Tài liệu Nghiên cứu và tiếp cận hệ thống truyền tải mở tái cấu trúc hệ thống

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA PHAÏM TAÁN HÖNG Nghieân cöùu vaø tieáp caän heä thoáng truyeàn taûi môû – taùi caáu truùc heä thoáng Chuyeân ngaønh: Thieát bò – Maïng – Nhaø maùy ñieän LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ TP Hoà Chí Minh, thaùng 12/2008 -1- COÂNG TRÌNH HOAØN THAØNH TAÏI TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH Caùn boä höôùng daãn khoa hoïc: TS. Hoà Vaên Hieán TS. Tröông Vieät Anh Caùn boä chaám nhaän xeùt 1 : …………………… …………………… …….… .. ………… ……………… … …………………… ……. ………… ……………… … …………………… ……. ………… ……………… … …………………… ……. Caùn boä chaám nhaän xeùt 2: …………….……… …………………… ……….. ………… ……………… … …………………… ……. ………… ……………… … …………………… ……. ………… ……………… … …………………… ……. Luaän vaên thaïc só ñöôïc baûo veä taïi: HOÄI ÑOÀNG CHAÁM BAÛO VEÄ LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA Ngaø y … … … .. thaùng … … … … naêm 2008 -2- TRÖÔ ØNG Ñ AÒ HOÏ C BAÙCH KHOA COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM PHOØNG ÑAØO TAÏO SÑH Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh Phuùc __________________________ ______________ Tp. HCM, ngaøy ……… thaùng …….. naêm 2008 NHIEÄM VUÏ LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ Hoï ïvaøteân: PHAÏM TAÁN HÖNG Ngaø y, thaùng, naêm sinh : 01- 11- 1972 Chuyeân ngaø nh: Thieát bò maï ng vaønhaømaùy ñ ieän Phaùi: Nam Nô i sinh: An Giang MSHV: 01805444 I. TEÂN ÑEÀ TAØI: Nghieân cöùu vaøtieáp caän heäthoáng truyeàn taû i mô û– Taùi caáu truùc heäthoáng II. NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG: Caùc thaø nh phaàn cuû a heäthoáng taùi caáu truùc, chöùc naêng vaøtraùch nhieäm cuû a caùc thaø nh phaàn naø y. - Giaùtruyeàn taû i – Laäp trình öùng duï ng. - III. NGAØY GIAO NHIEÄM VUÏ: 15 - 6 - 2008 IV. NGAØY HOAØN THAØNH NHIEÄM VUÏ: 30 – 11– 2008 V. CAÙN BOÄ HÖÔÙNG DAÃN: TS. Hoà Vaên Hieán TS. Tröông Vieät Anh CAÙN BOÄ HÖÔÙNGDAÃN CN BOÄ MOÂN QL CHUYEÂN NGAØNH Noäi dung vaø ñeà cöông luaän vaên thaïc só ñaõ ñöôïc Hoäi ñoàng chuyeân ngaønh thoâng qua. Ngaøy thaùng naêm 2008 TRÖÔÛNG PHOØNG ÑT – SÑH TRÖÔÛNG KHOA QL NGAØNH -3- LÔ ØI CAÙM Ô N Luaän aùn naø y trình baø y caùc phöô ng phaùp ñ eå tí nh giaùtruyeàn taû i, tìm hieåu veà thò tröô ø ng ñ ieän, caùc thaø nh phaàn cuû a heäthoáng sau khi taùi caáu truùc. Ñ eà xuaát moät giaû i phaùp vaølaäp trình öùng duï ng ñ eå tí nh giaùtruyeàn taû i, qui chi phí truyeàn taû i veà caùc nuùt taû i. Ñ eå hoaø n thaø nh luaän aùn naø y, toâi raát caàn söïgiuùp ñ ô õ, höô ùng daãn cuû a moï i ngöô ø i. Vì vaäy toâi xin göû i lô ø i caû m ô n ñ eán caùc Thaày coâ trong boä moân heä thoáng ñ ieän, caùc baï n hoï c cuø ng khoùa. Ñ aëc bieät cho toâi göû i lô ø i caû m ô n chaân thaø nh nhaát ñ eán TS. Hoà Vaên Hieán vaø TS. Tröô ng Vieät Anh ñ aõgiuùp ñ ô õ, höô ùng daãn taän tình ñ eåtoâi hoaø n thaø nh luaän aùn naø y Cuoái cuø ng, toâi xin göû i lô ø i caû m ô n ñ eán nhöõng ngöô ø i trong gia ñ ình ñ aõ giuùp toâi hoaø n thaø nh luaän aùn naø y. Xin chaân thaø nh caû m ô n. Hoïc vieân Phaïm Taán Höng -4- TOÙM TAÉT LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ Luaän vaên naøy goàm coù 03 chöông. Chöông 1 tìm hieåu baèng caùch naøo ñeå chuyeån töø thò tröôøng ñieän ñoäc quyeàn sang caùc thò tröôøng ñieän baùn buoân maø cuoái cuøng laø thò tröôøng baùn leû. Tìm hieåu caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng sau khi taùi caáu truùc; Tìm hieåu chöùc naêng vaø traùch nhieäm cuûa saøn giao dòch, ngöôøi vaän haønh heä thoáng. Chöông 2 trình baøy caùc phöông phaùp ñeå tính giaù trò truyeàn taûi. Tìm hieåu öu khuyeát ñieåm cuûa töøng phöông phaùp. Tìm hieåu phöông phaùp tính giaù truyeàn taûi ñöôïc öùng duïng cho vieäc taùi caáu truùc ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc cuûa Trung Quoác. Ñeà xuaát öùng duïng phöông phaùp naøy cho ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc cuûa Vieät Nam. Chöông 3 trình baøy giaûi thuaät vaø chöông trình öùng duïng; öùng duïng cho maïng truyeàn taûi 220KV coù 11 phaàn töû vaø 6 bus ñöôïc keát quaû tính toaùn giaù truyeàn taûi qui veà caùc nuùt taûi. -5- MỤC LỤC Nội dung Trang Nhiệm vụ luận văn thaï c só Lời cảm ơn Toùm taét luaän vaên thaï c só Muï c luï c Chương 1 Phaùt naêng löôïng trong moâi tröôøng môùi ................................ 8 ....................................................................................................................... 