Tài liệu Nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phítrong các doanh nghiệp khai thác than thuộctậpđoàn công nghiệpthan –khoáng sản việtnam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT –––––––––––––––––––––– PHẠM THỊ HỒNG HẠNH NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN PHỤC VỤ QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC THAN THUỘC TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN – KHOÁNG SẢN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, 01/2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT –––––––––––––––––––––– PHẠM THỊ HỒNG HẠNH NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN PHỤC VỤ QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC THAN THUỘC TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN – KHOÁNG SẢN VIỆT NAM Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9340410 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC 1. TS. Nguyễn Văn Hải 2. TS. Nguyễn Thị Bích Ngọc HÀ NỘI, 01/2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong kỳ bất công trình nào khác trƣớc đó. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả Phạm Thị Hồng Hạnh ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i MỤC LỤC .................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC ...............6 VỀ ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................6 1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu .................................................................6 1.1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ....................................6 1.1.2 Tổng quan các công trình nghiên cứu ở trong nƣớc .....................................9 1.2 Các vấn đề kế thừa và khoảng trống nghiên cứu ..............................................18 Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................20 CHƢƠNG 2 CƠ SỞ L LUẬN, KINH NGHIỆM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU X Y DỰNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN PHỤC VỤ QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT KINH DOANH .........................21 2.1 Cơ sở lý luận về quản trị chi phí .......................................................................21 2.1.1 Khái niệm và vai tr của quản trị chi phí....................................................21 2.1.2 Nội dung của quản trị chi ph .....................................................................24 2.1.3 Thông tin phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp .............................26 2.2 Cơ sở lý luận về hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ..............28 2.2.1 Các khái niệm về hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí ...........28 2.2.2 Vai tr , chức năng của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ..............................................................................................................................33 2.2.3 Cấu thành của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ..........35 2.3 Xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ........................37 2.3.1 Nguyên tắc và yêu cầu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ..............................................................................................................37 iii 2.3.2 Các nhân tố ảnh hƣởng đến xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí .....................................................................................................39 2.3.3 Phƣơng pháp tiếp cận xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí...................................................................................................................40 2.3.4 Quy trình xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph ...42 2.3.5 Xây dựng các phân hệ của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí ..................................................................................................................48 2.4 Kinh nghiệm xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí tại một số nƣớc trên thế giới và bài h c cho Việt Nam ...............................................54 2.4.1 Kinh nghiệm xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí tại một số nƣớc trên thế giới ................................................................................54 2.4.2 Bài h c kinh nghiệm xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp cho các doanh nghiệp ở Việt Nam...........................57 2.5 Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................59 2.5.1 Phƣơng pháp nghiên cứu chung .................................................................59 2.5.2 Phƣơng pháp thu thập thông tin ..................................................................59 2.5.3 