Tài liệu Nghiên cứu triển khai bồi dưỡng thường xuyên kiến thức bản đồ học cho giáo viên trung học phổ thông tỉnh lào cai bằng hình thức đào tạo trực tuyến​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRANG MẠNH HÙNG NGHIÊN CỨU TRIỂN KHAI BỒI DƢỠNG THƢỜNG XUYÊN KIẾN THỨC BẢN ĐỒ HỌC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH LÀO CAI BẰNG HÌNH THỨC ĐÀO TẠO TRỰC TUYẾN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRANG MẠNH HÙNG NGHIÊN CỨU TRIỂN KHAI BỒI DƢỠNG THƢỜNG XUYÊN KIẾN THỨC BẢN ĐỒ HỌC CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH LÀO CAI BẰNG HÌNH THỨC ĐÀO TẠO TRỰC TUYẾN Chuyên ngành: Lí luận và PPDH môn Địa lí Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐỖ VŨ SƠN THÁI NGUYÊN, 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015 Tác giả luận văn Trang Mạnh Hùng i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Luận văn tốt nghiệp cao học đƣợc hoàn thành tại Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên. Có đƣợc bản luận văn tốt nghiệp này, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới đến trƣờng Đại học Sƣ Phạm, khoa Địa lí, phòng Đào tạo. Đặc biệt là Tiến Sĩ Đỗ Vũ Sơn đã trực tiếp hƣớng dẫn dìu dắt, giúp đỡ tác giả với những chỉ dẫn khoa học quý giá trong suốt quá trình triển khai nghiên cứu và hoàn thành đề tài “Nghiên cứu triển khai bồi dưỡng thường xuyên kiến thức bản đồ học cho giáo viên trung học phổ thông tỉnh Lào Cai bằng hình thức đào tạo trực tuyến” Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo - Các nhà khoa học đã trực tiếp giảng dạy truyền đạt những kiến thức khoa học chuyên ngành Lí luận và phƣơng pháp dạy học địa lí cho bản thân tác giả trong những năm tháng qua. Xin gửi tới Sở GD &ĐT Lào Cai, trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Lào Cai lời cảm tạ sâu sắc vì đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tác giả thu thập số liệu cũng nhƣ những tài liệu nghiên cứu cần thiết liên quan tới đề tài tốt nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn những đóng góp quý báu và nhiệt tình của các đồng chí giáo viên giảng dạy môn địa lí thuộc các trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Lào Cai đã đóng góp ý kiến và giúp đỡ cùng tác giả triển khai điều tra thu thập số liệu. Có thể khẳng định sự thành công của luận văn này, trƣớc hết thuộc về công lao của tập thể, của nhà trƣờng, cơ quan và xã hội. Đặc biệt là sự quan tâm động viên khuyến khích cũng nhƣ sự thông cảm sâu sắc của gia đình. Nhân đây tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu đậm. Một lần nữa tác giả xin chân thành cảm ơn các đơn vị và cá nhân đã hết lòng quan tâm tới sự nghiệp đào tạo của đội ngũ giảng viên khoa địa lí trƣờng Đại học Sƣ Phạm Thái Nguyên. Tác giả rất mong đƣợc sự đóng góp, phê bình của quý Thầy, Cô các nhà khoa hoc, độc giả và các bạn đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn! ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................. vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích của luận văn ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ của luận văn .................................................................................... 2 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của luận văn.................................................. 2 5. Lịch sử nghiên cứu của luận văn ..................................................................... 3 6. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................... 5 7. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .........................................................................................8 1.1. Cơ sở khoa học của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT ......... 8 1.2. Một số vấn đề về bồi dƣỡng thƣờng xuyên giáo viên THPT ..................... 12 1.2.1. Khái niệm bồi dƣỡng thƣờng xuyên ................................................. 