Tài liệu Nghiên cứu xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý vùng phía nam thủ đô viêng chăn, công hòa dân chủ nhân dân lào

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHOUTHONE THAMMAVONG NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH CƠ CẤU SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP HỢP LÝ VÙNG PHÍA NAM THỦ ĐÔ VIÊNG CHĂN, CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHOUTHONE THAMMAVONG NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH CƠ CẤU SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP HỢP LÝ VÙNG PHÍA NAM THỦ ĐÔ VIÊNG CHĂN, CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 9.85.01.03 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Quang Học TS. Nguyễn Quang Dũng HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ bất cứ học vị nào khác. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận án Phouthone THAMMAVONG i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ đạo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến: + PGS.TS. Nguyễn Quang Học, Học viện Nông nghiệp Việt Nam và TS. Nguyễn Quang Dũng, Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp, là những người thầy hướng dẫn tận tình, chỉ dạy, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án. + Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, tập thể các thầy cô thuộc Bộ môn Quy hoạch đất đai, Khoa Quản lý đất đai, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã giúp đỡ, đóng góp ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. + Tập thể Lãnh đạo và Nghiên cứu viên - Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp, Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đã giúp đỡ, hỗ trợ tôi trong thời gian tôi thực hiện nghiên cứu. + Tập thể Lãnh đạo Trung tâm Điều tra và Quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp Cục Quản lý đất Nông nghiệp, Bộ Nông Lâm nghiệp Lào; Sở Nông Lâm nghiệp Thủ đô Viêng Chăn, Phòng Nông Lâm nghiệp huyện Hatxaifong, huyện Xaysettha và các gia đình tham gia mô hình tại địa bàn nghiên cứu, đã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu. + Xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình và bạn bè đã động viên hỗ trợ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Nghiên cứu sinh Phouthone THAMMAVONG ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng .............................................................................................................. viii Danh mục hình .................................................................................................................. x Trích yếu luận án ............................................................................................................. xi Thesis abstract................................................................................................................ xiii Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. TÍnh cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................ 2 1.3. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 2 1.4. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 3 1.5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ................................................. 3 1.5.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................. 3 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................................... 3 Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 4 2.1. Cơ sở lý luận về sử dụng đất nông nghiệp ............................................................ 4 2.1.1. Khái niệm về đất nông nghiệp .............................................................................. 4 2.1.2. Vai trò của đất trong sản xuất nông nghiệp .......................................................... 5 2.1.3. Sử dụng đất nông nghiệp ...................................................................................... 6 2.1.4. Sử dụng đất nông nghiệp bền vững .................................................................... 11 2.2. Cơ sở thực tiễn trong sử dụng đất nông nghiệp .................................................. 15 2.2.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam .......................... 15 2.2.2. Tình hình quản lý và sử dụng đất nông nghiệp ở CHDCND Lào ...................... 21 2.3. Phương pháp luận về xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý ............. 25 2.3.1. Khái niệm về cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp ................................................... 25 2.3.2. Cơ sở lý luận và khoa học trong sử dụng đất nông nghiệp hợp lý ..................... 25 2.3.3. Đánh giá đất đai trong sử dụng đất nông nghiệp ................................................ 27 2.4. Nhận xét chung và định hướng nghiên cứu ........................................................ 47 2.4.1. Nhận xét chung về tổng quan tài liệu ................................................................. 47 2.4.2. Định hướng nghiên cứu ...................................................................................... 