Phƣơng pháp xử lý thông tin.......................................................................63 2.5.4 Phƣơng pháp mô hình hóa bằng sơ đồ, bảng biểu ......................................64 2.5.5 Phƣơng pháp chuyên gia .............................................................................64 Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................64 CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN PHỤC VỤ QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC THAN THUỘC TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN – KHOÁNG SẢN VIỆT NAM .......66 3.1 Khái quát chung về Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam và các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn ...................................................66 3.1.1 Khái quát chung về Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam ..............................................................................................................................66 3.1.2 Khái quát chung về các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam..................................................................70 iv 3.2 Thực trạng hệ thống thông tin kế toán trong các doanh nghiệp khai thác than .....79 3.2.1 Hệ thống thông tin kế toán tài chính. ..........................................................80 3.2.2 Hệ thống thông tin kế toán quản trị ............................................................85 3.3 Thực trạng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than ..............................................................................................89 3.3.1 Phân hệ thông tin chi phí dự toán ...............................................................89 3.3.2 Phân hệ thông tin chi phí thực hiện ............................................................93 3.3.3 Phân hệ thông tin phân tích và kiểm soát chi phí .......................................98 3.4 Đánh giá hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi ph trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam ...............................................................................................................................102 3.4.1 Những kết quả đạt đƣợc ............................................................................102 3.4.2 Những hạn chế tồn tại và nguyên nhân ....................................................104 Kết luận chƣơng 3 .................................................................................................112 CHƢƠNG 4 X Y DỰNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN PHỤC VỤ QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC THAN THUỘC TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN – KHOÁNG SẢN VIỆT NAM .... 113 4.1 Quan điểm, nguyên tắc và yêu cầu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than ...................................113 4.1.1 Quan điểm .................................................................................................113 4.1.2 Nguyên tắc ................................................................................................113 4.1.3 Yêu cầu .....................................................................................................114 4.2 Các căn cứ xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí .....115 4.3 Nội dung xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam ...............................................................................................................117 4.3.1 Nhận diện và phân loại chi phí theo yêu cầu quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV ...........................................................117 v 4.3.2 Xây dựng mô hình dòng thông tin của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV ..................118 4.3.3 Xây dựng các phân hệ của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV ...........................................129 4.4 Điều kiện thực hiện .........................................................................................145 4.4.1 Về phía Tập đoàn ......................................................................................146 4.4.2 Về phía các doanh nghiệp khai thác than .................................................147 Kết luận chƣơng 4 .................................................................................................148 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 149 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt BC BHTN BHXH BHYT C§ CCDC CL CNTT CP CPCĐ CPNVTTT CT CT§L CTKT ĐG ĐH DN GĐ HĐQT HĐTV HTTT HTTTKT KTTC NCS NĐ-CP NL NN NNL NVLTT NXB PX Viết đầy đủ Báo cáo Bảo hiểm thất nghiệp Bảo hiểm xã hội Bảo hiểm y tế Cố định Công cụ dụng cụ Chênh lệch Công nghệ thông tin Cổ phần Chi ph cố định Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp Công trƣờng Công trƣờng đào lò Công trƣờng khai thác Đơn giá Đại h c Doanh nghiệp Giai đoạn Hội đồng quản trị Hội đồng thành viên Hệ thống thông tin Hệ thống thông tin kế toán Kế toán tài ch nh Nghiên cứu sinh Nghị định Ch nh phủ Nguyên liệu Nguyên nhân Nguồn nhân lực Nguyên vật liệu trực tiếp Nhà xuất bản Phân xƣởng vii Viết tắt PHTT QĐ QL QLDN QT QTCP QTKD SL SXKD TB TCT TKV TNHH MTV TP TSCĐ TT TT VL VN XDCB Viết đầy đủ Phân hệ thông tin Quyết định Quản lý Quản lý doanh nghiệp Quàn trị Quản trị chi ph Quản trị kinh doanh Số lƣợng Sản xuất kinh doanh Trung bình Tổng công ty Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản - Việt Nam Trách nhiệm hữu hanh một thành viên Thành phẩm Tài sản cố định Thành tiền Thông tin Vật liệu Việt Nam Xây dựng cơ bản viii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang Bảng 3.1 Cơ cấu các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam .68 Bảng 3.2 Kết quả sản xuất kinh doanh than của tập đoàn GĐ 2011-2016 .................69 Bảng 3.3 Các doanh nghiệp khai thác than do TKV nắm giữ 100% vốn điều lệ .......70 Bảng 3.4 Các doanh nghiệp khai thác than do TKV nắm giữ CP chi phối ................71 Bảng 3.5 Tổng hợp chi phí sản xuất kinh doanh than của tập đoàn GĐ 2011 2016 .........................................................................................................73 Bảng 3.6 Chi phí sản xuất theo công đoạn khai thác than của tập đoàn năm 2014 ...74 Bảng 3.7 Chi phí sản xuất theo công đoạn khai thác than của tập đoàn năm 2015 ...75 Bảng 3.8 Chi phí sản xuất theo công đoạn khai thác than của tập đoàn năm 2016 ...76 Bảng 3.9 Kết quả khảo sát tình hình ghi nhận, xử lý dữ liệu (19 doanh nghiệp) .......81 Bảng 3.10 Kết quả khảo sát tình hình phản ánh và lƣu trữ dữ liệu (19 doanh nghiệp) .....................................................................................................84 Bảng 3.11 Kết quả khảo sát tình hình lập báo cáo kế toán quản trị (19 doanh nghiệp) .....................................................................................................89 Bảng 3.12 Kết quả khảo sát phân hệ thông tin chi phí dự toán (19 doanh nghiệp) ...91 Bảng 3.13 Kết quả khảo sát tình hình ứng dụng phần mềm kế toán trong xử lý dữ liệu (19 doanh nghiệp) .............................................................................97 Bảng 3.14 Kết quả khảo sát phân hệ thông tin phân tích và kiểm soát chi phí (19 doanh nghiệp) ..........................................................................................99 Bảng 3.15 Đánh giá chất lƣợng thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí .............109 Bảng 3.16 Kết quả đánh giá và phƣơng hƣớng xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí. ................................................................110 Bảng 4.1 Định mức chi phí vật tƣ máy khoan ..........................................................131 Bảng 4.2 Phiếu lĩnh vật tƣ theo hạn mức .................................................................135 Bảng 4.3 Phiếu theo dõi lao động theo định mức.....................................................136 Bảng 4.4 Tài khoản chi tiết chi phí sản xuất ............................................................139 Bảng 4.5 Báo cáo phân tích biến động chi phí theo máy móc, thiết bị ....................143 ix DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang Hình 2.1 Nội dung quản trị chi phí .............................................................................25 Hình 2.2 Quy trình thiết lập thông tin [38] .................................................................26 Hình 2.3 Thông tin phục vụ quản trị chi phí ..............................................................27 Hình 2.4 Hệ thống thông tin [nguồn mạng] ...............................................................30 Hình 2.5 Cấu thành của hệ thống thông tin quản lý ...................................................31 Hình 2.6 Hoạt động của hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí ............33 Hình 2.7 Sơ đồ cấu thành của hệ thống thông tin kế toán .........................................35 Hình 2.8 Nhân tố ảnh hƣởng đến xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ QTCP .......................................................................................................39 Hình 2.9 Mô hình thác nƣớc [32] ...............................................................................40 Hình 3.1 Sơ đồ tổ chức Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam ........67 Hình 3.2 Sơ đồ dây chuyền công nghệ khai thác than hầm lò ...................................77 Hình 3.3 Sơ đồ dây chuyền công nghệ khai thác than lộ thiên ..................................77 Hình 3.4 Hệ thống thông tin kế toán trong