1. Giới thiệu ......................................................................................... 8 2. Caùc thaø nh phaàn cuû a heäthoáng taùi caáu truùc....................................... 9 2.1 Coâng ty phaùt ñ ieän (Gencos) ...................................................... 9 2.2 Nhaømaùy ñ ieän BOT vaønhaømaùy ñ ieän ñ oäc laäp (IPPs) ............ 10 2.3 Coâng ty phaân phoái (Discos) vaøngöô ø i baùn leû(Retailers) ........ 10 2.4 Ngöô ø i sô ûhöõu maï ng truyeàn taû i ................................................. 10 2.5 Ngöô ø i vaän haø nh heäthoáng ñ oäc laäp (ISO) ................................ 10 2.6 Saø n giao dò ch ñ ieän (PX – Power Exchange) ........................... 11 2.7 Ñ ô n vò laäp lò ch vaän haø nh (SCs – Scheduling Coordinator) ..... 11 3. Chöùc naêng vaøtraùch nhieäm cuû a PX vaøISO .................................. 11 3.1 Chöùc naêng vaøtraùch nhieäm cuû a PX.......................................... 11 3.2 Saø n giao dò ch California (CalPX)............................................ 13 3.3 Chöùc naêng vaøtraùch nhieäm cuû a ISO ........................................ 14 3.3.1 Chöùc naêng vaän haø nh heäthoáng ñ ieän .................................. 15 3.3.1.1 Chöùc naêng vaän haø nh nhaømaùy ñ ieän .......................... 15 3.3.1.2 Ñ ieàu khieån thô ø i gian thöï c.......................................... 15 3.3.2 Chöùc naêng quaû n lyùthò thò tröô ø ng ñ ieän .............................. 16 3.3.2.1 Thò tröô ø ng saø n giao dò ch............................................ 16 3.3.2.2 Thò tröô ø ng hô ï p ñ oàng.................................................. 16 3.3.3 Chöùc naêng cung caáp dò ch vuïphuïtrô ï ................................. 16 3.3.4 Chöùc naêng cung caáp cô sô ûvaät chaát truyeàn taû i .................. 17 4. Thò tröô ø ng ñ ieän löï c Vieät Nam ...................................................... 17 4.1 Nguyeân taéc hoaï t ñ oäng cuû a thò tröô ø ng ñ ieän löï c ........................ 19 4.2 Hình thaø nh vaøphaùt trieån tò tröô ø ng ñ ieän löï c ............................. 20 -6- Chương 2 Giaù truyeàn taûi ....................................................................... 26 1 Giô ùi thieäu ...................................................................................... 26 2 Moâ taûheäthoáng .............................................................................. 26 3 Söûduï ng caùc phöô ng phaùp giaùtruyeàn taû i ....................................... 27 3.1 Ñ ò nh nghó a ............................................................................... 27 3.2 Heäphöô ng phaùp giaùcoäng doàn (Rolled in) .............................. 28 3.3 Heäphöô ng phaùp giaùgia taêng .................................................. 30 3.4 Heäphöô ng phaùp giaùtruyeàn taû i keát hô ï p phöô ng phaùp giaùcoá ñ ò nh (coäng doàn) vaøgiaùgia taêng............................................................ 31 4 Phöô ng phaùp MW – mile döï a treân doø ng coâng suaát ....................... 32 5 Giaû i phaùp veà giaùtruyeàn taû i cho thò tröô ø ng ñ ieän Vieät Nam .......... 34 5.1 Cô sô ûlyùthuyeát ....................................................................... 34 5.1.1 Caùc tieân ñ eà veà phaân tí ch doø ng ñ ieän ................................ 34 5.1.2 Moâ hình toaùn ................................................................... 35 5.1.3 Phöô ng phaùp lyùthuyeát ñ oà thò .......................................... 38 5.1.4 Giaû i thuaät vaønghieân cöùu tröô ø ng hô ï p .............................. 39 5.2 Hieän thöï c giaû i phaùp giaùtruyeàn taû i cho thò tröô ø ng Vieät Nam 41 5.2.1 Cô sô ûhieän thöï c ................................................................ 41 5.2.2 Giaû i thuaät phaân phoái chi phí truyeàn taû i ñ eán caùc nuùt taû i ... 42 Chương 3 Giaûi thuaät vaø chöông trình öùng duïng tính giaù truyeàn taûi .. 44 1 Giaû i thuaät ...................................................................................... 46 2 Chöô ng trình öùng duï ng ................................................................. 49 3 Keát quaûtí nh toaùn giaùtruyeàn taû i ................................................... 74 Taøi lieäu tham khaûo .................................................................................. 77 Lyù lòch trích ngang................................................................................... 