48 iii Phần 3. Nội dung va phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................... 49 3.1. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................... 49 3.1.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội liên quan đến sử dụng đất nông nghiệp của vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ........................................ 49 3.1.2. Đánh giá thực trạng sử dụng đất vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ............... 49 3.1.3. Đánh giá phân hạng thích hợp đất đai ................................................................ 49 3.1.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn .................................................................................................... 49 3.1.5. Đánh giá một số mô hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn .................................................................................... 50 3.1.6. Đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý và các giải pháp sử dụng đất nông nghiệp ................................................................................................... 50 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 50 3.2.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu thứ cấp ................................................ 50 3.2.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................................... 50 3.2.3. Phương pháp điều tra nông hộ ............................................................................ 51 3.2.4. Phương pháp điều tra bổ sung và chỉnh lý bản đồ đất ........................................ 52 3.2.5. Phương pháp đánh giá phân hạng thích hợp đất đai ........................................... 53 3.2.6. Phương pháp xây dựng bản đồ ........................................................................... 53 3.2.7. Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất ...................................................... 54 3.2.8. Phương pháp xây dựng mô hình sử dụng đất ..................................................... 56 3.2.9. Phương pháp mô hình toán tối ưu đa mục tiêu ................................................... 56 3.2.10. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................................. 57 Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 58 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn liên quan đến đề tài ............................................................................................. 58 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................... 58 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.................................................................................... 62 4.1.3. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ............................................................................................. 66 4.2. Đánh giá thực trạng sử dụng đất vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ............... 67 4.2.1. Hiện trạng sử dụng đất vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn.............................. 67 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất nông lâm nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ......................................................................................................... 68 4.2.3. Biến động sử dụng đất nông lâm nghiệp ............................................................ 70 iv 4.2.4. Hiện trạng các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn .................................................................................................... 71 4.3. Đánh giá phân hạng thích hợp đất đai ................................................................ 75 4.3.1. Điều tra bổ sung và chỉnh lý bản đồ đất ............................................................. 75 4.3.2. Xây dựng bản đồ đơn vị đất đai .......................................................................... 81 4.3.3. Phân hạng thích hợp đất đai của các loại sử dụng đất ........................................ 89 4.4. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất của các loại/kiểu sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn .............................................. 94 4.4.1. Hiệu quả kinh tế của các kiểu sử dụng đất ......................................................... 95 4.4.2. Hiệu quả xã hội của các kiểu sử dụng đất ........................................................... 98 4.4.3. Hiệu quả môi trường của các kiểu sử dụng đất .............................................. 101 4.4.4. Đánh giá chung hiệu quả sử dụng đất ............................................................... 105 4.5. Đánh giá một số mô hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ........................... 108 4.5.1. Mô hình 1: 2 lúa (lúa mùa mưa - lúa mùa khô) ................................................ 108 4.5.2. Mô hình 2: Lúa - rau màu (1 lúa mùa mưa - 2 rau mùa khô) ........................... 112 4.5.3. Mô hình 3: Chuyên rau (1 rau mùa mưa - 2 rau mùa khô) ............................... 