12 1.2.2. Sự cần thiết của bồi dƣỡng thƣờng xuyên ........................................ 13 1.2.3. Mục đích bồi dƣỡng thƣờng xuyên ................................................... 13 1.2.4. Nhiệm vụ của bồi dƣỡng thƣờng xuyên............................................ 13 1.2.5. Nội dung của bồi dƣỡng thƣờng xuyên ............................................ 14 iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.2.6. Hình thức của bồi dƣỡng thƣờng xuyên ........................................... 14 1.2.7. Thực trạng của bồi dƣỡng thƣờng xuyên giáo viên THPT ............... 15 1.3. Bản đồ học và bản đồ địa lí trong bồi dƣỡng thƣờng xuyên giáo viên địa lí THPT ........................................................................................................ 19 1.3.1. Khái quát về Bản đồ học ................................................................... 19 1.3.2. Vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Bản đồ địa lí trong dạy học THPT .................................................................................................... 21 1.3.3. Thực trạng kiến thức về Bản đồ học của giáo viên THPT tỉnh Lào Cai ........................................................................................................ 23 1.4. Tổng quan về Đào tạo trực tuyến ............................................................... 24 1.4.1. Khái niệm về đào tạo trực tuyến........................................................ 24 1.4.2. Các thành phần của Đào tạo trực tuyến ............................................. 27 1.4.3. Các chuẩn E-Learning ....................................................................... 29 1.4.4. So sánh dạy học truyền thống với dạy học trực tuyến ...................... 31 1.5. Phƣơng án đổi mới hình thức bồi dƣỡng thƣờng xuyên ............................ 35 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .................................................................................... 37 Chƣơng 2. LỰA CHỌN, THIẾT KẾ PHẦN MỀM VÀ TỔ CHỨC KHÓA HỌC TRỰC TUYẾN MÔN BẢN ĐỒ HỌC .................................... 39 2.1. Các công cụ xây dựng và triển khai đào tạo trực tuyến ............................. 39 2.1.1. Phần mềm E-Learning XHTML Editor (eXe) .................................. 39 2.1.2. Hệ thống thông tin quản lý học tập trực tuyến Modular ObjectOriented Dynamic Learning Environment (Moodle) .................................. 45 2.1.3. Phần mềm hỗ trợ Macromedia Captivate .......................................... 48 2.2. Xây dựng khóa học trực tuyến Bản đồ học ................................................ 51 2.2.1. Các tiêu chí xây dựng khóa học trực tuyến ....................................... 51 2.2.2. Quy trình xây dựng một khóa học trực tuyến.................................... 53 2.2.3. Xây dựng nội dung khóa học trực tuyến Bản đồ học ........................ 58 iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.2.4. Hƣớng dẫn xây dựng và sử dụng khóa học trực tuyến Bản đồ học bằng hệ thống Moodle .......................................................................... 60 2.3. Tích hợp một số phƣơng pháp trong dạy học trực tuyến Bản đồ học ........ 76 2.3.1. Dạy học chƣơng trình hoá ................................................................ 76 2.3.2. Dạy học phân hoá ............................................................................. 80 2.3.3. Rèn luyện kỹ năng tự học................................................................. 81 2.3.4. Rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học ......................................... 83 2.3.5. Tổ chức seminar ............................................................................... 84 2.3.6. Rèn luyện NVSP .............................................................................. 