Tài liệu Nghiệp vụ phòng vệ rủi ro giá xăng, dầu và áp dụng tại việt nam

MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGHIỆP VỤ PHÒNG VỆ RỦI RO BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU 1. Các vấn đề cơ bản về phòng vệ rủi ro 1.1. Đặc điểm của thị trường dầu lửa 1.2. Rủi ro biến động giá xăng dầu 1.3. Tại sao phải phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu 2. Ứng dụng các công cụ phái sinh vào phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu 2.1. Forwards 2.2. Futures 2.3. Options 2.4. Swaps 2.5. Các công cụ khác 3. Kinh nghiệm về phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu của Trung Quốc CHƯƠNG II: ỨNG DỤNG CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH VÀO PHÒNG VỆ RỦI RO BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM 1. Vai trò của xăng dầu đối với nền kinh tế 1.1. Nhu cầu dầu thế giới 1.2. Biến động giá xăng dầu thế giới 1.3. Nhu cầu dầu Việt Nam 1.4. Biến động giá xăng dầu ở Việt Nam 2. Phân tích hiện trạng sử dụng các công cụ phòng vệ giá xăng dầu tại Việt Nam http://svnckh.com.vn 1 2.1. Cơ chế quản lý giá xăng dầu ở Việt Nam 2.2. Hiện trạng của việc phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu tại Việt Nam 2.3. Đánh giá tình hình kinh doanh xăng dầu của các doanh nghiệp Việt Nam 2.4. Tồn tại, nguyên nhân và phương hướng 3. Phân tích khả năng ứng dụng công cụ phái sinh vào phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu tại Việt Nam CHƯƠNG III: ĐỀ XUẤT CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG VỆ RỦI RO BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU TRONG THỜI GIAN SẮP TỚI 1. Các giải pháp vĩ mô 2. Các giải pháp vi mô KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC http://svnckh.com.vn 2 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Bảng Bảng 1.1: Các nước xuất khẩu dầu thô trên 1 triệu thùng/ngày Bảng 1.2: Các nước nhập khẩu lớn trên thế giới Bảng 1.3: Giá xăng ở Việt Nam, Lào, Campuchia trong 6 tháng đầu năm 2008 Bảng 1.4: Phần trăm chi phí cho xăng dầu trong các hoạt động Bảng 1.5: Hoạt động thanh toán của hợp đồng Futures hàng ngày Bảng 1.6: Dòng tiền tại các thời điểm. Bảng 1.7: Các yếu tố tác động đến giá quyền chọn Bảng 1.8: Những trường hợp sẽ xảy ra của kết hợp collar Bảng 2.1: Nhu cầu về năng lượng ở Việt Nam giai đoạn 2000 - 2010 Bảng 2.2: Giá dầu thô thế giới năm 2004 - 2005 Bảng 2.3: Dự báo của WorldBank về giá dầu thô trung bình trong các năm tới. Bảng 2.4: Lượng nhập khẩu xăng, dầu qua các năm Bảng 2.5: Thống kê các nguyên nhân cản trở việc sử dụng sản phẩm phái sinh Biểu đồ Biểu đồ 1.1: Các sản phẩm dầu khí Biều đồ 1.2: Giá dầu thô trên thế giới từ 1947 – 5/2008 Biểu đồ 1.3: Biểu đồ phân phối lợi tức khi mua swaps Biểu đồ 1.4: Biểu đồ phân phối lợi tức quyền chọn mua Cap Biểu đồ 1.5: Biểu đồ phân phối lợi tức collar Biểu đồ 1.6: Biểu đồ theo giá hedge Biểu đồ 1.7: Khối lượng giao dịch hàng hoá trên SHFE qua các năm Biểu đồ 2.1: Cơ cấu sử dụng xăng dầu ở Việt Nam Biểu đồ 2.2: Tăng trưởng sản lượng dầu thế giới Biểu đồ 2.3: Tăng trưởng sản lượng các nước ngoài OPEC Biểu đồ 2.4: Biến động giá danh nghĩa của dầu Brent theo các đồng tiền Biểu đồ 2.5: Giádầu ngọt nhẹ WTI giao tháng 8/2008 tại NYMEX Biểu đồ 2.6: Giá các sản phẩm dầu mỏ ở Rotterdam Biểu đồ 2.7: Giá các sản phẩm dầu mỏ ở bờ vịnh Hoa Kỳ Biểu đồ 2.8: Cơ cấu các sản phẩm xăng dầu tiêu thụ ở Việt Nam năm 2007 Biểu đồ 2.9: Giá dầu thế giới và giá xăng ở Việt Nam cùng thời điểm Biểu đồ 2.10: Giá xăng dầu nhập khẩu từ thị trường Singapore và giá bán trong nước. Sơ đồ Sơ đồ 1.1: Dòng tiền doanh nghiệp khi hedged Sơ đồ 1.2: Cơ chế mua bán hợp đồng tương lai http://svnckh.com.vn 3 Sơ đồ 1.3: Mối quan hệ giữa giá tương lai và giá giao ngay Sơ đồ 2.1: Lượng tiêu thụ dầu trên đầu người năm 2007 Sơ đồ 2.2: Tăng trưởng nhu cầu dầu mỏ tại các khu vực trên thế giới Sơ đồ 2.3: Sơ đồ thể hiện kho dự trữ, vận chuyển và phân phối xăng, dầu