Tài liệu Nghiên cứu so sánh chi phí dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể theo phương pháp phaco tại bệnh viện mắt trung ương năm 2014

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI VIỆN ĐÀO TẠO YHDP & YTCC -----š š › › ----- VŨ THỊ HỒNG HẠNH NGHIÊN CỨU SO SÁNH CHI PHÍ DỊCH VỤ TRỌN GÓI VÀ DỊCH VỤ THÔNG THƯỜNG PHẪU THUẬT ĐỤC THỦY TINH THỂ THEO PHƯƠNG PHÁP PHACO TẠI BỆNH VIỆN MẮT TRUNG ƯƠNG NĂM 2014 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC HÀ NỘI - 2014 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI VIỆN ĐÀO TẠO YHDP & YTCC -----š š › › ----- VŨ THỊ HỒNG HẠNH NGHIÊN CỨU SO SÁNH CHI PHÍ DỊCH VỤ TRỌN GÓI VÀ DỊCH VỤ THÔNG THƯỜNG PHẪU THUẬT ĐỤC THỦY TINH THỂ THEO PHƯƠNG PHÁP PHACO TẠI BỆNH VIỆN MẮT TRUNG ƯƠNG NĂM 2014 Chuyên ngành: QUẢN LÝ BỆNH VIỆN Mã số : 60720701 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Nguyễn Thị Bạch Yến TS. Nguyễn Xuân Hiệp HÀ NỘI - 2014 3 LỜI CẢM ƠN Tôi xin tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới: - Ban Giám hiệu, Phòng đào tạo Sau đại học Trường Đại học Y Hà Nội đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. - Các thầy cô và cán bộ Viện đào tạo Y học dự phòng và Y tế công cộngđã tận tình giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học về Quản lý Bệnh viện. - Lãnh đạo và cán bộ viên chức của Bệnh viện Mắt Trung ương, nơi tôi công tác và tiến hành nghiên cứu, đã tạo điều kiện giúp đỡ và tham gia vào nghiên cứu. Đặc biệt là các đồng nghiệp cùng làm việc với tôi tại khoa Khám chữa bệnh theo yêu cầucủa Bệnh viện đã tạo mọi điều kiện tốt nhất và hỗ trợ tôi trong 2 năm học tập tại trường Đại học Y Hà Nội. - TS.Nguyễn Thị Bạch Yến,Bộ môn Kinh tế y tế và TS.Nguyễn Xuân Hiệp, Bệnh viện Mắt Trung ươnglà giáo viên hướng dẫn đã khơi gợi ý tưởng ban đầu về đề tài của luận văn cũng như đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo để tôi hoàn thành luận văn này. - Các bạn bè lớp Cao học Quản lý Bệnh viện khóa 21 đã chia sẻ kinh nghiệm học tập, động viên và giúp đỡ tôi suốt quá trình học tập trong 2 năm qua. - Gia đình tôi, bạn bè, đồng nghiệp là những người đã cùng tôi chia sẻ những khó khăn vất vả, những buồn vui, là nguồn động viên, nâng đỡ tôi trong suốt thời gian học tập vừa qua. VŨ THỊ HỒNG HẠNH DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 4 BCVA Best- corrected visual acuity (Độ chỉnh kính) BHYT Bảo hiểm y tế BN Bệnh nhân CP Chi phí CPGT Chi phí gián tiếp CPTT Chi phí trực tiếp CSSK Chăm sóc sức khỏe ĐLC Độ lệch chuẩn DV Dịch vụ DVYT Dịch vụ y tế ECCE Extracapsular cataract extraction (Phẫu thuật thủy tinh thể ngoài bao) ICCE Intracapsular cataract extraction (Phẫu thuật thủy tinh thể trong bao) IOL Intraocular lens (Thủy tinh thể nhân tạo) KCB Khám chữa bệnh KCBTYC Khám chữa bệnh theo yêu cầu Phaco Phacoemusification (nhũ tương hóa thủy tinh thể) SICS Small incision cataract surgery (Phẫu thuật đục thủy tinh thể đường rạch nhỏ) TB Trung bình TTT Thủy tinh thể US$ United State Dollar (Đô la Mỹ) VNĐ Việt Nam Đồng WHO World health Organization (Tổ chức y tế thế giới) MỤC LỤC 5 ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương 1. TỔNG QUAN 4 1.1. Đại cương về đục thủy tinh thể (TTT) và điều trị đục TTT 4 1.2. Chi phí điều trị đục TTT 9 1.3. Tình hình nghiên cứu chi phí do phẫu thuật đục thủy tinh thể. 1.4. Sự hài lòng của bệnh nhân 21 1.5. Sơ lược về Bệnh viện Mắt Trung ương 25 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1.Thời gian và địa điểm nghiên cứu 2.2.