85 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .................................................................................... 86 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM....................................................... 87 3.1. Dạy học thực nghiệm .................................................................................. 87 3.1.1. Mục đích dạy học thực nghiệm ........................................................ 87 3.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm .................................................. 87 3.1.3. Nhiệm vụ dạy học thực nghiệm ....................................................... 88 3.1.4. Kịch bản dạy học thực nghiệm......................................................... 88 3.1.5. Tổ chức thực nghiệm........................................................................ 93 3.1.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm ......................................................... 97 3.2. Khảo sát ý kiến của ngƣời dạy và ngƣời học ............................................. 99 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................................................................. 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 103 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt ASTD BDTX BĐH CAS CBT CNTT CNTT&TT ĐHSP ĐTTT GD&ĐT GV HS IDC KN LCMS LMS Moodle NCKH NH NVSP PC PTDH PPDH SCORM SGK SPCN TBT THPT eXe WBT Từ đầy đủ Hội Đào tạo và Phát triển Mỹ Bồi dƣỡng thƣờng xuyên Bản đồ học Hệ thống xây dựng nội dung bài giảng Đào tạo dựa trên máy tính Công nghệ thông tin Công nghệ thông tin và truyền thông Đại học sƣ phạm Đào tạo trực tuyến Giáo dục và đào tạo Giáo viên Học sinh Công ty Dữ liệu quốc tế Kĩ năng Hệ thống quản lý nội dung học tập trực tuyến Hệ thống quản lý học tập trực tuyến Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment Nghiên cứu khoa học Ngƣời học Nghiệp vụ sƣ phạm Personal Computer - Máy tính cá nhân Phƣơng tiện dạy học Phƣơng pháp dạy học Gói bài giảng Sách giáo khoa Sản phẩm công nghệ Đào tạo dựa trên công nghệ Trung học phổ thông E-Learning XHTML Editor Đào tạo dựa trên web iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả bồi dƣỡng thƣờng xuyên .................................................. 17 Bảng 1.2. Tổng hợp kết quả điều tra bồi dƣỡng thƣờng xuyên môn Địa lí THPT .......................................................................................... 18 Bảng 1.3. Đánh giá thực trạng mức độ hiểu biết về Bản đồ học của giáo viên THPT ...................................................................................... 23 Bảng 1.4. So sánh dạy học truyền thống với dạy học trực tuyến ................... 31 Bảng 2.1. Danh mục các iDevice trong eXe .................................................. 43 Bảng 2.2. Các loại định dạng file trong eXe .................................................. 44 Bảng 3.1. Kịch bản dạy học ........................................................................... 89 Bảng 3.2. Số lƣợng NH theo lớp .................................................................... 93 Bảng 3.3. Kiểm tra đánh giá chất lƣợng đầu vào ........................................... 94 Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra cuối học phần ..................................................... 97 Bảng 3.5. Kết quả phân loại điểm NH của hai lớp......................................... 99 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Kiến trúc hệ thống dạy học trực tuyến ......................................... 29 Hình 1.2. Mô tả chuẩn trong E-Learning...................................................... 30 Hình 1.3. Các mức độ bồi dƣỡng thƣờng xuyên phối kết hợp ..................... 37 Hình 2.1. Giao diện sử dụng của phần mềm eXe ......................................... 39 Hình 2.2. Giao diện eXe trên hệ thống LMS ................................................ 