116 4.5.4. Mô hình 4: cây ăn quả (hồng xiêm) .................................................................. 120 4.5.5. Đánh giá chung về kết quả theo dõi các mô hình ............................................. 121 4.5.6. Nhận xét chung về thuận lợi và khó khăn trong sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ..................................................... 122 4.6. Đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý và các giải pháp sử dụng đất nông nghiệp ................................................................................................. 124 4.6.1. Đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý ............................................... 124 4.6.2. Một số giải pháp sử dụng đất nông nghiệp hợp lý và hiệu quả ........................ 138 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 141 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 141 5.2. Kiến nghị........................................................................................................... 143 Danh mục các công trình đã công bố liên quan đến luận án ........................................ 144 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 145 Phụ lục .......................................................................................................................... 154 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ADB Asian Development Bank - Ngân hàng Phát triển châu Á ASEAN Association of Southeast Asian Nations - Hiệp hội các nước Đông Nam Á ASEM Asia Europe Meeting - Hội nghị thượng đỉnh Á - Âu BS Base Saturation - Độ no bazơ BVTV Bảo vệ thực vật CEC Cation Exchange Capacity - Dung tích hấp thu CHDCND Cộng hòa Dân chủ Nhân dân CHXHCN Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa CLĐ Công lao động CNNN Công nghiệp ngắn ngày CPTG Chi phí trung gian ĐGĐĐ Đánh giá đất đai DTĐT Diện tích điều tra DTTN Diện tích tự nhiên ĐVĐĐ Đơn vị đất đai DVP Dịch vụ phí FAO Food and Agriculture Organization - Tổ chức Nông Lương Thế giới GB Giá bán sản phẩm GDP Gross Domestic Product - Tổng sản phẩm quốc nội GIS Geographic Information System - Hệ thống Thông tin Địa lý GTGT Giá trị gia tăng GTSX Giá trị sản xuất HC Hữu cơ HQĐV Hiệu quả đồng vốn IUCN Hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên Quốc tế K Kip Lào KSD Không sử dụng LĐ Lao động LMU Land Mapping Unit - Đơn vị bản đồ đất đai LUR Land Use Requirement - Yêu cầu sử dụng đất vi Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt LUT Land Use Type- Loại sử dụng đất LV Lãi vay ngân hàng MĐCP Mức độ che phủ đất NN Nông nghiệp NN và PTNN Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NXB Nhà xuất bản OC Organic Carbon - Cacbon hữu cơ OM Organic Matter - Hàm lượng hữu cơ QCVN Quy chuẩn Việt Nam QH và TKNN Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp SDĐ Sử dụng đất SL Sản lượng SXNN Sản xuất nông nghiệp TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TM Trong định mức khuyến cáo TN và MT Tài nguyên và Môi trường UBND Ủy ban Nhân dân UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc) USAID United States Agency International Development - Cơ quan viện trợ quốc tế Hoa Kỳ USD United States Dollar - Tiền đô la Mỹ VC Chi phí vật chất VNĐ Đồng Việt Nam WCED World Commission on Environment and Development - Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển WHO World Health Organization - Tổ chức Y tế thế giới WRB World Reference Base for Soil Resources - Tham chiếu Tài nguyên đất Thế giới vii DANH MỤC BẢNG TT 2.1. Tên bảng Trang Diện tích đất bị thoái hóa trên thế giới ............................................................. 16 2.2. Nguyên nhân chính gây thoái hóa đất trên thế giới .......................................... 17 2.3. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp Việt Nam năm 2015 ............................... 18 2.4. Cơ cấu sản phẩm quốc nội (GDP) của CHDCND Lào năm 2015 - 2016 ........ 22 2.5. Hiện trạng đất sản xuất nông nghiệp CHDCND Lào năm 2016 ...................... 23 2.6. Hiện trạng các loại cây trồng CHDCND Lào năm 2016 .................................. 24 3.1. Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế (Tính cho 1 ha) ..................... 54 3.2. Phân cấp chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội (Tính cho 1 ha) ............................. 55 3.3. Phân cấp chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường............................................... 56 4.1. Dân số, lao động vùng nghiên cứu giai đoạn 2005 - 2016 ............................... 64 4.2. Hiện trạng sử dụng đất vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn năm 2016 .......... 67 4.3. Hiện trạng sử dụng đất nông lâm nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn năm 2016 ................................................................................................. 68 4.4. Tình hình biến động sử dụng đất nông lâm nghiệp giai đoạn 2005 - 2016 ...... 