các doanh nghiệp khai thác than - TKV .79 Hình 3.5 Tổ chức ghi nhận và xử lý dữ liệu của HTTT KTTC trong các DN khai thác than - TKV .......................................................................................80 Hình 3.6 Tổ chức phản ánh, lƣu trữ dữ liệu của HTTT KTTC trong các DN KKT - TKV .......................................................................................................82 Hình 3.7 Tổ chức lập báo cáo và cung cấp thông tin của HTTT KTTC trong các DN khai thác than - TKV .........................................................................85 Hình 3.8 Quy trình hoạt động của HTTT KTQT trong các DN khai thác than TKV .........................................................................................................86 Hình 3.9 Tổ chức ghi nhận và xử lý dữ liệu của HTTT KTQT trong các DN khai thác than - TKV ...............................................................................86 Hình 3.10 Tổ chức phản ánh và lƣu trữ dữ liệu của HTTT KTQT trong các DN khai thác than - TKV ...............................................................................87 x Hình 3.11 Tổ chức lập báo cáo và cung cấp TT của HTTT KTQT trong các DN khai thác than - TKV ...............................................................................88 Hình 3.12 Quy trình hoạt động của phân hệ thông tin chi phí dự toán trong các DN ............................................................................................................91 khai thác than - TKV ..................................................................................................91 Hình 3.13. Tổ chức ghi nhận, xử lý dữ liệu của HTTT chi phí thực hiện trong các DN khai thác than - TKV.....................................................................93 Hình 3.14 Tổ chức phản ánh, lƣu trữ dữ liệu của HTTT chi phí thực hiện trong các DN khai thác than - TKV ..................................................................95 Hình 3.15 Hệ thống thông tin phân tích và kiểm soát chi phí trong các DN khai thác than - TKV .....................................................................................100 Hình 4.1 Mô hình hệ thống thông tin tích hợp .........................................................120 Hình 4.2 Quy trình dòng thông tin trong phân hệ thông tin chi phí dự toán ............121 Hình 4.3 Quy trình dòng thông tin trong phân hệ thông tin chi phí thực hiện .........122 Hình 4.4 Quy trình dòng thông tin trong phân hệ kiểm soát và phân tích chi phí ...123 Hình 4.5 Mô hình dòng thông tin trong hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí ................................................................................................124 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản trị chi phí trong doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam nói riêng hiện nay đóng vai tr quan tr ng trong công tác quản trị doanh nghiệp, ảnh hƣởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng chi ph cũng nhƣ hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Chính vì vậy công tác quản trị chi phí trong các doanh nghiệp hiện nay cần đƣợc đặc biệt quan tâm và thực hiện nghiêm túc, đảm bảo tiết kiệm chi phí, hạ giá thành sản phẩm. Để thực hiện công tác quản trị chi phí tốt các nhà quản trị cần có các thông tin cần thiết liên quan đến việc hình thành, phát sinh chi ph . Các thông tin đó chủ yếu đƣợc cung cấp bởi hệ thống thông tin kế toán trong doanh nghiệp, bao gồm cả hai nhánh là hệ thống thông tin kế toán tài chính và hệ thống thông tin kế toán quản trị. Chất lƣợng của thông tin kế toán phục vụ cho công tác quản trị chi phí trong doanh nghiệp phụ thuộc lớn vào hệ thống thông tin kế toán tạo ra nó. Trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, khi công nghệ thông tin ngày càng có nhiều ảnh hƣởng sâu rộng đến quá trình điều hành, quản lý doanh nghiệp, đặc biệt là ảnh hƣởng đến hệ thống thông tin kế toán trong việc cung cấp thông tin nhanh và hữu ích cho nhà quản trị thì việc ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán là tất yếu với m i doanh nghiệp. Thực tế hiện nay giá thành than của Tập đoàn TKV ngày càng tăng cao, tại nhiều doanh nghiệp khai thác than vƣợt quá giá bán, dẫn đến giảm năng lực cạnh tranh và nguy cơ thua lỗ. Một trong những nguyên nhân chính là do công tác quản trị chi phí còn nhiều bất cập, yếu kém do hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí cung cấp thông tin chƣa đầy đủ, chính xác, kịp thời và chƣa đúng địa chỉ phục vụ cho quản trị chi phí và quyết định các vấn đề liên quan đến chi phí. Mặt khác, mặc dù các doanh nghiệp này đều nhận thấy vai tr của công tác quản trị chi ph cũng nhƣ ảnh hƣởng của thông tin kế toán đến việc ra quyết định, điều hành và quản lý chi phí của đơn vị song hệ thống thông tin kế toán trong các doanh nghiệp này chủ yếu mới cung cấp các thông tin kế toán tài ch nh mà chƣa cung cấp đƣợc các thông tin kế toán quản trị. Hơn nữa giữa các bộ phận trong doanh nghiệp chƣa có sự gắn kết chặt chẽ trong việc xử lý và cung cấp thông tin phục vụ quản trị chi phí do đó thông tin còn thiếu t nh đồng bộ, nhất quán. Ngoài ra các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam là loại doanh nghiệp sản xuất đặc thù với nhiều công đoạn sản xuất, phát sinh nhiều loại chi ph đ i hỏi phải có các phƣơng pháp xử lý và hạch toán chi phí theo từng công đoạn rất phức tạp, tiêu hao nhiều thời gian và công sức do đó ảnh hƣởng đến quá trình cung cấp thông tin (thiếu tính kịp thời). 