B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------
---------
NGUY N CHUNG THÔNG
NGHIÊN C U THI T K , CH T O B
PH N ðÀO VÀ K P NH
C A MÁY LIÊN H P ðÀO C S N
LU N VĂN TH C S K THU T
Chuyên nghành: K thu t máy và thi t b cơ gi i hóa nông lâm nghi p
Mã s
: 60.52.14
Ngư i dư ng d n khoa h c: PGS.TS. LƯƠNG VĂN VƯ T
HÀ N I - 2010
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan r ng nh ng s li u và k t qu nghiên c u
trong lu n văn này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v
m t h c v nào.
Tôi xin cam ñoan r ng m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n
văn này ñã ñư c c m ơn và các trích d n trong lu n văn này ñ u
ñư c ch rõ ngu n g c.
Tác gi
Nguy n Chung Thông
L I C M ƠN
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. i
Trong quá trình h c t p và nghiên c u t i l p Cao h c khóa 17 chuyên
ngành K thu t máy và thi t b cơ gi i hóa nông lâm nghi p Trư ng ð i h c
Nông nghi p Hà N i, tôi ñã nh n ñư c s giúp ñ , gi ng d y nhi t tình c a
các th y giáo, cô giáo trong trư ng. Nhân d p này tôi xin ñư c bày t l i c m
ơn chân thành t i các th y giáo, cô giáo trong trư ng.
Tôi xin t lòng c m ơn t i gia ñình và PGS.TS. Lương Văn Vư t,
ngư i ñã t n tình hư ng d n giúp ñ tôi hoàn thành ñ tài nghiên c u này.
Tôi xin chân thành c m ơn t p th giáo viên B môn Cơ h c k thu t
Khoa Cơ – ði n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã giúp ñ tôi trong
quá trình nghiên c u th c hi n ñ tài.
Tôi xin chân thành c m ơn Trung tâm Giám ñ nh Máy và Thi t b ñã ph i
h p, giúp ñ tôi th c hi n ñ tài này.
Tôi xin chân thành c m ơn các th y giáo, cô giáo trong Khoa Cơ – ði n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i và các ñ ng nghi p ñã ñ ng viên giúp ñ
tôi trong quá trình nghiên c u th c hi n ñ tài.
Trong quá trình th c hi n ñ tài b n thân ñã có nhi u c g ng, song
không th tránh kh i thi u sót. R t mong ti p t c nh n ñư c s ñóng góp ý
ki n c a các th y giáo, cô giáo và các ñ ng nghi p ñ ñài tài nghiên c u c a
tôi ñư c hoàn thi n hơn.
Tác gi
Nguy n Chung Thông
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. ii
M CL C
L i cam ñoan ..................................................................................................i
L i c m ơn ....................................................................................................ii
M c l c .........................................................................................................iii
Danh m c các ch vi t t t và ký hi u............................................................viii
DANH M C CÁC B NG.....................................................................................ix
DANH M C CÁC HÌNH.......................................................................................x
ð T V N ð ...........................................................................................................1
1. Tính c p thi t c a ñ tài .......................................................................................1
2. ð i tư ng nghiên c u, m c tiêu, ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài ....2
3. N i dung nghiên c u............................................................................................2
CHƯƠNG I. T NG QUAN V CÂY S N VÀ CƠ GI I HÓA KHÂU THU
HO CH S N ...........................................................................................................3
1.1. T ng quan v cây s n .......................................................................................3
1.1.1. Ngu n g c và s phát tri n ............................................................................3
1.1.2. Vài nét v tình hình tr ng s n trên gh gi i và Viêt Nam........................3
1.1.2.1. Tình hình s n xu t s n trên th gi i..........................................................3
1.1.2.2. Tình hình s n xu t s n Vi t Nam ...........................................................5
1.1.3. Các ñ c ñi m hình thái và gi i ph u cây s n ...............................................7
1.1.3.1. R s n (c s n).............................................................................................7
1.1.3.2. Thân cây s n ................................................................................................9
1.1.4. Các gi ng s n................................................................................................10
1.2. Cơ khí hóa khâu thu ho ch s n trên th gi i và Vi t Nam .......................11
1.2.1. Cơ khí hóa khâu thu ho ch s n trên th gi i.............................................11
1.2.2. Cơ khí hóa khâu thu ho ch s n Vi t Nam ..............................................13
1.2.3. Nh n xét.........................................................................................................16
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. iii
CHƯƠNG 2 - ð I TƯ NG, ð A ðI M VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
...................................................................................................................................17
2.1. ð i tư ng và ñ a ñi m nghiên c u................................................................17