45 Hình 2.3. Giao diện trang hoạt động của Moodle ........................................ 47 Hình 2.4. Các yếu tố tác động vào quá trình dạy học ................................... 54 Hình 2.5. Các thành phần của môđun dạy học ............................................. 55 Hình 2.6. Sơ đồ tổ chức quá trình dạy học ................................................... 55 Hình 2.7. Giao diện đăng ký tài khoản mới .................................................. 62 Hình 2.8. Xác nhận tài khoản qua e-mail ..................................................... 63 Hình 2.9. Giao diện cập nhật hồ sơ cá nhân của học viên ............................ 64 Hình 2.10. Giao diện soạn thảo các thiết lập cho khoá học............................ 64 Hình 2.11. Giao diện cửa sổ kết nạp học viên ................................................ 65 Hình 2.12. Giao diện phân loại các nhóm trong khoá học ............................. 66 Hình 2.13. Giao diện quản lý học viên theo danh sách lớp ............................ 66 Hình 2.14. Sao lƣu khoá học........................................................................... 67 Hình 2.15. Kết quả bài thi của học viên ......................................................... 68 Hình 2.16. Giao diện quản lý tài nguyên khoá học của GV ........................... 69 Hình 2.17. Giao diện tải gói SCORM lên hệ thống LMS .............................. 71 Hình 2.18. Giao diện tạo lập diễn đàn học tập ............................................... 72 Hình 2.19. Hoạt động của diễn đàn học tập.................................................... 73 Hình 2.20. Giao diện hoàn tất tạo lập phòng Chat ......................................... 74 Hình 2.21. Soạn thảo nội dung bài tập lớn ..................................................... 75 Hình 2.22. Giao diện cập nhật đề thi .............................................................. 75 Hình 2.23. Sơ đồ tuyến tính dạy học chƣơng trình hoá .................................. 77 Hình 2.24. Sơ đồ tổ chức dạy học chƣơng trình hoá ...................................... 78 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện chất lƣợng đầu vào ............................................ 95 Hình 3.2. Biểu đồ đánh giá kết quả kiểm tra cuối học phần......................... 98 vii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vấn đề sử dụng Công nghệ thông tin và truyền thông (CNTT&TT) trong quá trình dạy học, tích cực hoá hoạt động nhận thức của ngƣời học nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục đã trở thành một xu thế phát triển mạnh mẽ trên thế giới, góp phần đổi mới nội dung và phƣơng pháp dạy học, đổi mới hình thức tổ chức dạy học, giải quyết đƣợc vấn đề khối lƣợng tri thức của nhân loại ngày càng tăng, sự cần thiết trong giao lƣu, hội nhập quốc tế,.... Xã hội học tập - đó là mục tiêu của các nền giáo dục trên thế giới. Thành tựu nổi bật nhất của CNTT&TT trong giáo dục và đào tạo hiện nay chính là đào tạo trực tuyến (ĐTTT). Đào tạo trực tuyến cung cấp một kho tàng kiến thức khổng lồ của nhân loại và tạo cơ hội học tập cho nhiều ngƣời ở các trình độ khác nhau. Không chỉ dừng lại ở đó, hình thức học tập bằng phƣơng thức ĐTTT còn góp phần tạo ra sự bình đẳng, dân chủ trong học tập, giúp thực hiện đƣợc khẩu hiệu do tổ chức UNESCO đề ra cho giáo dục - đào tạo ở thế kỷ 21 là “Học ở mọi nơi, học ở mọi lúc, học suốt đời, dạy cho mọi ngƣời với mọi trình độ tiếp thu khác nhau”. Đối với các giáo viên ở các trƣờng trung học phổ thông, vấn đề bồi dƣỡng thƣờng xuyên bằng hình thức ĐTTT là một trong những hƣớng khai thác rất tốt giúp ngƣời học thƣờng xuyên đƣợc cập nhật kiến thức, không phải chi phí đi lại, ăn, ở và nhiều chi phí phát sinh khác, ngƣời học có cơ hội tiếp xúc, trao đổi, học hỏi với nhiều chuyên gia và đồng nghiệp, không bị ngăn cách bởi không gian địa lí, thông qua