Tài liệu Nhận thức của học sinh THPT với vấn đề bạo lực học đường hiện nay (Nghiên cứu trường hợp ở Trường THPT Cao Bá Quát – Quốc Oai – Hà Nội (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TỐNG QUANG MẠNH “NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH THPT VỚI VẤN ĐỀ BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG HIỆN NAY” (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI TRƯỜNG THPT CAO BÁ QUÁT – QUỐC OAI – HÀ NỘI) LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC Hà Nội - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TỐNG QUANG MẠNH “NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH THPT VỚI VẤN ĐỀ BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG HIỆN NAY” (NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI TRƯỜNG THPT CAO BÁ QUÁT – QUỐC OAI – HÀ NỘI) Chuyên ngành: Xã hội học Mã số: 831 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. LÊ NGỌC VĂN Hà Nội - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu , kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng Hà Nội, ngày 4 tháng 6 năm 2018 Người cam đoan Tống Quang Mạnh LỜI CẢM ƠN Luận văn là kết quả của quá trình học tập nghiên cứu ở nhà trường, kết hợp với kinh nghiệm trong quá trình công tác thực tiễn, với sự nỗ lực cố gắng của bản thân . Đạt được kết quả này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới quí Thầy (cô) giáo Học viện khoa học xã hội; Trường THPT Cao Bá Quát, các đồng chí, đồng nghiệp và các em học sinh đã nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ, cộng tác cho tôi. Đặc biệt, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS Lê Ngọc Văn là người trực tiếp hướng dẫn đề tài; Thầy đã dày công giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn tất đề tài. Mặc dù đã có sự nỗ lực cố gắng nhưng luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết, Tôi mong nhận được sự góp ý chân thành của quí thầy (cô), đồng chí, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cám ơn! Hà Nội, ngày 4 tháng 6 năm 2018 Tống Quang Mạnh MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI .................................................. 20 1. Cơ sở lý luận ................................................................................................... 20 1.1. Một số khái niệm công cụ ............................................................................ 20 1.2. Lý thuyết Xã hội học áp dụng để nghiên cứu đề tài .................................... 23 2. Quy định của pháp luật liên quan đến bạo lực ở tuổi vị thành niên................ 31 Chƣơng 2: VẤN ĐỀ BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG QUA NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HIỆN NAY ................................. 33 1. Đôi nét về địa bàn và trường THPT Cao Bá Quát – Quốc Oai – Hà Nội ....... 33 1.1. Địa bàn Huyện Quốc Oai ............................................................................. 33 1.2. Trường THPT Cao Bá Quát – Quốc Oai ..................................................... 33 2. Nhận thức về tính chất, mức độ của bạo lực học đường ................................. 34 2.1. Về tính chất .................................................................................................. 34 2.2. Về mức độ .................................................................................................... 47 3. Nhận thức về nguyên nhân của bạo lực học đường ........................................ 57 3.1. Nguyên nhân chủ quan ................................................................................. 57 3.2. Nguyên nhân khách quan ............................................................................. 60 4. Nhận thức về hậu quả và các nhân tố tác động của bạo lực học đường ......... 62 4.1. Về hậu quả .................................................................................................... 63 4.2. Những nhân tố tác động đến nhận thức của học sinh THPT đối với vấn đề bạo lực học đường ............................................................................................... 66 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 75 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 78 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLHĐ Bạo lực học đường HS Học sinh THCN Trung học chuyên nghiệp THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TP Thành phố VN Việt Nam XHH Xã hội học DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Nhận thức của học sinh THPT về hành vi BLHĐ theo khối học.. ..... 37 Bảng 2.2: Nhận thức của học sinh về hình thức có thể tạo ra bạo lực học đường......................................................................................................... 44 Bảng 2.3: Nhận thức của học sinh THPT về chủ thể gây ra các hành vi BLHĐ. ....................................................................................................... 46 Bảng 2.4: Nhận thức của HS về mức độ BLHĐ cấp THPT khi so sánh với các cấp học khác. .............................................................................................. 51 Bảng 2.5: Nhận thức của học sinh THPT về hậu quả của BLHĐ với học tập ... 64 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: nhận thức của học sinh về các dạng thức bạo lực học đường. ....... 35 Biểu đồ 2.2: Nhận thức của HS nam và nữ về hành vi bạo lực học đường ....... 36 Biểu đồ 2.3: Quan điểm của học sinh đối với hành vi bạo lực học đường ......... 38 Biểu đồ 2.4: Nhận thức của học sinh về bản chất hành vi bạo lực học đường. .. 40 Biểu đồ 2.5: Nhận thức của học sinh THPT về các kiểu dạng BLHĐ ............... 42 Biểu đồ 2.6: Nhận thức của HS về mức độ bạo lực học đường hiện nay. .......... 49 Biểu đồ 2.7: Nhận thức của học sinh về mức độ gây ra bạo lực học đường xét về mặt giới tính...................................................................................... 53 Biểu đồ 2.8: Nhận thức của học sinh về nguyên nhân chủ quan gây ra bạo lực học đường..................................................................................................... 58 Biểu đồ 2.9: Nhận thức của học sinh về nguyên nhân khách quan tạo ra bạo lực học đường..................................................................................................... 60 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, bạo lực học đường là một vấn nạn xảy ra ở hầu hết các nước. Được ví như một vết đen trong trường học, hiện tượng này gây bức xúc cho xã hội, sợ hãi, lo lắng cho nạn nhân và người chứng kiến. Giải quyết vấn đề nạn này đang là bài toán khó cho các tổ chức xã hội, những nhà quản lý giáo dục, các bậc phụ huynh và chính các em học sinh. Tổ chức phát triển cộng đồng tập trung vào trẻ em Plan International và Trung tâm nghiên cứu quốc tế về phụ nữ (ICRW) công bố báo cáo về tình trạng bạo lực trong các trường học ở châu Á. Báo cáo dựa trên kết quả nghiên cứu và khảo sát thực tế với 9.000 học sinh ở lứa tuổi 12-17, các giáo viên, hiệu trưởng, phụ huynh... tại 5 quốc gia Campuchia, Việt Nam, Indonesia, Pakistan và Nepal, thực hiện từ tháng 10/2013 đến tháng 3/2014. Theo báo cáo này, tình trạng bạo lực trong các trường học châu Á đang ở mức báo động. Trung bình cứ 10 học sinh thì có 7 em từng trải nghiệm bạo lực học đường. Quốc gia có số học sinh hứng chịu nạn bạo lực cao nhất là Indonesia (84%); thấp nhất là Pakistan với 43%. Chỉ tính trong 6 tháng (10/2013-3/2014), số học sinh bị bạo lực (ở mọi hình thức: tinh thần, thể xác...) tại trường học của Indonesia là 75%. Việt Nam đứng thứ hai với 71%. [20] Ở nước ta, theo số liệu thống kê của Bộ Giáo dục và đào tạo đầu năm 2015, trong một năm học, toàn quốc xảy ra khoảng 1.600 vụ học sinh đánh nhau ở cả trong và ngoài phạm vi nhà trường, tương đương khoảng 5 vụ đánh nhau trong một ngày. Trong đó, hơn 5.000 học sinh xảy ra một vụ đánh nhau, khoảng 11.000 học sinh có một em bị buộc thôi học vì tội đánh nhau. [1] Những số liệu nêu trên đã cho thấy mức độ nghiêm trọng của hiện tượng bạo lực học đường ở nước ta hiện nay, vấn đề xã hội này đang nhận được nhiều sự quan tâm và thu hút của dư luận cộng đồng. Các vụ việc bạo lực trường học được nhắc đến trên những phương tiện thông tin đại chúng trong thời gian gần đây tạo ra sự bức xúc, là nỗi trăn trở lo lắng cho các gia đình, phụ huynh, các em học sinh, các thầy cô giáo. Tình hình bạo lực học đường ngày càng trở nên phức tạp và đang có chiều hướng gia tăng. Đối tượng tham gia trước đây thường được nhắc đến là học sinh với 1 các vụ xô xát, đánh nhau không quá nghiêm trọng của các em đang tuổi cắp sách đến trường còn nhiều hiếu động. Nhưng nay, đối tượng bạo lực học đường mở rộng đa dạng hơn trước, không chỉ là học sinh mà đôi khi xuất hiện cả thầy/cô giáo, người làm việc trong nhà trường, các đối tượng bên ngoài nhà trường. Tính chất hành vi bạo lực cũng phát triển theo hướng khó kiểm soát, trở nên nguy hiểm và liều lĩnh hơn, có thể gây tác hại rất lớn, một số vụ bạo lực học đường có cả việc sử dụng hung khí, vật gây sát thương để đánh nhau. Bạo lực học đường cũng xuất hiện nhiều kiểu loại hơn so với trước đây, với các sự việc như: Nữ sinh ở Nghệ An đánh nhau quay bằng điện thoại rồi đăng tải lên mạng internet [4]; Bảo vệ trường dâm ô học sinh tiểu học ở Đăk Nông [7] ; Cô giáo mầm non hành hạ trẻ em ở thành phố Hồ Chí Minh [22]; Nữ giáo viên đánh học sinh trong lớp ở Hà Nội [23] ... Qua đó thể thấy được, bạo lực học đường hiện nay đã xảy ra ở nhiều cấp học khác nhau, Thực tế đó vẫn là phần nổi của tảng băng chìm, những sự việc phát hiện ra và được công chúng biết đến chưa thực sự phản ảnh hết thực trạng vấn đề bạo lực ở các trường học hiện nay. Tác hại của BLHĐ tới học sinh, gia đình, nhà trường rất lớn. Đối với học sinh là những tổn hại về thể chất và tinh thần kéo theo đó là sút về học tập, thay đổi tâm lý, tính cách theo chiều hướng tiêu cực. Đối với gia đình là sự bất an, lo lắng của phụ huynh cho con em mình. Đối với nhà trường bạo lực học đường làm ảnh hưởng đến môi trường giáo dục, làm suy giảm lòng tin của học sinh, gia đình, xã hội với nhà trường, một phần làm ảnh hưởng đến chất lượng công tác giáo dục – đào tạo. Hà nội cũng là một trong những điểm nóng của vấn nạn BLHĐ. Kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu Y – Xã hội thực hiện năm 2014 với 3000 học sinh của 30 trường THCS và THPT trên địa bàn Hà Nội cho thấy có 80% học sinh đã từng bị bạo lực trong trường học ít nhất một lần, 71% bị bạo lực trong 6 tháng qua. [21]. Học sinh THPT là những người đang trong độ tuổi vị thành niên với những thay đổi lớn về thể chất và tâm lý. Theo học ở các trường THPT là môi trường bản lề để hình thành nhân cách, cũng là quãng thời gian rất quan trọng, các em đang đứng trước ngưỡng cửa đại học hoặc những hướng đi khác sau khi tốt nghiệp, cần sự quan tâm chu đáo của gia đình và nhà trường. Vì vậy, đây là đối tượng rất đáng quan tâm trong 2 vấn đề bạo lực học đường. Cần thấy được thực trạng, tìm ra nguyên nhân, xác định hậu quả mới có giải pháp hiệu quả. Để làm được điều đó cần tìm hiểu chính nhận thức học sinh THPT để đánh giá các em nhìn nhận vẫn đề này như thế nào. Từ đó hướng tới giải quyết vấn đề bạo lực học đường, không chỉ ở cấp THPT mà các cấp học khác có tình trạng này xảy ra. Câu hỏi được đặt ra, nhận thức của học sinh THPT đối với vấn đề bạo lực học đường hiện nay như thế nào? Từ thực tế cấp thiết nêu trên, tôi lựa chọn đề tài “nhận thức của học sinh THPT với vấn đề bạo lực học đường hiện nay”. (Nghiên cứu trường hợp ở Trường THPT Cao Bá Quát – Quốc Oai – Hà Nội). Đề tài sẽ tìm hiểu nhận thức của học sinh THPT với vấn đề bạo lực học đường hiện nay ở các phương diện: Tính chất – mực độ; Nguyên nhân; Hậu quả và những nhân tố tác động. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Về chủ đề BLHĐ đã có không ít công trình nghiên cứu trong và ngoài nước từ những góc nhìn khác nhau. Dựa vào những tài liệu thu thập được, tôi đề cập đến ba nội dung quan trọng được các tác giả đi trước đề cập đến trong những tác phẩm của họ. Đó là: thực trạng, tính chất, mức độ của BLHĐ; nguyên nhân của BLHĐ; hậu quả và những nhân tố tác động của bạo lực học đường. 2.1. Về tính chất, mức độ của bạo lực học đường Bạo lực trong các trường học là vấn đề tồn tại từ lâu, nếu như trong thời kỳ trước các sự việc xảy ra không quá nghiêm trọng và số lượng không nhiều. Nhưng nay, mặt trái của xã hội hiện đại cũng kéo theo vấn đề bạo lực học đường gia tăng cả về mức độ và tính chất. Nhiều tác giả đã đi vào nghiên cứu về hai nội dung này. * Nghiên cứu của tác giả Đàm Đức Dương, năm 2014 [6] đã nêu lên mức độ, tính chất của vấn đề BLHĐ: Về mức độ nghiên cứu nêu ra thực trạng các hành vi đánh đập, ngược đãi, xâm hại đến sức khỏe, thể xác hay tính mạng giữa các HS với nhau có kết quả cao nhất (91,6% là nữ và 81,7 là nam), hành vi cưỡng ép, buộc phải quan hệ tình dục chiếm tỉ lệ thấp nhất những cũng là còn số đáng chú ý với 31,7% là nam và 25,8% là nữ. Về tính chất, nghiên cứu đã cho thấy thực trạng BLHĐ hiện nay là khá 3 nghiêm trọng, nhận định sự nhận thức giữa nam và nữ về hành vi BLHĐ có ảnh hưởng đến thực trạng vấn đề này. Ngoài ra, nghiên cứu cũng nêu lên một số nội dung về tính chất BLHĐ như: Về việc nhận thức bản chất của hành vi bạo lực, quan điểm của HS về việc sử dụng bạo lực ở trường học, quan điểm hành động khi chứng kiến BLHĐ, quan điểm giải quyết mâu thuẫn, quan điểm đưa hình ảnh video bạo lực. * Bài viết “hiểu biết về bạo lực ở trường học” của Trung Tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ (CDC), năm 2016 [34] đã đưa ra số liệu dẫn chứng về tính chất và mức độ của BLHĐ. Trong năm học 2012 – 2013, có 31 vụ giết người của thanh thiếu niên (từ 5 đến 18 tuổi) xảy ra tại trường học. Trong năm 2014, có khoảng 486.400 các vụ bạo lực phi phi thể với HS (từ 12 đến 18 tuổi) mà nạn nhân còn đang đi học. Khoảng 9% giáo viên cho biết họ bị HS đe dọa, 5% giáo viên nói rằng họ đã bị HS tấn công về thể chất ở trường học. Trong năm 2013, có 12% số HS (từ 12-18 tuổi) cho biết các băng nhóm đã có mặt tại trường trong suốt năm học. Trong năm 2015: Có 5,6% HS cho biết đã không đi học một hoặc nhiều ngày trong 30 ngày trước cuộc khảo sát vì cảm thấy không an toàn ở trường hoặc trên đường đi học hay từ trường trở về nhà; 4,1% nói rằng đã từng mang vũ khí vào trường học trong 30 ngày trước cuộc khảo sát; 6 % cho biết từng bị đe dọa hoặc bị thương do vũ khí trong trường học, 20.2% cho biết bị bắt nạt ở trường và 15,5% nói rằng bị bắt nạt qua mạng trong 12 tháng trước cuộc khảo sát. * Báo cáo của Quỹ nhi đồng Liên Hiệp Quốc (Unicef), [33] năm 2017 về tình trạng bạo lực đối với trẻ em và thanh thiếu niên, đã chỉ ra những số liệu của nhiều nước trên thế giới cho thấy thực trạng bạo lực đang diễn ra với mức độ gia tăng. Gần 500 cuộc tấn công hoặc các mối đe dọa tấn công vào trường học đã được ghi lại hoặc xác minh vào năm 2016 ở 18 quốc gia hoặc các khu vực trên thế giới bị ảnh hưởng bởi các cuộc xung đột. Từ tháng 11 năm 1991 đến tháng 12 năm 2016, có 59 vụ bắn súng ở trường. Trên toàn thế giới, gần 130 triệu (hơn một phần ba) HS ở độ tuổi 13 và 15 trải qua hiện tượng bắt nạt. Khoảng 17 triệu thanh niên ở tuổi 39 các quốc gia ở Châu Âu và Bắc Mỹ thừa nhận đã bắt nạt những người khác ở trường. Có 732 triệu trẻ em độ tuổi từ 6 đến 17 sống ở những quốc gia mà việc trừng phạt thể chất ở trường học không phải là hoàn toàn bị cấm. Ngoài ra, báo cáo này cũng nêu lên tính chất của 4 BLHĐ: hiện nay HS cả nam và nữ đều có nguy cơ bị bắt nạt, đối với nam khả năng bị bạo lực về thể chất cao hơn, trong khi đó các cô gái có vẻ nhiều hơn trong khuynh hướng bị bạo lực về mặt tâm lý. Các hình thức BLHĐ biểu hiện như: trừng phạt thể chất của giáo viên, quấy rối tình dục và bạo lực từ bạn bè hoặc nhân viên trường học. * Dưới góc nhìn của tâm lý học và giáo dục học tác giả Phạm Văn Khanh với bài tham luận “bạo lực học đường nhận diện và giải pháp ngăn chặn” [16] đã có những diễn giải về tính chất của BLHĐ với nội dung nhận diện vấn đề này. Tác giả cho rằng đây là hành vi lệch chuẩn nhưng thiên về bạo lực, với ba điểm chú ý. Thứ nhất, đó là phân loại hành vi với hai loại hành vi bạo lực chủ động và bạo lực thụ động. Thứ hai, đó là việc nhận diện hành vi bạo lực bao gồm hình thức bạo lực cơ bắp gây tổn thương sức khỏe, tính mạng người bị hại. Bạo lực ở hình thức đe dọa, khủng bố là các hành vi nhằm gây bất an cho người bị hại. Thứ ba, dấu hiệu của BLHĐ có ba giai đoạn: Tiền bạo lực, thực hiện hành vi bạo lực, hậu bạo lực. Tác giả khuyến nghị người làm công tác giáo dục cần lưu ý dấu hiệu tiền bạo lực để nhà trường tiến hành can thiệp, ngăn chặn hành vi BLHĐ hiệu quả và dấu hiệu hậu bạo lực để cảm hóa, ngăn chặn hành vi tiếp diễn. * Trong cuốn “Giáo dục nếp sống văn hóa cho học sinh” của tác giả Nguyễn Đắc Hưng, năm 2014, [12] đã nêu lên mực độ của vấn đề BLHĐ hiện nay. Cuốn sách dẫn chứng số liệu thống kê của Cục cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội. Tỉ lệ HS, sinh viên và thanh thiếu niên phạm tội và vi phạm pháp luật chiếm khoảng ¼ tổng số vụ phạm pháp hình sự trên toàn quốc. Báo cáo của các Sở GD-ĐT, từ đầu năm học 2009 – 2010 đến nay, trên toàn quốc đã xảy ra khoảng 1.598 vụ việc HS đánh nhau ở trong và ngoài trường học. Các nhà trường đã xử lý kỷ luật khiển trách 881 HS, cảnh cáo 1.558 HS, buộc thôi học có thời hạn (từ 3 ngày, 1 tuần đến một năm học) 735 HS. Vấn đề BLHĐ đang ngày càng nguy hiểm, có clip sự việc HS đánh nhau kiểu “hội đồng” trên mạng internet làm xôn xao dư luận. Độ tuổi HS vi phạm chủ yếu là HS năm cuối THCS và cấp THPT. Xét về giới tính, HS nam thường là chủ thể gây nên BLHĐ nhiều hơn, nhưng gần đây xuất hiện tình trạng có địa phương HS nữ đánh nhau nhiều hơn HS nam. Chủ thể gây bạo lực đa dạng hơn trước như: Người ngoài nhà trường, giáo viên, HS và cán bộ nhà trường. 5 * Trong tham luận của tác giả Cao Thanh Hương, năm 2014 có tựa đề “thực trạng, nguyên nhân và giải pháp ngăn chặn bạo lực học đường” [13] tác giả nêu lên mức độ nguy hiểm và nghiêm trọng của BLHĐ, với các vụ HS dùng hung khí đánh nhau trong trường học, HS nữ đánh nhau hội đồng gây bức xúc trong dư luận. Bạo lực ở trường học còn có hiện tượng giáo viên sử dụng biện pháp giáo dục HS có tính chất bạo lực gây hậu quả nghiêm trọng hoặc có các lời nói xúc phạm HS, ngược lại xuất hiện hiện tượng HS hành hung thầy cô giáo. Tác giả dẫn chứng thống kê từ 38 Sở Giáo dục và Đào tạo gửi về Bộ từ năm 2003 đến năm 2009 có tới hơn 8000 vụ HS đánh nhau và bị xử lý kỉ luật. Gần đây đã có các vụ bạo lực nghiêm trọng HS đâm bạn tử vong, HS nam dùng dao, mã tấu, kiếm chém nhau ngay trong trường học… Về tính chất của BLHĐ có sự gia tăng và đa dạng hơn trước cả về hình thức thể hiện và phương tiện sử dụng. * Khảo sát của Nguyễn Thị Minh Sao, năm 2011 [19] tiến hành tại ba trường THPT Lê Quý Đôn, THPT Phạm Hồng Thái, THPT Đống Đa Hà Nội đã nêu lên tính chất và mức độ vấn đề BLHĐ hiện nay. Về tính chất, kết quả nghiên cứu cho biết, nhận thức của HS về tính chất BLHĐ chưa đầy đủ, chủ yếu nhận biết được ba dạng bạo lực về thể chất, tinh thần, kinh tế. Đối với bạo lực tình dục, nhà trường và gia đình ít đề cập đến vấn đề này nên HS không nhận diện được. Về mực độ, nghiên cứu cũng chỉ ra vấn đề bạo lực trường học đang ngày càng nguy hiểm, điều này thể hiện ở hình thức và phương tiện sử dụng. Các hình thức đa dạng: mắng chửi, đánh nhau, dọa nhau, phá hoại học phẩm hay tài sản, quấy rối, ức hiếp, trấn lột. Phương tiện sử dụng từ những lời nói đến hình vi gây ảnh hưởng về thể chất, tinh thần. Đó không còn là sự quấy phá mang tính trò chơi mà còn là những tổn hại về thể chất, thậm chí mạng sống. Đề tài nghiên cứu của tác giả WangJ và cộng sự, năm 2009 [35] tiến hành ở nước Mỹ đã có những nghiên cứu về các hình thức bắt nạt trong trường học. Theo tác giả có 4 hình thức bắt nạt trong nhóm những người trong độ tuổi thanh thiếu niên ở trường học Mỹ là bắt nạt thể chất, bắt nạt lời nói, bắt nạt xã hội và bắt nạt sử dụng công nghệ. Kết quả nghiên cứu đã cho thấy trong hai tháng gần nhất 20,8% là bắt nạt thể chất, bắt nạt lời nói là 53,6%, ở xã hội là là 51,4% và trên internet là 13,6%. Nghiên cứu chỉ ra về mặt giới tính, nam học sinh thường có hành vi bạo lực thể chất 6 hơn là lời nói. Với hiện tượng bắt nạt qua công nghệ, nam giới cũng là đối tượng bắt nạt và nữ giới thường là nạn nhân. Nghiên cứu cũng chỉ ra việc thanh thiếu niên có nhiều bạn bè sẽ liên quan đến các hành vi bắt nạt nhiều hơn và ít bị trở thành những nạn nhân ở ba hình hình thức là lời nói, thể chất và xã hội, chỉ trừ hình thức bắt nạt qua mạng là vẫn gặp phải. Như vậy, về tính chất và mức độ của bạo lực học đường qua những công trình nghiên cứu ở trên của đã cho thấy điểm nổi bật đầu tiên cần được chú ý tới đó là sự gia tăng của hiện tượng này. Sự gia tăng ở hai khía cạnh, thứ nhất là nhiều hơn và đa dạng hơn các hình thức bạo lực và thứ hai là nguy hiểm hơn trong các sự việc bạo lực. đây chính là điểm chung mà những nghiên cứu đã cho thấy. 2.2. Về nguyên nhân của bạo lực học đường Bạo lực ở môi trường học đường xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể từ bản thân HS nhưng cũng có thể do những tác động ngoại cảnh, từ mặt trái môi trường xã hội hoặc các phim, ảnh, game bạo lực dẫn đến HS bắt chước làm theo. Rất nhiều tác giả đã đi tìm nguyên nhân của vấn đề BLHĐ, dưới đây là một số nghiên cứu như vậy. * Trong bài viết của tác giả Ezinne Enyinnaya, năm 2015 [30] đã đề cập đến các nguyên nhân của BLHĐ. Nguyên nhân đầu tiên tác giả đề cập đến là sự dụng ma túy và lạm dung rượu. Sử dụng các chất kích thích này dẫn đến con người mất kiểm soát và là chất xúc tác cho tình trạng bạo lực ở trường học. Nguyên nhân thứ hai là do tính cách HS, nhút nhát hoặc gây chú ý thái quá. Nguyên nhân do gia đình được lý giải là do thiếu quan tâm, gây ra tâm trạng tiêu cực, những gia đình đó có hành vi bạo lực của cha mẹ hoặc người giám hộ, cũng dẫn đến hành vi bạo lực bên ngoài. Nguyên nhân từ truyền thông tác giả cho rằng những chương trình truyền hình, trò chơi điện tử bạo lực khiến HS bắt chước theo và dẫn đến BLHĐ. Ngoài ra ,việc dễ tiếp cận, sử dụng các đồ sắc nhọn hay vũ khí, HS mang tới trường để đe dọa bạn bè cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng bạo lực ở trường học. * Tác giả Nguyễn Dục Quang, năm 2016 [10] với nguyên cứu của mình đã chỉ ra có 3 nguyên nhân gây nên hành vi BLHĐ, xuất phát từ gia đình, nhà trường, xã hội. Đối với nguồn gốc từ gia đình, tác giả cho rằng do một số gia đình ít có thời gian quan 7 tâm, theo sát con cái hoặc quá nuông chiều con. Có trường hợp trẻ em bị ảnh hưởng do cách giáo dục sai lệch hoặc sống trong gia đình thiếu hụt như bố mẹ ly thân, ly hôn, bố mẹ sa vào tệ nạn xã hội...Đối với nguyên nhân xuất phát từ nhà trường, các yếu tố như: chú trọng nhiều về dạy kiến thức cho HS mà chưa thực sự làm tốt, thiết thực việc giáo dục đạo đức cho các em, chưa quan tâm sát sao tới HS, chưa nắm bắt được diễn biến tâm lý thay đổi nhanh của HS được tác giả đưa ra. Đối với nguyên nhân từ xã hội, tác giả cho rằng bắt nguồn từ các luồng văn hóa không lành mạnh, sự giăng bẫy từ các phần tử xấu khiến cho các em trở thành nạn nhân của tệ nạn xã hội, bạo lực, xâm hại tình dục… Chúng ta không khỏi giật mình với những tin tức, clip HS bạo lực trên internet. Xã hội cần chung tay, chung sức với nhà trường và gia đình để ngăn chặn BLHĐ. * Trong cuốn“Giáo dục nếp sống văn hóa cho học sinh” của tác giả Nguyễn Đắc Hưng chủ biên, năm 2014 [12] đã phân tích một số nguyên nhân dẫn đến BLHĐ. Nguyên nhân từ gia đình, tác giả nhận định xuất phát từ hạn chế trong giáo dục hoặc gia đình éo le như: bố, mẹ ly thân, ly hôn, vi phạm pháp luật, thường xuyên xảy ra mâu thuẫn, bạo lực gia đình… ảnh hưởng đến suy nghĩ, lối sống của các em. Nguyên nhân xuất phát từ yếu kém của giáo dục nhà trường: các tác giả cho rằng do hiện nay có trường học chú trọng đến việc truyền đạt kiến thức hơn là giáo dục đạo đức cho HS, giáo dục công dân nặng về lý thuyết, quan hệ thầy trò hời hợt, giáo dục HS có biểu hiện của bạo lực… Nguyên nhân xuất phát từ những bất cập trong xã hội, đó là các trò chơi, sách, báo, phim ảnh, truyện tranh có nội dung bạo lực, tình trạng bạo lực ngoài xã hội diễn biến phức tạp. Nguyên nhân thứ tư được nhắc đến là từ bản thân HS, một bộ phận học sinh thiếu hiểu biết, kỹ năng sống còn hạn chế, đua đòi, thể hiện, phạm tội một cách hồn nhiên, thiếu ý chí phấn đấu… * Tác giả Cao Thanh Hương với bài viết “thực trạng, nguyên nhân và giải pháp ngăn chặn bạo lực học đường” [13] đã đưa ra bốn nguyên nhân gây nên tình trạng bạo lực ở trường học từ góc nhìn của một người làm việc trực tiếp ở trường học phổ thông. Nguyên nhân xuất phát từ phía HS, các lý do: Muốn chứng tỏ bản thân, khẳng định cái tôi, dễ bị căng thẳng về xúc cảm, có hành vi bạo lực trong quá khứ, có tiền sử hoặc đang sử dụng ma túy hay chất kích thích, thất bại trong chuyện học…được tác giả dẫn 8 chứng là nhóm HS có khả năng cao gây nên BLHĐ. Nguyên nhân xuất phát từ gia đình tác giả cho rằng bắt nguồn từ sự thiếu quan tâm, kiểm soát, chiều chuộng quá, gia đình có bạo lực sẽ ảnh hưởng đến trẻ và tạo nên những suy nghĩ lệch lạc. Nguyên nhân xuất phát từ nhà trường: là việc HS bị thầy cô hay người làm việc trong trường bạo hành, đe dọa, lề lối bất công trong lớp học, biện pháp kỷ luật của thầy cô, nhà trường không nhất quán. Đối với các nguyên nhân từ cộng đồng, xã hội và phương tiện truyền thông bài viết đã nêu lên những yếu tố như: Sự phân tầng về kinh tế, chức năng kinh tế ở gia đình lấn át chức năng giáo dục, bạo lực gia đình, game online, các clip, truyện tranh với nội dung bạo lực, các hình ảnh bạo lực thực tế ngoài xã hội * Kết quả đề tài nghiên cứu của tác giả Đàm Đức Dương, năm 2014 với tên gọi “Nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng tới bạo lực học đường ở học sinh trung học phổ thông hiện nay” [6] đã đưa ra các nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường như: không ưa thì đánh, vì lý do tình cảm, bạn bè cổ vũ, xem nhiều phim bạo lực, bị khiêu khích, người khác nhờ đánh, chẳng vì lý do gì. Trong đó, lý do không ưa thì đánh chiếm tỉ lệ cao nhất với nữ sinh là 38,9% và nam sinh là 23,3% và lý do chiểm tỉ lệ thấp nhất trong số các câu trả lời của HS là xem nhiều phim bạo lực tương đương tỉ lệ ở nam là 5% và nữ là 3,1%. Lý do không ưa thì đánh chiếm tỉ lệ cao nhất được tác giả phân tích bắt nguồn từ HS giải quyết căng thẳng về tâm lý và muốn khẳng định bản thân. Những bài viết nêu trên có đặc điểm chung khi nghiên cứu nguyên nhân dẫn đến BLHĐ là cùng đánh giá ở ba khía cạnh là: Gia đình, nhà trường và xã hội. Sự đồng nhất của các tác giả là cho rằng yếu tố gia đình là quan trọng nhất gây nên hành vi bạo lực của HS ở nhà trường. Ngoài ra, có tác giả cũng đã nhấn mạnh đến nguyên nhân xuất phát từ truyền thông, đây cũng là điểm rất đáng chú ý khi nghiên cứu về nguyên nhân của BLHĐ vì hiện nay tác động của truyền thông phần nào đã bộc lộ mặt tiêu cực dẫn đến vấn đề bạo lực xã hội nói chung và trong nhà trường nói riêng. 2.3. Về hậu quả và những nhân tố tác động của bạo lực học đường BLHĐ gia tăng trong những năm gần đây cả về hình thức, tính chất, mức độ nguy hiểm đã để lại nhiều hậu quả xã hội tiêu cực không những cho chính người trong cuộc mà cho cả nền giáo dục có nhiệm vụ trồng người. Nhiều nghiên cứu đã phân tích về hậu quả và các nhân tố tác động đến hành vi BLHĐ. Sau đây là một số những 9 nghiên cứu đã thu thập được có nội dung nêu trên. * Báo cáo của Quỹ nhi đồng Liên Hiệp Quốc (Unicef), [33] năm 2017 về tình trạng bạo lực đối với trẻ em và thanh thiếu niên, đã nêu lên những hậu quả nghiêm trọng của tình trạng bạo lực ở các trường học để lại. Theo báo cáo này, những hình thức bạo lực có điểm chung là gây tác hại, có ảnh hưởng đến trẻ em, gia đình và cộng đồng của họ. Bạo lực trong các trường học gây cản trở đáng kể cho việc đi học, kết quả học tập thấp hơn và dẫn đến tỷ lệ bỏ học cao hơn. Tại Hoa Kỳ, vào năm 2015, 6% HS cho biết họ không đi học ít nhất một ngày trong tháng vừa qua vì quan tâm đến sự an toàn ở trường học, trên đường đến trường hoặc từ trường về nhà. Trong khi đó, 23% HS độ tuổi từ 13 đến 15 nói rằng đã không đến trường trong một ngày hoặc nhiều hơn trong tháng do lo ngại về an toàn. Phân tích dữ liệu từ Ethiopia, Ấn Độ, Peru và Việt Nam cho thấy rằng bạo lực trong trường học, bao gồm lạm dụng thể chất và lời nói của giáo viên hoặc HS, là lý do phổ biến nhất khiến trẻ em không thích học và có liên quan đáng kể với điểm số thấp, sự tự tin. * Trang thông tin của Trung Tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ (CDC), năm 2016 [34] nêu lên hậu quả BLHĐ với sức khỏe. Bài viết đã cho biết tử vong chỉ là một phần của vấn đề, nhiều thanh thiếu niên đã gặp phải thương tích về thể chất do BLHĐ gây ra. Nếu là thương tích nhẹ, sẽ là vết cắt, vết thâm tím và xương bị gãy. Các thương tích nặng như vết thương do súng đạn, chấn thương đầu, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến khuyết tật vĩnh viễn. Bài viết cũng cho biết thêm các vết thương trên cơ thể nạn nhân không phải tất cả đều có thể nhìn thấy. Thanh thiếu niên tham gia bạo lực nói chung và bạo lực ở trường học nói riêng có thể dẫn đến một loạt các hành vi tiêu cực bao gồm sử dụng rượu, ma túy, tự sát. Và về mặt tinh thần, hậu quả do BLHĐ để lại như: Trầm cảm, lo lắng, sợ hãi hoặc nhiều các vấn đề tâm lý khác. * Đề tài nghiên cứu thực nghiệm xã hội học thực hiện ở hai trường THCS Nguyễn Huệ, Quận 4 và THPT Tạ Quang Bửu, Quận 8 Thành Phố Hồ Chí Minh, của Nguyễn Thị Thùy, năm 2014 [25] với nội dung có đề cập đến nhận thức của HS đối với hậu quả của BLHĐ. Qua kết quả khảo sát, người viết đã nêu lên thực tế vấn đề bạo lực trong trường học đã và đang gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với chính bản thân các em HS. Tuy vậy, nhận thức của HS lại có sự khác nhau. Có 88% HS không 10 có hành vi bạo lực nhận thức đúng về vấn đề bạo lực gây tổn hại cả về thể chất lẫn tinh thần. Trong khi đó con số này tương đương ở các em có hành vi bạo lực chỉ là 56,9%. Qua số liệu so sánh trên, tác giả của luận văn nêu lên vấn đề BLHĐ gia tăng một phần nguyên do bắt nguồn từ nhận thức chưa đầy đủ của HS đối với vấn đề này. * Khảo sát của tác giả Đinh Anh Tuấn, năm 2017 [26] tiến hành ở 496 trường hợp là học sinh THCS và THPT của tất cả các khối, của 8 trường khác nhau trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, Tỉnh Bình Định đã đưa ra năm nhân tố ảnh hưởng đến BLHĐ. Nhóm nhân tố cá nhân: xuất phát từ chính tâm lý tuổi vị thành niên, một số đã thể hiện điều này theo khuynh hướng tiêu cực. Nhóm nhân tố gia đình: HS gây nên BLHĐ thường từ gia đình có bố mẹ hay cãi vã, bố mẹ ly hôn hoặc con không sống chung cùng cả bố và mẹ, dẫn đến sự chăm sóc và dạy dỗ con em có sự thiếu hụt. Nhóm nguyên nhân từ bạn bè, tác giả cho rằng do HS bỏ học hoặc giao lưu kết bạn với những HS cá biệt và ảnh hưởng tiêu cực từ nhóm bạn xấu. Nhân tố trường học: do nội dung giáo dục văn hóa chiếm nhiều thời gian nhất trong hoạt động học tập của HS, hoạt động ngoài giờ với nội dung BLHĐ gần như là không có, việc xử lý hành vi bạo lực của nhà trường chưa thực sự hiệu quả. Đối với nhân tố môi trường xã hội: do HS xem phim hay chơi game có nội dung bạo lực. HS không phân biệt rạch ròi giữa đời sống thực và ảo trong phim và game. Nhiều khi giải quyết mâu thuẫn trong quá trình chơi game bằng hành động ở ngoài, lấy mạng internet để bạo lực tinh thần đối với bạn bè. * Bài viết của tác giả Hồng Bàng, năm 2016 [2] đã nêu lên thực trạng BLHĐ hiện nay với các hình thức táo bạo, những thứ hung khí nguy hiểm như dao, kéo… khiến cho khả năng gây ra thương tích đối với nạn nhân sẽ lớn hơn như: chảy máu, tinh thần hoảng loạn, gây ra chấn động tâm lý… Tình trạng trẻ đánh nhau, sỉ nhục, rồi quay tung lên mạng gây cho nạn nhân những sang chấn tâm lý, ảnh hưởng đến quá trình hình thành nhân cách tự nhiên. Bài viết cũng cho thấy thực tế, người bị bạo lực và người bạo lực đều bị tổn thương đều có những sang chấn tâm lý nhất định như ám ảnh sợ, strees, rối loạn lo âu, trầm cảm. Nếu trẻ bị BLHĐ thì đến tuổi trưởng thành dễ bị rối loạn nhân cách. Ví dụ như: gặp khó khăn duy trì các mối quan hệ, thường có hành vi tiêu cực, thích dùng vũ lực để giải quyết vấn đề, tình cảm, nhận thức sai lầm về thẩm mỹ, nghề nghiệp, giải trí, dễ nghiện hút, phạm tội… 11 * Trong cuốn sách viết về văn hóa truyền thông đại chúng ở Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Thu Hương chủ biên, năm 2016 [14] đã đề cập đến nội dung truyền thông là một nhân tố tác động đến BLHĐ. Tác giả đã