2.2. Phương pháp nghiên c u...............................................................................17
2.2.1. Phương pháp s lý s li u ño ñ c................................................................17
2.2.2. Phương pháp gi i tích ..................................................................................18
2.2.3. Phương pháp s ............................................................................................18
2.2.4. Phương pháp nghiên c u th c nghi m......................................................18
CHƯƠNG 3. NGHIÊN C U HOÀN THI N NGUYÊN LÝ LÀM VI C VÀ
TÍNH TOÁN THI T K CÁC B
PH N LÀM VI C CHÍNH C A MÁY
...................................................................................................................................20
3.1. Kh o sát các thông s hình h c, cơ lý tính c a cây s n khi thu ho ch ....20
3.1.1. Kh o sát kho ng cách cây, lu ng và hàng tr ng s n [17] ........................20
3.1.2. Các ch s cơ lý tính [17] ..............................................................................21
3.2. L a ch n c u truc và nguyên lý làm vi c c a máy.....................................21
3.2.1. Mô hình tính toán và k t qu tính toán b ph n ñào [17].........................23
3.2.1.1. Yêu c u k thu t chung.............................................................................23
3.2.1.2. Các nguyên lý ñào c .................................................................................24
3.2.1.3. L a ch n nguyên lý ñào............................................................................27
3.2.1.4. Cơ s th c t tính toán và l a ch n b ph n ñào ...................................28
3.2.1.5. Tính toán b ph n ñào ..............................................................................29
3.2.1.6. Xác ñ nh l c c n c a ñ t khi làm vi c .....................................................30
3.2.2. Mô hình tính toán và k t qu tính toán b ph n k p nh .........................34
3.2.2.1. Góc nghiêng ñ t giàn k p và t c ñ chuy n ñ ng băng k p ..................35
3.2.2.2. L a ch n b ph n k p nh ......................................................................38
3.2.2.3. Cơ s ch n ti t di n băng k p nh ...........................................................44
3.2.2.4. Vít ñi u ch nh ñ nghiêng c a giàn k p ..................................................52
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. iv
3.2.3. Mô hình tính toán và k t qu tính toán b ph n truy n ñ ng ..................53
3.2.3.1. Yêu c u k thu t.........................................................................................53
3.2.3.2. L a ch n phương án truy n ñ ng ...........................................................54
3.2.3.3. Tính toán b ph n truy n ñ ng ................................................................56
3.2.4. Các b ph n ph tr khác............................................................................57
3.2.4.1. Khung máy và cơ c u treo.........................................................................57
3.2.4.2. Bánh t a ñ ng............................................................................................58
CHƯƠNG IV. QUY TRÌNH CÔNG NGH CH T O VÀ L P GHÉP M T
S CHI TI T, C M MÁY CHÍNH .....................................................................60
4.1. C m khung ......................................................................................................60
4.1.2. Nghiên c u b n v chi ti t và ki m tra tính công ngh .............................60
4.1.3. Phân lo i chi ti t, s p ñ t vào các nhóm.....................................................60
4.1.4. Xác ñ nh d ng s n xu t................................................................................60
4.1.5. Ch n phôi và phương pháp ch t o phôi....................................................60
4.2. B ph n ñào .....................................................................................................62
4.2.1. Nghiên c u b n v chi ti t và ki m tra tính công ngh .............................62
4.2.2. Phân lo i chi ti t và xác ñ nh d ng s n xu t.............................................63
4.2.3. Tr ñào...........................................................................................................63
4.2.3.1. Nghiên c u b n v ch t o........................................................................63
4.2.3.2. Ch n phôi và phương pháp ch t o phôi tr ñào....................................64
4.2.4. T m ñ lư i ñào ............................................................................................64
4.2.4.1. B n v thi t k ch t o...............................................................................64
4.2.4.2. Phân lo i chi ti t ........................................................................................64
4.2.4.3. Xác ñ nh d ng s n xu t.............................................................................65
4.2.4.4. Ch n phôi và phương pháp ch t o phôi.................................................65
4.2.5. Lư i ñào.........................................................................................................65