trong nước. Sơ đồ 2.4: Khi chưa thực hiện hedging Sơ đồ 2.5 : Hedge bằng swap Sơ đồ 2.6: Hedge bằng quyền chọn mua (call) Sơ đồ 2.7: Hedge bằng collar http://svnckh.com.vn 4 LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu. Xăng dầu là loại nhiên liệu không thể thiếu được đối với mỗi nền kinh tế. Thực tế các nước trên thế giới cho thấy, các nước thuộc nhóm nước phát triển cao nhất đang sử dụng lượng xăng dầu nhiều nhất và ngược lại. Kinh tế càng phát triển nhu cầu về xăng dầu càng lớn, xăng dầu là nhân tố duy trì, thúc đẩy sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Việt Nam đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nền kinh tế với tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao so với các nước đang phát triển nên đảm bảo xăng dầu tiêu thụ là một yêu cầu cấp thiết. Việt Nam mỗi năm xuất khẩu dầu thô khoảng trên 17.000 nghìn tấn tuy nhiên do chưa có nhà máy lọc dầu nên hiện chúng ta phải nhập khẩu hoàn toàn xăng, dầu thành phẩm từ nước ngoài. Chính vì vậy chúng ta bị phụ thuộc, bị động trước những biến động của nguồn hàng thế giới và việc này đã gây nhiều tiêu cực cho nền kinh tế. Kinh nghiệm cho thấy, các quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế ở mức cao và ổn định luôn có những chính sách, cơ chế tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện các chiến lược phòng vệ rủi ro (hedging) biến động của giá xăng dầu. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang thực hiện cơ chế bù lỗ cho các công ty kinh doanh xăng dầu để bình ổn giá bán trong nước. Đây là một việc làm mang nặng tính tập chung bao cấp, làm cho các doanh nghiệp thiếu sự năng động, giảm hiệu quả của nền kinh tế, mất đi khả năng cạnh tranh theo cơ chế thị trường. Để tạo thế chủ động, duy trì sự ổn định cho giá xăng, dầu trong nước, tránh cho nền kinh tế những cú “sốc” khiến doanh nghiệp bị phá sản, nhất thiết nhà nước, doanh nghiệp phải có những kỹ thuật phòng vệ rủi ro (hedging) biến động giá xăng dầu cho mình. Đây là một một chiến lược đảm bảo cho sự phát triển bền vững, ổn định của nền kinh tế. Bởi vậy nhóm đề tài đã chọn vấn đề “Nghiệp vụ phòng vệ rủi ro giá xăng, dầu và áp dụng tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu. http://svnckh.com.vn 1 2. Đối tượng, phạm vi, mục tiêu nghiên cứu của đề tài. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các nghiệp vụ phòng vệ rủi ro (hedging) biến động giá xăng dầu có khả năng ứng dụng tại Việt Nam. Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu tại Việt Nam trong khoảng thời gian từ 2005 đến nay, khi giá xăng dầu trên thế giới biến động mạnh. Đề tài đặt mục tiêu nghiên cứu khả năng ứng dụng nghiệp vụ phòng vệ rủi ro (hedging) biến động giá xăng dầu để bình ổn giá xăng dầu đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp ở Việt Nam. 3. Phương pháp nghiên cứu của đề tài. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, sử dụng các số liệu nghiên cứu thứ cấp. Bên cạnh đó các phương pháp mô hình hóa sử dụng bảng biểu, đồ thị sẽ giải thích cơ chế hoạt động của các công cụ phòng vệ một cách sinh động. 4. Kết cấu của đề tài: Ngoài phần lời mở đầu, kết luận và phụ lục, bài viết có kết cấu như sau: ▪ Chương I: Lý luận chung về nghiệp vụ phòng vệ rủi ro giá xăng dầu. ▪ Chương II: Ứng dụng các công cụ phái sinh vào phòng vệ rủi ro giá xăng dầu ở Việt nam. ▪ Chương III: Đề xuất các biện pháp phòng vệ rủi ro giá xăng dầu tại Việt Nam trong thời gian tới. 5. Kết quả nghiên cứu dự kiến. Đóng góp chủ yếu của đề tài là: i, Khái quát hóa cở sở lý luận của việc phòng vệ biến động giá xăng dầu và kinh nghiệm sử dụng các công cụ phòng vệ giá xăng dầu ở Trung Quốc; ii, Phân tích vai trò và khả năng ứng dụng các công cụ phòng vệ giá xăng dầu ở Việt Nam; iii, Đề xuất các giải pháp sử dụng các công cụ phòng vệ giá xăng dầu để bình ổn giá xăng dầu ở Việt Nam. Do đây là một lĩnh vực mới ở Việt Nam, chưa có những nghiên cứu được công bố trong nước cộng với trình độ người viết còn hạn chế nên bài viết chắc http://svnckh.com.vn 2 chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong các thầy, cô giáo và các bạn đóng góp, chỉ bảo để đề tài của nhóm nghiên cứu được hoàn chỉnh hơn. CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGHIỆP VỤ PHÒNG VỆ RỦI RO BIẾN ĐỘNG GIÁ XĂNG DẦU 1. Các vấn đề cơ bản về phòng vệ rủi ro. 1.1. Đặc điểm của thị trường dầu lửa. Dầu mỏ là hỗn hợp của các hiđrôcacbon, là hợp chất của hiđrô và cacbon. Các thành phần của dầu mỏ được chia tách bằng phương pháp chưng cất phân đoạn. Khoảng nhiệt độ sôi của các sản phẩm dầu mỏ trong chưng cất phân đoạn trong điều kiện áp suất khí quyển tính theo độ C là: ▪ Xăng ête: 40-70°C (được sử dụng như là dung môi) ▪ Xăng nhẹ: 60-100°C (nhiên liệu cho ô tô) ▪ Xăng nặng: 100-150°C (nhiên liệu cho ô tô) ▪ Dầu hỏa nhẹ: 120-150°C (nhiên liệu và dung môi trong gia đình) ▪ Dầu hỏa: 150-300°C (nhiên liệu ) ▪ Dầu điêzen: 250-350°C (nhiên liệu cho động cơ điêzen/dầu sưởi) ▪ Dầu bôi trơn: > 300°C (dầu bôi trơn động cơ) ▪ Các thành phần khác: hắc ín, nhựa đường, các nhiên liệu khác… http://svnckh.com.vn 3 Biểu đồ 1.1: Nguồn: IEA Ngành công nghiệp dầu mỏ phân chia "dầu thô" theo khu vực mà nó xuất phát (ví dụ "West Texas Intermediate" (WTI) hay "Brent") thông thường theo tỷ trọng và độ nhớt tương đối của nó ("nhẹ", "trung bình" hay "nặng"); các nhà hóa dầu còn nói đến chúng như là "ngọt", nếu nó chứa ít lưu huỳnh, hoặc là "chua", nếu nó chứa đáng kể lưu huỳnh và phải mất nhiều công đoạn hơn để có thể sản xuất nó theo các thông số hiện hành. Các thùng (barrel) tiêu chuẩn trên thế giới là: http://svnckh.com.vn 4 ▪ Hỗn hợp Brent, bao gồm 15 loại dầu mỏ từ các mỏ thuộc hệ thống mỏ Brent và Ninian trong khu vực lòng chảo Đông Shetland trên biển Bắc. Dầu mỏ được đưa vào bờ thông qua trạm Sullom Voe ở Shetlands. Dầu mỏ sản xuất ở châu Âu, châu Phi và dầu mỏ khai thác ở phía tây của khu vực Trung Cận Đông được đánh giá theo giá của dầu này, nó tạo thành một chuẩn (benchmark) đánh giá dầu. ▪ West Texas Intermediate (WTI) cho dầu mỏ Bắc Mỹ. ▪ Dubai được sử dụng làm chuẩn cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương của dầu mỏ Trung Cận Đông. ▪ Tapis (từ Malaysia, được sử dụng làm tham chiếu cho dầu mỏ nhẹ Viễn Đông). ▪ Minas (từ Indonesia, được sử dụng làm tham chiếu cho dầu mỏ nặng Viễn Đông). ▪ Giỏ OPEC bao gồm: (Nigeria) o Fateh (Dubai) o o Arab Light (Ả Rập Saudi) o Bonny Light Isthmus (Mexico)(không OPEC) o Minas (Indonesia) o Saharan Blend (Angiêri) o Tia Juana Light (Venezuela) Từ cuối thế kỷ XIX, hết thế kỷ XX cho đến hôm nay, dầu mỏ đều ít nhiều là tác nhân gây nên những cuộc tranh giành quyền lực, dẫn đến những cuộc đại khủng hoảng kinh tế thế giới và cuối cùng là hai cuộc chiến tranh thế giới trong thế kỷ XX. Vào đầu những năm 1970, do dầu đột ngột tăng giá, kinh tế thế giới, nhất là ở những nước công nghiệp tiên tiến, đã rơi vào một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng. Từ đó tới nay những biến động về giá dầu đã trở thành mối quan tâm hàng ngày, hàng giờ. Nhiều lúc người ta có cảm tưởng sự tồn vong và phát triển của thế giới hiện nay phụ thuộc phần lớn vào các nguồn tài nguyên, chủ yếu là dầu mỏ và khí đốt, nguồn năng lượng mà loài người hiện chỉ còn 30 đến 35% dự trữ, tức là với tốc độ sử dụng hiện nay dầu mỏ chỉ còn được sử dụng trong khoảng 30 đến 40 năm nữa. Nền kinh tế toàn cầu đang ngày càng phụ thuộc vào năng lượng như hiện nay thì dầu mỏ giữ vai trò quan trọng hàng đầu. Giá dầu tác động và ảnh hưởng tới sự phát triển nền kinh tế toàn cầu http://svnckh.com.vn 5 và hầu như mọi ngành công nghiệp đều phụ thuộc rất lớn vào nguồn tài nguyên quý giá này. Chỉ trong vài tháng qua, giá dầu đã tăng đột ngột, ảnh hưởng tới nền kinh tế toàn cầu. Tháng 7/2008, giá dầu lần đầu tiên đạt kỷ lục trong lịch sử với mức giá 150 đôla một thùng. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) vừa công bố báo cáo mới nhất về thị trường dầu mỏ thế giới. Nhu cầu tăng mạnh ở các nước đang phát triển và những căng thẳng về nguồn cung hiện nay dự báo "một bức tranh thị trường dầu mỏ u ám trong trung hạn". Dầu mỏ ngày càng chứng tỏ vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh chính trị thế giới nói chung và Trung Đông nói riêng có nhiều biến động khiến giá dầu không ngừng leo thang. Thực tế đang chứng minh rằng thế giới sẽ dần dần được vận hành bởi động lực là dầu mỏ cho đến khi nhân loại tìm ra được một loại nhiên liệu khác đủ sức thay thế hoàn toàn mà chuyện đó dường như còn xa vời. Do việc phân bổ các nguồn tài nguyên dầu khí không đồng đều trên thế giới, có nước trữ lượng rất lớn mà nhu cầu không nhiều, trong khi ở những nước có nhu cầu rất lớn như Tây Âu thì trữ lượng lại quá nhỏ bé (dầu thô cả Tây Âu mới chiếm 1,7% trữ lượng thế giới). Chính vì thế, việc xuất khẩu dầu khí là hoạt động thường xuyên, liên tục và nó đã góp phần mang lại nhiều lợi nhuận hơn trong tổng thu ngân sách của những nước xuất khẩu, đặc biệt là các nước đang phát triển. Từ năm 1990 cho đến nay cùng với sự gia tăng sản xuất và tiêu thụ, xuất khẩu dầu mỏ trên thế giới tăng đều đặn, tốc độ tăng nhanh như thập kỷ 60 – 70 và cũng không lên xuống thất thường như thập kỷ 80 mà rất ổn định ở mức 1,6% - 1,8%/năm. 1.1.1. Tổng quan về xuất-nhập khẩu dầu mỏ của thế giới. Trung Đông luôn là khu vực xuất khẩu lớn nhất thế giới với tỷ trọng xuất khẩu luôn tăng từ 1986 lại đây. Lượng xuất khẩu này chưa bao giờ dừng lại và trong tương lai vẫn với vai trò là những nước có trữ lượng lớn nhất, con số này sẽ không giảm mà có thể nói là tăng nhanh, cho dù có những vấn đề chính trị http://svnckh.com.vn 6 nào có thể xảy ra đi chăng nữa. Sau khu vực Trung Đông, khu vực xuất khẩu lớn thứ hai là Nga và các nước Đông Âu, kế tiếp là khu vực châu Phi và các nước Mỹ Latinh. Bảng 1.1: Các nước xuất khẩu dầu thô trên 1 triệu thùng/ngày STT 1 2 3 4 5 6 Nước Ả Rập Xêut Nga Na-uy Iran Venezuela UAE Số lượng 7,38 4,76 3,22 2,74 2,6 2,04 STT 7 8 9 10 11 12 Đơn vị: triệu thùng/ngày Nước Số lượng Nigeria 2 Irắc 2 Cô-oét 1,8 Mexicô 1,65 Libya 1,25 Algieria 1,24 Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam Trên thế giới tài nguyên dầu mỏ chỉ tập trung nhiều hơn ở những nước mà lượng tiêu thụ của chúng chưa cao. Trong khi đó, trữ lượng này lại quá khan hiếm ở những nước mà nhu cầu ngày một tăng cao. Điển hình trong số này là khu vực Tây Âu. Tuy nhiên xét về tốc độ tăng nhập khẩu thì khu vực Châu Á đứng ở vị trí thứ nhất nhưng xét về khối lượng thì Châu Mỹ, Châu Âu vẫn là những khu vực nhập khẩu lớn nhất. STT Nước 1 2 3 4 5 Mỹ Nhật Đức Pháp Ý Bảng 1.2: Các nước nhập khẩu lớn trên thế giới Tiêu thụ (triệu Nhập khẩu (triệu thùng/ngày) thùng/ngày) 19 11 5,5 5,3 2,8 2,5 2 1,8 2 1,6 http://svnckh.com.vn 7 6 Trung Quốc 4,5 1,3 Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam 1.1.2. Những mốc quan trọng trong sự biến động giá dầu thế giới. Biều đồ 1.2: Giá dầu thô trên thế giới từ 1947 – 5/2008 Opec tăng sản lƣợng 10% Khủng hoảng tài chính châu Á Chiến tranh Iran- Iraq Cuộc cách mạng Iran Khủng hoảng kênh đào Suez Cuộc chiến Yom Kippur Chiến tranh Iraq Kinh tế châu Á phục hồi Đồng đôla suy yếu Một loại mức cắt giảm sản lƣợng của OPEC còn 4,2 triệu thùng/ngày Chiến tranh vùng Vịnh Mỹ điều khiển giá dầu Giá dầu thế giới Nguồn: www.wtrg.com 1.1.2.1. Từ năm 1947 - 1972: Thời kỳ trước khi Ả Rập tiến hành cấm vận đối với Mỹ. Giá dầu thô ở mức 2,5$ và 3$ kể từ năm 1948 cho đến hết thập kỷ 60. Từ năm 1958 đến 1970, giá dầu ở mức ổn định 3$/thùng và có xu hướng giảm. Sự suy giảm của giá dầu để nhằm phù hợp với mức lạm phát là sự khuyếch trương đối với các nhà sản xuất trên thế giới vào năm 1971 và năm 1972 bởi sự suy yếu của đồng đôla. Vào năm 1960, OPEC được thành lập với 6 thành viên sáng lập là Iran, Iraq, Kwait, Saudi Arabia và Venezuela. Vào cuối năm 1971, 6 thành viên khác cũng tham gia: Qatar, Indonesia, Libya, Cộng hoà Ả Rập, Algeria và Nigeria. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, OPEC đã thông qua kết cục của một cuộc chiến tranh http://svnckh.com.vn 8 không hề dự định trước đó là sẽ mở rộng khả năng kiểm soát của tổ chức này lên giá dầu. 1.1.2.2. Từ năm 1973 – 1981: Cuộc khủng hoảng dầu mỏ lần thứ nhất, thời kỳ Ả Rập cấm vận đối với Mỹ. Vào năm 1972, giá dầu thô vào khoảng 3$/thùng và vào cuối năm 1974, giá dầu mỏ đã tăng gấp 4 lần tới 12$. Nguyên nhân có thể là cuộc chiến tranh Yom Kippor nổ ra vào mùa thu năm 1973, theo sau đó là việc các quốc gia Ả Rập tiến hành tẩy chay các nước được cho là đã ủng hộ Isarel chống lại Ả Rập, và cấm vận xuất khẩu dầu mỏ sang các quốc gia này. Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa là trong một thời gian dài OPEC đã hết sức thất vọng về việc giá dầu tương đối ổn định gây sự sụt giảm đều doanh thu thực từ hoạt động kinh doanh dầu mỏ. Biến động địa chính trị bùng nổ đã tạo ra một lý do thích hợp để di đến một chính sách áp dụng quyền lực thị trường ngầm nhằm đẩy giá dầu mỏ lên cao. Và sau đó chỉ một năm rưỡi, giá dầu thô nhẹ của Ả Rập Xêut đã tăng vọt từ 2$/thùng lên tới 13$/thùng. Giá dầu mỏ sau đó được giao dịch một cách bình ổn với biên độ hẹp ở mức dưới 15$/thùng cho đến cú sốc địa chính trị tiếp theo, cuộc cách mạng Iran và cuộc chiến tranh Irắc. Bước vào năm 1979, OPEC quyết định tận dụng quyền lực định giá của mình sau một gia đoạn kiềm chế bằng cách công bố một mức tăng giá 15% cho năm 1979. Cuộc cách mạng tại Iran đã gây ra thiệt hai từ 2 triệu thùng đến 2,5 triệu thùng dầu khai thác mỗi ngày trong giai đoạn từ tháng 11 năm 1978 cho đến tháng 6 năm 1979. Sau đó thì việc sản xuất hầu như ngừng hẳn. Irắc tiến hành xâm lược Iran vào tháng 9 năm 1980. Chỉ trong vài tuần sau tổng sản lượng dầu mỏ của cả 2 nước tham chiến này chỉ còn ở mức vài triệu thùng mỗi ngày hoặc có thể tính là 6,5 triệu thùng mỗi ngày ít hơn so với một năm trước đó. Trong năm 1979, sản lượng dầu thô toàn thế giới đã giảm 10%. Cũng trong thời gian này, rất nhiều nước quay lại nỗ lực củng cố các kho xăng dự trữ. Cho đến thời điểm thị trường dầu thô đạt đỉnh vào giai đoạn 1980 – 1981, giá dầu thô nhẹ của Ả Rập Xêut đã tăng lên sát mức http://svnckh.com.vn 9 40$/thùng, mức tăng 25$/thùng hay gấp 3 lần so với mức giá trung bình năm 1978. 1.1.2.3. Từ năm 1982 – 1990: Khủng hoảng dầu mỏ lần thứ hai năm 1982. Từ năm 1982 đến năm 1985, OPEC đã cố gắng đặt ra một mức hạn ngạch thấp đủ để ổn định giá dầu. Những cố gắng này lặp lại liên tiếp những thất bại do nhiều thành viên khác của OPEC sản xuất lớn hơn mức hạn ngạch quy định. Trong suốt thời gian này Ả Rập Xêut đã thực hiện như một đầu tầu làm gương, cắt giảm sản lượng để ngăn cản việc giảm tự do của giá dầu. Vào tháng 8/1985, Ả Rập Xêut cũng đã quá mệt mỏi với vai trò này. Họ đã liên kết giá dầu của mình với thị trường dầu thô giao ngay và đầu năm 1986 đã tăng sản lượng dầu từ 2 triệu thùng mỗi ngày lên đến 5 triệu thùng mỗi ngày. Giá dầu thô giảm mạnh xuống còn 10$/thùng vào giữa năm 1986. Vào tháng 12 năm 1986, giá dầu của OPEC đạt mức kỷ lục là 18$/thùng và kỷ lục này cũng bị phá vỡ vào tháng 1/1987. Giá dầu vẫn ở mức yếu. Giá dầu tăng vào những năm 1990 với việc kết hợp cả cuộc xâm lược của Irắc với Côoet và tiếp theo là cuộc chiến tranh vùng Vịnh, nhưng cuộc chiến dầu mỏ tiếp theo đó đã làm giảm mạnh giá dầu cho tới tận năm 1994 giá dầu được điều chỉnh theo lạm phát đạt mức thấp nhất kể từ năm 1973. 