đó ứng dụng phƣơng thức dạy học hiện đại cho các trƣờng phổ thông. Đối với giáo viên dạy địa lí trung học phổ thông, kiến thức về Bản đồ học (BĐH) là hết sức cần thiết “Mọi nghiên cứu về địa lí đều bắt đầu từ bản đồ 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn và kết thúc cũng bằng bản đồ” [K.A Xalishev], vấn đề rèn luyện kỹ năng phân tích, so sánh tổng hợp, kĩ năng bản đồ, biểu đồ trong dạy học là hết sức quan trọng và cần thiết. Xây dựng khóa học trực tuyến bồi dưỡng thường xuyên kiến thức bản đồ học cho giáo viên THPT môn Địa lí nhằm bồi dƣỡng những kiến thức cơ bản, kiến thức mới cập nhật, tạo ra các diễn đàn học tập để giải đáp các thắc mắc, thảo luận các chủ đề seminar mà không cần đến lớp học tập trung. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu: “Nghiên cứu triển khai bồi dƣỡng thƣờng xuyên kiến thức bản đồ học cho giáo viên trung học phổ thông tỉnh Lào Cai bằng hình thức đào tạo trực tuyến”. 2. Mục đích của luận văn Nghiên cơ sở lí luận về đào tạo trực tuyến và bồi dƣỡng thƣờng xuyên, vận dụng vào nghiên cứu triển khai bồi dƣỡng thƣờng xuyên kiến thức bản đồ học cho giáo viên THPT, trong đó có tỉnh Lào Cai. Trên cơ cở đó, đề xuất các giải pháp sử dụng hiệu quả hình thức đào tạo trực tuyến trọng dạy học bồi dƣỡng thƣờng xuyên cho giáo viên các trƣờng THPT miền núi. 3. Nhiệm vụ của luận văn - Tìm hiểu cơ sở lý luận về ĐTTT, các vấn đề về tự học, học từ xa, việc thành lập các trƣờng đại học ảo trên thế giới hiện nay. - Phân tích, xây dựng đề cƣơng, nội dung và phƣơng pháp dạy học Bản đồ học cho giáo viên trung học phổ thông. - Xây dựng website đào tạo trực tuyến Bản đồ học nhằm cung cấp thêm kiến thức và rèn luyện phƣơng pháp dạy học cho giáo viên. - Triển khai đào tạo thử nghiệm. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của luận văn - Bộ môn bản đồ học và phƣơng thức đào tạo trực tuyến. 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn - Giáo viên dạy môn địa lí tại các trƣờng THPT tỉnh Lào Cai. 5. Lịch sử nghiên cứu của luận văn 5.1. Lịch sử nghiên cứu, phát triển đào tạo trực tuyến trên thế giới Tại Mỹ, dạy học trên cơ sở CNTT&TT nhận đƣợc sự ủng hộ tích cực của Chính phủ ngay từ cuối những năm 90, thể hiện rõ rệt trong các chính sách phát triển. Theo số liệu thống kê của Hội Đào tạo và Phát triển Mỹ (American Society for Training and Development - ASTD), năm 2000 Mỹ có gần 47% các trƣờng Đại học, Cao đẳng đã đƣa ra các dạng khác nhau của mô hình đào tạo từ xa, tạo nên 54.000 khoá học trực tuyến. Theo các chuyên gia phân tích của Công ty Dữ liệu quốc tế (International Data Corporation IDC), cuối năm 2004 có khoảng 90% các trƣờng Đại học, Cao đẳng Mỹ đƣa ra mô hình đào tạo trực tuyến, số ngƣời tham gia học tăng 33% hàng năm trong khoảng thời gian 1999 - 2004. Trong những năm gần đây, châu Âu đã tích cực phát triển và ứng dụng CNTT trong mọi lĩnh vực Kinh tế - Xã hội, đặc biệt là ứng dụng trong hệ thống Giáo dục. Các nƣớc trong Cộng đồng châu Âu đều đánh giá cao tiềm năng to lớn mà CNTT&TT mang lại trong việc mở rộng phạm vi, làm phong phú thêm nội dung và nâng cao chất lƣợng của nền giáo dục. Công ty IDC ƣớc đoán rằng, thị trƣờng đào tạo trực tuyến của châu Âu sẽ tăng tới 4 tỷ USD trong năm 2004 với tốc độ tăng 96% hàng năm.[18]. Ngoài việc tích cực triển khai đào tạo trực tuyến tại mỗi nƣớc, giữa các nƣớc châu Âu có nhiều hình thức hợp tác đa quốc gia trong lĩnh vực đào tạo trực tuyến. Điển hình là dự án xây dựng mạng xuyên châu Âu (EuroPACE), đây là mạng đào tạo trực tuyến của 36 trƣờng Đại học hàng đầu châu Âu thuộc các quốc gia nhƣ Đan Mạch, Hà Lan, Bỉ, Anh, Pháp cùng hợp tác với Công ty Đào tạo trực tuyến của Mỹ Docent cung cấp các khoá học về các lĩnh vực khoa học, nghệ thuật, con ngƣời, phù hợp với nhu cầu học của các sinh viên đại học, sau đại học, các nhà chuyên môn ở châu Âu. Tại châu Á, đào tạo trực tuyến vẫn đang ở trong tình trạng