4.2.5.1. B n v chi ti t và tính công ngh ..............................................................65
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. v
4.2.5.2. Phân lo i chi ti t ........................................................................................65
4.2.5.3. Xác ñ nh d ng s n xu t.............................................................................65
4.2.5.4. Ch n phôi và phương pháp ch t o phôi.................................................66
4.3. Giàn k p nh ....................................................................................................66
4.3.1. Khung k p nh ..............................................................................................66
4.3.1.1. Khung giàn.................................................................................................67
4.3.1.2. Giá ñ ng cơ thu l c và thanh ngang......................................................67
4.3.2. C m bánh ñai................................................................................................68
4.3.2.1. Bánh ñai......................................................................................................68
4.3.2.2. Tr c l p bánh ñai.......................................................................................70
4.3.3. C m cơ c u ép...............................................................................................73
4.3.3.1. B n v ch t o và tính công ngh .............................................................73
4.3.3.2. Phân lo i chi ti t ........................................................................................74
4.3.3.3. Xác ñ nh d ng s n xu t.............................................................................74
4.3.3.4. Ch n phôi và phương pháp ch t o phôi.................................................74
4.3.3.5. Xác ñ nh chu n và ch n các ñ nh v ........................................................74
CHƯƠNG V. T CH C KH O NGHI M M U MÁY...............................75
5.1. M c ñích và n i dung kh o nghi m máy.....................................................75
5.1.1. M c ñích kh o nghi m.................................................................................75
5.1.2. N i dung kh o nghi m .................................................................................75
5.1.2.1. Kh o nghi m trong phòng thí nghi m.....................................................75
5.1.2.2. Kh o nghi m ngoài th c t .......................................................................76
5.2. Phương pháp kh o nghi m, thi t b kh o nghi m và gia công s li u.....76
5.2.1. Phương pháp kh o nghi m..........................................................................76
5.2.1.1. Phương pháp xác ñ nh ñ
m c a ñ t tr ng...........................................76
5.2.1.2. Phương pháp xác ñ nh ñ c ng trên m t ru ng.....................................77
5.2.1.3. Phương pháp ño h s ma sát c a thép và ñ t ........................................79
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. vi
5.2.1.4. Xác ñ nh h s ma sát f gi a thân cây s n và băng k p .........................80
5.2.2. Trang thi t b kh o nghi m..........................................................................81
5.2.3. Phương pháp gia công s li u .....................................................................81
5.3. K t qu kh o nghi m .....................................................................................82
K T LU N VÀ ð NGH ...................................................................................90
1. K t lu n ...............................................................................................................90
2. ð ngh .................................................................................................................90
TÀI LI U THAM KH O ....................................................................................92
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. vii
DANH M C CÁC CH
VI T T T VÀ KÝ HI U
a : ð ñào sâu c a lư i ñào (cm);
B : B r ng làm vi c c a lư i ñào (cm);
K0 : L c c n riêng (N/cm2);
n : S ñi m ño;
Nct: Công su t c n thi t c a b ph n k p nh ;
p: ð ch t c a ñ t;
P: L c k p nh cây;
q: ð c ng c a lò xo;
R: L c c n c a lư i ñào;
V: V n t c t ng h p;
Vm: V n t c ti n c a máy;
Vd: V n t c c a ñai k p;
y: ð bi n d ng c a lò xo;
σ: Sai s bình phương trung bình;
φ: Góc ma sát;
β: Góc nghiêng c a lư i ñào so v i phương ngang;
α: Góc nghiêng c a b ph n k p nh so v i phương ngang.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. viii
DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1. Tình hình s n xu t s n châu Á (năm 1999) ......................................4
B ng 1.2. Tình hình s n xu t s n Vi t Nam (năm 1999) ..................................6
B ng 1.3. S phân b theo chi u sâu c a r s n v i gi ng KM-94(%) ...............8
B ng 1.4. ðo ñư ng kính thân cây (mm) ...............................................................9
B ng 3.1. Phân lo i ñ t khô theo l c c n riêng khi cày......................................32
B ng 3.2. Phân lo i ñ t ru ng nư c theo l c c n riêng khi cày ........................32
B ng 5.1. V n t c kh o nghi m.............................................................................83
B ng 5.2. Xác ñ nh t l hao t n............................................................................84
B ng 5.3. Xác ñ nh t l c hư h ng ....................................................................85
B ng 5.4. T ng h p k t qu kh o nghi m tính năng làm vi c v i s truy n II 86
B ng 5.5. B ng t ng h p k t qu ñi u tra thu ho ch b ng tay...........................86
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. ix
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1.1. M t c t thân cây s n .............................................................................10
Hình 1.2. Máy ñào s n Malaysia.......................................................................12
Hình 1.3. Máy ñào c khoai tây KCT- 1,4 ............................................................12
Hình 1.4. B ph n nh theo phương pháp ñòn b y ............................................13
Hình 1.5. Hình nh thu ho ch s n ñơn gi n b ng tay........................................13
Hình 1.6. K p nh s n c a Tr n Thanh Lưu.......................................................14
Hình 3.1. Sơ ñ phân b cây s n ...........................................................................20
Hình 3.2. Sơ ñ phân b c ....................................................................................20
Hình 3.3. Sơ ñ c u trúc và nguyên lý làm vi c c a máy....................................21
Hình 3.4. Sơ ñ v trí k p nh ................................................................................22
Hình 3.5. Lư i ñào ph ng ......................................................................................24
Hình 3.6. C u t o lư i ñào phân ño n..................................................................25
Hình 3.7. C u t o lư i ñào lòng máng..................................................................26
Hình 3.8. B ph n ñào............................................................................................28
Hình 3.9. Các thông s hình h c b ph n ñào.....................................................30
Hình 3.10. L c tác d ng lên nêm ..........................................................................33
Hình 3.11. Mô hình tính toán b ph n k p nh ...................................................34
Hình 3.12. Sơ ñ ñ ng h c quá trình k p nh ......................................................35
Hình 3.13. nh hư ng c a góc nghiêng t i chi u dài băng k p........................36
Hình 3.14. Sơ ñ xác ñ nh L và α ..........................................................................37
Hình 3.15. Áp l c tác d ng lên thân cây s n........................................................38
Hình 3.16. Hình nh 1 ño n xích k p và ñai k p................................................40
Hình 3.17. B ph n xích k p nh .....................................................................41
Hình 3.18. K t c u b ph n k p nh .....................................................................44
Hình 3.19. L c tác d ng lên ñai k p nh ..............................................................45
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. x
Hình 3.20. Mô hình tính toán di n tích ñai ôm....................................................49
Hình 3.21. Di n tích băng ôm trên thân cây.........................................................50
Hình 3.22. K t c u b ph n vít ñi u ch nh ...........................................................53
Hình 3.23. Sơ ñ b trí b truy n t bánh xe .......................................................54
Hình 3.24. Sơ ñ b trí b truy n t tr c thu công su t ......................................55
Hình 3.25. Sơ ñ b trí b truy n t bánh xe ......................................................56
Hình 3.26. K t c u khung máy ..............................................................................58
Hình 3.27. C m bánh t a ñ ng.............................................................................59
Hình 5.1. D ng c ño ñ c ng c a ñ t .................................................................77
Hình 5.2. ð th l c c n vào bi n d ng λ ............................................................78
Hình 5.3. D ng c ño h s ma sát gi a ñ t và thép............................................80
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ k thu t ……………. xi
ð TV Nð
1. Tính c p thi t c a ñ tài
Nông nghi p nư c ta mang ñ c trưng nông nghi p nhi t ñ i, có nhi u
lo i cây tr ng có kh năng thích nghi cao như: lúa, ngô, khoai, s n… trong ñó
cây s n có v trí tương ñ i quan tr ng ñ i v i n n nông nghi p.
nư c ta cây s n ñang ñư c tr ng trên di n tích khá l n và có xu
hư ng phát tri n m nh. Hi n nay, ngành công nghi p ch bi n tinh b t s n
ñóng vai trò r t quan tr ng trong n n kinh t qu c dân. Tuy nhiên công ño n
thu ho ch s n ch y u là b ng th công cho nên năng su t không cao mà th i
v thu ho ch ñ s n cho ch t lư ng và hàm lư ng tinh b t cao l i r t ng n, vì
v y không ñ nguyên li u cung c p cho các nhà máy và hàm lư ng tinh b t
trong c s n l i gi m sút.
Năm 1984 t p th cán b B môn Cơ h c k thu t Trư ng ð i h c Nông
nghi p I ñã s n xu t ra máy ðào c s n ðS-1, tuy nhiên máy có như c ñi m
là máy chưa ñưa ñư c c s n lên m t ñ t, v n t n nhi u công lao ñ ng chân
tay và năng su t không cao không phù h p v i tình hình s n xu t công nghi p
hi n t i.
Congo, Braxin và Malaysia ñã ng d ng k t c u máy thu ho ch
khoai tây vào thu ho ch s n năng su t khá cao, tuy nhiên b ph n phân ly ñ t
theo ki u sàng rung nên khi thu ho ch c s n cũng b gãy và tr y xư c nhi u
nh hư ng ch t lư ng c s n nên máy không ñư c áp d ng r ng rãi.
Xu t phát t yêu c u ñó, ñư c s ñ ng ý c a B môn Cơ h c k thu t
Khoa Cơ – ði n cùng v i s hư ng d n c a PGS.TS. Lương Văn Vư t chúng
tôi ti n hành th c hi n ñ tài “Nghiên c u thi t k , ch t o b ph n ñào và
k p nh c a máy liên h p ñào c s n”.
1
2. ð i tư ng nghiên c u, m c tiêu, ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
- ð i tư ng nghiên c u là các m u máy thu ho ch cây có c và máy thu
ho ch c s n liên h p.
- M c tiêu là t o ra m u máy thu ho ch c s n phù h p v i ñi u ki n s n xu t
Vi t Nam và ñáp ng ñư c nhu c u s n xu t công nghi p hi n t i.
- Ý nghĩa khoa h c là ñóng góp thêm m t m u máy trong s n su t nói chung
và trong s n xu t nông nghi p nói riêng.
- Ý nghĩa th c ti n là cơ s ñ s n xu t ra máy Thu ho ch c s n ph c v s n
xu t, tăng năng su t thu ho ch s n, nâng cao hi u qu kinh t và gi i phóng
s c lao ñ ng cho con ngư i.
3. N i dung nghiên c u
- Nghiên c u t ng quan v cây s n và cơ gi i hóa cây s n;
- Nghiên c u l a ch n và xây d ng sơ ñ nguyên lý làm vi c c a máy;
- Tính toán thi t máy;
- Ch t o m u máy;
- Kh o nghi m m u máy trong ñi u ki n s n xu t th c t .
2
CHƯƠNG I. T NG QUAN V CÂY S N VÀ CƠ GI I HÓA KHÂU
THU HO CH S N
1.1. T ng quan v cây s n
1.1.1. Ngu n g c và s phát tri n [1]
Theo các nhà khoa h c cây s n có ngu n g c
vùng nhi t ñ i c a châu
M La tinh và ñư c tr ng cách ñây kho ng 5.000 năm. Trung tâm phát sinh
cây s n ñư c gi thi t t i vùng ñông b c c a nư c Brazil thu c lưu v c sông
Amazon, nơi có nhi u ch ng lo i s n tr ng và hoang d i. Trung tâm phân hóa
ph có th t i Mexico và vùng ven bi n phía b c c a Nam M . B ng ch ng
v ngu n g c s n tr ng là nh ng di tích kh o c
Venezuela niên ñ i 2.700
năm trư c Công nguyên, di v t th hi n c s n
cùng ven bi n Peru kho ng
2000 năm trư c Công nguyên, nh ng lò nư ng bánh s n trong ph c h
Malabo
phía B c Colombia niên ñ i kho ng 1.200 năm trư c Công nguyên,
nh ng h t tinh b t trong phân hóa th ch ñư c phát hi n t i Mexico có tu i t
năm 900 ñ n năm 200 trư c Công nguyên.
Cây s n ñư c ngư i B ðào Nha ñưa ñ n Congo c a châu Phi vào th
k XVI. Tài li u nói t i s n
vùng này là c a Barre và Thevet vi t năm 1558.
châu Á, s n ñư c du nh p vào
n ð kho ng th k XVII, và Sri Lanka
ñ u th k XVIII. Sau ñó, s n ñư c tr ng
nư c châu Á khác
Trung Qu c, Myanma và các
cu i th k XVIII, ñ u th k XIX . Cây s n ñ ơc du
nh p vào Vi t Nam kho ng gi a th k XVIII. Cho d n nay châu Á là nơi
phát tri n m nh m v tr ng s n.
1.1.2. Vài nét v tình hình tr ng s n trên gh gi i và
Viêt Nam [1]
1.1.2.1. Tình hình s n xu t s n trên th gi i
Hi n nay trên th gi i có kho ng trên 100 qu c gia có tr ng s n trong
ñó di n tích tr ng s n nhi u nh t t p trung
3
các nư c: Nigieria, Brazin,
Côngô, Thái Lan, indônêxia. S n lư ng s n trên Th Gi i hàng năm ñ t
kho ng trên 120 tri u t n.
Trong kho ng th i gian 30 năm (t 1950 – 1980) s n xu t s n trên th
gi i tăng 237%, trong th i gian ñó s n xu t lúa mì tăng 285%, s n xu t lúa
nư c tăng 227%, s n xu t ngô tăng 259%.
B ng 1.1. Tình hình s n xu t s n
châu Á (năm 1999)
Tên nư c
Di n tích(ha)
Năng su t(t n/ha)
S n lư ng (t n)
Châu Á
3.366.398
13.,6
45.767.700
Brunây
130
11,5
1.500
Campuchia
7.000
9,6
67.500
Trung Qu c
230.065
15,9
3.650.903
nð
250.000
24,0
6.000.000
Indônêxia
1.205.330
12,2
14.728.292
Lào
5.100
13,7
70.000
Malayxia
39.000
10,3
400.000
Manñivơ
9
4,7
42
Mianma
8.000
11,5
92.000
Philippin
210.000
8,5
1.786.710
Srilanca
30.064
8,5
257.153
Thái Lan
1.150.000
14,7
16.930.200
Vi t Nam
231.700
7,7
1.783.400
Châu Phi là l c ñ a có di n tích và s n lư ng s n nhi u nh t so v i các
châu l c khác. Hi n nay s n lư ng s n
Châu Phi chi m 36,9% s n lư ng
s n th gi i. Nh ng năm trư c ñây Châu M Latinh có s n lư ng s n
v trí
th 2, nhưng g n ñây châu Á ñã vư t lên và chi m v trí này, chi m 36,4%
s n lư ng s n th gi i. Châu M Latinh ch còn chi m 26,4% s n lư ng s n
th gi i.
4
Năm nư c s n xu t s n nhi u nh t th gi i là: Brazin (trên 25tri u
t n/năm), Indônêxia (trên 12 tri u t n/năm), Thái Lan (trên 13 tri u t n/năm)
India (trên 12 tri u t n/năm), Nigiêria (trên 10 tri u t n/năm).
V di n tích tr ng s n, nhi u nh t là
Nigiêria (2,7 tri u ha), Côngô (2,2
tri u ha), Brazin, Indônêxia, Thái Lan, Modămbich (m i nư c kho ng 1,02 – 1,58
tri u ha). V năng xu t ñ t cao nh t là
n ð (24,0 t n c /ha), sau ñó ñ n Trung
Qu c (15,0 t n c /ha), Thái Lan (14,3 t n c /ha), Paragoay (13,9 t n c /ha).
Châu Á: S n ñư c tr ng 3.366.398 ha, hàng năm thu s n lư ng là
45.767.700 t n c tươi.