78 -7- Chöông 1: PHAÙT NAÊNG LÖÔÏNG TRONG MOÂI TRÖÔØNG MÔÙI 1. Giôùi thieäu: Taùi caáu truùc ngaønh coâng nghieäp cung caáp ñieän laø moät baøi toaùn raát phöùc taïp döïa treân chieán löôïc vaø chính saùch naêng löôïng quoác gia, söï phaùt trieån kinh teá vó moâ vaø ñieàu kieän cuûa moãi quoác gia, vieäc aùp duïng thay ñoåi theo töøng quoác gia. Ñieàu ñoù quan troïng ñeå chæ ra raèng khoâng coù moät giaûi phaùp ñôn leû naøo coù theå aùp duïng cho taát caû caùc nöôùc vaø coù raát nhieàu xu höôùng khaùc nhau. Môû roäng töï do, ñieàu chænh laïi vaø tö nhaân hoùa laø taát caû caùc quaù trình ñöôïc ñaët moät nhaõn chung laø taùi laäp thò tröôøng. Söï môû roäng töï do aùm chæ ñeán moät ít khuoân khoå ñieàu chænh haïn cheá cho caùc Coâng ty coù chi nhaùnh. Ñieàu naøy nguï yù söï ñieàu chænh laø söï bieán ñoåi cuûa söï ñieàu chænh hieän thôøi (ñang toàn taïi). Noùi chính xaùc hôn laø söï ñieàu chænh laïi vì caùc luaät môùi ñöôïc aùp ñaët leân neàn coâng nghieäp, cung caáp ñieän baèng caùch ñieàu chænh vaø boå sung moät soá ñieàu luaät ñeå baûo veä quyeàn lôïi ngöôøi tieâu duøng. Moät caùch lyù töôûng, moät thò tröôøng naêng löôïng töï do seõ ñöôïc vaän haønh vôùi moät boä khung phaùp lyù ñöôïc giaùm saùt bôûi moät cô quan ñieàu tieát. Tö nhaân hoùa laø baùn taøi saûn cuûa nhaø nöôùc tôùi toå chöùc tö nhaân. Tö nhaân hoùa thì khoâng ñuû ñeå taïo ra söï caïnh tranh, söï caïnh tranh laø keát quaû cuûa söï ñieàu chænh caån thaän caùc thöïc theå tö nhaân vaø cho pheùp nhöõng ngöôøi môùi tieáp caän thò tröôøng. Caïnh tranh laø yeáu toá cô baûn ñeå taùi laäp thò tröôøng, caïnh tranh laø cô baûn ñeå toå chöùc laïi thò tröôøng vaø noù laø caàn thieát ñeå giaûm chi phí vaø taêng hieäu quaû, coù söï thay ñoåi coù theå xem xeùt veà qui moâ caïnh tranh ñöôïc giôùi thieäu. Ví duï: Caïnh tranh laøm gia taêng dung löôïng phaùt ñieän môùi vaø höôùng ñeán chaøo giaù caïnh tranh maø ôû ñoù caùc coâng ty phaùt ñieän hieän thôøi môøi goïi caùc ñoái taùc ñeå ñaáu thaàu xaây döïng, vaän haønh vaø baùn ñieän cho ñôn vò duy nhaát ôû möùc giaù ñaõ ñöôïc bieát. Do vaäy, taát caû caùc coâng ty phaùt ñieän ñöôïc pheùp caïnh tranh ñeå cung caáp cho caùc ñôn vò baùn buoân hoaëc baùn leû thoâng qua thò tröôøng ngaén haïn hoaëc hôïp ñoàng daøi haïn, ñieàu naøy -8- ñöôïc goïi laø phaùt ñieän caïnh tranh. Möùc keá tieáp laø baùn buoân caïnh tranh.v.v… Caïnh tranh trong vieäc baùn ñieän tôùi caùc coâng ty baùn buoân ñeå baùn laïi cho ngöôøi (Coâng ty) baùn leû hoaëc baùn tröïc tieáp tôùi ngöôøi söû duïng cuoái cuøng, ñieàu naøy cho pheùp khaùch haøng lôùn choïn nhaø cung caáp ñieän cho mình. Caïnh tranh ôû möùc ngöôøi söû duïng cuoái cuøng, bao goàm caùc hoä leû ñöôïc goïi laø caïnh tranh baùn leû. Ñieàu naøy laø böôùc cuoái cuøng trong vieäc taùi laäp laïi thò tröôøng caïnh tranh baùn leû ñöôïc baét ñaàu vôùi khaùch haøng coâng nghieäp lôùn, sau ñoù laø khaùch haøng trung bình vaø cuoái cuøng laø caùc hoä leû. Nhieàu thò tröôøng ñieän treân khaép theá giôùi hieän taïi ñang trong giai ñoaïn quaù ñoä höôùng tôùi ñieàu chænh laïi vaø taïo laäp thò tröôøng caïnh tranh, söï chuyeån ñoåi ñöôïc baét ñaàu bôûi: - Boû tính ñoäc quyeàn trong chöùc naêng phaùt ñieän vaø phaân phoái ñieän, taùch rieâng bieät thaønh phaàn phaùt ñieän, truyeàn taûi vaø phaân phoái. - Giaûm chi phí ñeå taêng khaû naêng caïnh tranh. - Gia taêng ñoä oån ñònh vaø ñoä tin caäy cuûa nguoàn cung caáp nhieân lieäu. - Phaùt trieån coâng ngheä môùi trong lónh vöïc phaùt ñieän vaø coâng ngheä thoâng tin. 2. Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng taùi caáu truùc: Thaønh phaàn caáu truùc moâ taû caùc maûng khaùc nhau cuûa thò tröôøng ñieän laø coâng ty phaùt ñieän (Gencos), coâng ty phaân phoái (Discos), ñieàu ñoä (SCs), ngöôøi sôû höõu maïng truyeàn taûi (TOs), ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp (ISO) vaø saøn giao dòch ñieän (PX). Tuøy thuoäc vaøo caáu truùc vaø khung ñieàu chænh moät soá thaønh phaàn coù theå hôïp nhaát laïi hoaëc ñöôïc taùch rieâng bieät. 