Đối tượng nghiên cứu 17 28 28 28 2.3.Phương pháp nghiên cứu: 28 2.4.Biến số và chỉ số nghiên cứu 31 2.5.Phương pháp thu thập số liệu 33 2.6.Phương pháp tính chi phí 34 2.7.Xử lý và phân tích số liệu 35 2.8.Sai số, biện pháp khắc phục sai số 2.9.Đạo đức nghiên cứu 2.10. 35 36 Giới hạn của đề tài 36 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 37 3.1.Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 37 3.2.Chi phí cho một đợt điều trị của bệnh nhân phẫu thuật đục TTT theo phương pháp phaco sử dụng dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường 41 6 3.3.Mối tương quan giữa chi phí và mức độ hài lòng của bệnh nhân sử dụng dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể….. 48 Chương 4. BÀN LUẬN 58 4.1.Chi phí dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể theo phương pháp phaco tại Bệnh viện Mắt Trung ương năm 2014… 58 4.2.Phân tích tương quan giữa chi phí và mức độ hài lòng của bệnh nhân sử dụng dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường. 64 4.3.Hạn chế của nghiên cứu 71 KẾT LUẬN 73 1. So sánh chi phí điều trị phẫu thuật đục thủy tinh thể bằng phương pháp phaco giữa hai nhóm dịch vụ trọn gói và thông thường 73 2. Sự hài lòng và mối tương quan giữa chi phí với sự hài lòng của bệnh nhân ở hai nhóm dịch vụ 74 KHUYẾN NGHỊ 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 76 PHỤ LỤC 84 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi................................................37 7 Bảng 3.2. Phân bố bệnh nhân theo giới..........................................................38 Bảng 3.3. Phân bố bệnh nhân theo nghề nghiệp............................................38 Bảng 3.4. Phân bố bệnh nhân sử dụngloại dịch vụ theo khu vực sống..........39 Bảng 3.5. Hình thức chi trả của bệnh nhân khi khám và điều trị...................39 Bảng 3.6. Thời gian nằm viện cho một đợt điều trị........................................40 Bảng 3.8. Chi phí trực tiếp cho điều trị trung bình trên một bệnh nhân.......41 phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ................................................41 Bảng 3.9. Chi phí điều trị trực tiếp ngoài điều trị trung bình cho bệnh nhân phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ................................................43 Bảng 3.10. Tổng chi phí điều trị trực tiếp trung bình cho bệnh nhân phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ.........................................................44 Bảng 3.11. Chi phí điều trị gián tiếp trung bình cho bệnh nhân phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ.........................................................................45 Bảng 3.12 Chi phí trung bình cho điều trị của bệnh nhân phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ: Trực tiếp và gián tiếp.............................................46 Bảng 3.13 Chi phí trung bình cho điều trị của bệnh nhân phẫu thuật đục thủy tinh thể theo loại dịch vụ: Tổng chi phí và chi phí thực trả.............................47 Bảng 3.14. Mức hài lòng của bệnh nhân về cơ sở vật chất và trình độ chuyên môn của các hình thức cung cấp dịch vụ.........................................................48 Bảng 3.15. Mức hài lòng của bệnh nhân về ứng xử của cán bộ y tế.............50 Bảng 3.16. Sự hài lòng của bệnh nhân về thủ tục và chi phí..........................51 Bảng 3.17. Giá trị trung bình mức hài lòng của bệnh nhân............................52 DANH MỤC BIỂU ĐỒ 8 Biểu đồ 3.1 Mối tương quan giữa chi phí với mức hài lòng về cơ sở vật chất và trình độ chuyên môn của bác sỹ với nhóm trọn gói và thông thường.......54 Biểu đồ 3.2 Mối tương quan giữa chi phí với mức hài lòng về ứng xử của cán bộ y tế ở nhóm trọn gói và thông thường........................................................55 Biểu đồ 3.3 Mối tương quan giữa chi phí với mức hài lòng về sự thuận tiện thủ tục và chi phí ở nhóm trọn gói và thông thường.......................................56 Biểu đồ 3.4. Mối tương quan giữa chi phí phải trả với mức hài lòng chung ở nhóm trọn gói và thông thường.......................................................................57 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Mù lòa được coi là một vấn đề sức khỏe công cộng quan trọng, có ý nghĩa trên toàn Thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển . Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có hơn 39 triệu người mù và mỗi năm lại tăng thêm từ 1-2 triệu . Cũng theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nguyên nhân hàng đầu gây mù là đục thủy tinh thể (TTT), chiếm 51% (khoảng 19,7 triệu người) . Mặc dù không phải là bệnh gây tử vong nhưng mù lòa gây tổn thương nghiêm trọng tới chất lượng của người bệnh. Tại Việt Nam, mù lòa vốn là một sức khỏe công cộng, đặc biệt là với những người cao tuổi, những người ở khu vực nông thôn, khu vực vùng khó khăn. Theo báo cáo thống kê của Đỗ Như Hơn năm 2009 có 380.800 người bị mù cả hai mắt, trong đó có 251.700 người bị mù do đục TTT (chiếm 66,1%). Nếu tính số người bị mù một mắt do đục TTT thì có tới 1 triệu 130 mắt, chưa kể số mắc mới hàng năm gây mù 2 mắt là 85.000 trường hợp . Mang lại ánh sáng cho người dân đã và đang được Nhà nước quan tâm và trở thành một trong những chương trình phòng chống bệnh tật ở Việt Nam. Trong các nguyên nhân gây mù lòa, đục TTT là một bệnh có thể điều trị được bằng phẫu thuật đơn giản với độ an toàn và hiệu quả cao . Cho đến nay, hai phương pháp được áp dựng phổ biến trong phẫu thuật đục TTT là phẫu thuật lấy TTT ngoài bao và phương pháp hiện đại hơn là phẫu thuật bằng phương pháp phaco , trong đó phẫu thuật bằng phương pháp phaco được coi là có hiệu quả tốt do thời gian phẫu thuật ngắn, thời gian phục hồi thị lực nhanh, giảm thời gian tái khám…. Phẫu thuật bằng phương pháp phaco bắt đầu được áp dụng trong điều trị đục TTT tại Việt Nam từ năm 1995 và cho tới nay, phẫu thuật bằng phương pháp phaco đã trở thành một phương pháp thường quy tại hầu hết các bệnh viện, trung tâm nhãn khoa trong cả nước . 2 Bệnh viện Mắt Trung ương là bệnh viện chuyên khoa hàng đầu của cả nước trong điều trị các bệnh về mắt, đặc biệt là phẫu thuật đục TTT.Qua quá trình phát triển, chất lượng dịch vụ khám và điều trị các bệnh về mắt đã từng bước được cải thiện. Từ khi nghị định 43/2006/NĐ-CP về tự chủ tài chính trong các cơ sở công lập được ban hành, song song với việc cải thiện chất lượng các dịch vụ khám chữa bệnh, bệnh viện đã không ngừng tìm kiếm các giải pháp không chỉ nhằm cung cấp các dịch vụ có chất lượng cao mà còn thuật lợi cho người bệnh nhằm tăng khả năng tiếp cận cho bệnh nhân, huy động nguồn thu cho bệnh viện. Một trong các giải pháp đó là dịch vụ trọn gói trong phẫu thuật đục TTT bằng phương pháp phaco. Khác với điều trị đục TTT theo dịch vụ thường quy, bệnh nhân sử dụng dịch vụ trọn gói sẽ đóng một khoản phí cố định gồm cả tiền phẫu thuật, tiền thuốc (thuốc sau mổ) và tiền giường. Bệnh nhân nhận được hỗ trợ của điều dưỡng nhiều hơn so với dịch vụ thường quy để có thể hoàn tất các thủ tục trong quá trình điều trị nhanh hơn, rút ngắn thời gian chờ đợi và điều trị, bệnh nhân thường được điều trị trong ngày thay bằng 3-5 ngày như sử dụng phương pháp điều trị thông thường. Dịch vụ trọn gói được triển khai từ năm 2001, đã giúp giảm tải số bệnh nhân điều trị đục TTT nội viện, tăng nguồn thu cho bệnh viện. Theo báo cáo của bệnh viện, dịch vụ trọn gói đã được coi là thuận lợi, giảm chi phí cho người bệnh điều trị trong ngày và tăng khả năng tiếp cận của bệnh nhân nên việc mở rộng hoạt động của dịch vụ trọn gói vẫn là một trong những chiến lược của bệnh viện. Mặc dù được đưa vào thực hiện đã được hơn 10 năm và được coi là một giải pháp cần thiết và hữu ích cho bệnh viện, tuy nhiên liệu loại hình dịch vụ này có tiết kiệm được chi phí cho bệnh nhân không, tiết kiệm được bao nhiêu, có và liệu chi phí đó có tương xứng với sự mong đợi, sự hài lòng của 3 bệnh nhân hay không vẫn còn là một câu hỏi. Nghiên cứu chi phí cho bệnh nhân và gia đình sử dụng dịch vụ trọn gói trong điều trị đục TTT bằng phương pháp phaco là cần thiết. Từ lý do trên “Nghiên cứu so sánh chi phí dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể theo phương pháp phaco tại Bệnh viện Mắt Trung ương năm 2014” đã được triển khai với 2 mục tiêu: 1. Xác định và so sánh chi phí dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể theo phương pháp phaco tại Bệnh viện Mắt Trung ương năm 2014. 2. Phân tích tương quan giữa chi phí và mức độ hài lòng của bệnh nhân sử dụng dịch vụ trọn gói và dịch vụ thông thường phẫu thuật đục thủy tinh thể theo phương pháp phaco tại Bệnh viện Mắt Trung ương năm 2014. 4 Chương 1. TỔNG QUAN 1.1. Đại cương về đục thủy tinh thể (TTT) và điều trị đục TTT 1.1.1. Khái niệm và phân loại bệnh đục TTT 1.1.1.1. Khái niệm Đục TTT là tình trạng thấu kính trong suốt bên trong mắt trở nên mờ đục, làm ánh sáng đi vào mắt bị chặn lại không tới được võng mạc nên mắt không nhìn rõ . Hình 1. Hình ảnh bệnh lý đục TTT Đục TTT là một phần của tiến trình lão hóa của cơ thể, còn gọi là đục TTT tuổi già, thường xảy ra ở những người trên 60 tuổi . Ngoài ra, đục TTT có thể do chấn thương, do đái tháo đường, bẩm sinh. Hậu quả của đục TTT là mất thị lực vĩnh viễn nếu không được phẫu thuật kịp thời . Ngoài khả năng gây mất thị lực vĩnh viễn, đục TTT gây nên những phiền toái nhất định đối 5 với bệnh nhân như giảm tầm nhìn, cản trở những hoạt động của bệnh nhân khiến cho chất lượng cuộc sống bị giảm sút . 1.1.1.2. Phân loại: Đục TTT được phân loại theo nhiều cách như: phân loại theo độ cứng của nhân, đục TTT toàn phần hoặc cục bộ, đục TTT khu trú hoặc tiến triển .v.v. Trong phẫu thuật đục TTT bằng phương pháp phaco, đục TTT được phân loại theo “Hệ thống phân loại theo độ mờ thấu kính” (Lens Opacities Classification System, version III- LOCS III) dựa trên thang đo lường gồm 4 tiêu chí của LOCS III như sau : - Nhân đục (Nuclear Opalescence-NO) Màu sắc nhân (Nuclear Color- CO) Đục TTT vỏ ( Cortical cataract- C) Đục TTT dưới bao sau (Posterior Subcapsular Cataract - P) 1.1.2. Nguyên nhân 1.1. Đục TTT do tuổi già: Là nguyên nhân phổ biến nhất do sự lão hóa của các mô. Đục TTT tuổi già thường là đục nhân và vỏ trước . 1.2. Đục TTT do bệnh lý toàn thân Các bệnh lý toàn thân có thể gây nên đục TTT bao gồm: - Bệnh da- niêm mạc: Bệnh chuyển hóa: Bệnh mô liên kết và xương: Bệnh lý thận, tiết niệu: Bệnh hệ thần kinh trung ương vv - Đục TTT còn có thể do ngộ độc thuốc, hóa chất và tia xạ. 1.1.3. Điều trị đục TTT Ca phẫu thuật đục TTT đầu tiên được thực hiện vào những năm 2000 TCN tại khu vực Tigris thuộc đông bắc Ấn Độ, tuy nhiên người ta không rõ tên của tác giả . Từ đó, phẫu thuật mắt phát triển nhưng chậm chạp. Kỹ thuật nay được gọi là làm rơi TTT xuống buồng kính và được áp dụng đến năm 6 1000 trước công nguyên. Theo kỹ thuật này, phẫu thuật viên đưa một dụng cụ nhọn vào trong mắt, không gây mê, không vô trùng, di động TTT và đẩy TTT vào trong buồng dịch kính và có thể thấy tính hiệu quả và độ an toàn của phương pháp này chưa cao . Ngày nay, các phương pháp phẫu thuật đã có nhiều tiến bộ vượt bậc với phương tiện kỹ thuật hiện đại, phẫu thuật càng trở nên an toàn và hiệu quả hơn, đặc biệt là phẫu thuật trong nhãn khoa. Phẫu thuật đục TTT là loại phẫu thuật phổ biến với độ an toàn cao và điều trị hiệu quả nhất . Hai phương pháp được áp dụng phổ biến trong phẫu thuật đục TTT hiện nay là phẫu thuật lấy TTT ngoài bao và phương pháp hiện đại hơn là phương pháp phẫu thuật phaco trong đó, phẫu thuật bằng phương pháp phaco hiện đang được ứng dụng rộng rãi do hiệu quả đạt được tốt sau 3 tháng phẫu thuật, thời gian phẫu thuật ngắn, thời gian phục hồi thị lực nhanh, giảm thời gian tái khám .  Nguyên tắc điều trị Trước một bệnh nhân đục TTT cần khám toàn thân để phát hiện các bệnh lý toàn thân khác. Tại mắt, cần xác định rõ hình thái mức độ đục TTT, mức độ tổn thương dây chằng Zinn và các tổn thương khác đi kèm để có hướng điều trị thích hợp. - Phương pháp điều trị chủ yếu là phẫu thuật. Khi tình trạng toàn thân của bệnh nhân cho phép thì có thể chỉ định phẫu thuật càng sớm càng tốt. Nhất là tình trạng đục TTT bẩm sinh sớm ở trẻ nhỏ, tránh tình trạng nhược thị.  Điều trị ngoại khoa: là phương pháp có thể mang lại thành công cao nếu chỉ định đúng và đủ điều kiện về trang thiết bị. Các phương pháp có thể lựa chọn là phương pháp phẫu thuật đục TTT trong bao (ICCE), phẫu thuật ngoài bao (ECCE), thủy tinh thể nhân tạo (IOL), phẫu thuật phaco TTT (Phacoemulsification) . v.v. 7  Điều trị nội khoa: Mặc dù phẫu thuật là phương pháp điều trị thành công nhất, tuy nhiên trong một số trường hợp cụ thể và hoàn cảnh nhất định có thể cho dùng một số thuốc toàn thân và tại chỗ tuy nhiên hiệu quả chưa rõ ràng . 1.1.4. Phẫu thuật phaco trong điều trị đục TTT 1.1.4.1. Khái niệm về phương pháp phẫu thuật phaco (Phacoemulsification) Là phương pháp loại bỏ TTT bị đục bằng cách đưa một đầu phát sóng siêu âm tần số 40.000 Hertz qua một đường rạch nhỏ 2-3mm ở giác mạc vào tiền phòng. Tốc độ dao động của sóng siêu âm cho phép làm nhuyễn TTT bị đục. TTT nhuyễn được hút ra và thay thế bằng TTT nhân tạo cứng hoặc mềm . 1.1.4.2. Tình hình sử dụng phương pháp phaco trong điều trị TTT trên thế giới Phẫu thuật đục TTT bằng phương pháp phaco được Charles Kelman (1967) phát minh đã tạo ra một cuộc cách mạng trong phẫu thuật điều trị đục TTT do: thị lực phục hồi nhanh, vết mổ nhỏ ... Ngày nay, phẫu thuật đục TTT bằng phương pháp phaco đã được áp dụng rộng khắp trên thế giới với tên gọi phương pháp phẫu thuật đục TTT bằng máy siêu âm (“Computerized ultrasonic cataract surgery”) . Tại Mỹ, hầu hết các phẫu thuật đục TTT đều sử dụng phương pháp phaco vì có nhiều ưu điểm nổi trội so với các phương pháp khác do an toàn và hiệu quả hơn trong điều trị . 1.1.4.3. Tình hình sử dụng phương pháp phaco trong điều trị TTT tại Việt Nam Phẫu thuật phaco bắt đầu được triển khai tại Việt Nam từ năm 1995 và được theo dõi trên một vài hình thái đục TTT: đục TTT già, đục TTT chín 8 trắng, đục thủy tinh thể nhân cứng và lấy TTT trong điều trị cận thị nặng . Tất cả các nghiên cứu đều cho thấy, thị lực phục hồi tốt sau phẫu thuật sau 3 tháng: ở 91,67% bệnh nhân sau khi độ chỉnh kính có thị lực ≥ 5/10 và 7/10 ở 84,4% bệnh nhân trên những mắt đục chín trắng . Vào giai đoạn khởi đầu, phẫu thuật phaco được coi là một kỹ thuật khó, mất nhiều thời gian đào tạo phẫu thuật viên, vốn đầu tư ban đầu lớn nên đã khiến phaco trở thành phương pháp khó tiếp cận với nhiều đối tượng, nhất là đối tượng thu nhập thấp, vùng sâu, vùng xa . Hiện nay, được sự chuyển giao kỹ thuật của Bệnh viện Mắt Trung ương, kỹ thuật mổ phaco đã trở thành một phương pháp phẫu thuật thường quy tại các bệnh viện, trung tâm nhãn khoa . Theo thống kê của Bệnh viện Mắt Trung ương, năm 2009 cả nước đã phẫu thuật 132.419 ca đục TTT, trong đó phẫu thuật phaco là 39.537 ca (29,9%) . Trước nhu cầu cấp bách về phòng chống mù lòa, hình thức mổ đục TTT lưu động bằng phương pháp phaco đã được triển khai bởi các tổ chức từ thiện đem lại hi vọng cho người nghèo tại vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, giao thông đi lại không thuận lợi . Theo kết quả điều tra mù lòa ở những người trên 50 tuổi, năm 2007 của Bệnh viện Mắt Trung ương, phối hợp với 18 tỉnh thành, đại diện cho 8 vùng sinh thái khác nhau của cả nước cho thấy: tỉ lệ mù lòa đã giảm từ 4,7% (năm 2002) xuống 3,16% (năm 2007) . Số ca mổ đục TTT tăng nhanh mỗi năm, đạt 120.953 ca (năm 2008), nhưng đây vẫn là nguyên nhân gây mù hàng đầu ở Việt Nam, chiếm tỉ lệ 66,1 tổng số nguyên nhân gây mù . 9 1.2. Chi phí điều trị đục TTT 1.2.1 Khái niệm về chi phí Chi phí hay còn gọi là “giá thành” là giá trị của một loại hàng hóa hay dịch vụ được xác định bằng các nguồn lực khác nhau để sản xuất ra loại hàng hóa hay dịch vụ đó . Để thuận tiện cho việc tính toán, chi phí thường được thể hiện bằng tiền tệ song chi phí không có nghĩa là giá cả mà chỉ thể hiện nguồn lực thực được sử dụng. Do sự khan hiếm nguồn lực nên chi phí cho một hoạt động là mất đi cơ hội sử dụng nguồn lực đó cho những hoạt động tương đương khác, bởi vậy trong tính toán chi phí thường phải tính toán đến chi phí cơ hội. Chi phí cơ hội của một hoạt động là thu nhập mất đi do sử dụng nguồn lực cho một hoạt động này hơn là cho một hoạt động khác . 