1.1.2.2. Tình hình s n xu t s n
Vi t Nam
ð i v i Vi t Nam, s n là m t loài cây nh p n i ñư c ñưa vào tr ng vào
cu i th k XVIII. Hi n nay,
m t s vùng trung du và mi n núi, s n ñư c
xem là cây lương th c quan tr ng sau lúa, ngô.
nư c ta trong 20 năm t 1960 ñ n 1980 s n ñư c s n xu t nhi u. Sau
ñó gi m sút trong các năm t 1980 ñ n 1990. Trong nh ng năm cu i th k
XX ñ u th k XXI di n tích tr ng s n
nư c ta n ñ nh tương ñ i kho ng
220 – 280 nghìn ha.
Năng xu t s n
nư c ta vào lo i th p c a th gi i và có nhi u thay ñ i
các vùng tr ng s n trong nư c.
S n
vùng ñ ng b ng sông C u Long cho năng su t cao nh t (9,18
t n/ha c tươi) so v i các vùng khác trong c nư c. Năng xu t c a c nư c
ch ñ t 7,97 t n/ha, chưa b ng 1/3 năng su t c a
n ð (24,0 t n/ha) và ch
b ng 1/2 năng xu t s n c a Trung Qu c (15,6 t n/ha).
Vùng ðông B c là vùng có s n lư ng s n cao nh t. Vùng ð ng B ng
Sông C u Long có năng xu t s n cao nh t so v i các vùng khác trong c
nư c, nhưng năng xu t s n v n
vào lo i th p so v i th gi i.
5
B ng 1.2. Tình hình s n xu t s n
Vùng tr ng
Vi t Nam (năm 1999)
Di n tích
(1000 ha)
Năng
su t
(t n/ha)
S n lư ng
(1000 t n)
ð ng b ng sông H ng
5,6
87,57
48,0
Vùng ðông B c
48,3
8,69
419,7
Vùng Tây B c
33,8
8,69
240
Vùng B c Trung B
35,9
6,18
221,7
Duyên h i Mi n Trung
40,4
7,30
294,9
Vùng Tây Nguyên
32,3
8,61
278,2
Vùng ðông Nam B
21,3
8,19
219,9
ð ng b ng sông C u Long
9,2
9,18
84,5
226,8
7,97
1.806,9
C nư c
các t nh phía B c và mi n Trung nư c ta s n ñư c dùng ch y u làm
lương th c. Nh ng năm g n ñây
m t s vùng s n ñư c xem là lo i lương
th c quan tr ng, nhưng nh ng năm g n ñây, s n xu t lúa
nư c ta phát tri n
t t, lư ng lúa g o s n xu t ngày m t nhi u hơn, cho nên vai trò làm cây lương
th c c a cây s n gi m d n, nhi u nơi di n tích tr ng s n b thu h p.
các t nh
phía Nam và Nam Trung B , s n hi n nay h u như không còn là cây lương
th c mà tr thành cây cung c p nguyên li u cho ngành công nghi p ch bi n.
Hi n nay các s n ph m ch bi n t s n như tinh b t, b t ng t, tipiôca…ðã
cung c p cho th trư ng trong nư c và m t ph n xu t kh u ra th trư ng th
gi i, m t kh i lư ng s n ph m s n ñã ñư c cung c p cho các nhà máy ch
bi n th c ăn gia súc.
Trong nh ng năm t i cùng v i vai trò c a các s n ph m t s n ñư c
nâng lên, công nghi p ch bi n s n phát tri n, cây s n tr thành lo i cây công
nghi p có nhi u ti m năng phát tri n
nư c ta.
6
Theo quy ho ch phát tri n ngành công nghi p, t nay cho ñ n năm 2010,
s n lư ng s n bình quân hàng năm ñ t 2,5 – 3,0 tri u t n. Trong ñó s n lư ng
hàng hoá kho ng 1,2 – 1,5 tri u t n. Có kho ng 30 – 50 nghìn t n s n lát xu t
kh u sang EU, s còn l i ñưa vào ch bi n ñ cung c p nhu c u trong nư c v i
d ng s n ph m ch y u là: tinh b t, m ch nha ñư ng glucô, b t ng t… Cây s n
ñang có nhi u tri n v ng phát tri n nư c ta vì nh ng lý do và ñi u ki n sau ñây:
+ Vai trò c a cây s n dã ñư c chuy n ñ i t cây lương th c thành m t
lo i cây công nghi p. Nhu c u trong nư c và trên th gi i v các s n ph m
ch bi n t s n ñang ngày càng tăng lên.