2.1 Coâng ty phaùt ñieän (Gencos): Gencos chòu traùch nhieäm vaän haønh vaø baûo trì nhaø maùy ñieän, trong haàu heát caùc tröôøng hôïp laø ngöôøi sôû höõu nhaø maùy ñieän. Tieáp caän heä truyeàn taûi môû cho pheùp caùc Gencos tieáp caän maïng truyeàn taûi maø khoâng coù söï phaân bieät vaø ñeå caïnh tranh. -9- 2.2 Nhaø maùy ñieän BOT vaø Nhaø maùy ñieän ñoäc laäp (IPPs): Nhaø maùy ñieän BOT hoaëc IPPs coù hôïp ñoàng cung caáp ñieän daøi haïn cho caùc vuøng phuï caän thöôøng laø quoác gia, caùc coâng ty lôùn giöõ vai troø quan troïng trong vieäc gia taêng nguoàn phaùt ñieän trong heä thoáng coù toác ñoä phuï taûi taêng nhanh. Giaù ñieän hôïp ñoàng laø yeáu toá kích thích ñeå keâu goïi ñaàu tö. 2.3 Coâng ty phaân phoái (Discos) vaø ngöôøi baùn leû (Retailers): Discos chòu traùch phaân phoái nhö tröôùc ñaây. Tuy nhieân, khi ñieàu chænh laïi caùc coâng ty phaân phoái coù nhieäm vuï baûo trì maïng phaân phoái vaø taïo cô sôû vaät chaát ñeå phaân phoái ñieän, trong khi ñoù ngöôøi baùn leû ñöôïc taùch rieâng ra khoûi caùc Cty phaân phoái vaø chòu traùch nhieäm baùn ñieän ñeán ngöôøi söû duïng cuoái cuøng. Moät xu höôùng khaùc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø baùn tôùi nhaø ñaàu tö, taäp theå, moät phaàn cuûa heä thoáng phaân phoái. 2.4 Ngöôøi sôû höõu maïng truyeàn taûi (TOs): Tröôùc khi taùi caáu truùc, maïng truyeàn taûi thuoäc sôû höõu cuûa nhaø nöôùc thì khoâng caàn coù söï phaân bieät giöõa ngöôøi sôû höõu vaø ngöôøi vaän haønh maïng truyeàn taûi. Moät giaû thuyeát cô baûn cuûa tieáp caän heä truyeàn taûi môû laø raèng ngöôøi vaän haønh maïng truyeàn taûi, khoâng phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi taát caû nhöõng ngöôøi söû duïng khi hoï tieáp caän vaø söû duïng dòch vuï. Nhu caàu naøy khoâng theå ñöôïc baûo ñaûm neáu ngöôøi sôû höõu maïng truyeàn taûi coù lôïi ích taøi chính trong caùc nhaø maùy ñieän. Do vaäy, nhu caàu ñaët ra laø choïn ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp ñeå vaän haønh maïng truyeàn taûi. 2.5 Ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp (ISO): Ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp laø thöïc theå cao nhaát trong vieäc ñieàu khieån heä thoáng truyeàn taûi, yeâu caàu cô baûn ñoái vôùi ISO laø taùch ra khoûi taát caû nhöõng ngöôøi tham gia thò tröôøng vaø khoâng coù lôïi ích taøi chính trong caùc coâng ty phaùt ñieän vaø phaân phoái ñieän. Tuy nhieân, trong boái caûnh tieáp caän môû khoâng yeâu caàu taùch rieâng bieät giöõa ngöôøi sôû höõu vaø ngöôøi vaän haønh maïng truyeàn taûi. Ví duï: Coâng ty löôùi quoác gia cuûa Anh Quoác laø ngöôøi sôû höõu vaø vaän haønh maïng truyeàn taûi, vai troø vaø traùch nhieäm cuûa ISOs thay ñoåi lôùn - 10 - vaø ñieàu naøy seõ ñöôïc trình baøy trong phaàn keá tieáp. ÔÛ nhieàu nöôùc chaúng haïn nhö: AÁn Ñoä, Trung Quoác nôi maø löôùi ôû ñòa phöông thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ñòa phöông ñoù, vaø heä thoáng lieân maïng ñang phaùt trieån theo höôùng trôû thaønh löôùi quoác gia hôïp nhaát. 2.6 Saøn giao dòch ñieän (PX): Saøn giao dòch ñieän toå chöùc caùc giao dòch ñieän löïc, ñöa ra söï thoáng nhaát giöõa cung vaø caàu döïa treân giaù ñaáu thaàu. Truïc naèm ngang cuûa thò tröôøng giao dòch laø moät khoaûng töø nöûa giôø tôùi moät tuaàn hoaëc daøi hôn, phoå bieán nhaát laø thò tröôøng tröôùc moät ngaøy. Thò tröôøng naøy thoáng nhaát löôïng ñieän giao dòch tröôùc moãi ngaøy vaän haønh, thò tröôøng tröôùc moät giôø cuõng raát höõu ích vì noù taïo theâm cô hoäi cho naêng löôïng thöông maïi khoâi phuïc theá caân baèng ñeå caân baèng ngaén haïn. Trong heä thoáng cuûa Anh Quoác caû hai chöùc naêng cuûa PX vaø ISO toàn taïi trong coâng ty löôùi quoác gia, ôû moät soá nöôùc Chaâu AÙ nhö AÁn Ñoä, Trung Quoác, Thaùi Lan, Inñoâneâsia vaø haàu heát caùc nöôùc Chaâu Phi coù xu höôùng phaùt trieån nhö vaäy. 2.7 Ñôn vò laäp lòch vaän haønh (SCs - Scheduling Coordinator) SCs taäp hôïp nhöõng ngöôøi tham gia buoân baùn naêng löôïng ñieän vaø töï do söû duïng caùc giao thöùc khoâng gioáng vôùi vai troø cuûa saøn giao dòch. Noùi caùch khaùc, nhöõng ngöôøi tham gia buoân baùn naêng löôïng ñieän coù theå ñaêng nhaäp thò tröôøng cuûa SC theo qui luaät cuûa SC vaø ñieàu naøy coù theå laøm gia taêng söï khaùc bieät caùc chieán löôït thò tröôøng. ÔÛ moät vaøi thò tröôøng chaúng haïn nhö thò tröôøng E&W, SCs khoâng ñöôïc pheùp vaän haønh, ôû nhieàu thò tröôøng môùi chaúng haïn nhö California, SCs laø moät thaønh phaàn khoâng theå thieáu cuûa thò tröôøng. 