2 Từ các phân tích trên, việc xây dựng hệ thống thông tin kế toán nhằm phục vụ công tác quản trị chi ph đƣợc đặt trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại là một yêu cầu cần thiết và có ý nghĩa to lớn đối với các doanh nghiệp, đặc biệt đáp ứng đƣợc yêu cầu của quản trị chi ph cũng nhƣ khắc phục đƣợc các hạn chế hiện tại trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam. Chính vì vậy tác giả đã lựa ch n đề tài “ Nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam” để tìm hiểu và nghiên cứu với mục đ ch xây dựng đƣợc hệ thống thông tin kế toán đầy đủ từ dữ liệu đầu vào, phƣơng pháp xử lý kế toán đến các báo cáo đầu ra cho cả hai nhánh kế toán tài chính và kế toán quản trị trong môi trƣờng ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại nhằm đáp ứng đƣợc yêu cầu quản trị chi phí trong doanh nghiệp khai thác than. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận án là xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí tại các doanh nghiệp khai thác than thuộc tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam đảm bảo cung cấp đầy đủ, kịp thời, đồng bộ thông tin kế toán tài chính và thông tin kế toán quản trị trên nền ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, phục vụ đắc lực cho công tác quản trị chi phí trong doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu chung của luận án là hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) Đối tƣợng nghiên cứu cụ thể là: - Cơ sở lý luận về xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. - Đặc điểm công nghệ sản xuất kinh doanh, đặc điểm tổ chức quản lý, công tác kế toán tại các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV chi phối việc quản trị chi phí. - Công tác quản trị chi phí, công tác tổ chức hệ thống thông tin kế toán trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV. - Hệ thống thông tin kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV - Những căn cứ xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ cho quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV. b. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian nghiên cứu: Hệ thống thông tin kế toán tại các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV. 3 - Về thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu, thu thập, thống kê, phân tích số liệu liên quan giai đoạn từ 2011 – 2016 - Về nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán với 3 phân hệ thông tin chi phí dự toán, thông tin chi phí thực hiện, thông tin phân tích và kiểm soát chi phí trong phạm vi thực hiện của kế toán:  Dữ liệu đầu vào (chứng từ, cơ sở dữ liệu)  Phƣơng pháp xử lý dữ liệu (các phƣơng pháp kế toán)  Thông tin đầu ra (báo cáo kế toán) 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục tiêu đã đặt ra ở trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài bao gồm: 1. Nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài luận án. 2. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp. 3. Kinh nghiệm nƣớc ngoài về xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí và rút ra bài h c cho Việt Nam. 4. Phân t ch, đánh giá thực trạng hệ thống thông tin kế toán nói chung và đặc biệt là thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV để thấy: - Những thông tin kế toán cần cho công tác quản trị chi phí trong doanh nghiệp khai thác than là những thông tin nào? - Đặc điểm tổ chức quản lý, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp khai thác than có ảnh hƣởng nhƣ thế nào tới tổ chức hệ thống thông tin kế toán và quản trị chi phí trong doanh nghiệp? - Hệ thống thông tin kế toán hiện tại của các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV đã đáp ứng đƣợc công tác quản trị chi ph đến đâu? - Cần phải xây dựng một hệ thống thông tin kế toán mới trong doanh nghiệp khai thác than nhƣ thế nào để có thể đáp ứng đƣợc yêu cầu quản trị chi phí trong các doanh nghiệp này? 5. Xây dựng hệ thống thông tin kế toán đáp ứng yêu cầu quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV. 5. Những kết quả đạt đƣợc và đóng góp mới của luận án Luận án đã đạt đƣợc các kết quả và đóng góp