+ S n là lo i cây tr ng trên các lo i ñ t nghèo mà l i có kh năng cho
năng su t cao. Yêu c u ñ u tư s n xu t không l n.
+ Công ngh tr ng, chăm sóc và thu ho ch ngày càng chú tr ng và
ñư c hoàn thi n, gi ng ngày càng ñư c c i thi n..
+ Nh ng thành t u trong vi c nghiên c u s d ng các b ph n c a cây
s n: t c s n ñ n lá, thân, cành cây ñang m ra nhi u tri n v ng m i. Tinh b t
và các s n ph m ch bi n t s n ñang ngày càng có nhu c u cao trên th trư ng.
+ Các s n ph m t s n có tính c nh tranh cao vì giá thành h , vì nh ng
tính năng mà các s n ph m khác cùng lo i không có ñư c.
+ Vi t Nam ñang có nhi u ti m năng ñ t ñai ñ phát tri n cây s n.
Cùng v i ch trương chuy n d ch cơ c u cây tr ng, ña d ng hoá s n xu t
nông nghi p,
nhi u vùng ñ t ñai, nh t là nh ng vùng ñ i núi trung du và
mi n núi, cây s n v i nh ng ti n b KHCN m i tr thành lo i cây có nh ng
ưu th mà các loài cây khác không có ñư c.
1.1.3. Các ñ c ñi m hình thái và gi i ph u cây s n [1]
1.1.3.1. R s n (c s n)
Khi s n ñư c tr ng b ng hom, r s n phát sinh ra t các m t ñ t, các
mô s o c a hom.
7
N u s n tr ng b ng h t thì hình thành m t r c c c m th ng xu ng ñ t
và hình thành nhi u r ph . Các r ph lúc ñ u phát tri n theo chi u ngang, sau
ñó cũng ñâm th ng xu ng ñ t. R c c và r ph có th phát tri n thành c .
R s n m c t hom, lúc ñ u cũng phát tri n theo chi u ngang, v sau
c m th ng xu ng dư i. Các nhà khoa h c ñã nh n xét th y, sau 7 tháng r s n
có th phát tri n ñ n ñ sâu 0,9m và sau 12 tháng r ăn sâu ñ n 1,4m. Nh ng
r t p trung trong ñi u ki n thu n l i, các thư ng t ng ho t ñ ng m nh và
phát tri n lên thành c s n. Các r phát tri n t các mô phân sinh thư ng ñư c
t p trung nhi u ch t dinh dư ng, nên ph n l n nh ng d này d dàng phát
tri n thành r c . Các r con t các m t hom dư i m t ñ t, cũng có th phát
tri n thành c , nhưng thư ng r t ít.
B ng 1.3. S phân b theo chi u sâu c a r s n v i gi ng KM-94(%)
Chi u sâu
R hút dinh dư ng (r con)
R d tr dinh dư ng (c s n)
trong ñ t
Lúc 7 tháng
Lúc 12 tháng
Lúc 7 tháng
Lúc 12 tháng
0 – 3cm
98,4
99,8
67,2
39,4
30 – 90cm
1,6
0,2
32,7
43,2
90 – 160cm
-
-
-
17,4
C ng
100%
100%
100%
100%
C s n phát tri n d n và ph n l n n m song song v i m t ñ t. M t s ít
c có th ít nhi u c m nghiêng xu ng ñ t. Nh ng r không thành c v n gi
ch c năng ch y u là hút dinh dư ng và nư c. Các r này thư ng phát tri n
ăn sâu xu ng ñ t, r t ít phát tri n theo chi u ngang như r c . C s n có d ng
hình thoi ho c hơi dài. Cũng có lo i c s n ng n. ð c ñi m này ph thu c vào
gi ng. Chi u dài c s n còn tùy thu c vào tình tr ng canh tác. Chi u dài c a
c s n cho th thay ñ i r t nhi u t 0,3 – 2m.
8
- Xem thêm -