1.1.2.4. Từ năm 1991 – 2001: Khủng hoảng dầu mỏ lần thứ ba năm 1991. Giá dầu thô trong năm 1990 tăng vọt đầy biến động gắn liền với việc Iraq xâm lược Iran và sự leo thang của chiến dịch Bão táp sa mạc với kết cục là ép được Saddam Hussein phải rút quân. Đợt tăng giá lần này là hết sức đáng kể - chỉ vài tuần trong tháng 8 năm 1990, giá dầu thô nhẹ của Ả Rập Xêut đã tăng từ 15$/thùng lên trên 33$/thùng. Tuy nhiên tác động lên nguồn cung ứng dầu là không nhiều bởi vì Ả Rập Xêut và các quốc gia Ả Rập khác lần này là đồng minh với liên minh Hoa Kỳ đã chiến thắng Iraq, giá dầu ngay lập tức đã tụt xuống. Và sau đó giá cả đã giảm xuống tiếp khi cuộc chiến tranh vùng Vịnh tiếp theo đó diễn ra nhanh hơn với ít thương vong hơn so với dự đoán của các nhà phân tích. Sau chiến tranh, giá dầu thô bước vào một thời kỳ giảm đều cho đến http://svnckh.com.vn 10 năm 1994, khi mà giá cả đã có điều chỉnh theo lạm phát xuống mức thấp nhất kể từ năm 1990. Tiếp theo cuộc khủng hoảng tài chính châu Á và việc Liên hợp quốc phê chuẩn cho phép Irắc được tiến hành chương trình đổi dầu lấy lương thực, giá dầu đã giảm xuống còn 10$/thùng vào cuối năm 1998. Sau đó giá dầu lại tiếp tục tăng mạnh, do nhu cầu tiêu dùng trên toàn cầu gia tăng, quả bong bóng công nghệ cao đã kích ngòi cho một sự bùng nổ về đầu tư tại Bắc Mỹ và nền kinh tế châu Á bắt đầu có sự hồi phục. Cho đến giữa năm 2000 giá dầu đã đạt mức gần 30$/thùng, cộng thêm sự ảnh hưởng của hội chứng Y2K, giá dầu đã tăng trong suốt năm 2000. Trong khoảng từ tháng 4 đến tháng 10, ba mức hạn ngạch liên tiếp của OPEC để nâng tổng sản lượng lên 3,2 triệu thùng mỗi ngày cũng không ngăn chặn được việc giá dầu tăng. 1.2. Rủi ro biến động giá xăng dầu. Rủi ro giá xăng dầu ở VN là những biến động của giá xăng dầu trên thế giới ngoài dự kiến gây nên ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động kinh doanh xăng dầu của các doanh nghiệp. Rủi ro có hai phần chính là bất trắc có thể xảy ra và mức độ tổn thất doanh nghiệp phải gánh chịu khi nó xảy ra. Hoạt động kinh doanh xăng dầu chịu ảnh hưởng của một số rủi ro cơ bản sau đây: ▪ Rủi ro về giá cả: là một dạng rủi ro đặc thù, xảy ra ra do biến động giá bởi nhiều nhân tố gây nên hoặc sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Giá xăng dầu thế giới biến động bất thường do biến động cung - cầu, điều kiện thời tiết, yếu tố kỳ vụ, biến động chính trị ở các nước Trung Đông, Venezuela, Nigeria....hoặc sự giảm sút trong thị trường hàng hoá và thị trường chừng khoán thế giới, những biến động trong hoạt động tín dụng và tâm lý lo ngại suy thoái kinh tế. ▪ Rủi ro về giá vận chuyển đường biển: cước phí vận chuyển đường biển ảnh hưởng trực tiếp đến giá xăng dầu xuất nhập khẩu. Những quyết định tăng giảm sản lượng của OPEC, lo lắng về tình trạng căng thẳng chính trị ở Trung Đông và tình hình thời tiết khó dự báo sẽ làm cho tính bất ổn của cước http://svnckh.com.vn 11 phí vận tải biển ở mức cao. Mặc khác, theo xu hướng trong tương lai, sự đông thêm và hiện đại hơn của đội tàu chở dầu thế giới sẽ làm giảm cước phí. ▪ Rủi ro về tỷ giá hối đoái: tỷ giá giữa đồng USD so với VND có xu hướng tăng cao, làm tăng chi phí và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh. Rủi ro về tỷ giá có thể được phòng ngừa bằng cách sử dụng các hợp đồng phái sinh. ▪ Rủi ro về thời gian: là rủi ro hàng giao quá nhiều làm tăng chi phí lưu kho hoặc giao quá ít, thiếu hụt làm ảnh hưởng tới sản xuất kinh doanh. 1.3. Tại sao phải phòng vệ biến động giá xăng dầu. Xăng dầu là một mặt hàng nhạy cảm, dễ biến động về giá. Đặc biệt trong một vài năm trở lại đây, giá xăng dầu thế giới biến động mạnh theo chiều hướng tăng. Tại Việt Nam rủi ro biến động giá xăng dầu gây ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí kinh doanh của các doanh nghiệp và có thể đẩy lạm phát lên cao ra đe dọa sự ổn định của nền kinh tế. Việc Chính phủ bù lỗ giá xăng dầu, chưa thả nổi giá xăng dầu theo cơ chế thị trường dẫn đến nhiều tác động tiêu cực: i, Ngân sách phải chi một khoản khổng lồ để bù lỗ cho ngành xăng dầu, mỗi năm bù lỗ trên dưới cả chục ngàn tỷ đồng. ii, Việc bù lỗ ảnh hưởng tiêu cực tới khả năng nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng hội nhập của ngành xăng dầu, hình thành thái độ ỷ lại cho các doanh nghiệp sử dụng xăng dầu. Khi giá cả của thế giới tăng lên thì cách phản ứng hợp lý nhất