phát triển chậm, 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn chƣa có nhiều thành công lớn, vì một số lý do: Các quy tắc và luật lệ bảo thủ, tệ quan liêu trong giáo dục đào tạo, thói quen ƣa chuộng đào tạo - khoa bảng theo phƣơng thức truyền thống, ngôn ngữ không đồng nhất, cơ sở hạ tầng nghèo nàn và nền kinh tế lạc hậu. Tuy vậy, đó chỉ là những rào cản tạm thời. Nhu cầu đào tạo ở châu Á ngày càng lớn, càng cấp bách, nền giáo dục truyền thống không thể đáp ứng đƣợc, buộc các quốc gia châu Á dần dần phải thừa nhận tiềm năng to lớn của đào tạo trực tuyến. Một số quốc gia, đặc biệt là các nƣớc có nền kinh tế phát triển hơn tại châu Á cũng đang có những nỗ lực phát triển đào tạo trực tuyến nhƣ: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan, Trung Quốc,... Nhật Bản là nƣớc ứng dụng đào tạo trực tuyến sớm nhất và rộng rãi nhất so với các nƣớc khác trong khu vực. Môi trƣờng ứng dụng đào tạo trực tuyến chủ yếu là trong các công ty lớn, các hãng sản xuất, các doanh nghiệp,..., nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách về công chức, nhân viên có trình độ cao. 5.2. Tóm tắt tình hình nghiên cứu, phát triển đào tạo trực tuyến ở Việt Nam Từ khoảng những năm 2000 trở về trƣớc, ở Việt Nam có không nhiều tài liệu nghiên cứu, phổ biến về đào tạo trực tuyến. Trong hai năm 20032004, phƣơng thức đào tạo trực tuyến đã đƣợc nhiều cơ quan và tổ chức Nhà nƣớc quan tâm hơn. Trong những năm gần đây các hội nghị, hội thảo về CNTT và giáo dục đều có đề cập đến đào tạo trực tuyến và khả năng áp dụng đào tạo trực tuyến vào công cuộc cải cách giáo dục và phát triển đào tạo ở Việt Nam nhƣ: Hội thảo Nâng cao chất lượng đào tạo - Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2000, Hội nghị Giáo dục Đại học năm 2001, Hội thảo khoa học quốc gia lần thứ nhất về Nghiên cứu phát triển và ứng dụng CNTT&TT, ICT/rda 2/2003, Hội thảo khoa học quốc gia lần II về Nghiên cứu phát triển và ứng dụng CNTT&TT, ICT/rda 9/2004, Hội thảo khoa học “Nghiên cứu và triển khai đào tạo trực tuyến” do Viện Công nghệ Thông tin (Đại học Quốc gia Hà Nội) và Khoa Công nghệ Thông tin (Đại học Bách khoa Hà Nội) phối 4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn hợp tổ chức đầu tháng 3/2005,..., là những hội thảo khoa học về đào tạo trực tuyến đầu tiên đƣợc tổ chức tại Việt Nam.[5] Các trƣờng Đại học ở Việt Nam cũng bƣớc đầu nghiên cứu và triển khai đào tạo trực tuyến. Một số đơn vị đã bƣớc đầu xây dựng và ứng dụng các phần mềm hỗ trợ đào tạo và cho các kết quả khả quan: Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội, Viện CNTT - Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Học viện Bƣu chính - Viễn thông,... Trung tâm Tin học Bộ Giáo dục & Đào tạo đã mở một cổng đào tạo trực tuyến nhằm cung cấp một cách có hệ thống các thông tin đào tạo trực tuyến trên thế giới và ở Việt Nam. Một số công ty phần mềm ở Việt Nam đã đƣa ra thị trƣờng một số sản phẩm hỗ trợ đào tạo. Việt Nam đã gia nhập mạng Đào tạo trực tuyến châu Á (Asia E-learning Network - AEN, địa chỉ website www.asia-elearning.net) với sự tham gia của Bộ Giáo dục & Đào tạo, Bộ Khoa học - Công nghệ, Trƣờng Đại học Bách Khoa, Bộ Bƣu chính Viễn Thông,... Ở trƣờng ĐHSP Thái Nguyên đã có các công trình nghiên cứu của TS Nguyễn Danh Nam với Đào tạo trực tuyến môn hình học sơ cấp, TS Đỗ Vũ Sơn với Giáo trình trực tuyến bản đồ học.[15],[17] Với việc kế thừa và phát huy các công trình đã công bố, luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu về cơ sở lí luận và thực tiễn về bồi dƣỡng thƣờng xuyên kiến thức bản đồ học bằng hình thức ĐTTT nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học, đặc biệt đối với đối với đối tƣợng giáo viên miền núi. Đây là hƣớng nghiên cứu mới chƣa có tác giả nào đi sâu nghiên cứu trƣớc đây. 6. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Quan điểm nghiên cứu - Quan điểm lịch sử: Bất cứ một sự vật nào đều tồn tại một hoàn cảnh lịch sự cụ thể, vì thế muốn hiểu rõ bản chất phải hiểu đƣợc cả cội nguồn của nó để giải thích những đặc điểm có trong hiện tại và dự báo xu hƣớng phát triển trong tƣơng lai. Xem xét đối tƣợng trong tiến trình phát triển không những thấy 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn đƣợc quy luật mà còn có thể phát triển tối đa những kinh nghiệm, những bài học có giá trị. Kế thừa các thành tựu và các công trình nghiên cứu trƣớc để phát triển luận văn trên phạm vị rộng hơn. - Quan điểm hệ thống: Quan điểm hệ thống chính là cơ sở cho xây dựng các phần mềm hỗ trợ cho việc giảng dạy trực tuyến. Vì vậy áp dụng qua điểm này vào việc khai thác và xử dụng các phần mềm vào triển khai bài giảng bản đồ học là cần thiết. - Quan điểm tổng hợp: Quan điểm tổng hợp yêu cầu và đặt ra cho các nhà nghiên cứu phải nhìn nhận sự vật hiện tƣợng địa lý trong mối quan hệ tƣơng tác nhau bởi mỗi một sự vật hiện tƣợng trong giới vô cơ và hữu cơ đều có những quy luật vận động phức tạp.Việc tổng hợp số liệu và xử lí là rất cần thiết đối với luận văn bồi dƣỡng thƣờng xuyên môn bản đồ học bằng hình thức đào tạo trực tuyến là rất cần thiết. - Quan điểm lãnh thổ: Quan điểm lãnh thổ là quan điểm mang tính đặc thù của các đối tƣợng, hiện tƣợng địa lí hay nói một cách khác mọi sự vật hiện tƣợng đều có sự phát sinh, phát triển trên một lãnh thổ nhất định, chúng có sự phân hoá không gian nội tại nhƣng cũng có mối quan hệ mật thiết với các lãnh thổ xung quanh. Vì vậy áp dụng quan điểm lãnh thổ để điều tra số liệu thông tin cần thiết cho luận văn. Với luận văn bồi dƣỡng thƣờng xuyên môn bản đồ học bằng hình thức đào tạo trực tuyến rất cần thiết cho việc tổng hợp số liệu trên địa bàn rộng hơn. - Quan điểm dạy học tích cực: Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của NH có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển cách dạy thụ động, truyền thụ một chiều “đọc- chép”, giáo viên làm trung tâm sang cách dạy lấy NH làm trung tâm hay còn đƣợc gọi là dạy và học tích cực. Trong cách dạy này NH là chủ thể hoạt động, giáo viên là ngƣời thiết kế, tổ chức, hƣớng dẫn, tạo nên sự tƣơng tác tích cực giữa ngƣời dạy và ngƣời học. Dạy và học tích cực là điều kiện tốt khuyến khích sự tham gia chủ động, sáng tạo và ngày càng độc 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn lập của học sinh vào quá trình học tập. Vì vậy việc áp dụng quan điểm dạy học tích cực vào luận văn bồi dƣỡng thƣờng xuyên môn bản đồ học bằng hình thức đào tạo trực tuyến nhằm phát huy tính chủ động tích cực của NH. 6.2. Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Phƣơng pháp luận là lý luận về phƣơng pháp; là hệ thống các quan điểm chỉ đạo việc tìm tòi, xây dựng, lựa chọn và vận dụng các phƣơng pháp. - Phƣơng pháp điều tra, quan sát: thăm dò ý kiến của NH về nội dung, khung chƣơng trình môn bản đồ học; về ƣu điểm của hình thức kết hợp ELearning với lớp học truyền thống. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm, lấy ý kiến của các chuyên gia, các giảng viên giảng dạy lâu năm nội dung bản đồ học tại một số trƣờng sƣ phạm. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: Thông qua thực nghiệm để rút ra những mặt ƣu điểm, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học. Từ đó, rút ra kinh nghiệm, điều chỉnh và định hƣớng phát triển, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học trong trƣờng THPT. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phần phụ lục, luận văn bao gồm các nội dung chính: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Chƣơng 2. Xây dựng và triển khai đào tạo trực tuyến Bản đồ học Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở khoa học của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT Đổi mới phƣơng pháp dạy học là nhu cầu tất yếu của giáo viên, bởi vì đổi mới là sự cải tiến, nâng cao chất lƣợng phƣơng pháp dạy học đang sử dụng để đóng góp nâng cao chất lƣợng hiệu quả của việc dạy học, là sự bổ sung, phối hợp nhiều phƣơng pháp dạy học để khắc phục mặt hạn chế của phƣơng pháp đã và đang sử dụng nhằm đạt mục tiêu dạy học, là thay đổi phƣơng pháp đã và đang sử dụng bằng phƣơng pháp ƣu việt hơn, đem lại hiệu quả dạy dạy học cao hơn. Vì thế, đổi mới phƣơng pháp dạy học đƣợc xác định trong các văn kiện của Đảng, Nhà nƣớc mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang chỉ đạo triển khai nhằm đáp ứng yêu cầu của mục tiêu và nội dung giáo dục mới. Đặc trƣng lớn nhất của thời đại là sự thay đổi nhanh và liên tục; trong bối cảnh đó con ngƣời có năng lực thích ứng đƣợc mới có thể tồn tại và phát triển. Kiến thức của nhân loại trong thời kì bùng nổ thông tin và phát triển khoa học nhƣ vũ bão đòi hỏi nghề dạy học phải là nghề gắn với việc học thƣờng xuyên, suốt đời. GV có chất lƣợng là GV có kiến thức khoa học bộ môn vững vàng; có năng lực tƣ duy để “tái tạo” kiến thức (nội dung dạy học) từ mọi nguồn thông tin (học liệu) và có khả năng dẫn dắt NH “tái tạo” và chiếm lĩnh nội dung dạy học cho bản thân thông qua bài giảng của GV và từ các học liệu khác. Tất cả những điều nêu trên đặt ra yêu cầu mới cho giáo dục và GV trực tiếp giảng dạy. Việc dạy và học ở nhà trƣờng cũng phải đƣợc đổi mới, đó là ngƣời thầy giúp học sinh chủ động tự học, khêu gợi và phát huy tiềm năng, phát huy nội lực để chiếm lĩnh tri thức, năng lực và phẩm chất cần thiết. Ngƣời thầy không chỉ dạy học sinh nội dung phải học mà phải dạy cách học, ý thức tự học. Vai trò của ngƣời thầy ngày nay là ngƣời hƣớng dẫn, trọng tài, cố vấn đối với NH để có thể 8 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn thực hiện đƣợc tiếp cận “dạy học lấy NH làm trung tâm”. Nhƣ vậy đặc điểm của nghề dạy học đã có những biến đổi nhất định, từ đó việc đào tạo ở các trƣờng THPT cần phải đổi mới tƣ duy: cách thức truyền tải nội dung và triển khai có hiệu quả các PPDH phải đƣợc coi là nội dung có ý nghĩa sống còn của nghề dạy học, sao cho ngƣời dạy có thể thực hiện tốt vai trò của mình. Ở các trƣờng THPT đã lựa chọn các PPDH phụ thuộc vào đặc điểm của nội dung, bám sát mục tiêu dạy học, đặc điểm của HS; các nguồn lực sẵn có nhƣ thời lƣợng, trang thiết bị, tài liệu, môi trƣờng và đặc biệt là năng lực chuyên môn và khả năng sƣ phạm của GV. Tuy nhiên, cần thƣờng xuyên đối chiếu với mục tiêu đào tạo trong giai đoạn mới, đặc điểm của nội dung chƣơng trình để lựa chọn, vận dụng các PPDH thích hợp. Mục tiêu đào tạo của đào tạo tại các trƣờng THPT là phát huy thành quả giáo dục, tiếp tục đào tạo để phát triển nhân cách Xã hội chủ nghĩa hài hoà ở học sinh. Có thế giới quan khoa học, lí tƣởng và đạo đức Xã hội chủ nghĩa, có lòng yêu nƣớc và tinh thần quốc tế chân chính, có nhân ái, có ý thức trách nhiệm với gia đình, sống và làm việc theo Hiến pháp và Pháp luật; có học vấn phổ thông kỹ thuật tổng hợp, có kĩ năng lao động và tâm thế sẵn sàng lao động, có sức khoẻ, có thị hiếu thẩm mĩ lành mạnh, ham học hỏi, biết cách tự học và tự rèn luyện nhằm phát triển năng lực và sở trƣờng cá nhân để bƣớc vào cuộc sống tự lập của ngƣời lao động năng động sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đào tạo, nhu cầu cuộc sống của bản thân và gia đình, yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của địa phƣơng và đất nƣớc, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc. Cụ thể hoá mục tiêu này cho các trƣờng THPT có nghĩa là sản phẩm các trƣờng THPT phải có năng lực trí tuệ, có khả năng tự học tự nghiên cứu; có khả năng sáng tạo, NH có nhu cầu đƣợc học cách tìm và xử lý thông tin, tái tạo kiến thức hơn là áp đặt kiến thức nhƣ trƣớc đây. Từ mục tiêu đào tạo đó, dạy học ở THPT cần coi trọng mục tiêu năng lực (năng lực tƣ duy, năng lực sáng tạo); kỹ năng (kỹ năng vận dụng, kỹ năng xử lí tình huống,…).[20] 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn