quan giữa giới tính và nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của BN 81 3.3.2. Mối tương quan giữa tương tác của NVYT với BN và nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của BN ............................................................................................ 82 3.3.3. Mối tương quan giữa tình trạng bệnh và nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ........................................................................................................ 83 3.3.4. Mối tương quan giữa đánh giá của bệnh nhân về hoạt động hỗ trợ tâm lý với nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ........................................... 83 3.3.5. Tương quan giữa tình trạng lo âu, trầm cảm với nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân....................................................................................... 84 3.4. Dự báo mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân BVĐK tỉnh Thái Bình ............................................................. 84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 87 I. Kết luận ........................................................................................................ 87 II. Khuyến nghị ............................................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 90 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................... 99 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT CTXH: Công tác xã hội BVĐK : Bệnh viện Đa khoa BN: Bệnh nhân BNUT: Bệnh nhân ung thư HTTL: Hỗ trợ tâm lý HADS:Hospital Anxiety and Depression Scale NVYT: Nhân viên y tế SCNS:Supportive Care Needs Survey Short form vi DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Đặc điểm chung của khách thể nghiên cứu ................................... 33 Bảng 2.2. Đặc điểm bệnh của khách thể ......................................................... 36 Bảng 2.3. So sánh hệ số Cronbach‟s Alpha của bộ câu hỏi SCNS – SF34 .... 41 ở một số nghiên cứu ........................................................................................ 41 Bảng 2.4. So sánh hệ số Cronbach‟s Alpha của thang đo HADS................... 43 ở một số nghiên cứu ........................................................................................ 43 Bảng 2.5. Điểm đánh giá thang đo HADS ...................................................... 44 Bảng 3.1:Thực trạng nhu cầu hỗ trợ chung của bệnh nhân ............................ 47 Bảng 3.2: Nhu cầu hỗ trợ của bệnh nhân với các hoạt động hỗ trợ y tế ......... 49 Bảng 3.3: Nhu cầu hỗ trợ của bệnh nhân với các hoạt động chăm sóc .......... 51 Bảng 3.4 : Nhu cầu của BN được hỗ trợ về đời sống hàng ngày.................... 53 Bảng 3.5: Nhu cầu hỗ trợ của bệnh nhân về vấn đề liên quan đến tình dục ... 54 Biểu đồ 3.1: Nhu cầu được hỗ trợ tâm lý chung của bệnh nhân (%) .............. 55 Bảng 3.6: Nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân .................................... 55 Bảng 3.7: Ảnh hưởng của yếu tố nhân khẩu đến nhu cầu được hỗ trợ ........... 59 tâm lý của bệnh nhân....................................................................................... 59 Bảng 3.8: Ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về nhân viên y tế đến nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ................................................................................. 63 Bảng 3.9: Hiểu biết của BN về phòng hỗ trợ tâm lý ở BVĐK tỉnh Thái Bình .......... 65 Bảng 3.10 :Đánh giá của bệnh nhân về sự cần thiết của hoạt động hỗ trợ tâm lý ....... 66 Bảng 3.11: Ảnh hưởng của nhận thức với nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của ... 67 bệnh nhân ........................................................................................................ 67 Biểu đồ 3.2: Biểu đồ thể hiện ý định sử dụng dịch vụ tư vấn tâm lý và ......... 68 công tác xã hội của bệnh nhân ........................................................................ 68 Bảng 3.12: Ảnh hưởng của loại bệnh đang điều trị đến nhu cầu được ........... 69 hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ............................................................................ 69 vii Bảng 3.13: Ảnh hưởng của thời gian mắc bệnh đến nhu cầu được hỗ trợ ..... 70 tâm lý của bệnh nhân....................................................................................... 70 Bảng 3.14: Ảnh hưởng của thời gian nằm viện đến nhu cầu hỗ trợ ............... 72 tâm lý của bệnh nhân....................................................................................... 72 Bảng 3.15 : Ảnh hưởng của việc BN hiểu về bệnh của mình với nhu cầu ..... 73 hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ............................................................................ 73 Bảng 3.16: Thực trạng mức độ lo âu trầm cảm của bệnh nhân ...................... 74 Bảng 3.17: Tỷ lệ BN lo âu, trầm cảm theo giới tính ....................................... 75 Bảng 3.18: Tỷ lệ BN lo âu, trầm cảm theo thời gian mắc bệnh...................... 76 Bảng 3.19: Tỷ lệ bệnh nhân lo âu, trầm cảm theo bệnh mắc phải .................. 77 Bảng 3.20 : Mức độ lo âu, trầm cảm của BN theo bệnh mắc phải ................. 79 Bảng 3.21: Ảnh hưởng của tình trạng lo âu, trầm cảm với nhu cầu được ...... 80 hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân ............................................................................ 80 Bảng 3.22. Mối tương quan giữa nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của ................. 81 bệnh nhân với các yếu tố ảnh huởng ............................................................... 81 Bảng 3.23: Dự báo mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân.............................................................................................. 85 viii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Khi bị bệnh tâm lý người bệnh không thể không bị thay đổi.Sự thay đổi tâm lý thể hiện trong mối quan hệ tương hỗ giữa hiện tượng tâm lý và bệnh tật và mối quan hệ giữa tâm lý người bệnh và môi trường xung quanh. Tâm lý của người bệnh lại vô cùng quan trọng trong quá trình điều trị bệnh lâu dài. Từ lâu, y học, tâm lý học sức khỏe, tâm lý học lâm sàng đã tìm thấy mối liên hệ giữa các bệnh thực thể:tim mạch, tiểu đường, dạ dày- tá tràng, ung thư… với các khó khăn tâm lý.Theo MacHale S. (2002) có tới một phần ba số bệnh nhân nội trú có triệu chứng nhẹ đến trung bình về trầm cảm. Họ có mức độ hoạt động thấp hơn và tỷ lệ tử vong và tỷ lệtái phát bệnh cao hơn so với những người có bệnh tương tự nhưng không trầm cảm [45]. Các bệnh thực thể này tác động qua lại với các yếu tố tâm lý. Các yếu tố tâm lý có thể làm nặng thêm mức độ, tần xuất, tỉ lệ tái phát của bệnh, khả năng phục hồi của bệnh nhân. Các bệnh thực thể lại sinh ra các khó khăn tâm lý cho bệnh nhân trong quá trình điều trị bệnh. Việc kết hợp điều trị các yếu tố tâm lý với điều trị các bệnh thực thể là rất quan trọng, giúp cho việc điều trị bệnh thực thể đạt hiệu quả cao. Trên thế giới thì việc hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân được chú ý từ rất lâu nhằm giúp đỡ bệnh nhân vượt qua những khó khăn đau đớn của bệnh tật giảm bớt những căng thẳng về mặt cảm xúc. Tuy nhiên thực trạng ở Việt Nam là ở bệnh viện hầu như chưa có sự góp mặt của các chuyên gia tâm lý để hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân. Tại Việt Nam, qua thử nghiệm bướcđầu từ năm 2008 đến nay, mô hình phòng Công tác xã hội (CTXH) với chức năng cung cấp các dịch vụ về công tác xã hội trong đó có hỗ trợ tâm lý để hỗ trợ người bệnh được tiếp cận đầy đủ dịch vụ chăm sóc y tế và tâm lý – xã hội trong quá trình khám, chữa bệnh tại bệnh viện đã được thành lập ở một số bệnh viện như 1 Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Ung bướu thành phố Hồ Chí Minh, Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Chợ Rẫy…. Chưa bàn đến vấn đề hiệu quả của các phòng này mà mới bàn đến số lượng thì thực trạng cho thấy rằng, các phòng này mới chỉ có ở những bệnh việntuyến Trung Ương và số lượng là không nhiều, hoạt động chưa có hiệu quả cao. Riêng ở Bệnh viện Đa khoa (BVĐK) tỉnh Thái Bình, hiện nay cũng đã thành lập phòng CTXH, trong đó có chức năng hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân (BN). Tuy nhiên, các hoạt động hỗ trợ tâm lý cho BN còn chưa cụ thể, rõ ràng và mới dừng lại ở mức độ thăm hỏi động viện. BN cũng chưa được biết, chưa được tiếp cận nhiều với các hoạt động trợ giúp tâm lý. Vì vậy việc tìm hiểu nhu cầu được trợ giúp tâm lý của BNđang điều trị nội trú tại bệnh viện là rất cần thiết. Ở Việt Nam, đã có những nghiên cứu về nhu cầu của bệnh nhân với các hoạt động tư vấn bệnh, cung cấp thông tin, nhận thức, chăm sóc hỗ trợ… Tuy nhiên, nghiên cứu về nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân còn rất ít. Bệnh nhân lại là những đối tượng thực sự gặp nhiều khó khăn trong quá trình điều trị bệnh, nhất là những bệnh mãn tính phải điều trị trong một thời gian dài. Do đó, ý nghĩa của kết quả nghiên cứu cùng với phương pháp nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung hơn về mặt lý thuyết cũng như kết quả về nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân cho các nghiên cứu sau này. Xuất phát từ ý nghĩa lý luận và thực tiễn, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình” nhằm tìm hiểu thực trạng nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân, các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu được hỗ trợ từ đó đưa ra những kiến nghị đối với Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình nhằm đẩy mạnh công tác hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh. 2 2. Mục đích nghiên cứu Làm rõ thực trạng nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân và những yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu đó. Từ đó đưa ra những kiến nghị đối với Bệnh viện Đa khoa tỉnh Thái Bình nhằm đẩy mạnh công tác hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Nhu cầu được nhận sự hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân đang điều trị bệnh ung thư, tim mạch, tiểu đường, dạ dày- tá tràng tại BVĐK tỉnh Thái Bình. 4. Khách thể nghiên cứu Nghiên cứu trên 200 BN đang điều trị các bệnh ung thư, tim mạch, tiểu đường, dạ dày –tá tràng tại BVĐK tỉnh Thái Bình, trong đó: -BN ung thư: 50 người -BN tim mạch: 50 người - BN tiểu đường: 50 người -BN dạ dày-tá tràng: 50 người 5. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của BN đang điều trị các bệnh ung thư, tim mạch, tiểu đường, dạ dày-tá tràng tại BVĐK tỉnh Thái Bình. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu lý luận vấn đề nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân. 6.2. Đo mức độ thực trạng nhu cầu chung của bệnh nhân khi nằm viện điều trị bệnh mãn tính (ung thư, tim mạch, tiểu đường, dạ dày – tá tràng). 6.3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới nhu cầu hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân. 6.4.Đề xuất một số kiến nghị nhằm thúc đẩy công tác hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân ở bệnh viện. 3 7.Giả thuyết khoa học 7.1. Phần lớn bệnh nhân đang điều trị các bệnh mãn tính ( ung thư, timmạch, tiểu đường, dạ dày – tá tràng) ở BVĐK tỉnh Thái Bình đều có nhu cầu được hỗ trợ nói chung và hỗ trợ tâm lý nói riêng. 7.2. Có sự khác nhau trong nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của các nhóm bệnh nhân. Nhóm bệnh nhân ung thư có nhu cầu được nhận sự hỗ trợ tâm lýlớn nhất. 7.3. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân, trong đó mức độ lo âu, trầm cảm của họ có ảnh hưởng mạnh nhất đến nhu cầu này. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu Để làm rõ đối tượng nghiên cứu, luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp phân tích văn bản, tài liệu. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. - Phương pháp trắc nghiệm. - Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. Những phương pháp trên sẽ được trình bày cụ thể trong Chương 2 của luận văn. 4 Chƣơng1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÂM LÝ BỆNH NHÂN VÀ NHU CẦU HỖ TRỢ TÂM LÝ CỦA BỆNH NHÂN 1.1. Tổng quan nghiên cứu về nhu cầu hỗ trợ của bệnh nhân 1.1.1. Ở nước ngoài Vấn đề “Nhu cầu” là một trong những vấn đề được nhiều nhà tâm lý học quan tâm nghiên cứu. Một trong những người nghiên cứu sâu về nhu cầu là nhà tâm lý học người Mỹ, A. Maslow. Theo ông, các nhu cầu của con người được sắp xếp theo một trìnhtựthứbậc từ thấp đến cao theo hình kim tự tháp. Các nhu cầu càng ở bậc cao thì càng đặc trưng cho con người. Khi con người được thỏa mãn những nhu cầu bậc thấp, thì nhu cầu bậc cao sẽ xuất hiện và đòi hỏi cần được thỏa mãn. Theo đó, nhu cầu an toàn – an ninh (safety needs) là nhu cầu xuất hiện khi con người được đáp ứng các nhu cầu cơ bản như ăn, mặc thì nhu cầu an toàn sẽ được hoạt hóa. Cá nhân mong muốn có sự bảo vệ cho sự sống còn của mình khỏi các nguy hiểm. Khi cá nhân thấy bất ổn họ có thể tìm kiếm sự an toàn về mặt tinh thần từ sự che chở bởi các niềm tin tôn giáo. Những người khác tìm đến các nhà tham vấn, chuyên gia tâm lý đề được trợ giúp, hỗ trợ. Theo đó có thể hiểu: nhu cầu hỗ trợ tâm lý được sinh ra khi con người tìm kiếm sự “an toàn” về mặt tinh thần. Không chỉ như thế. Nhu cầu hỗ trợ tâm lý còn là biểu hiện của nhu cầu được quan tâm/yêu thương; nhu cầu được tôn trọng và cả nhu cầu hiện thực hóa bản thân. Trong những năm gần đây đã có không ít các nghiên cứu về nhu cầu được hỗ trợ của bệnh nhân nói chung và nhu cầu được hỗ trợ tâm lý của bệnh nhân nói riêng. Đây là vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu từ những lĩnh vực khác nhau. Mỗi ngành nghề lại có những nghiên cứu với chủ đề, hướng tiếp cận và phương pháp khác nhau. Có thể thấy các nghiên 5 cứu đề cập đến các chủ đề cơ bản như: nhu cầu của bệnh nhân, đặc điểm tâm lý của bệnh nhân khi nằm viện, hiệu quả của các hoạt động hỗ trợ trong việc giúp BN cải thiện sức khỏe, khắc phục khó khăn...Mặc dù, hướng tiếp cận và chủ đề nghiên cứu là khác nhau song mục tiêu của các nghiên cứu này đều hướng đến cung cấp cho người bệnh, gia đình, bệnh viện những cách thức hỗ trợ, can thiệp hiệu quảnhất, giảm nhẹ đến mức tối đa các khó khăn đối với bệnh nhân. 1.1.1.1. Hướng nghiên cứu đặc điểm tâm lý của bệnh nhân và hiệu quả của hoạt động hỗ trợ bệnh nhân Những nghiên cứu về đặc điểm tâm lý hay hiệu quả của các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ cho BN, cũng gián tiếp đề cập đến nhu cầu của nhóm đối tượng này trong đó có cả nhu cầu hỗ trợ tâm lý. Nhóm chủ đề liên quan đến nhu cầu của BN cũng không tách rời các nghiên cứu về tâm lý xã hội. Kết quả nghiên cứuvề “Nhu cầu chăm sóc hỗ trợ bệnh nhân và căng thẳng tâm lý ở bệnh nhân ung thư vú ở Nhật Bản” của tác giả Megumi Uchida, Tatsuo Akechi, Toru Okuyama, Ryuichi Sagawa, Tomohoro Nakaguchi, Chiharu Endo, Hiroko Yamashita, Tatsuya Toyama, Toshiaki A.Furukawa (2010) cho thấy, nhu cầu tâm lý xã hội có liên quan chặt chẽ với căng thẳng tâm lý và chất lượng cuộc sống. Chất lượng cuộc sống và căng thẳng tâm lý có thể được cải thiện nếu có sự đáp ứng nhu cầu chưa được thỏa mãn, đặc biệt là nhu cầu được cung cấp thông tin ở bệnh nhân ung thư [55]. Nghiên cứu của tác giảRainbirdK., PerkinsJ., Sanson- FisherR., RolfeI., AnselineP.(2009) nghiên cứu trên 246 BNung thư giai đoạn cuối ở Úc cho thấy, 95% BN có nhu cầu cần được hỗ trợ, 39-40% BN có nhu cầu cao về hỗ trợ tâm lý [61]. Nghiên cứu gần đây tại Hong Kong của nhóm tác giả Li W. W., Lam W.W., AuA.H., Ye M., Law W.L., Poon J., Kwong A., Suen D., Tsang 6 J., Girgis A., Fielding R. (2012) trên 2 nhóm bệnh nhân ung thư (BNUT) vú và BNUT đại trực tràng có mục đích là tìm hiểu sự khác biệt giữa nhu cầu chăm sóc hỗ trợ ở các nhóm bệnh nhân ung thư, từ đó tối ưu hóa các hoạt động dịch vụ chăm sóc hỗ trợ cho BN.Kết quả nghiên cứuđã chỉ ra nhu cầu chăm sóc hỗ trợ ở các nhóm bệnh nhân ung thư không có sự khác biệt, trong đó nhu cầu được hỗ trợ tâm lý là cao nhất [51]. Liao Y.C., Liao W.Y., Shun S.C., Yu C.J., Yang P.C., Lai Y.H. (2011) đã nghiên cứu trên 152 bệnh nhân ung thư phổi tại một trung tâm y tế ở Đài Loan đểđánh giá các triệu chứng tâm lý và những nhu cầu hỗ trợ chưa được đáp ứng trong năm lĩnh vực chăm sóc chính. Kết quả nghiên cứu đã cho thấy, bệnh nhân có triệu chứng tâm lý căng thẳng từ nhẹ đến trung bình vàtỷ lệ bị căng thẳng rất cao. Bất kể tình trạng điều trị của họ ra sao nhu cầu chăm sóc hỗ trợ của BNđều cao. Ba lĩnh vực có nhu cầu cao hàng đầu là:thông tin, tâmlý, chăm sóc và hỗ trợ bệnh nhân. Nghiên cứu cũng đưa ra giải pháp ứng phó với tâm lý căng thẳng của bệnh nhân là can thiệp quản lý triệu chứng, tư vấn tiếp tụcvà chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi điều trị tích cực cho các giai đoạn tiếp theo là rất cần thiết trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc [52]. Không chỉ bệnh nhân có nhu cầu hỗ trợ, liên quan tới bệnh nhân là những người chăm sóc, gắn bó nhiều với bệnh nhân thì nhu cầu hỗ trợ của người chăm sóc bệnh nhân cũng được quan tâm. Nỗi đau mà bệnh tật mang lại không chỉ người bệnh phải chịu đựng, mà chính người chăm sóc cũng phải trải nghiệm, đặc biệt với người chăm sóc gia đình. Nghiên cứu “Mối quan hệ giữa đau khổ tâm lý của bệnh nhân ung thư và những người chăm sóc họ” (Đại học Mancheste, 1992) đã chỉ ra rằng, các bệnh nhân và người chăm sóc đã không có kinh nghiệm đáng kể nhiều hơn hoặc ít hơn về những đau khổ tâm lý so với người kia. Bằng chứng sơ bộ của 7 nghiên cứu cho thấy can thiệp sớm với bệnh nhân và người chăm sóc của họ có thể ngăn chặn sự phát triển sau này của đau khổ tâm lý ở cả hai thành viên. Trong nghiên cứu của Ferrell B.R.,Rhiner M., Cohen M.Z. (1991) mô tả đau ung thư từ quan điểm của những người chăm sóc trong gia đình. Đau mãn tính, được liên kết với bệnh ác tính, tạo ra một gánh nặng căng thẳng trên bệnh nhân cũng như trên toàn bộ gia đình. Nghiên cứu định tính này bao gồm 85 người chăm sóc trong gia đình của bệnh nhân với cơn đau ung thư. Dữ liệu được thu thập bằng cách sử dụng phỏng vấn và phân tích. Nghiên cứu này chứng minh vai trò quan trọng của các thành viên trong gia đình đối với việcđiều trị ung thư. Nếu số lượng bệnh nhân được chăm sóc tại nhà bởi các thành viên trong gia đình tiếp tục phát triển, vai trò này sẽ trở nên quan trọng hơn [39]. Một nghiên cứu của Đại học New York tiến hành vào năm 2010 đã đề cập đến “Chăm sóc tâm lý xã hội cho bệnh nhân và gia đình của họ là không thể thiếu để chăm sóc hỗ trợ trong bệnh ung thư”. Nghiên cứu đã đánh giá mối quan tâm về tâm lý xã hội và nhu cầu của bệnh nhân ung thư trong tất cả các giai đoạnliên tục của bệnh, từ chẩn đoán đến chết hoặc sống sót. Vai trò của văn hóa, tâm linh và tôn giáo được xem xét như là một phần của chăm sóc tâm lý xã hội. Nghiên cứu kêu gọi sự thay đổi sang một mô hình mới về chăm sóc thông qua tiếp cận tích hợp để xác định và đáp ứng nhu cầu tâm lý xã hội của bệnh nhân ung thư và những người phục hồi sau điều trị ung thư như một phần của chăm sóc hỗ trợ trên toàn thế giới. Tóm lại, các nghiên cứu ở nhóm chủ đề này đều chỉ ra sự phổ biến của các nhu cầu chưa được đáp ứng ở bệnh nhân, người chăm sóc, trong đó nhu cầu chưa được đáp ứng trong lĩnh vực tâm lý và y khoa truyền thông/thông tin là lớn nhất. 8 Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng nhu cầu hỗ trợ cho bệnh nhân là rất cần thiết nó làm giảm các tình trạng rối loạn căng thẳng, lo âu, trầm cảm ở bệnh nhân. Một số nghiên cứu đồng thời cũng đưa ra các mô hình chăm sóc hỗ trợ. Tuy nhiên, các nghiên cứu vẫn hạn hẹp trên các nhóm bệnh nhân,ung thư là nhóm bệnh được tiến hành nghiên cứu nhiều nhất. 1.1.1.2. Hướng nghiên cứu các rối loạn tâm lý ở bệnh nhân Như chúng ta đã biết con người là một tổ hợp tâm sinh lý. Thể chất là sự phóng chiếu của tinh thần ra bình diện vật chất. Tinh thần là sự tiềm ẩn nội tại của thể chất. Sự tương quan giữa thể chất và tinh thần là mối tương quan gắn bó giữa hai mặt thể hiện của cùng một thực thể, trong đó tinh thần giữ vai trò quyết định tình trạng thể chất và trạng thái của thể chất cũng có ảnh hưởng và tác động đến tinh thần. Việc nghiên cứu đặc điểm tâm lý BN, tác động qua lại giữa thể chất và tâm lý cũng thu hút nhiều nhà nghiên cứu. Với mục đích dự báo trầm cảm và lo âu trong khoảng thời gian 12 tháng ở những người sống sót sau đột quỵ, một nghiên cứu tại Australia đã tiến hành nghiên cứu trên 134 bệnh nhân trong 12 tháng. Kết quả nghiên cứu cho thấy,lo âu chiếm47%, phổ biến hơn so với trầm cảm là 22%. Điểm số lo âu (không kèm theo trầm cảm) được cải thiện theo thời gian. Các yếu tố dự báo sự khởi đầu của bệnh trầm cảm (nếu không bị trầm cảm ở mức cơ bản) là thiếu sự tham gia của cộng đồng và mức độ tàn tật.Yếu tố duy nhất dự báo sự suy giảm của trầm cảm sau đột quỵ là được tăng cường hỗ trợ xã hội [70]. Nghiên cứu trên cũng đưa ra kết luận rằng các chương trình lâm sàng nên đánh giá sự lo âu và trầm cảm đối với những bệnh nhân sống sót sau đột quỵ.Nó giống như một cách giải quyết các yếu tố nguy cơ dẫn tới bệnh, cung cấp các hướng điều trị cho những người được xác định có lo âu, trầm cảm,đặc biệt là sự hỗ trợ xã hội và sự tham gia của xã hội. Phục hồi chức năng tâm lý sau đột quỵ là một sự bền bỉ. Thiết lập mục tiêu với bệnh nhân, thúc đẩy sự 9 tham gia của xã hội và cộng đồng có thể hỗ trợ trong việc quản lý tỷ lệ mắc bệnh về tâm lý ở bệnh nhân sống sót sau đột quỵ,đồng thời đưa ra khuyến nghị rằng sự thay đổi theo hướng đẩy mạnh giám sát dài hạn và quản lý những người sống sót sau đột quỵ phải được thực hiện và nên xem xét các yếu tố hỗ trợ bệnh tâm lý cho bệnh nhân. Nghiên cứu của tác giảErnstmann N., Neumann M., Ommen O., Galushko M., Wirtz M., Voltz R., Hallek M., Pfaff H.(2009) tại Trung tâm Y tế nghiên cứu Cologne, Đại học Cologne, Đức về “Các yếu tố quyết định và ý nghĩa của nhu cầu tâm lý xã hội của bệnh nhân ung thư” đã nhấn mạnh rằng, bệnh nhân ung thư thường bị đau khổ. Tuy nhiên, đa số BNUT mới được chẩn đoán sẽ dần dần thích ứng với khủng hoảng. Các tác giả nhận định rằng khi triệu chứng lo âu kéo dài nhiều tháng, bệnh nhân cần được hỗ trợ tâm lý xã hội [37]. Nghiên cứu gần đây của GoodwinR.A., GaleaS., JacobiF. (2013) điều tra trên 4181 người Đức tuổi từ 18-79, dựa vào tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-IV cho thấy, trong vòng 12 thángngười lớn bị viêm loét dạ dày có tỷ lệ các rối loạn tâm thần cao hơn đáng kể so với nhóm người không bị viêm loét dạ dày: rối loạn lo âu (27% so với 15,3%), cơn hoảng loạn (10,3 so với 4,5%), ám sợ xã hội (17,2% so với 8,1%), rối loạn cảm xúc (21,3% so với 11,5%) và trầm cảm nặng (20,1% so với 10,5%). Các mối liên quan giữa viêm dạ dày và rối loạn cảm xúc, lo âu ở nam giới mạnh hơn so với phụ nữ, dù sự khác biệt là không đáng kể. Nhóm nghiên cứu kết luận rằng, có sự liên kết quan trọng giữa chẩn đoán viêm loét dạ dày với sự tăng khả năng rối loạn cảm xúc/lo âu [41]. Kết quả nghiên cứu của một nhóm tác giả trên 332 BN suy tim và bị bệnh động mạch vành tại Ba Lancho thấy, BN có triệu chứng đau thắt ngựccó 10