3. Chöùc naêng vaø traùch nhieäm cuûa PX vaø ISO: 3.1 Chöùc naêng vaø traùch nhieäm cuûa PX: PX laø yeáu toá caàn thieát ñeå giao dòch hieäu quaû trong lónh vöïc ñieän löïc. PX thieát laäp moät moâi tröôøng maø trong ñoù nhöõng ngöôøi phaùt ñieän vaø tieâu thuï ñieän chaøo giaù ñeå mua baùn naêng löôïng ñieän. Giöõa hai beân hôïp ñoàng coù theå vaän haønh naêng löôïng thöông maïi, lòch vaän haønh rieâng reõ - 11 - vaø giao dòch cuûa hoï thöïc hieän beân ngoaøi thò tröôøng cuûa PX. Chöùc naêng chính cuûa PX laø ñöa ra ñöôïc yù kieán thoáng nhaát giöõa cung vaø caàu naêng löôïng ñieän cho thò tröôøng ñieän hieän taïi vaø keá tieáp. Nhö ñaõ löu yù tröôùc ñaây, truïc naèm ngang cuûa thò tröôøng coù theå laø moät khoaûng töø nöûa giôø ñeán vaøi thaùng nhöng phoå bieán nhaát laø thò tröôøng tröôùc moät ngaøy. Phuï thuoäc vaøo thieát keá thò tröôøng, thò tröôøng tröôùc moät ngaøy coù theå ñöôïc ñi tröôùc bôûi thò tröôøng daøi hôn vaø ñöôïc buø vaøo bôûi thò tröôøng tröôùc moät giôø. Thò tröôøng tröôùc moät giôø cung caáp cho naêng löôïng thöông maïi cô hoäi leân ñeán moät hoaëc hai giôø tröôùc giôø vaän haønh. Daïng ñôn giaûn nhaát laø cung caáp baûn tin ñeå ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn naêng löôïng thoûa thuaän tröôùc döôùi daïng hôïp ñoàng sang nhöôïng. Tuy nhieân ôû möùc ñoä cao hôn, PX toå chöùc chaøo giaù mua vaø giaù baùn vaø thieát laäp giaù thò tröôøng minh baïch (market – clearing price – MCP). MCP laø cô sôû ñeå thanh toaùn cho caùc hôïp ñoàng ñaõ ñöôïc thoûa thuaän tröôùc. baát chaáp yeâu caàu giaù taát caû nhöõng ngöôøi chaøo giaù ñaõ choïn ñöôïc thanh toaùn theo giaù minh baïch thò tröôøng. Ñieàu naøy khuyeán khích chaøo giaù trong thò tröôøng caïnh tranh ñeå giaù naêng löôïng gaàn vôùi chi phí saûn xuaát bieân. Phuï thuoäc vaøo thieát keá vaø qui luaät hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng, naêng löôïng chaøo giaù coù theå bao goàm moät vaøi thaønh phaàn giaù (giaù ña thaønh phaàn – multi part) hoaëc moät thaønh phaàn giaù ñôn leû (single part). Chaøo gia ña thaønh phaàn bao goàm caùc thaønh phaàn giaù rieâng bieät nhö giaù khôûi ñoäng maùy, vaän haønh khoâng taûi vaø naêng löôïng. Chaøo giaù ñôn phaàn laø giaù naêng löôïng bao goàm chi phí coá ñònh vaø chi phí bieán ñoåi. Trong moät soá tröôøng hôïp chaøo giaù ñöôïc phaân chia theo töøng ñoaïn phuï thuoäc vaøo soá löôïng; chaøo giaù ñöa ra haïng ngaïch rieâng reõ döôùi daïng $/MWh cho moãi khoái naêng löôïng töø cuøng moät soá toå maùy hoaëc toå hôïp caùc toå maùy. Thieát keá thò tröôøng, giao thöùc chaøo giaù vaø quaù trình löïa choïn nhaø thaàu taùc ñoäng leân phaàm meàm öùng duïng treân maùy tính caàn ñeå hoã trôï cho saøn giao dòch ñieän. Thieát keá thò tröôøng ñöôïc döïa treân thieát keá ñôn leû, quaù trình minh baïch thò tröôøng ñôn giaûn döïa treân ñieåm caét nhau giöõa - 12 - hai ñöôøng cong cung vaø caàu thì ñuû ñeå xaùc ñònh ñöôïc ngöôøi truùng thaàu, giaù minh baïch thò tröôøng vaø lòch vaän haønh moãi giôø. Tuy nhieân, neáu thieát keá thò tröôøng döïa treân chaøo giaù ña thaønh phaàn, phaàn meàm phoái hôïp vaän haønh caùc toå maùy caàn phaûi keå ñeán caùc raøng buoäc veà an ninh maïng. Söï phöùc taïp cuûa cô sôû haï taàng vaø heä thoáng ñaáu thaàu cuõng ñöôïc khai baùo bôûi thieát keá thò tröôøng vaø giao thöùc söû duïng. Neáu vieäc ñaáu thaàu ñöôïc pheùp, cô sôû haï taàng vaø phaàn meàm hoã trôï ñaáu thaàu phaûi coù thuû tuïc thöïc hieän chaët cheõ. Vì heä thoáng ñaáu thaàu ña thaønh phaàn khoâng caàn thuû tuïc thöïc hieän neân ít phöùc taïp hôn ñaáu thaàu ñôn phaàn. Cô baûn, quaù trình laøm vieäc cuûa saøn giao dòch ñieän laø: ™ Nhaän chaøo giaù töø ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñieän. ™ So truøng chaøo giaù, quyeát ñònh giaù minh baïch thò tröôøng, chuaån bò lòch vaän haønh. ™ Cung caáp lòch vaän haønh cho ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp (ISO) hoaëc ngöôøi vaän haønh heä thoáng truyeàn taûi. ™ Ñieàu chænh lòch vaän haønh khi heä thoáng truyeàn taûi bò taét ngheõn. 3.2. Saøn giao dòch California (CalPX): Saøn giao dòch California laø moä ví duï ñieån hình cuûa caáu truùc saøn giao dòch vaø ôû ñaây noù ñöôïc moâ taû moät caùch ngaén goïn. CalPX ñöôïc ñöa vaøo vaän haønh ngaøy 31-03-1998, laø moät toå chöùc phi lôïi nhuaän coù nhieäm vuï thieát laäp moät thò tröôøng hieäu quaû cho giao dòch ñieän löïc ñònh höôùng tröôùc trong heä thoáng ñieàu chænh laïi cuûa Calfornia. Thieát keá ban ñaàu cuûa noù döïa treân khaùi nieäm saøn giao dòch ñieän cuûa Anh vaø Xöù Wale. Tuy nhieân, CalPX laø ñôn vò laäp lòch vaän haønh ñaëc bieät coù chöùc naêng ñaëc tröng nhö sau: - Chaïy thò tröôøng ñònh höôùng tröôùc maø trong ñoù caùc thöïc theå coù theå chaùo giaù mua vaø baùn naêng löôïng. - 13 - tröôùc. - Phaùt trieån lòch vaän haønh hoaøn chænh cho thò tröôøng ñònh höôùng - Phaùt trieån giaù minh baïch thò tröôøng (MCP) cho giao dòch ñieän. - Ñeä trình lòch vaän haønh hoaøn chænh cho ISO vaø hieäu chænh lòch vaän haønh khi caàn thieát. Thò tröôøng CalPX laø thò tröôøng ñònh höôùng tröôùc ngaén haïn maø trong ñoù caùc ñôn vò phaùt ñieän chaøo giaù cho nhieàu phuï taûi vaø caùc phuï taûi chaøo giaù taïo cô hoäi cho caùc ñôn vò phaùt ñieän ñeå thoaû maõn nhu caàu hai beân. CalPX taïo ra hai thò tröôøng rieâng bieät : thò tröôøng tröôùc moät ngaøy vaø thò tröôøng tröôùc moät giôø. Thò tröôøng tröôùc moät ngaøy goàm 24 phieân ñaáu giaù keùp rieâng reõ, moät phieân ñaáu giaù cho moãi giôø, khoâng xeùt chi phí truyeàn taûi, quaûn lyù raøng buoäc hoaëc vaán ñeà quaûn lyù taét ngheõn. Phía chaøo giaù cung coù theå chaøo giaù nhö moät maùy phaùt ñôn hoaëc toå hôïp caùc maùy phaùt. Tuy nhieân, moät maùy phaùt coù theå chaøo giaù trong moät toå hôïp duy nhaát, qua moät ngöôøi chaøo giaù coù theå ñeä trình chaøo giaù ña toå hôïp. Khi coù taét ngheõn, CalPX ñaët moät giaù lôùn nhaát vaø nhöõng ngöôøi mua coù theå ñeä trình nhu caàu chaøo giaù cho caùc phuï taûi khoâng caét giaûm ñieàu naøy moâ taû ñöôøng cong töï nguyeän chi traû cho giaù naøy. Baùn ñaáu giaù ôû thò tröôøng tröôùc moät giôø taïo ra moät phieân ñaáu giaù ñôn leû laëp laïi töông tö thò tröôøng tröôùc moät ngaøy. Ñieàu naøy taïo ra söï caïnh tranh maïnh meõ cho pheùp taûi vaø maùy phaùt hieäu chænh lòch vaän haønh tröôùc moät ngaøy döôùi söï taùc ñoäng maïnh meõ cuûa thoâng tin môùi chaúng haïn nhö döï baùo phuï taûi ngaén haïn vaø traïng thaùi caùc toå maùy. 3.3. Chöùc naêng vaø traùch nhieäm cuûa ISO: Ngöôøi vaän haønh heä thoáng giöõ vai troø quan troïng trong neàn coâng nghieäp ñieän löïc coå truyeàn vaø trong moâi tröôøng heä thoáng truyeàn taûi môû, maëc duø moät vaøi hoaït ñoäng vaø traùch nhieäm ñöôïc bieán ñoåi caàn xem xeùt laïi. Trong neàn coâng nghieäp ñieän löïc coå truyeàn, heä thoáng ñöôïc toå chöùc vaø vaän haønh theo moâ hình haøng doïc, ngöôøi quaûn lyù ñöùng ñaàu naém quyeàn kieåm soaùt doanh nghieäp vaän haønh heä thoáng vaät lyù ñöôïc khuyeán - 14 - khích. Trong caùc coâng ty coù moâ hình haøng doïc, traùch nhieäm cuûa ngöôøi vaän haønh vaø ngöôøi sôû höõu heä thoáng laø lôùn nhaát. Trong caáu truùc thò tröôøng môùi coù nhieàu söï saép xeáp laïi cho ngöôøi vaän haønh heä thoáng vì ngöôøi vaän haønh khoâng ñöôïc taùch khoûi taát caû nhöõng ngöôøi vaän haønh ñoäc laäp rieâng reõ laø moät söï löïa choïn töï nhieân. Ngöôøi vaän haønh heä thoáng ñoäc laäp (ISO) coù ba muïc tieâu: duy trì an ninh, baûo ñaûm chaát löôïng dòch vuï, xuùc tieán hieäu quaû kinh teá vaø voâ tö. Ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu naøy ISO thöïc hieän moät hoaëc nhieàu chöùc naêng sau: 3.3.1 Chöùc naêng vaän haønh heä thoáng ñieän: Chöùc naêng cô baûn naøy goàm chöùc naêng vaän haønh nhaø maùy ñieän vaø ñieàu khieån thôøi gian thöïc. 3.3.1.1 Chöùc naêng vaän haønh nhaø maùy ñieän: Bao goàm: - Thöïc hieän lòch vaän haønh heä thoáng, - Ñieàu phoái caùc thò tröôøng naêng löôïng. - Thöïc hieän vaän haønh heä thoáng. - Xaùc ñònh dung löôïng truyeàn taûi khaû thi. - Xaùc ñònh dung löôïng truyeàn taûi khaû thi thôøi gian thöïc. - Tính toaùn tröôùc chi phí ngaén haïn vaø giaù cho caùc dòch vuï truyeàn taûi lieân quan. - Tính toaùn giaù theo giôø cho caùc dòch vuï truyeàn taûi lieân quan. 3.3.1.2 Ñieàu khieån thôøi gian thöïc: Bao goàm: - Giaùm saùt traïng thaùi vaän haønh heä thoáng. - 15 - - Giaùm saùt an ninh heä thoáng. - Chæ huy vaän haønh maïng vaät lyù vaø ñoùng caét maïng. - Xöû lyù söï coá vaø caùc tình traïng khaån caáp. - Ñieàu phoái vaän haønh heä thoáng thôøi gian thöïc. 3.3.2 Chöùc naêng quaûn lyù thò tröôøng ñieän: Coù hai loaïi thò tröôøng naêng löôïng: Thò tröôøng saøn giao dòch vaø thò tröôøng hôïp ñoàng . Thò tröôøng saøn giao dòch coù theå ñöôïc vaän haønh bôûi PX hoaëc söï keát hôïp giöõa ISO-PX trong khi thò tröôøng hôïp ñoàng coù theå ñöôïc ñieàu phoái bôûi moät hoaëc nhieàu ñôn vò ñieàu ñoä. 3.3.2.1 Thò tröôøng saøn giao dòch: Bao goàm - Vaän haønh saøn giao dòch ñeå caùc thöïc theå tham gia chaøo giaù mua vaø baùn ñieän. - Phaùt lòch vaän haønh hoaøn chænh cho saøn giao dòch. - Ñeä trình lòch vaän haønh taûi vaø maùy phaùt cho ISO theo giao thöùc ñaõ bieát tröôùc. 3.3.2.2 Thò tröôøng hôïp ñoàng: Bao goàm - Quaûn lyù giao dòch song phöông vaø ña phöông. - Quaûn lyù vaø ñieàu phoái söï ñeä trình töø caùc ñôn vò ñieàu ñoä. - Ñeä trình lòch vaän haønh hoaøn chænh ñeán ISO theo giao thöùc ñaõ bieát. 3.3.3 Chöùc naêng cung caáp dòch vuï phuï trôï: - Sôû höõu moät vaøi dòch vuï phuï trôï ñeå vaän haønh löôùi thoaû ñaùng. - Tính cöôùc dòch vuï hoã trôï giao dòch töø caùc thò tröôøng rieâng phaàn theo moät giao thöùc ñaõ bieát. - 16 - - Cung caáp caùc dòch vuï phuï trôï cho ngöôøi söû duïng maïng tuyeàn taûi. - Phaân phoái chi phí dòch vuï phuï trôï ñeán taát caû nhöõng ngöôøi söû duïng. 