70 4.5. Hiện trạng các loại/kiểu sử dụng đất sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn .................................................................................. 72 4.6. Diện tích các loại đất của hai huyện vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn ....... 76 4.7. Các yếu tố và chỉ tiêu phân cấp xây dựng bản đồ đơn vị đất đai ..................... 82 4.8. Diện tích đất theo địa hình tương đối ............................................................... 83 4.9. Diện tích đất theo độ dày tầng đất .................................................................... 83 4.10. Diện tích đất theo thành phần cơ giới ............................................................... 83 4.11. Diện tích đất theo chế độ tưới........................................................................... 84 4.12. Diện tích đất theo chế độ tiêu ........................................................................... 84 4.13. Các đặc tính của các đơn vị đất đai .................................................................. 86 4.14. Thống kê các đơn vị đất đai theo loại đất ......................................................... 88 4.15. Đánh giá mức độ thích hợp đất đai của các LUT ............................................. 91 4.16. Tổng hợp kết quả phân hạng thích hợp đất đai hiện tai .................................... 93 4.17. Tổng hợp diện tích thích hợp đất đai của các LUT .......................................... 94 4.18. Hiệu quả kinh tế của các loại/kiểu sử dụng đất (tính cho 1 ha) ........................ 96 viii 4.19. Tổng hợp hiệu quả kinh tế của các loại/kiểu sử dụng đất................................. 97 4.20. Hiệu quả xã hội của các loại/kiểu sử dụng đất (tính cho 1 ha) ......................... 99 4.21. Tổng hợp hiệu quả xã hội của các loại/kiểu sử dụng đất ................................ 100 4.22. Hiệu quả môi trường của các loại/kiểu sử dụng đất (tính cho 1 ha) ............... 102 4.23. Tổng hợp hiệu quả môi trường của các loại/kiểu sử dụng đất ........................ 103 4.24. Tổng hợp hiệu quả sử dụng đất của các loại/kiểu sử dụng đất ....................... 106 4.25. Đánh giá chung hiệu quả sử dụng đất của các loại/kiểu sử dụng đất ............. 107 4.26. Hiệu quả kinh tế của mô hình 1 - điểm 1: Lúa mùa mưa - lúa mùa khô (2015-2016) .................................................................................................... 109 4.27. Hiệu quả kinh tế của mô hình 1 - điểm 2: Lúa mùa mưa - lúa mùa khô (2015-2016) .................................................................................................... 111 4.28. Hiệu quả kinh tế của mô hình 2 - điểm 1: Lúa mùa mưa - cải thảo - dưa chuột mùa khô (2015-2016) ........................................................................... 113 4.29. Hiệu quả kinh tế của mô hình 2 - điểm 2: Lúa mùa mưa - cải thảo - dưa chuột mùa khô (2015-2016) ........................................................................... 115 4.30. Hiệu quả kinh tế của mô hình 3 - điểm 1: Sà lách mùa mưa - dưa chuột cải ngồng mùa khô (2015-2016) ..................................................................... 117 4.31. Hiệu quả kinh tế của mô hình 3 - điểm 2: Sà lách mùa mưa - dưa chuột cải ngồng mùa khô (2015-2016) ...................................................................... 119 4.32. Hiệu quả kinh tế của mô hình cây ăn quả (hồng xiêm) (2015-2016) ............. 121 4.33. Giá trị hệ số của các hàm mục tiêu ................................................................. 127 4.34. Tổng hợp nhóm đơn vị đất đai theo mức độ phân hạng thích hợp đất đai tương lai .......................................................................................................... 129 4.35. Tổng hợp diện tích phân hạng thích hợp đất đai ............................................ 130 4.36. Kết quả giải bài toán tối ưu đa mục tiêu huyện Hatxaifong ........................... 132 4.37. Kết quả giải bài toán tối ưu đa mục tiêu huyện Xaysettha ............................. 132 4.38. Kết quả giải bài toán tối ưu đa mục tiêu toàn vùng ........................................ 132 4.39. Diện tích và cơ cấu các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp đề xuất cho vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn đến 2025 ........................................ 133 4.40. Diện tích và cơ cấu sử dụng đất nông lâm nghiệp đề xuất cho vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn đến năm 2025 ........................................................ 136 ix DANH MỤC HÌNH TT 2.1. Tên hình Trang Sơ đồ quy trình đánh giá đất đai theo FAO ........................................................ 30 2.2. Tiến trình đánh giá đất đai .................................................................................. 31 4.1. Sơ đồ vị trí của vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn.......................................... 58 4.2. Số liệu về nhiệt độ, lượng mưa và độ ẩm không khí trung bình tháng của vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn giai đoạn 2005-2015 ................................. 