nêu lên thực trạng biến đổi văn hóa học đường trong thời kỳ truyền thông số. Xã hội càng phát triển giới trẻ ngày càng được tiếp nhận thông tin từ nhiều hướng. Nếu không kiểm soát được việc chọn lọc thông tin, trẻ em có thể tiếp nhận các sản phẩm văn hóa mới, trong đó có không ít những cái xấu, độc hại, bạo lực. Chúng gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức, làm sai lệch quan điểm sống, hành động của các em. Các tác giả cũng cho biết việc chưa chú trọng đúng mức tới giá trị giáo dục gia đình và nhà trường cũng là nhân tố gây ra BLHĐ ở một bộ phận giới trẻ. Ngoài ra, tác giả còn phân tích sự xuống cấp của văn hóa học đường khi bản thân thầy/cô trở thành tấm gương xấu trong mắt học trò và xã hội. Dẫn chứng bằng clip sự việc cô giáo “cung bọ cạp” Phạm Nguyễn Lê Na xưng mày, tao mắng chửi học viên được tung lên mạng. * Công trình nghiên cứu khoa học của tác giả Đặng Quốc Thành, năm 2016 [10] đã trình bày nội dung về hậu quả của BLHĐ ở các trường phổ thông hiện nay với bốn nhóm đối tượng bị tác động là: nạn nhân, người gây ra bạo lực, gia đình, nhà trường và xã hội. Với các nạn nhân là những ảnh hưởng về thể chất và tinh thần, với mức độ nhẹ là lo lắng, hoang mang, với mức độ nặng là phải chịu đau đớn, khiếm khuyết về thân thể. Đối với người gây ra bạo lực là bị bạn bè xa lánh, học sinh gây bạo lực hay gặp phải tệ nạn xã hội, hành vi bạo lực ở nhà trường là mầm mống cho điều tương tự ở ngoài xã hội. Hậu quả đối với gia đình, nghiên cứu cho thấy ở cả gia đình người bị bạo lực và người gây ra bạo lực. Cuối cùng là hậu quả đối với nhà trường và xã hội. Với nhà trường là việc HS sợ hãi khi đến trường vì cảm giác mất an toàn, lo lắng, giảm sút kết quả học tập và ảnh hưởng xấu đến kết quả giáo dục. Đối với xã hội là những sai lệch về mặt hành vi, góp phần làm mất trật tự an toàn xã hội, ảnh hưởng xấu đến thế hệ tương lai và sự phát triển quốc gia sau này. * Nghiên cứu của hai tác giả Tài Thành và Vũ Thanh, năm 2015 [24] đã nêu lên hai nhóm hậu quả chính của BLHĐ đó là đối với HS; gia đình, nhà trường và xã hội. Hậu quả đối với HS: về mặt thể chất là những chấn thương, có hành vi bạo lực đã làm mất đi vĩnh viễn cơ hội được sống của chính mình hoặc của bạn bè mình. Về mặt tinh 12 thần, người bị hại thường có dấu hiệu rối nhiễu hành vi, ảnh hưởng đến học tập, năng khiếu, lao động, ước mơ, sở thích bản thân. Về học tập, biểu hiện lơ là, sa sút học tập, có trường hợp bỏ học thường xuyên hoặc bỏ học vĩnh viễn. Hậu quả đến với gia đình, nhà trường và xã hội các tác giả cho rằng BLHĐ làm ảnh hưởng đến tình cảm, hòa khí gia đình khi cha mẹ không hiểu được con cái. Nhà trường thì hoạt động giáo dục bị ảnh hưởng. Các cuộc họp với phụ huynh hoặc các hội đồng kỷ luật phải mở ra để giải quyết hệ quả. Đối với xã hội, làm ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội, các cuộc hội thảo phải mở ra, nhiều lực lượng tham gia để chung tay giải quyết vấn đề xã hội này. Ở những nghiên cứu khoa học nêu trên có điểm chung là đánh giá hậu quả và các nhân tố tác động của BLHĐ với ba khía cạnh, đối với HS, gia đình và xã hội. Sự khác biệt ở các nghiên cứu là cách tiếp cận vấn đề, điều này sẽ tạo cho người đọc sự nhìn nhận hậu quả và nhân tố tác động của BLHĐ ở nhưng hướng nhìn khác nhau. Đối với nghiên cứu của tác giả Đặng Quốc Thành ngoài những điểm chung nêu trên, còn có đặc điểm riêng là đã nêu lên hậu quả của BLHĐ ở cả HS là nạn nhân và HS thực hiện hành vi bạo lực, cũng như hậu quả đối với cả gia đình nạn nhân và gia đình người thực hiện hành vi bạo lực, ở hai phần tách biệt. Điều này sẽ giúp người đọc nhìn rõ hơn hậu quả của BLHĐ. 2.4. Một số nhận xét Qua những công trình nghiên cứu là các cuốn sách chuyên khảo, luận văn, báo cáo, tham luận, bài báo ở trong và ngoài nước nêu trên đã cho thấy tổng quan thực tế của vấn đề BLHĐ trên bình diện ba góc độ là: Thực trạng, tính chất, mức độ; Nguyên nhân; Hậu quả và các nhân tố tác động. Những tác phẩm đó cho chúng ta có cái nhìn tổng quát về hiện tượng bạo lực trường học ở nhiều chiều cạnh. Và ở một phần riêng biệt các công trình nghiên cứu khoa học trên khi đi vào khảo sát chuyên sâu về một nội dung, đã vẽ lên một bức tranh rõ nét, sâu sắc về mỗi vấn đến riêng biệt này. Chẳng hạn như khi đi vào phân tích về nhân tố tác động của bạo lực học đường thì cũng cho chúng ta một cái nhìn tầng sâu về vấn đề này. Từ đó thấy được các nhân tố ẩn đằng sau hành vi, sự việc bạo lực, giúp người đọc thấy được nguồn gốc sâu xa của vấn đề. Trong các công trình nghiên cứu, cũng đã nêu lên được thực trạng về vấn đề bạo lực học đường hiện nay. Điều này được thể hiện qua những số liệu mà các tác giả đã dẫn 13