Tài liệu Nghiên cứu thị trường bán buôn điện cạnh tranh tại việt nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA ------------------------------- LÊ THỊ THÚY HẰNG NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN CẠNH TRANH TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KỸ THUẬT ĐIỆN Đà Nẵng - Năm 2017 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA ------------------------------- LÊ THỊ THÚY HẰNG NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN CẠNH TRANH TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kỹ thuật điện Mã số: 60 52 02 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KỸ THUẬT ĐIỆN Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS. Đinh Thành Việt Đà Nẵng - Năm 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận văn LÊ THỊ THÚY HẰNG MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chương 1 - TỔNG QUAN VỀ THỊ TRUỜNG BÁN BUÔN TẠI ĐIỆN VIỆT NAM 3 1.1. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG ĐIỆN VIỆT NAM ....................................... 3 1.1.1. Lộ trình phát triển thị trường điện tại Việt Nam ............................................. 3 1.1.1.1. Thị trường phát điện cạnh tranh (2005 – 2014) .............................................. 3 1.1.1.2. Thị trường bán buôn điện cạnh tranh (2015 – 2022) ...................................... 4 1.1.1.3. Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (từ sau năm 2022). ................................... 5 1.1.2. Mô hình thị trường điện tại Việt Nam ................................................................... 6 1.1.2.1. Mô hình thị trường phát điện cạnh tranh tại Việt Nam ....................................... 6 1.1.2.2. Mô hình thị trường bán buôn cạnh tranh tại Việt Nam ....................................... 7 1.1.2.3. Mô hình thị trường bán lẻ cạnh tranh tại Việt Nam ....................................... 8 1.2. ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC VẬN HÀNH THỊ TRƯỜNG PHÁT ĐIỆN CẠNH TRANH ........................................................................................................................... 9 1.2.1. Một số kết quả vận hành VCGM ....................................................................... 9 1.2.1.1. Cấu trúc thị trường phát điện cạnh tranh ........................................................ 9 1.2.1.2. Giá thị trường điện .......................................................................................... 10 1.2.1.3. Tính toán thanh toán trong thị trường điện ................................................... 12 1.2.2. Đánh giá về công tác vận hành thị trường điện VCGM ................................ 13 1.2.2.1. Các kết quả đạt được ....................................................................................... 13 1.2.2.2. Các vấn đề còn tồn tại ..................................................................................... 14 1.3. TỔNG QUAN THỊ TRƯỜNG ĐIỆN BÁN BUÔN TẠI VIỆT NAM .............. 15 1.3.1. Cấu trúc thị trường bán buôn điện cạnh tranh .............................................. 15 1.3.2. Các đơn vị thành viên thị trường ..................................................................... 15 1.3.2.1. Bên bán điện .................................................................................................... 16 1.3.2.2. Bên mua điện ................................................................................................... 17 1.3.2.3. Đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện – SMO ........................... 18 1.3.2.4. Đơn vị truyền tải và phân phối điện ............................................................... 18 1.3.2.5. Dich vụ thu thập, quản lý số liệu đo đếm ....................................................... 19 1.3.2.6. Công ty mua bán điện (EPTC) ........................................................................ 19 1.5. KẾT LUẬN ............................................................................................................ 19 Chương 2 - CƠ CHẾ CHÀO GIÁ VÀ NGUYÊN TẮC VẬN HÀNH TRONG THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM ....................................................... 21 2.1. CÁC CƠ CHẾ CHÀO GIÁ TRONG THỊ TRƯỜNG GIAO NGAY .............. 21 2.1.1. Giá trần bản chào các nhà máy nhiệt điện ...................................................... 21 2.1.2. Giá trần bản chào và giá trị nước của các nhà máy thủy điện...................... 21 2.1.2.1. Giá trần bản chào ............................................................................................ 21 2.1.2.2. Giá trị nước ...................................................................................................... 22 2.1.3. Các quy định về chào giá của các đơn vị phát điện ........................................ 22 2.1.4. Chào giá phía phụ tải ........................................................................................ 23 2.2. QUY ĐỊNH VỀ GIÁ THỊ TRƯỜNG GIAO NGAY ......................................... 23 2.2.1. Giá sàn bản chào cho các tổ máy phát điện .................................................... 23 2.2.2. Giá trần bản chào của tổ máy nhiệt điện ........................................................ 23 2.2.3. Giá trần bản chào cho tổ máy thủy điện ......................................................... 25 2.3. NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG VÀ VẬN HÀNH CỦA THỊ TRƯỜNG ĐIỆN BÁN BUÔN CẠNH TRANH TẠI VIỆT NAM .......................................................... 26 2.3.1. Nguyên tắc hoạt động.......................................................................................... 26 2.3.2. Vận hành của thị trường..................................................................................... 29 2.3.2.1. Kế hoạch vận hành năm ................................................................................... 29 2.3.2.2. Kế hoạch vận hành tháng ................................................................................. 31 2.3.2.3. Kế hoạch vận hành tuần ................................................................................... 32 2.3.2.4. Vận hành thị trường điện ngày tới .................................................................... 32 2.3.2.5. Vận hành thị trường điện trong ngày giao dịch................................................ 32 2.3.2.6. Vận hành chu kỳ giao dịch và điều độ thời gian thực....................................... 32 2.4. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 33 Chương 3 - CHIẾN LƯỢC CHÀO GIÁ VÀ NGUYÊN TẮC TÍNH TOÁN THANH TOÁN TRONG THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM .. 34 3.1. CHIẾN LƯỢC CHÀO GIÁ................................................................................. 34 3.1.1. Cấu trúc bản chào ............................................................................................. 34 3.1.2. Chiến lược chào giá ........................................................................................... 36 3.1.3. Quản lý chiến lược chào giá: ............................................................................ 37 3.2. XÁC ĐỊNH GIÁ THỊ TRƯỜNG ........................................................................ 38 3.2.1. Giá trần thị trường áp dụng cho đơn vị phát điện ......................................... 38 3.2.2. Giá điện năng thị trường: ................................................................................. 39 3.2.3. Giá công suất thị trường ................................................................................... 39 3.2.4. Giá ràng buộc phải phát áp dụng đối với các đơn vị phát điện .................... 43 3.2.5. Giá thị trường điện toàn phần ......................................................................... 44 3.3. TÍNH TOÁN THANH TOÁN TRÊN THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN ..... 44 3.3.1. Các khoản thanh toán điện trong thị trường điện ......................................... 44 3.3.2. Các thành phần sản lượng điện năng trong thanh toán thị trường điện ..... 45 3.3.2.1. Sản lượng phát sai khác với lệnh điều độ (Qdu) ............................................. 45 3.3.2.2. Sản lượng phát tăng thêm (Qcon) .................................................................... 46 3.3.2.3. Sản lượng có giá chào cao hơn giá trần thị trường (Qbp) ............................. 46 3.3.2.4. Sản lượng thanh toán theo giá thị trường (Qsmp)........................................... 48 3.3.3. Các khoản thanh toán trên thị trường ............................................................ 48 3.3.3.1. Khoản thanh toán theo giá điện năng thị trường .......................................... 48 3.3.3.2. Khoản thanh toán ràng buộc phải phát ......................................................... 48 3.3.3.3. Khoản thanh toán theo giá công suất thị trường ........................................... 50 3.3.3.4. Thanh toán khoản thanh toán hợp đồng CfD ............................................... 50 3.3.4. Tổng tính toán thanh toán thị trường.............................................................. 51 3.4. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 51 Chương 4 - TÍNH TOÁN THANH TOÁN THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN CHO NHÀ MÁY NHIỆT ĐIỆN PHÚ MỸ 4 ............................................................ 52 4.2. THU THẬP VÀ XỬ LÝ DỮ LIỆU ..................................................................... 52 4.2.1. Chào giá phát điện ............................................................................................. 54 4.2.2. Dữ liệu thị trường .............................................................................................. 57 4.2.3. Lập lịch huy động cho các tổ máy phát điện ................................................... 59 4.3. CÁC BƯỚC TÍNH TOÁN ................................................................................... 52 4.4. KẾT QUẢ TÍNH TOÁN THANH TOÁN ........................................................ 64 4.5. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 68 KẾT LUẬN VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI ......................................... 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 70 QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao) NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN CẠNH TRANH TẠI VIỆT NAM Học viên: Lê Thị Thúy Hằng Mã số: 60520202 Khóa: K31 Chuyên nghành: Kỹ thuật điện Trường Đại học Bách khoa – ĐHĐN Tóm tắt - Mục tiêu của việc vận hành thị trường bán buôn điện cạnh tranh tại Việt Nam là để đảm bảo an ninh cung cấp điện; thu hút đầu tư; giá điện hợp lý; nâng cao cạnh tranh, đảm bảo minh bạch, công bằng, hiệu quả, phát triển bền vững. Với lộ trình thị trường điện tại Việt Nam thì bước chuyển từ thị trường phát điện cạnh tranh sang thị trường bán buôn điện cạnh tranh là bước chuyển lớn căn bản, thay đổi mô hình tổ chức công tác sản xuất kinh doanh điện trong suốt quá trình vận hành thị trường phát điện đến nay. Trong luận văn này tác giả đã trình bày được tổng quan thị trường bán buôn điện cạnh tranh tại Việt Nam, phân tích các cơ chế và các chiến lược chào giá, nguyên tắc vận hành thị trường bán buôn điện và quy trình tính toán thanh toán trong thị trường bán buôn điện tại Việt Nam. Tác giả đã sử dụng phần mềm Excel để tính toán thanh toán doanh thu cho nhà máy Nhiệt điện Phú Mỹ 4 trong ngày 01/12/2016, từ đó phân tích rõ hơn quy trình tính toán, những thông số trong thị trường bán buôn điện điện cạnh tranh. Kết quả tính toán doanh thu cho nhà máy phù hợp với tính toán thanh toán trên vận hành thí điểm thị trường bán buôn thực tế hiện nay. Từ khóa – Electricity market; VWEM; Offer for electricity generation; Bid strategy; Payment calculation TTĐ. RESEARCH WHOLESALE ELECTRICITY MARKET COMPERTITIVE IN VIET NAM Abstract - The objective of operating the competitive wholesale electricity market in Vietnam is to ensure the security of power supply; attracting investment; reasonable electricity prices; enhancing competition, ensuring transparency, fairness, efficiency, sustainable development. With the electricity market in Vietnam, the shift from the competitive electricity generation market to the competitive electricity wholesale market is a big step in transforming the organizational structure of electricity production and trading throughout. The operation of the electricity generation market to date. In this thesis, the author presents an overview of the competitive electricity wholesale market in Vietnam, analyzes the pricing mechanisms and strategies, the principles for operating the electricity wholesale market and the calculation process. Team in the electricity wholesale market in Vietnam. The author used Excel software to calculate the revenue payment for Phu My 4 thermo power plant on 01/12/2016, from which a better analysis of the calculation process, the parameters in the wholesale market Competitive electricity. The results of the revenue calculation for the power plant are in line with the calculation of payments on the actual piloting of the wholesale market. Key words - Electricity market; VWEM; Offer for electricity generation; Bid strategy; Payment calculation TTD. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Tiếng Việt: CTPP Công ty phân phối. EVN Tập đoàn Điện lực Việt Nam. EPTC Công ty Mua Bán điện. ERAV Cục Điều tiết Điện lực. KH Khách hàng. NLDC Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc Gia. NPT Tổng Công ty Truyền tải Điện Quốc Gia. NMĐ Nhà máy điện. NMĐ của NN Nhà máy điện của Nhà nước. PC Tổng Công ty Điện lực. PTCs Các Công ty Truyền tải Điện miền. RLDC Trung tâm Điều độ hệ thống Điện miền. 2. Tiếng Anh: BOT CfD Build Operate Transfer generating station (Nhà máy vận hành theo hình thức xây dựng vận hành chuyển giao). Contract for Difference (Hợp đồng sai khác) DIM Dispatch Instruction Management (Hệ thống quản lý thông tin điều độ). EMS Energy Management System (Hệ thống quản lý năng lượng). Genco Generating company (Công ty phát điện). IPP Independent Power Producer (Nhà máy điện độc lập). LC Large Consumer (khách hàng lớn). MO Market Operator (Đơn vị vận hành thị trường). PPA Power Purchase Agreement (hợp đồng mua bán điện). SB SCADA SMO VCGM Single Buyer (Người mua duy nhất). Supervisory Control and Data Acquisition (Hệ thống điều khiển, giám sát và thu thập dữ liệu). System and Market Operator (Đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện). Vietnam Competitive Generation Market (Thị trường phát điện cạnh tranh Việt Nam). DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ HIỆU BẢNG TÊN BẢNG TRANG 1.1 Giá trần thị trường điện qua các giai đoạn vận hành VCGM 10 3.1 Mẫu bảng chào cho các nhà máy phát điện 22 4.1 Bảng chào giá phát điện Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ 4 55 4.2 Bảng giá công suất và giá trần thị trường tháng 12/2016 58 4.3 Bảng kết quả lập lịch huy động cho Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ 4 61 4.4 Bảng giá thị trường cho Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ 4 vào ngày 01/12/2016 63 4.5 Bảng tính các khoản thanh toán thị trường của Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ 4 ngày 01/12/2016 65 4.6 Bảng tính toán khoản thanh toán hợp đồng CfD 66 4.7 Tổng các khoản thanh toán cho Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ 4 trong ngày 01/12/2016 67 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ SỐ HIỆU HÌNH VẼ TÊN HÌNH VẼ TRANG 1.1 Mô hình thị trường phát điện cạnh tranh với một đơn vị mua duy nhất 6 1.2 Mô hình thị trường bán buôn cạnh tranh 7 1.3 Mô hình thị trường bán lẻ cạnh tranh 8 1.4 Thị phần công suất đặt các đơn vị phát điện tham gia VCGM tính đến hết tháng 6 năm 2016 10 1.5 Giá thị trường điện (SMP, CAN, FMP) 11 1.6 Tương quan giữa phụ tải và giá SMP 12 1.7 Diễn biến giá công suất CAN trung bình năm 12 1.8 Tỷ lệ sản lượng Qm và Qc của các nhà máy trực tiếp chào giá trên thị trường 13 1.9 Tỷ trọng các khoản thanh toán trong VCGM 13 1.10 Tổng quan về cấu trúc Thị trường bán buôn điện cạnh tranh 15 1.11 Các đơn vị thành viên tham gia Thị trường bán buôn điện cạnh tranh 16 1.12 Tỷ lệ các nhà máy trực tiếp tham gia giao dịch (từ tháng 7/2012 – 7/2016) 17 2.1 Tương quan giữa chu kỳ giao dịch và chu kỳ điều độ 27 2.2 Thời gian biểu vận hành thị trường điện 29 2.3 Sản lượng hợp đồng của nhà máy điện trong năm tới và từng tháng 30 2.4 Tỷ lệ sản lượng hợp đồng thực tế 30 2.5 Tỷ lệ sản lượng hợp đồng (thực tế) theo các tháng 31 2.6 Phân bổ Qc theo giờ trong tháng so với tỷ lệ sản lượng dự kiến phát của NMĐ 31 3.1 Số lượng bản chào ngày trong các năm 34 3.2 Số lượng bản chào giờ trong các năm 35 3.3 Biểu đồ thể hiện các trường hợp chào giá 36 3.4 Giá trần thị trường từ năm 2012 đến 2016 38 3.5 Biểu đồ xác định giá điện năng thị trường 39 3.6 Biểu đồ sản lượng phát tăng thêm 46 3.7 Biểu đồ có Qmq’ < Qbb 47 3.8 Biểu đồ có Qmq’ > Qbb 47 3.9 Biểu đồ có Qmq’ < Qgp 47 3.10 Biểu đồ các sản lượng thanh toán trên thị trường 48 4.1 Sơ đồ khối quá trình tính toán mô phỏng 52 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc đưa thị trường điện cạnh tranh chính thức vào vận hành là bước phát triển quan trọng của ngành điện Việt Nam. Trong Lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh, Việt Nam đang bắt đầu thực hiện cấp độ thứ 2 của thị trường này, đó là thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Cấp độ này sẽ được tiến hành thử nghiệm trong thời gian từ năm 2016 đến năm 2018 và vận hành chính thức vào năm 2019. Trong cấp độ thị trường bán buôn cạnh tranh, những vấn đề như lựa chọn mô hình thị trường, nghiên cứu các chiến lược chào giá, các tính toán thanh toán tính doanh thu cho nhà máy ..., cũng như ứng dụng những thuật toán để tối ưu những hoạt động của hệ thống. Với lý do trình bày ở trên cho thấy, việc nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu thị trường bán buôn điện cạnh tranh tại Việt Nam” là một yêu cầu mang tính cấp thiết trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn trong việc phát triển thị trường điện cạnh tranh cấp độ 2 ở Việt Nam hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Mục tiêu chính của đề tài là nghiên cứu quy trình vận hành thị trường và tính toán thanh toán minh họa cho nhà máy để làm rõ, đánh giá quy trình vận hành thị trường bán buôn điện tại Việt Nam . 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu Thị trường điện b. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu một số vấn đề trong thị trường bán buôn điện canh tranh tại Việt Nam (chiến lược chào giá và thanh toán trên thị trường bán buôn điện). 4. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu xuyên suốt của luận văn là kết hợp lý thuyết, tính toán bằng phần mềm Excel để so sánh và đánh giá các kết quả đạt được. Cụ thể phương pháp nghiên cứu bao gồm các giai đoạn sau: + Thu thập, phân tích các tài liệu, số liệu và thông tin liên quan đến đề tài; + Nghiên cứu lý thuyết về thị trường điện; + Tính toán và nhận xét kết quả. 2 5. Ý nghĩa khoa học và tính thực tiễn của đề tài Đề tài có thể được xem xét, góp phần đánh giá quá trình vận hành thị trường điện Việt Nam, trước mắt là cho thị trường bán buôn điện cạnh tranh dự kiến sẽ đưa vào vận hành thử nghiệm năm 2019. 6. Kết quả dự kiến - Phân tích được các chiến lược chào giá áp dụng được cho từng đơn vị phát điện. - Xây dựng được chương trình mô phỏng thanh toán trên thị trường điện bán buôn tại Việt Nam bằng phần mềm Excel. - Thông qua mô phỏng ta biết được những thuận lợi và khó khăn đi bắt đầu vận hành thị trường bán buôn điện cạnh tranh tại Việt Nam 7. Kết cấu luận văn MỞ ĐẦU Chương 1. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRUỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM Chương 2. CƠ CHẾ CHÀO GIÁ VÀ NGUYÊN TẮC VẬN HÀNH TRONG THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM Chương 3. CHIẾN LƯỢC CHÀO GIÁ VÀ NGUYÊN TẮC TÍNH TOÁN THANH TOÁN TRONG THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM Chương 4. TÍNH TOÁN THANH TOÁN THỊ TRƯỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN CHO NHÀ MÁY NHIỆT ĐIỆN PHÚ MỸ 4 3 Chương 1 - TỔNG QUAN VỀ THỊ TRUỜNG BÁN BUÔN ĐIỆN TẠI VIỆT NAM 1.1. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG ĐIỆN VIỆT NAM 1.1.1. Lộ trình phát triển thị trường điện tại Việt Nam Ngày 26/01/2006 Thủ tướng chính phủ đã có quyết định số 26/2006/QĐ-TTg phê duyệt lộ trình và các điều kiện hành thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại Việt Nam. Sự hình thành và phát triển của TTĐ tạo môi trường hoạt động điện lực cạnh tranh lành mạnh, xóa bỏ bao cấp trong ngành điện, đồng thời tăng quyền lựa chọn các nhà cung cấp cho khách hàng sử dụng điện. TTĐ tạo điều kiện thu hút mọi thành phần kinh tế trong và ngoài nước tham gia hoạt động điện lực, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời đảm bảo cho ngành Điện phát triển bền vững. Thị trường điện lực tại Việt Nam được hình thành và phát triển qua 3 cấp độ: - Cấp độ 1 (2005 – 2014): Thị trường phát điện cạnh tranh; - Cấp độ 2 (2015 – 2022): Thị trường bán buôn điện cạnh tranh; - Cấp độ 3 (từ sau 2022): Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. [1] Mỗi cấp độ được thực hiện theo 2 bước: Thí điểm và hoàn chỉnh, cụ thể như sau: 1.1.1.1. Thị trường phát điện cạnh tranh (2005 – 2014) a) Bước 1: thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm (2005 – 2008) - Thực hiện thị trường phát điện cạnh tranh giữa các nhà máy điện thuộc Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) để thí điểm cạnh tranh trong khâu phát điện theo quy mô một đơn vị mua duy nhất. Các nhà máy điện, các công ty truyền tải điện, các 4 công ty phân phối điện thuộc EVN sẽ được tổ chức lại dưới dạng các công ty độc lập vầ hạch toán kinh doanh. - Các công ty phát điện độc lập (IPP) không thuộc sở hữu của EVN tiếp tục bán điện cho EVN theo các hợp đồng mua bán điện dài hạn (PPA) đã đựơc ký kết. - Kết thúc bước thí điểm, các nhà máy điện lớn có vai trò quan trọng trong hệ thống điện hiện đang thuộc EVN phải được chuyển đổi thành các đơn vị pháy điện độc lập IPP (Independent Power Producer) dưới dạng các công ty nhà nước độc lập, các nhà máy điện còn lại phải được chuyển đổi thành các đơn vị phát điện độc lập dưới dạng các công ty cổ phần để chuẩn bị cho thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh. - Bộ Công nghiệp ban hành các quy định điều tiết các hoạt động của thị trường và hướng dẫn thực hiện. [1], [5] b) Bước 2: Thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh (2009 – 2014). - Thực hiện thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh sau khi các điều kiện tiên quyết cho bước này đã được đáp ứng. - Cho phép các nhà máy điện độc lập (IPP) không thuộc sở hữu của EVN tham gia chào giá để bắt đầu thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh (theo mô hình một người mua duy nhất), các đơn vị phát điện sẽ bán điện lên thị trường thông qua các hợp đồng PPA và chào giá cạnh tranh trê thị trường giao ngay với tỷ lệ điện năng mua bán theo hai hình thức của từng đơn vị do Cục Điều tiết điện lực quy định. 1.1.1.2. Thị trường bán buôn điện cạnh tranh (2015 – 2022) a) Bước 1: Thị trường bán buôn điện cạnh tranh thí điểm (2015 -2016) - Thực hiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh thí điểm khi các điều kiện tiên quyết cho cấp độ này đã được đáp ứng. - Cho phép lựa chọn một số đơn vị phân phối và khách hàng lớn để hình thành thị trường điện bán buôn thí điểm. Co phép hình thành một số đơn vị bán buôn mới để tăng cường cạnh tranh trong khâu mua bán buôn điện. Các công ty truyền tải điện hiện tại được sáp nhập thành một công ty truyền tải điện quốc gia duy nhất trực thuộc EVN, cấc đơn vị phân phối, đơn vị vận hành hệ thống và đơn vị điều hành giao dịch thị trường điện do EVN tiếp tục quản lý. [1], [5] b) Bước 2: Thị trường điện bán buôn hoàn chỉnh (2017 – 2022). - Thực hiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh khi các điều kiện tiên quyết cho bước này đã được đáp ứng. - Cho phép các công ty phân phối điện hiện thuộc EVN được chuyển đổi thành các công ty độc lập (công ty nhà nước hoặc cổ phần) để mua điện trực tiếp từ các đơn vị 5 phát điện và ngược lại, các đơn vị phát điện cũng cạnh tranh để bán điện cho các công ty này. Các đơn vị bán buôn cũng tham gia cạnh tranh để bán điện cho các đơn vị phân phối và các khách hàng lớn. [1], [5] 1.1.1.3. Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (từ sau năm 2022). a) Bước 1: Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh thí điểm (2022 – 2024). - Thực hiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh thí điểm khi các điều kiện tiên quyết cho cấp độ này đã được đáp ứng. - Cho phép lựa chọn một số khu vực lưới phân phối có quy mô thích hợp để triển khai thí điểm. Theo mức độ tiêu thụ điện do Cục Điều tiết điện lực quy định, các khách hàng được quyền lựa chọn nhà cung cấp điện cho mình (đơn vị bán lẻ điện). Chức năng kinh doanh bán lẻ điện của các công ty phân phối được lựa chọn thí điểm sẽ được tách khỏi chức năng quản lý và vận hành lưới điện phân phối, các đơn vị bán lẻ điện sẽ cạnh tranh để bán điện tới từng khách hàng sử dụng điện và cạnh tranh để mua điện từ các đơn vị bán buôn điện. b) Bước 2: Thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh (từ năm 2024). - Theo mức độ tiêu thụ điện do Cục Điều tiết điện lực quy định, các khách hàng sử dụng điện trên toàn quốc được quyền lựa chọn nhà cung cấp điện cho mình (đơn vị bán lẻ điện) hoặc trực tiếp mua điện từ thị trường điện. - Các tổ chức, cá nhân đáp ứng các yêu cầu về hoạt động điện lực được phép thành lập mới các đơn vị bán lẻ điện để cạnh tranh trong khâu bán lẻ. Các đơn vị này được quyền mua điện từ các đơn vị phát điện hoặc từ thị trường để bán lẻ cho khách hàng sử dụng điện. [1], [5] 6 1.1.2. Mô hình thị trường điện tại Việt Nam 1.1.2.1. Mô hình thị trường phát điện cạnh tranh tại Việt Nam Hình 1.1: Mô hình thị trường phát điện cạnh tranh tại Việt Nam (một đơn vị mua duy nhất). [6] Đơn vị mua buôn duy nhất là Công ty mua bán điện (EPTC), có chức năng mua toàn bộ điện năng qua thị trường và qua hợp đồng mua bán điện. Các Tổng Công ty phân phối điện (đơn vị phân phối điện) là các Tổng Công ty Điện lực, là đơn vị nhận điện trực tiếp từ lưới truyền tải để bán điện cho khách hàng sử dụng điện hoặc các đơn vị phân phối và bán lẻ khác, các Công ty phân phối thực hiện 2 chức năng là phân phối và kinh doanh điện. Đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện (SMO - System and Market Operator) là Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia (NLDC) và các Trung tâm Điều độ hệ thống điện miền (RLDC) có chức năng chỉ huy điều khiển quá trình phát điện, truyền tải và phân phối điện, điều hành giao dịch thị trường điện. Đặc điểm: - Không gây ra những thay đổi đột biến và xáo trộn lớn trong hoạt động của ngành điện; - Hình thành được môi trường cạnh tranh trong khâu phát điện, thu hút được đầu tư vào các nguồn điện mới; 7 - Mô hình thị trường đơn giản, nhu cầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho vận hành thị trường không lớn. - Mức độ cạnh tranh chưa cao, chỉ giới hạn cạnh tranh khâu phát điện; - Đơn vị mua duy nhất phải có năng lực tài chính đủ mạnh; - Các công ty phân phối chưa được lựa chọn nhà cung cấp điện. [6] 1.1.2.2. Mô hình thị trường bán buôn cạnh tranh tại Việt Nam Hình 1.2. Mô hình thị trường bán buôn cạnh tranh tại Việt Nam (cho nhiều đơn vị mua bán buôn điện). [6] Cục Điều tiết Điện lực (ERAV) là đơn vị có trách nhiệm kiểm tra việc thực hiện các hợp đồng mua bán điện, kiểm tra, giám sát hoạt động thị trường, sự biến động giữa cung và cầu để đảm bảo cho thị trường điện lực hoạt động ổn định, có hiệu quả; giải quyết các khiếu nại, tranh chấp theo thẩm quyền; thực hiện điều tiết thị trường; yêu cầu dừng thị trường trong trường hợp cần thiết. Đặc điểm: - Tạo ra sự cạnh tranh trong khâu phát và bán buôn điện; - Đã xóa bỏ được độc quyền mua điện của Đơn vị mua duy nhất trong thị trường phát điện cạnh tranh. - Các đơn vị phân phối và các khách hàng tiêu thụ lớn có quyền lựa chọn nhà cung cấp điện 8 - Nhưng hoạt động giao dịch trong thị trường phức tạp hơn nhều so với thị trường phát điện cạnh tranh; - Nhu cầu đầu tư về cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho vận hành thị trường cao; - Vẫn còn độc quyền trong khâu bán lẻ điện cho các khách hàng tiêu thụ điện vừa và nhỏ. [6] 1.1.2.3. Mô hình thị trường bán lẻ cạnh tranh tại Việt Nam Hình 1.3 - Mô hình thị trường bán lẻ cạnh tranh tại Việt Nam. [6] Các đơn vị cung cấp dịch vụ bao gồm: + Đơn vị cung cấp dịch vụ thu thập và quản lý số liệu đo đếm điện năng là Trung tâm Công nghệ Thông tin (EVN-IT) thuộc Công ty viễn thông Điện lực. + Đơn vị cung cấp dịch vụ truyền tải là Tổng Công ty Truyền tải điện Quốc gia (NPT), là đơn vị chịu trách nhiệm quản lý vận hành lưới điện truyền tải. Đặc điểm: - Là bước phát triển cao nhất của thị trường điện; - Đưa canh tranh vào tất cả các khâu: phát điện, bán buôn và bán lẻ điện; - Nhưng hoạt động giao dịch thị trường rất phức tạp, đòi hỏi hệ thống quy định cho hoạt động của thị trường phưc tạp hơn;