đối với doanh nghiệp là nâng cao năng suất lao động và cắt giảm chi phí một cách hợp lý để hạ giá thành sản phẩm, áp lực phải làm như vậy đã bị chính sách trợ giá vô hiệu hoá. Các doanh nghiệp khó có thể cải tổ kịp thới để đón nhận cạnh tranh để đón nhận cạnh tranh của thời kỳ hội nhập. iii, Do bù lỗ nên giá xăng dầu của Việt Nam rẻ hơn so với các nước xung quanh, sự chênh lệch này dẫn đến nạn chảy máu xăng dầu qua biên giới, thất thoát tiền của nhà nước. Hơn nữa chi phí tăng cường phòng chống buôn lậu qua biên giới là gánh nặng cho Chính phủ. http://svnckh.com.vn 12 Bảng 1.3: Giá xăng ở Việt Nam, Lào, Campuchia trong 6 tháng đầu năm 2008 Giá xăng quy đổi ra VNĐ Chênh lệch Việt Nam 14500 Campuchia 18906 4406 Lào 19874 5374 (Nguồn: số liệu tổng hợp trên mạng Internet) iv, Tuy bù lỗ giá nhưng toàn bộ người dân không được hưởng lợi như nhau, tạo ra mặt hạn chế là chỉ những người sử dụng nhiều xăng dầu hoặc những doanh nghiệp tiêu thụ nhiều hàng hoá dịch vụ mà xăng dầu là một phần của yếu tố đầu vào là có lợi nhất, tiền ngân sách để trợ giá như vậy chủ yếu chỉ có lợi cho những “người giàu”. Vì những bất cập như trên trong việc bù lỗ giá xăng dầu nên nhà nước sẽ dần thả nổi giá xăng dầu, để cho các doanh nghiệp tự quyết định giá bán trên cơ sở tính toán các chi phí hợp lý. Điều này sẽ thúc đẩy việc xây dựng một thị trường xăng dầu lành mạnh, không còn nhiều bất cập tồn tại hiện nay như việc độc quyền kinh doanh xăng dầu, thông tin không minh bạch, thiếu cơ chế giám sát và kiểm tra...Đối mặt với thị trường xăng dầu đầy biến động, các doanh nghiệp không còn cách nào khác là phải tự bảo vệ mình trước những rủi ro về giá xăng dầu. Như vậy, vai trò của việc phòng tránh rủi ro được thể hiện rất quan trọng và có tính cấp thiết. Chúng ta đã khẳng định xăng dầu có vị trí rất quan trọng đối với bất cứ một nền kinh tế nào trên thế giới, cụ thể hơn xăng dầu thể hiện vai trò rõ nét trong các nghành sản xuất, kinh doanh. Trong hoạt động của ngành vận tải, chi phi cho xăng dầu chiếm tới 40%, hoạt động sản xuất công nghiệp chiếm khoảng 5-17%. Cụ thể: Bảng 1.4: Phần trăm chi phí cho xăng dầu trong các hoạt động Ngành Phần trăm chi phí cho xăng dầu Vận tải 40% Sản xuất nhiệt điện 22-25% Sản xuất công nghiệp 5-17% Nông nghiệp 3-15% http://svnckh.com.vn 13 Đánh bắt thuỷ sản 70-80% (Nguồn: Nguyễn Đình Cát, bí mật thế giới dầu mỏ - báo Nhân dân 2006) Giá xăng dầu trên thị trường thế giới luôn luôn biến động khó lường. Vì vậy việc kiểm soát được giá xăng dầu rất quạn trọng trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Cụ thể việc kiểm soát được giá xăng dầu sẽ mang lại cho doanh nghiệp những lợi ích. Thứ nhất, ổn định dòng tiền ra/vào doanh nghiệp. Sơ đồ 1.1: Dòng tiền doanh nghiệp khi hedged Xác xuất (%) Dòng tiền mong đợi No hedge 50% hedged 75% Hedged Dòng tiền ($) Nguồn: Trang 372, Financial Markets and Insitutions, 7th edition, Jeff Madura Tỷ lệ phòng vệ rủi ro (hedging) tỷ lệ thuận với xác suất dòng tiền mong đợi trong tương lai, tức là tỷ lệ phòng vệ cao thì xác suất xảy ra của dòng tiền mong đợi càng cao, doanh nghiệp dễ dàng trong việc tính toán, ổn định dòng tiền ra vào – giúp doanh nghiệp cố định giá mua đầu vào hay giá bán đầu, đưa đến được những dự báo chuẩn xác hơn trong hoạt động kinh doanh. Thứ hai, loại bỏ rủi ro khủng hoảng tài chính đối với doanh nghiệp. Giúp cho việc phân phối nguồn lực tài chính chặt chẽ, nắm chắc sự vận động giữa các luồng giá trị bên trong doanh nghiệp, làm tăng cường khả năng, tiềm lực tài chính nội tại của doanh nghiệp. Thông qua đó, doanh nghiệp cũng hiểu rõ hơn về tiềm năng và sự phát triển của chính doanh nghiệp. http://svnckh.com.vn 14 Thứ ba, bảo vệ ngân quỹ cho công ty, ngân quỹ được sử dụng đúng thời điểm, đúng mục đích, nâng cao được hiệu quả sử dụng và tăng tính hợp lý trong việc thu chi. Giảm thiểu việc chi tiêu dàn trải, lãng phí và thừa thãi trong phân bổ nguồn ngân quỹ. Thứ tư, giữ vững lợi tức