mới cả về lý luận và thực tiễn trong việc xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV nói riêng. Về lý luận: Luận án đã nghiên cứu hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về quản trị chi phí và hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí từ đó nhận diện thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong hệ thống thông tin quản lý của doanh nghiệp, chỉ 4 ra mối quan hệ và vai trò của hệ thống thông tin kế toán với công tác quản trị chi phí. Khẳng định sự cần thiết phải xây dựng hệ thống thông tin kế toán đảm bảo sự tích hợp, đầy đủ, chính xác, kịp thời, linh hoạt m i lúc m i nơi cho các doanh nghiệp Nghiên cứu các vấn đề về xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí theo các nội dung và chức năng của quản trị chi phí với ba phân hệ là hệ thống thông tin chi phí dự toán, hệ thống thông tin chi phí thực hiện và hệ thống thông tin kiểm soát và phân tích chi phí. Đặc biệt hơn nữa việc nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí tích hợp đầy đủ thông tin kế toán tài chính và thông tin kế toán quản trị trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, đáp ứng yêu cầu mới của xã hội trong điều kiện bùng nổ công nghệ thông tin nhƣ hiện nay. Về thực tiễn: Qua nghiên cứu thực trạng hệ thống thông tin kế toán hiện hành tại các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV luận án chỉ ra cho các doanh nghiệp này thấy vai trò, nhiệm vụ của hệ thống thông tin kế toán với công tác quản trị chi ph , đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu quản trị chi phí trong việc thu thập, xử lý và cung cấp thông tin kế toán hiện nay đồng thời cũng chỉ ra những tồn tại, hạn chế (về tính đầy đủ, kịp thời, chính xác, linh hoạt, đồng bộ) và nguyên nhân mà hệ thống chƣa đáp ứng đƣợc các yêu cầu của quản trị doanh nghiệp nói chung và quản trị chi phí nói riêng. Luận án khẳng định, để quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV hiệu quả cần xây dựng hệ thống thông tin kế toán mới khắc phục các hạn chế trên với đầy đủ thông tin kế toán tài chính và thông tin kế toán quản trị theo các chức năng của quản trị chi phí (bao gồm ba phân hệ: hệ thống thông tin chi phí dự toán, hệ thống thông tin chi phí thực hiện và hệ thống thông tin kiểm soát và phân tích chi phí). Ngoài ra luận án cũng chỉ ra để đảm bảo hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV hoạt động hiệu quả thì hệ thống này phải đƣợc xây dựng trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại. Với yêu cầu nhƣ vậy luận án đã xây dựng mô hình hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV theo các chức năng của quản trị chi phí và ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại theo hƣớng tích hợp các thông tin trong toàn bộ hệ thống đảm bảo cung cấp thông tin cho quản trị chi ph đầy đủ, kịp thời, chính xác, linh hoạt và đồng bộ. Cụ thể hơn luận án đã xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí với ba phân hệ: (1) Phân hệ thông tin chi phí dự toán, (2) Phân hệ thông tin chi phí thực hiện và (3) Phân hệ thông tin phân tích và kiểm soát chi phí theo các cấu thành của hệ thống là cơ sở dữ liệu đầu vào, quy trình xử lý và thông tin đầu ra. 5 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài luận án Ý nghĩa khoa học: Đề tài luận án đã góp phần bổ sung và làm phong phú cơ sở lý luận và khoa h c về xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu là tài liệu có giá trị tham khảo đối với các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV trong việc xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí. Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo cho h c tập, nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán nói chung và hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí nói riêng trong các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. 7. Kết cấu nội dung của luận án Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nƣớc về đề tài luận án. Chƣơng 2: Cơ sở lý luận, kinh nghiệm và phƣơng pháp nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. Chƣơng 3: Thực trạng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam. Chƣơng 4: Xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong các doanh nghiệp khai thác than thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam. 8. Lời cảm ơn Luận án đƣợc hoàn thành ngoài sự cố gắng của bản thân, nghiên cứu sinh đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của rất nhiều thầy cô giáo, các nhà khoa h c, các chuyên gia về lĩnh vực nghiên cứu đặc biệt là sự hƣớng dẫn tận tình và tâm huyết của các thầy cô trong tiểu ban hƣớng dẫn: TS Nguyễn Văn Hải và TS Nguyễn Thị B ch Ng c. Ngoài ra trong quá trình thực hiện luận án nghiên cứu sinh cũng nhận đƣợc sự trợ giúp từ ph a các doanh nghiệp khai thác than thuộc TKV trong việc