3.3.4 Chöùc naêng cung caáp cô sôû vaät chaát truyeàn taûi: - Baûo trì maïng truyeàn taûi. - Cung caáp cô sôû vaät chaát truyeàn taûi cho taát caû nhöõng ngöôøi (ñôn vò) baùn vaø mua ñieän. - Quy hoaïch truyeàn taûi, coâng suaát phaûn khaùng vaø phaùt trieån heä thoáng truyeàn taûi linh hoaït (FACTs) vaø baûo ñaûm raèng taïo ra nguoàn voán ñeå ñaàu tö trong töông lai. - Laäp keá hoaïch vaø giao nhieäm vuï cho caùc ñôn vò laø chuû sôû höõu caùc dòch vuï truyeàn taûi. 4. Thò tröôøng ñieän löïc Vieät Nam: Cuõng nhö caùc loaïi saûn phaåm, haøng hoaù khaùc, ñoái vôùi saûn phaåm ñieän naêng thì thò tröôøng ñieän löïc xuaát hieän cuøng vôùi vieäc hình thaønh quan heä mua baùn giöõa ngöôøi tieâu duøng ñieän vaø ngöôøi saûn xuaát ñieän. Xeùt veà hieäu quaû kinh teá, thì treân moät ñòa baøn vaø trong moät phaïm vi ñòa lyù nhaát ñònh chæ neân ñaàu tö xaây döïng moät heä thoáng löôùi ñieän truyeàn taûi vaø moät heä thoáng löôùi ñieän phaân phoái ñeå taûi ñieän töø caùc nhaø maùy ñieän ñeán ngöôøi tieâu duøng ñieän, maø khoâng caàn thieát ñaàu tö xaây döïng song truøng nhieàu heä thoáng löôùi ñieän. Töông töï nhö vaäy, vieäc ñaàu tö vieäc ñaàu tö xaây döïng caùc nhaø maùy ñieän bao giôø cuõng töông öùng vôùi nhu caàu tieâu thuï ñieän cuûa ngöôøi tieâu duøng, khoâng ñaàu tö xaây döïng quaù dö thöøa coâng suaát nhaø maùy ñieän. Vôùi nhöõng lyù do ñoù, coù theå noùi vieäc saûn xuaát ñieän naêng vaø truyeàn taûi ñieän mang tính ñoäc quyeàn töï nhieân khaù cao treân moät ñòa baøn, trong moät phaïm vi ñòa lyù nhaát ñònh. ÔÛ nhieàu nöôùc treân theá giôùi, töø khi coù ngaønh ñieän löïc cho ñeán nhöõng naêm 90, thò tröôøng ñieän löïc cuûa hoï ñeàu laø loaïi thò tröôøng ñoäc quyeàn,do moät soá haõng hoaëc coâng ty naém giöõ toaøn boä quyeàn saûn xuaát, - 17 - kinh doanh saûn phaåm ñieän naêng, töø khaâu ñaàu tö, saûn xuaát, truyeàn taûi, phaân phoái, baùn buoân ñeán khaâu baùn leû ñieän cho ngöôøi söû duïng. ÔÛ Vieät Nam, töø ngaøy thaønh laäp ngaønh ñieän löïc cho ñeán ngay, thò tröôøng ñieän löïc cuûa chuùng ta cuõng laø thò tröôøng ñoäc quyeàn, ngöôøi saûn xuaát ñieän naêng ñoàng thôøi laø ngöôøi truyeàn taûi ñieän, phaân phoái ñieän vaø kinh doanh ñieän; chöa xuaát hieän quaù trình caïnh tranh trong quan heä mua baùn ñieän; ngöôøi söû duïng ñieän chöa ñöôïc löïa choïn ngöôøi baùn ñieän, giöõa nhöõng ngöôøi saûn xuaát ñieän naêng cuõng chöa coù söï caïnh tranh vôùi nhau trong khaâu saûn xuaát vaø baùn ñieän cho ngöôøi mua. Trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng ñieän löïc ñoäc quyeàn treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam ñaõ boäc loä nhöõng nhöôïc ñieåm cô baûn laø hieäu quaû kinh teá trong saûn xuaát, kinh doanh khoâng ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån, giaù ñieän chöa thoûa maõn mong muoán cuûa ngöôøi söû duïng ñieän, tình traïng ñoäc quyeàn daãn ñeán cöûa quyeàn laøm aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán quyeàn vaø lôïi ích chính ñaùng cuûa ngöôøi söû duïng ñieän. Ñeå khaéc phuïc tình traïng cöûa quyeàn, naâng cao hieäu quaû trong ñaàu tö, saûn xuaát, kinh doanh ñieän, töø cuoái nhöõng naêm 90, nhieàu nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån treân theá giôùi ñaõ tieán haønh caûi caùch cô caáu toå chöùc quaûn lyù trong ngaønh ñieän löïc theo höôùng coå phaàn hoaù, tö nhaân hoaù caùc nhaø maùy ñieän (ñôn vò phaùt ñieän), caùc coâng ty phaân phoái ñieän vaø caùc coâng ty baùn buoân, baùn leû ñieän; taùch hoaït ñoäng phaùt ñieän ñoäc laäp vôùi hoaït ñoäng truyeàn taûi ñieän, caùc ñôn vò phaùt ñieän ñoäc laäp thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá caïnh tranh baùn ñieän treân thò tröôøng ñieän löïc goïi laø “ thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh”. Thöïc hieän chuû tröông ñoåi môùi cuûa Ñaûng, ñeå hoäi nhaäp kinh teá vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi, ôû Vieät Nam, trong töông lai khoâng xa, chuùng ta cuõng phaûi töøng böôùc xaây döïng vaø phaùt trieån thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh. Do vaäy, Luaät ñieän löïc ñaõ quy ñònh nhöõng vaán ñeà cô baûn nhaát laøm cô sôû phaùp lyù cho vaán ñeà quan troïng naøy. - 18 - 4.1 Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñieän löïc: Ñieän naêng laø moät loaïi haøng hoaù ñaëc thuø, khoâng theå tích tröõ ñöôïc trong kho nhö caùc loaïi haøng hoaù khaùc. Ñaëc thuø naøy daãn ñeán nhöõng ñaëc ñieåm rieâng cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ñieän. Trong