60 4.3. Cơ cấu kinh tế của vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn năm 2016 ................... 63 4.4. Cơ cấu hiện trạng sử dụng đất nông lâm nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn năm 2016 ........................................................................................ 69 4.5. Tình hình biến động đất nông lâm nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn giai đoạn 2005 - 2016 ................................................................................ 71 4.6. Ảnh mô hình lúa mùa mưa - lúa mùa khô tại huyện Hatxaifong...................... 109 4.7. Ảnh mô hình lúa mùa mưa - lúa mùa khô tại huyện Xaysettha........................ 111 4.8. Ảnh mô hình lúa mùa mưa - rau mùa khô tại huyện Hatxaifong ..................... 113 4.9. Ảnh mô hình lúa mùa mưa - rau mùa khô tại huyện Xaysettha ....................... 115 4.10. Ảnh mô hình chuyên rau tại huyện Hatxaifong ................................................ 116 4.11. Ảnh mô hình chuyên rau tại huyện Xaysettha .................................................. 118 4.12. Ảnh mô hình cây ăn quả (hồng xiêm) tại huyện Hatxaifong ............................ 120 4.13. Cơ cấu các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp đề xuất .............................. 134 4.14. Chu huyển đất sản xuất nông nghiệp theo loại sử dụng đất.............................. 135 4.15. Cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp đề xuất .......................................................... 137 x TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Phouthone THAMMAVONG Tên luận án: Nghiên cứu xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, Công hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Chuyên ngành: Quản lý đất đai. Mã số: 9.85.01.03. Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Mục đích nghiên cứu - Đánh giá thực trạng sử dụng đất, tiềm năng đất sản xuất nông nghiệp và đất có khả năng sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn. - Đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý phục vụ sản xuất nông nghiệp trên vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp điều tra và thu thập các thông tin, số liệu sơ cấp, thứ cấp và phỏng vấn trực tiếp nông hộ. - Sử dụng các phương pháp khảo sát thực địa, lấy mẫu đất, phân tích đất để chỉnh lý bản đồ thổ nhưỡng. - Đánh giá phân hạng thích hợp đất đai theo phương pháp của FAO. - Phân tích thống kê, xử lý số liệu và tổng hợp để đánh giá thực trạng và hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp đối với các LUT và các mô hình theo dõi. - Theo dõi một số mô hình sản xuất thực tế nhằm kiểm chứng các kết quả đánh giá, khảo sát, điều tra nông hộ về hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. - Sử dụng phương pháp đánh giá đất đai theo FAO, mô hình toán tối ưu đa mục tiêu làm cơ sở để đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý. Kết quả chính và kết luận - Kết quả đánh giá cho thấy, vùng nghiên cứu có điều kiện về khí hậu, đất đai, nhân lực, cơ sở hạ tầng... tương đối thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là sản xuất nông nghiệp, đa dạng hóa cây trồng, gia tăng các loại cây trồng hàng hóa. Đời sống của dân ngày càng được cải thiện tốt hơn. Tuy nhiên, so với những thuận lợi và tiềm năng sẵn có của vùng thì nhịp độ phát triển kinh tế chưa cao lắm và chưa đồng bộ, sản xuất nông nghiệp chủ yếu là độc canh cây lúa nước và lao động nông nghiệp tuy dồi dào nhưng chưa qua lớp tập huấn đào tạo về kỹ thuật sản xuất. - Vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn có diện tích đất nông nghiệp là 12.827,03 ha, trong đất, đất SXNN chiếm diện tích lớn nhất với 11.011,39 ha, chiếm 85,85% diện tích đất nông nghiệp; đất nuôi trồng thủy sản 936,44 ha, chiếm 7,26% diện tích đất nông nghiệp; đất nông nghiệp khác 879,20 ha, chiếm 6,81% diện tích đất nông nghiệp. Kết quả điều tra đã xác định được 5 loại sử dụng đất chính gồm: 1 vụ lúa (LUT1), 2 vụ lúa xi (LUT2), lúa - rau, màu (LUT3), chuyên rau, màu (LUT4) và chuyên cây ăn quả (LUT5) với 15 kiểu sử dụng đất. - Kết quả xây dựng bản đồ đơn vị đất đai cho thấy vùng nghiên cứu có 35 đơn vị đất đai (LMU) với LMU có diện tích lớn nhất là 3.083,71 ha và LMU có diện tích nhỏ nhất là 12,54 ha. Kết quả phân hạng thích hợp đất đai cho 5 loại sử dụng đất chính như sau: LUT1 và LUT2 nhiều nhất là ở mức S3 có 13.033,54 ha, ở mức S2 có 9.384,05 ha và mức S1 là ít nhất có 3.083,71 ha; diện tích không thích hợp (N) là 432,91 ha; LUT3 ở mức S3 là nhiều nhất có 16.451,77 ha, mức S2 có 7.592,59 ha, ở mức S1 không có; LUT4 ở mức S3 chiếm diện tích lớn nhất là 20.437,07 ha, ở mức S2 có 3.607,29 ha và không có mức S1; LUT5 ở mức S3 là nhiều nhất có 13.295,39 ha, ở mức S2 có 6.042,12 ha và không có S1. - Kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng đất SXNN của các LUT tại vùng nghiên cứu cho kết quả từ cao đến trung bình và có thể sắp xếp theo thứ tự từ cao xuống thấp như sau: về hiệu quả kinh tế LUT4, LUT3, LUT5, LUT2, LUT1; hiệu quả xã hội cao nhất là LUT4, tiếp đến LUT3, LUT2, LUT1, LUT5 theo thứ tự; hiệu quả môi trường đạt mức trung bình đến cao. Đánh giá chung trên cả 3 mặt kinh tế, xã hội và môi trường cho thấy LUT4 có hiệu quả cao nhất với số điểm trung bình là 25 điểm, tiếp đó là LUT3 với số điểm là 23 điểm, LUT2 với số điểm là 19 điểm và cuối cùng là LUT1 và LUT5 với số điểm là 18 điểm. - Kết quả theo dõi các mô hình đã xác định: về hiệu quả kinh tế xếp theo thứ tự từ cao xuống thấp là mô hình 3 (sà lách mùa mưa - dưa chuột mùa khô - cải ngồng mùa khô), mô hình 2 (lúa mùa mưa - cải thảo mùa khô - dưa chuột mùa khô), mô hình 4 (hồng xiêm), mô hình 1 (lúa mùa mưa - lúa mùa khô); về hiệu quả xã hội, mô hình 3 cho hiệu quả cao nhất, tiếp đến các mô hình 2, mô hình 1 và mô hình 4; về hiệu quả môi trường của các mô hình được đánh giá từ cao xuống thấp là mô hình 1, mô hình 2, mô hình 4, mô hình 3. - Từ các cơ sở đánh giá đất đai, hiệu quả sử dụng đất và kết quả giải bài toán tối ưu đa mục tiêu đã đề xuất được cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý cho vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn như sau: đất sản xuất nông nghiệp có 12.639,10 ha (chiếm 87,44% diện tích đất nông nghiệp), trong đất sản xuất nông nghiệp, đất trồng lúa có 9.376,75 ha, đất trồng cây hàng năm khác 2.190,63 ha, đất trồng cây ăn quả 1.071,72 ha; đất nuôi trồng thủy sản 936,44 ha (6,48%); đất nông nghiệp khác 879,20 ha (6,08%). Diện tích LUT 1 vụ lúa 3.766,30 ha (chiếm 30,47% diện tích LUT chính); 2 vụ lúa 4.190,00 ha (33,90%); lúa - rau màu 1.420,45 ha (11,49%); chuyên rau màu và cây công nghiệp ngắn ngày 1.910,56 ha (15,46%); cây ăn quả 1.071,72 ha (8,67%). Để thực hiện được cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý, luận án đã đề xuất 5 giải pháp bao gồm: giải pháp về chính sách, giải pháp quy hoạch và quản lý sử dụng đất, giải pháp kỹ thuật, giải pháp tuyên truyền và giải pháp thị trường tiêu thụ sản phẩm. Các kết quả nghiên cứu của luận án đã làm rõ cơ sở khoa học và thực tiễn xác định diện tích và cơ cấu sử dung đất nông nghiệp hợp lý góp phần thực hiện thành công chiến lược phát triển nông nghiệp của địa phương. xii THESIS ABSTRACT PhD candidate: Phouthone THAMMAVONG Thesis title: Study on the determination of rational agricultural land use structure for Southern Vientiane capital, Lao People’s Democratic Republic. Major: Land Management Code: 9.85.01.03 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives - To assess the current status and land suitability for some major land use types and land use efficiency of land use types in the Southern part of Vientiane Capital. - To propose a rational agricultural land use structure and some solutions to use agricultural land reasonably and efficiently. Materials and Methods - Method of survey and collection of information, primary and secondary data, and interviews households. - Methods of field survey, soil sampling, soil analysis to revise the soil map. - Assess the land suitability by FAO methodology. - Statistical analysis, data processing and aggregation to assess the current state and effectiveness of agricultural land use for LUTs and monitoring models. - Monitor some real production models to verify the results of household assessment and surveys on economic, social and environmental benefits. - Use FAO land evaluation methodology to assess the land suitability and propose appropriate agricultural land use. Main findings and conclusions - The research results showed that the research area had favourable land, human resources, infrastructure conditions for socio-economic development, especially for agricultural development, the diversity of plants, increasing commercial plants. The life of the people had been improved. - The Southern area of Vientiane capital had agricultural land area of 12,827.03 ha, of which, agricultural production land area was greatest of 11,011.39 ha, accounted for 85.85% of agricultural land; aquacultural land area was 936.44 ha, accounted for 7.26% agricultural land; other agricultural land area was 879,20 ha, accounted for 6.81% agricultural land. Survey results determined 5 main land use types: 1 rice (LUT1), 2 rice (LUT2), rice - vegetable, cash crop (LUT3), vegetable - cash crop (LUT4), and fruit tree (LUT5) with 15 sub-land use types. - The results of land unit mapping showed that there were 35 land units (LMU), LMU having the largest area of 3,083.71 ha and LMU having the smallest area of 12.54 xiii ha. The results of classification of land suitability for the five main land use types were as follows: LUT1 and LUT2 were highest at S3 level of 13,033.54 ha, S2 level of 9,384.05 ha and S1 level of 3,083.71 hectares - smallest; The area was not suitable (N) of 432.91 ha; LUT3 at S3 level was highest at 16,451.77 ha, S2 level at 7,592.59 ha, S1 level was not available; LUT4 at S3 level occupied the largest area of 20,437.07 ha, S2 level at 3,607.29 ha and no S1 level; LUT5 at S3 level was the highest at 13,295.39 ha, at S2 level of 6,042.12 ha and no S1 level. - The results of agricultural production land use efficiency assessment of LUTs were from high to medium and can be ranked from high to low as follows: of economic efficiency: LUT4, LUT3, LUT5, LUT2, LUT1; The highest social effect was LUT4, followed by LUT3, LUT2, LUT1, LUT5 in order; Environmental efficiency was from moderate to high. Overall assessment on all three aspects of economy, society and environment showed that LUT4 was the most effective with the average score of 25 points, followed by LUT3 with 23 points, LUT2 with 19 points, and finally LUT1 and LUT5 with 18 points. - The results of monitoring models identified: economic efficiency ranked in order from high to low: model 3 (rain season lettuce - dry season cucumber - dry season Chinese brocoli), model 2 (rainy season rice - dry season napa cabbage- dry season cucumber), model 4 (sapodilla), model 1 (rainy season rice - dry season rice); in terms of social efficiency, model 3 had the highest social efficiency, followed by models 2, model 1 and 4; The environmental efficiency of the models was assessed from high to low as follows: Model 1, model 2, model 4, and model 3. - From the basis of land evaluation, land use efficiency and the results of the multi-objective optimization problem, the rational agricultural land use structure for the southern part of Vientiane capital can be proposed as follows: There were 12,639.10 hectares of agricultural production land (accounted for 87.44% of agricultural land), in which, 9,376.75 hectares of rice land, and 2,190.63 hectares of other annual crops land, fruit tree land of 1,071.72 ha; land for aquaculture was 936.44 ha (6.48%); Other agricultural land was 879.20 ha (6.08%). The area of LUT 1 rice was 3,766.30 ha (accounting for 30.47% of the area of major LUTs); 2 rice land area was of 4,190.00 ha (33.90%); rice - vegetables - cash crop: 1,420.45 ha (11.49%); LUT vegetables - shortterm industrial crops 1,910.56 ha (15.46%); fruit trees: 1,071.72 ha (8.67%). In order to implement rational agricultural land use structure, 5 solutions were proposed as policy solution, planning solution, technical solution, propaganda solutions, and product marketing solution. The research results have clarified the scientific and practical bases to determine the rational area and structure of agricultural land use, contributing to the successful implementation of agricultural development strategy of the locality. xiv PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là một loại tài nguyên vô cùng quý giá đối với nhân loại, mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ và mọi ngành sản xuất, nó không chỉ là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất không thể thay thế được, đặc biệt là đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Sử dụng đất đai hợp lý, hiệu quả cao và lâu bền là vấn đề hết sức quan trọng không những đối với hiện tại mà còn cả trong tương lai. Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (CHDCND Lào), có tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên phong phú; do vậy, Đảng và Nhà nước Lào đã phát triển đất nước dựa vào ngành nông nghiệp là chủ yếu. Đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào lần thứ IV đã đề ra: “trong điều kiện riêng của Lào, muốn thực hiện chuyển đổi sản xuất theo hướng công nghiệp hóa cần phải chú trọng đến việc xây dựng cơ cấu kinh tế cho phù hợp ngay từ đầu; trong đó lấy việc phát triển nông lâm nghiệp làm cơ sở để phát triển công nghiệp, đồng thời từng bước phát triển công nghiệp để phục vụ sản xuất nông lâm nghiệp”. Trong những năm gần đây, do sức ép của gia tăng dân số và nhu cầu phát triển của xã hội, đất nông nghiệp đang đứng trước nguy cơ suy giảm cả về số lượng và chất lượng. Con người đã và đang khai thác quá mức tài nguyên đất đai nhằm phục vụ cuộc sống mà chưa có nhiều biện pháp hợp lý để bảo vệ đất đai, giữ gìn cân bằng sinh thái và bảo vệ môi trường. Trong khi đó tiềm năng đất đai là có hạn, do vậy việc sử dụng đất nông nghiệp hợp lý và nâng cao hiệu quả sử dụng đất cần được đặc biệt coi trọng. CHDCND Lào, Luật Đất đai đã ra đời năm 2003 nhưng quá trình sử dụng đất vẫn mang tính tự phát, chưa phù hợp với khoa học và phát triển bền vững đã gây nên nhiều vấn đề phức tạp đến công tác sử dụng và bảo vệ quỹ đất nông nghiệp cho toàn xã hội và đất nước.Trong thời gian qua việc sử dụng đất nông nghiệp chưa có hệ thống quy hoạch sử dụng đất chi tiết ở các cấp, do đó hiệu quả sử dụng đất còn thấp và nhiều bất cập. Vùng nghiên cứu gồm 2 huyện, có tổng diện tích tự nhiên 40.303,00 ha, chiếm 10,18% diện tích thủ đô Viêng Chăn, có diện tích đất nông lâm nghiệp 12.907,44 ha, chiếm 32,02% tổng diện tích tự nhiên của vùng nghiên cứu, trong 1 đó diện tích đất nông nghiệp 12.827,03 ha chiếm 31,82% tổng diện tích tự nhiên. Vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực và sản xuất hàng hoá phục vụ người tiêu dùng trong Thủ đô Viêng Chăn, các hộ nông dân ngày càng đòi hỏi về chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp nhằm mạng lại hiệu quả cao hơn. Để có cơ sở dữ liệu khoa học về đánh giá đất nông nghiệp phục vụ cho việc quy hoạch sử dụng đất và phát triển một nền sản xuất nông nghiệp bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái, việc tiến hành nghiên cứu xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, CHDCND Lào là quan trọng và cần thiết trong chiến lược phát triển kinh tế xã - hội của Thủ đô Viên Chăn. 1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI - Đánh giá thực trạng sử dụng đất, tiềm năng đất sản xuất nông nghiệp và đất có khả năng sản xuất nông nghiệp vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn. - Đề xuất cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý phục vụ sản xuất nông nghiệp trên vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn. 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Phạm vi về đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu đất sản xuất nông nghiệp (trồng trọt) và các loại đất sản xuất nông nghiệp bỏ hoang, đất rừng tái sinh tự nhiên, đất chưa sử dụng khác mà có khả năng mở rộng sản xuất nông nghiệp của vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, với tổng diện tích đất điều tra là 25.934,21 ha, chiếm 64,35% tổng diện tích tự nhiên toàn vùng. - Phạm vi về không gian: Đề tài tiến hành nghiên cứu trong phạm vi vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn gồm có hai huyện là Hatxaifong và Xaysettha, tổng diện tích đất tự nhiên 40.303,00 ha. - Phạm vi về thời gian: + Thời gian thực hiện luận án từ năm 2015 đến năm 2018. + Thu thập các thông tin số liệu, tài liệu thứ cấp liên quan đến đề tài trong giai đoạn năm 2005 - 2016. + Việc điều tra, khảo sát thực địa, chỉnh lý bản đồ đất, điều tra nông hộ và theo dõi mô hình được thực hiện trong 2 năm là năm 2015 và năm 2016. 2 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI Kết quả nghiên cứu của đề tài đóng góp cơ sở dữ liệu về đất đai và bổ sung tư liệu khoa học về tiềm năng đất nông nghiệp, đánh giá được mức độ thích hợp đất đai đối với các loại sử dụng đất, đánh giá hiệu quả của các loại sử dụng đất và đề xuất được cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý dựa trên cơ sở đánh giá đất đai của FAO - phục vụ định hướng phát triển sản xuất nông nghiệp cho hai huyện vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, CHDCND Lào. 1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.5.1. Ý nghĩa khoa học Đề tài góp phần bổ sung cơ sở khoa học về đánh giá đất đai phục vụ bố trí sử dụng đất nông nghiệp hợp lý ở quy mô cấp huyện. 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đánh giá sử dụng đất nông nghiệp phục vụ sản xuất nông nghiệp trên địa bàn hai huyện Hatxaifong và Xaysettha thuộc vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, CHDCND Lào. - Kết quả xác định cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý là cơ sở cho quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp ở địa bàn hai huyện Hatxaifong và Xaysettha thuộc vùng phía Nam Thủ đô Viêng Chăn, CHDCND Lào. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP 2.1.1. Khái niệm về đất n ng nghiệp Theo Luật Đất đai Lào ban hành năm 2003, đất nông nghiệp là đất đã quy định để sử dụng vào mục đích trồng trọt, chăn nuôi và nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp gồm cả đất thu lợi (Quốc hội nước CHDCND Lào, 2003). Đất nông nghiệp chia thành 2 loại: i) Đất trồng trọt là loại đất sử dụng vào mục đích trồng trọt bao gồm vùng đất bằng phẳng và vùng đồi núi; ii) Đất chăn nuôi là loại đất đồng cỏ, đất đồi núi trọc mà có thể trồng cỏ chăn nuôi và đất có thể làm ao nuôi trồng thủy sản (Quốc hội nước CHDCND Lào, 1998). Theo điều 10, Luật Đất đai Việt Nam (2013) quy định, đất nông nghiệp bao gồm các loại đất sau đây: đất trồng cây hàng năm gồm đất trồng lúa và đất trồng cây hàng năm khác; đất trồng cây lâu năm; đất rừng sản xuất; đất rừng phòng hộ; đất rừng đặc dụng; đất nuôi trồng thủy sản; đất làm muối và đất nông nghiệp khác (Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam, 2013). Đất sản xuất nông nghiệp là đất nông nghiệp sử dụng vào mục đích sản xuất nông nghiệp, bao gồm đất trồng cây hàng năm và đất trồng cây lâu năm (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2007). - Đất trồng cây hàng năm là đất chuyên trồng các loại cây có thời gian sinh trưởng từ khi gieo trồng tới khi thu hoạch không quá một (01) năm, kể cả đất sử dụng theo chế độ canh tác không thường xuyên theo chu kỳ như đất cỏ tự nhiên có cải tạo sử dụng vào mục đích chăn nuôi. - Đất trồng cây lâu năm là đất trồng các loại cây có thời gian sinh trưởng trên một (01) năm từ khi gieo trồng tới khi thu hoạch, kể cả loại cây có thời gian sinh trưởng như cây hàng năm nhưng cho thu hoạch trong nhiều năm như thanh long, chuối, dứa, nho,... Đất trồng cây lâu năm bao gồm đất trồng cây công nghiệp lâu năm, đất trồng cây ăn quả lâu năm và đất trồng cây lâu năm khác. Đất đai là một khoảng không gian có giới hạn gồm: Khí hậu, lớp đất bề mặt, thảm thực vật, động vật, diện tích mặt nước, nước ngầm và khoáng sản trong lòng đất. Trên bề mặt đất đai là sự kết hợp giữa các yếu tố thổ nhưỡng, địa hình, thu văn, thảm thực vật cùng với các thành phần khác có vai trò quan trọng 4