doanh nghiệp, doanh nghiệp phát triển ổn định, đạt được các chỉ tiêu cơ bản đã đề ra. Thứ năm, giúp định giá bán hàng đầu ra. Nhờ đó, doanh nghiệp sẽ đạt mức tối ưu, phù hợp với khả năng thanh toán của khách hàng, tạo ra được doanh số tối đa và do đó có được lợi nhuận tối đa trong điều kiện có thể. Thứ sáu, bảo hiểm trước những rủi ro bất khả kháng. Thị trường luôn vận động và xuất hiện những cơ hội may mắn cho các doanh nghiệp, nhưng cũng xuất hiện những hiểm hoạ luôn rình rập chờ đón. Có những rủi ro không thể lường trước được, dựa vào việc kiểm soát giá, doanh nghiệp phân tích, đề ra những biện pháp ứng phó với những bất trắc có thể có và hạn chế đến mức tối thiểu hậu quả của những rủi ro kinh doanh. Hình thành thói quen thích nghi và ứng phó thuận lợi khi xảy ra rủi ro. Thứ bảy, nắm giữ lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp. Lợi thế cạnh tranh quyết định đến thương hiệu của mỗi doanh nghiệp. Trong giai đoạn biến động giá xăng, dầu trên thị trường thế giới vừa qua đã làm cho nhiều hãng hàng không của Mỹ phá sản như Skybus và Frontier. Trong khi nhiều hãng hàng không trên thế giới lao đao vì cơn sốt giá xăng, dầu thì ngoại lệ có hãng hàng không Southwest Airlines (LUV). Hãng này đã tiết kiệm được hàng tỷ đôla kể từ năm 2000 bằng việc hedging chống lại sự gia tăng của giá dầu. Scott Topping, thủ quỹ đồng thời là người quản lý chương trình hedging của Southwest đã nói rằng “Chúng tôi muốn một sự bao phủ rộng rãi hơn, và chúng tôi đang xem lại những lựa chọn của mình. Các yếu tố cơ bản đều chỉ ra rằng giá dầu có nguy cơ tiếp tục tăng, chúng tôi cảm thấy cần phải hedge”. Southwest hiện tại là hãng hàng không lớn duy nhất mà chi phí cho phần lớn nhiên liệu đã được hedge với giá thấp hơn. Trong năm 2008, 70% nhiên liệu http://svnckh.com.vn 15 của hãng này đã được hedge với giá $51 một thùng. Điều đó có nghĩa là trong khi các đối thủ cạnh tranh phải đương đầu với mức giá spot dao động quanh mức $120 một thùng, Southwest có thể mua dầu với giá chưa bằng một nửa giá đó. Điều này cũng có nghĩa là Southwest có ít áp lực đẩy gánh nặng chi phí lên vai khách hàng, và từ đó có thể giành thêm thị phần khi đối thủ cạnh tranh phải tăng giá vé. Sự đặt cược của Southwest đã được đền đáp. Trong quý đầu tiên của năm 2008, 302 triệu đôla dành cho hedging đã giúp hãng thu về 34 triệu đôla lợi nhuận, trong khi các đối thủ cạnh tranh nhu United hay US Airways tuyên bố thua lỗ. Trong cả năm 2007, hedging đã tiết kiệm cho công ty 727 triệu đôla khi Southwest đã hedge 90% dầu thô cần thiết ở mức giá $51 một thùng. Trong năm 2009, công ty sẽ mua 55% lượng dầu cần thiết với giá $51 một thùng, trong năm 2010 mua 30% với giá $53 một thùng, và trong năm 2011 và 2012 mua 15% với giá $64 mỗi thùng. Bởi vì thị trường dầu mỏ ngày càng không ổn định và chi phí hedging ngày càng tăng nên tỷ lệ phần trăm dầu mỏ được hedge trở nên ngày càng nhỏ hơn vào những năm sau. 2. Ứng dụng các công cụ phái sinh trong phòng vệ rủi ro biến động giá xăng dầu. Ở nhiều nước phát triển trên thế giới, cùng với sự phát triển của thị trường hàng hóa, thì việc sử dụng những công cụ tài chính để phòng ngừa rủi ro cũng rất phát triển. Có thể kể ra đó là những nghiệp vụ phòng vệ sử dụng công cụ phái sinh ngày càng phổ biến. Các công cụ phái sinh rất đa dạng nhưng nhìn chung có 4 loại cơ bản, đó là hợp đồng tương lai (futures), hợp đồng kỳ hạn (forwards), hợp đồng quyền chọn (options) và hợp đồng hoán đổi (swaps). Các công cụ tài chính phái sinh này là công cụ quan trọng cho việc phát triển và sử dụng các quỹ bình ổn giá xăng dầu cho các doanh nghiệp ở Việt Nam. Công cụ phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào hay bắt nguồn từ giá trị một tài sản cơ sở khác. Tài sản cơ sở có thể là nông sản, nhiên liệu, các loại chứng khoán, ngoại tệ, lãi suất, tỉ giá hay các chỉ số chứng khoán. Các sản phẩm phái sinh được giao dịch trên cả thị trường tập http://svnckh.com.vn 16