nhieàu thaäp kyû tröôùc ñaây, ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi, vieäc ñaàu tö saûn xuaát kinh doanh ñieän ñeàu do Nhaø nöôùc ñaûm traùch; voán vaø taøi saûn cuûa ngaønh ñieän löïc haàu heát thuoäc sôû höõu cuûa Nhaø nöôùc; caùc toå chöùc quaûn lyù voán vaø taøi saûn trong ngaønh ñieän löïc cuõng chuû yeáu laø cuûa Nhaø nöôùc, raát ít toå chöùc tö nhaân, taäp theå ñöôïc tham gia ñaàu tö, saûn xuaát, kinh doanh ñieän. Thò tröôøng ñieän löïc laø thò tröôøng ñoäc quyeàn cuûa Nhaø nöôùc hoaëc cuûa ít toå chöùc tö nhaân, taäp theå. Tuy nhieân, khi caùc nöôùc naøy chuyeån hoaït ñoäng ñieän löïc töø thò tröôøng ñoäc quyeàn sang thò tröôøng caïnh tranh thì hoï cuõng ñaõ söûa ñoåi, boå sung caùc quy ñònh phaùp luaät veà nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh nhö: bình ñaúng, coâng khai, minh baïch v.v… nhaèm muïc ñích: - Baûo ñaûm söï phaùt trieån oån ñònh, beàn vöõng, coù hieäu quaû, taïo ñieàu kieän thu huùt caùc thaønh phaàn kinh teá tham gia thò tröôøng, baûo veä quyeàn vaø lôïi ích cuûa ngöôøi söû duïng ñieän; - Ngaên chaën tình traïng thoâng ñoàng, naâng quaù cao hoaëc haï quaù thaáp giaù ñieän ñeå laøm maát oån ñònh trong cung caáp ñieän, gaây toån haïi ñeán lôïi ích cuûa ngöôøi söû duïng ñieän hoaëc ngöôøi saûn xuaát, kinh doanh ñieän; - Taïo cô sôû phaùp lyù ñeå Nhaø nöôùc ñieàu tieát hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh, ñaûm baûo phaùt trieån ngaønh ñieän löïc ñi tröôùc moät böôùc ñaùp öùng nhu caàu taêng tröôûng ñieän naêng. ÔÛ nöôùc ta, nhö ñaõ noùi ôû treân, töø tröôùc ñeán nay voán vaø taøi saûn trong ngaønh ñieän löïc chuû yeáu do Nhaø nöôùc ñaàu tö, giao cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc quaûn lyù; thò tröôøng ñieän löïc laø thò tröôøng ñoäc quyeàn cuûa Nhaø nöôùc; vieäc ñaàu tö, saûn xuaát, kinh doanh ñieän cuõng chuû yeáu do - 19 - doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaûm nhieäm. Ñeå thöïc hieän chuû tröông cuûa Ñaûng veà ñoåi môùi quaûn lyù kinh teá, chuyeån saûn xuaát, kinh doanh ñieän sang hoaït ñoäng theo cô cheá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN, ñoàng thôøi tieáp thu kinh nghieäm cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi, Luaät ñieän löïc ñaõ quy ñònh nhöõng nguyeân taéc chuû yeáu trong hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñieän löïc ñeå taïo haønh lang phaùp lyù cho vieäc taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. Theo ñoù thò tröôøng ñieän löïc phaûi hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc sau ñaây: - Baûo ñaûm coâng khai, bình ñaúng, caïnh tranh laønh maïnh, khoâng phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng ñieän löïc. - Toân troïng quyeàn ñöôïc töï choïn ñoái taùc vaø hình thöùc giao dòch cuûa caùc ñoái töôïng mua baùn ñieän treân thò tröôøng phuø hôïp vôùi caáp ñoä phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñieän löïc. - Nhaø nöôùc ñieàu tieát hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñieän löïc nhaèm baûo ñaûm phaùt trieån heä thoáng ñieän beàn vöõng, ñaùp öùng yeâu caàu cung caáp ñieän an toaøn, oån ñònh, hieäu quaû. 4.2 Hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng ñieän löïc: Cho ñeán nay, ôû nöôùc ta chöa coù thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh, do vaäy Luaät ñieän löïc môùi chæ quy ñònh moät caùch toång quaùt phöông höôùng phaùt trieån töø thaáp ñeán cao (theo caáp ñoä) caùc loaïi hình thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh. Theo ñoù, thò tröôøng ñieän löïc ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån theo thöù töï laàn löôït qua caùc caáp ñoä sau ñaây: thò tröôøng phaùt ñieän caïnh tranh; thò tröôøng baùn buoân ñieän caïnh tranh vaø thò tröôøng baùn leû ñieän caïnh tranh. Veà loä trình phaùt trieån caùc caáp ñoä thò tröôøng, Luaät ñieän löïc giao Thuû töôùng Chính phuû quy ñònh. Theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi, muoán taïo laäp vaø phaùt trieån caùc caáp ñoä thò tröôøng ñieän löïc caïnh tranh thì phaûi thöïc hieän caùc yeâu caàu sau: a) Caûi caùch, ñoåi môùi thò tröôøng ñoäc quyeàn: ÔÛ haàu heát caùc nöôùc, tröôùc heát ngöôøi ta phaûi caûi caùch cô caáu toå chöùc saûn xuaát, kinh doanh vaø haïch toaùn theo höôùng taùch caùc ñôn vò phaùt ñieän ñoäc laäp vôùi ñôn vò truyeàn taûi ñieän, phaân phoái ñieän ñeå taïo laäp thò tröôøng caïnh tranh noäi boä trong Taäp ñoaøn, Toång coâng ty, Coâng ty ñieän löïc quoác gia cuûa Nhaø nöôùc hoaëc do Nhaø nöôùc chi phoái, nhaèm giaûm - 20 -