thu thập số liệu thực tế cho luận án. Nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy cô hƣớng dẫn, các thầy cô giáo trong Khoa Kinh tế - QTKD trƣờng Đại h c Mỏ - Địa chất, các nhà khoa h c, các chuyên gia cũng nhƣ các doanh nghiệp khai thác than trong Tập đoàn đã giúp đỡ nghiên cứu sinh hoàn thành luận án của mình. 6 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC VỀ ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu 1.1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Ngày nay, trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, thông tin đƣợc cung cấp bởi hệ thống thông tin ngày càng hiện đại. Hệ thống thông tin kế toán cũng đƣợc ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại từ khâu ghi nhận, xử lý và cung cấp thông tin, hệ thống này ngày càng đóng vai tr quan tr ng trong các tổ chức. Nó là thành phần không thể thiếu hỗ trợ cho nhà quản trị trong việc điều hành, quản lý hoạt động và giữ vị trí quan tr ng trong sự thành bại của tổ chức. Trên thế giới, các vấn đề về hệ thống thông tin kế toán không còn là mới mẻ, nhất là ở các nƣớc phát triển, hệ thống thông tin kế toán đã ngày càng hoàn thiện từ cuối thế kỷ 20. Đến nay hệ thống thông tin kế toán đã trở thành tất yếu không thể thiếu trong các doanh nghiệp cũng nhƣ các tổ chức kinh tế trong xã hội, đã có nhiều tài liệu, bài viết nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán. Với các nội dung nghiên cứu của luận án, tổng quan các vấn đề nghiên cứu liên quan đƣợc chia thành 3 nhóm: 1.1.1.1 Các nghiên cứu liên quan đến xây dựng hệ thống thông tin kế toán Trên thế giới, nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán đã đƣợc phát triển mạnh mẽ vào những năm 90 trở lại đây và đã đƣợc ứng dụng khá phổ biến ở các nƣớc phát triển, nó đƣợc coi nhƣ là công cụ quan tr ng trong quản lý doanh nghiệp nói chung và quản lý tài chính nói riêng. Hiện nay nghiên cứu về lĩnh vực này đã có nhiều công trình mang tính lý thuyết của nhiều tác giả đã công bố và đƣợc sử dụng rộng rãi trên thế giới. Tiêu biểu cho các nghiên cứu này là một số công trình nghiên cứu của các tác giả nhƣ: Accounting Information System – Ulric J.Gelinas, Jr.Steve G.Sutton, Thomson Learning – 2002) [56]; Accounting Information System – Basic Concept and Current Issues – Robert L.Hurt, Mc Graw – Hill/Irwin – 2010, [53]; Accounting Information System – Barry E. Cushing, Marshall B. Romney, Addision. Wesley Publ.comp - 2010. [40]; Accounting Information Technology and Business Solution – Hollander, Dena and Cherrington.[46] Nhìn chung các tài liệu trên đều nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán theo hƣớng nghiên cứu sâu về cách xây dựng thiết lập một hệ thống thông tin kế toán với đầy đủ từ xây dựng cơ sở dữ liệu ban đầu đến ghi nhận dòng thông tin phát sinh theo các chu trình kế toán nhƣ chu trình doanh thu, chu trình chi ph , chu trình sản xuất, kiểm soát hệ thống thông tin kế toán, phân tích và thiết kế hệ thống thông tin kế toán, hƣớng dẫn thực hiện và vận hành hệ thống thông tin kế toán từ cài đặt khai báo ban đầu đến xử lý các nghiệp vụ và khai thác thông tin trong phần mềm. Theo cách nghiên cứu này vấn đề đƣợc tập trung chủ yếu vào việc thiết lập hệ thống thông tin, về việc xây dựng cấu trúc phần mềm ứng dụng trong kế toán và thiên nhiều về lĩnh 7 vực của công nghệ thông tin. Nhƣ vậy hệ thống thông tin theo nghiên cứu này phải bao gồm toàn bộ quá trình xây dựng cơ sở dữ liệu đầu vào đầu ra trong sự kiểm soát chặt chẽ của hệ thống và thiết kế phần mềm để đáp ứng yêu cầu đó. Ngoài ra theo các tài liệu này hệ thống thông tin kế toán đƣợc nói đến chủ yếu tập trung vào hệ thống thông tin kế toán tài ch nh chƣa có sự kết hợp với hệ thống thông tin kế toán quản trị. Với đề tài của luận án, xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí đ i hỏi hệ thống thông tin kế toán phải bao gồm cả thông tin kế toán tài chính và thông tin kế toán quản trị đặc biệt là các thông tin phục vụ cho quản trị chi phí. Nhƣ vậy dựa vào cơ sở của việc xây dựng hệ thống thông tin kế toán nói chung ở các tài liệu này NCS sẽ tiến hành nghiên cứu xây dựng hệ thống thông tin kế toán với đầy đủ cả thông tin kế toán tài chính và thông tin kế toán quản trị để phục vụ cho công tác quản trị chi phí trong doanh nghiệp. Theo nghiên cứu của Laudon, JP (2003), trong nghiên cứu “Management Information System, Orgnization and Technology"[48], hệ thống thông tin kế toán đƣợc xác định gồm tập hợp con ngƣời, thiết bị, các chƣơng trình phần mềm ứng dụng, dữ liệu lƣu trữ và các phƣơng pháp xử lý, tổ chức dữ liệu, mạng kết nối và quá trình thiết lập thông tin về tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp cho ngƣời sử dụng. Xây dựng hệ thống thông tin kế toán phải bắt nguồn từ việc xây dựng các thành phần của hệ thống thông tin trên. Tuy nhiên lại không đề cập đến các yêu cầu của hệ thống thông tin kế toán đối với các yêu cầu quản lý trong doanh nghiệp có mối quan hệ nhƣ thế nào để làm cơ sở cho việc xây dựng hệ thống thông tin kế toán đáp ứng đƣợc mục tiêu quản trị của doanh nghiệp. Ngoài ra, các nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán là chủ đề đƣợc nghiên cứu khá phổ biến trên thế giới hiện nay do đó có riêng một tạp chí chuyên nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán đó là Tạp chí quốc tế về hệ thống thông tin kế toán (The International journal of Accounting Information Systems). Các bài viết trên tạp ch này đều có chất lƣợng quốc tế và có giá trị tham khảo lớn nhƣ: Bài “Extending Accounting Information Systems research to management accounting and control issues: A research note” The International journal of Accounting Information Systems, (Volume 12, March 2011) Murkus Granlund [52]. Bài viết này đề cập đến việc mở rộng nghiên cứu hệ thống thông tin kế toán đến kế toán quản trị và các vấn đề kiểm soát. Mục đ ch ch nh của bài viết là thảo luận tình hình nghiên cứu về các quan hệ giữa kiểm soát nội bộ và kế toán quản trị đặc biệt là trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin. Bài viết nghiên cứu làm thế nào để hiểu mối quan hệ này cũng nhƣ những biến đổi trong đó, cần thiết phải mở rộng phạm vi các lý thuyết và các phƣơng pháp ứng dụng trong hệ thống thông tin kế toán, làm thế nào để công nghệ thông tin đƣợc thiết kế thích nghi với yêu cầu của quản lý và kiểm soát. Đây cũng là một bài viết liên quan khá gần gũi với đề tài luận án của NCS tuy nhiên trong 8 khuôn khổ bài báo, bài viết mới chỉ gợi mở các ý tƣởng mà chƣa thật sự giải quyết đƣợc các vấn đề đặt ra một cách cụ thể do đó chỉ dừng lại ở việc nêu và đặt vấn đề. 1.1.1.2 Các nghiên cứu liên quan đến hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí Nghiên cứu về hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí tại các nƣớc đang phát triển, cụ thể ứng dụng ở Việt Nam đã có nghiên cứu của một nhóm nhà khoa h c Mỹ là Michele Pomberg, Hamid Pourjalali, Shirley Daniel và Marinilka Barros năm 2012 trong nghiên cứu “Management Accounting Information System, a case of a developing country: Vietnam”[51]. Ở nghiên cứu này các tác giả đã khảo sát công tác kế toán quản trị chi phí tại một số bệnh viện ở Hà Nội và các tỉnh lân cận, tìm hiểu công tác quản lý chi phí và nhu cầu thông tin về chi phí của các nhà quản lý cũng nhƣ khả năng cung cấp thông tin chi phí từ hệ thống thông tin kế toán. Nghiên cứu này cũng đã chỉ ra đƣợc sự cần thiết và vai trò của hệ thống thông tin kế toán trong việc cung cấp thông tin phục vụ quản trị chi ph trong đơn vị. Tuy nhiên nghiên cứu này tại các bệnh viện là đơn vị cung cấp dịch vụ công do đó có nhiều điểm khác so với đơn vị sản xuất kinh doanh. Chính vì vậy các nghiên cứu này chỉ có thể kế thừa về mặt lý thuyết mà không thể vận dụng thực tế cho các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp khai thác than nói riêng. Ngoài ra liên quan đến xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí phù hợp với điều kiện cụ thể của doanh nghiệp đƣợc giải quyết trong công trình nghiên cứu của Gerdin/ Accounting, Orgnizations and Society 30 (2005) “Management Accounting System design in manufacturing departments: an empirical investigation using a multiple contingencies approach” [44]. Nghiên cứu này đã khảo sát trên 100 doanh nghiệp thuộc các ngành nghề kinh doanh khác nhau trên thế giới để phân tích các nhân tố ảnh hƣởng đến tổ chức hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí và chỉ ra nhân tố chủ yếu tác động đến việc thiết kế hệ thống thông tin kế toán là cấu trúc bộ máy quản lý và mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau giữa các bộ phận chức năng, các ph ng ban trong doanh nghiệp. Tuy nhiên để xây dựng hệ thống thông tin kế toán phục vụ quản trị chi phí trong doanh nghiệp, ngoài các nhân tố trên còn nhiều nhân tố khách quan và chủ quan khác cũng sẽ tác động lớn đến công tác này, cái mà tác giả sẽ đề cập đầy đủ hơn trong luận án. 1.1.1.3 Các nghiên cứu liên quan đến tích hợp hệ thống thông tin kế toán Xây dựng hệ thống thông tin kế toán trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại hay ứng dụng phần mềm tích hợp là giải pháp nhiều doanh nghiệp trên thế giới đã ứng dụng thành công. Với việc sử dụng phần mềm tích hợp trong quản lý doanh nghiệp nói chung và công tác kế toán nói riêng giúp doanh nghiệp tích hợp các hoạt động của mình trên cùng một hệ thống từ đó xử lý và cung cấp thông tin cho các đối tƣợng theo yêu cầu khác nhau. Liên quan đến vấn đề này cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu và công bố trên thế giới nhƣ: “Management accounting and integrated information systems: A literature review” The International journal of