1.2.2.Phân loại chi phí Có nhiều cách phân loại chi phí khác nhau tùy theo mục tiêu của nghiên cứu. Trong tính toán, phân tích chi phí do mắc bệnh, những chi phí phát sinh cho bệnh nhân được sắp xếp như sau: 1.2.1.1. Chi phí trực tiếp Chi phí trực tiếp là những chi phí nảy sinh cho hệ thống y tế, cho cộng đồng và gia đình bệnh nhân trong giải quyết trực tiếp bệnh tật. Chi phí này chia thành 2 loại :  Chi phí trực tiếp cho điều trị: Là những chi phí liên hệ trực tiếp đến việc chăm sóc sức khỏe như chi phí cho phòng bệnh, điều trị cho phục hồi chức năng… 10  Chi phí trực tiếp ngoài điều trị: Là những chi phí trực tiếp không liên quan tới khám chữa bệnh nhưng có liên quan tới quá trình khám và điều trị như chi phí đi lại, ở trọ... 1.2.1.2. Chi phí gián tiếp Chi phí gián tiếp là những chi phí thực tế không chi trả. Chi phí này được định nghĩa là mất thu nhập (mất sản lượng) do mắc bệnh mà bệnh nhân, gia đình, xã hội và ông chủ của họ phải gánh chịu. Chi phí gián tiếp nảy sinh dưới 2 hình thức: chi phí do mắc bệnh và chi phí do tử vong . - Chi phí do mắc bệnh bao gồm giá trị của mất thu nhập (do người bệnh không làm được việc) của những bệnh nhân do bị ốm phải nghỉ việc hoặc thất nghiệp. - Chi phí do tử vong được tính là giá trị hiện tại của mất thu nhập do chết sớm hoặc mất khả năng vận động vĩnh viễn do bị bệnh. 1.2.1.3. Chi phí vô hình: Ngoài các chi phí trực tiếp và gián tiếp, những tổn thất về tinh thần, lo lắng, phiền muộn, sợ hãi, đau đớn cũng được các nhà kinh tế coi là những chi phí vô hình phát sinh cho người bệnh gây ảnh hưởng ít nhiều tới kết quả điều trị. Do không đo đếm được nên các chi phí này đã không được đưa vào tính toán). 11 TỔNG CHI PHÍ CP TRỰC TIẾP CP cho điều trị - Thuốc - Vật tư - Xét nghiêm - Phẫu thuật - Ngày điều trị CP ngoài điều trị - Đi lại - Ăn uống - Khác CP GIÁN TIẾP CP VÔ HÌNH Mất thu nhập do - Thời gian KB và điều trị - Nghỉ việc, nghỉ học - CP người nhà BN gánh chịu Tử vong sớm - Tổn thất về tinh thần, lo lắng, phiền muộn, sợ hãi… - Đau đớn Sơ đồ 1: Các chi phí bệnh nhân gánh chịu do mắc bệnh 2. Quan điểm trong phân tích chi phí Trong phân tích chi phí, xác định quan điểm có vai trò rất quan trọng bởi vì sẽ quyết định chi phí nào sẽ được đưa vào tính toán. Ví dụ chi phí cho việc đi lại của bệnh nhân là chi phí được xem xét đến trên quan điểm của bệnh nhân và của xã hội nhưng không phải là chi phí được xét đến trên quan điểm của cơ sở y tế. Những khoản thanh toán trả cho công nhân là chi phí đối với chính phủ khi phải trả, lợi ích đối với bệnh nhân (người nhận) không phải là chi phí cũng không phải là lợi ích đối với cơ sở cung cấp dịch vụ y tế. Như vậy quan điểm nghiên cứu sẽ quyết định chi phí nào là phù hợp và nên được đưa vào tính toán trong phân tích chi phí. Quan điểm sẽ xem xét đến ai chịu chi phí, ai sẽ hưởng lợi từ các can thiệp khác nhau. Phân tích chi phí có thể được thực hiện dựa trên bất kỳ hoặc tất cả các quan điểm, từ hẹp nhất đến rộng nhất. 12 1.2.2. Chi phí điều trị đục thủy tinh thể Chi phí do bệnh tật (COI) Khái niệm phân tích: Chi phí bệnh tật (ốm đau) được định nghĩa là giá trị của các nguồn lực được sử dụng hoặc bỏ qua do hậu quả của một vấn đề sức khỏe. Phân tích chi phí bệnh tật (COI) được xác định là giá trị của những nguồn lực mất đi do một vấn đề sức khỏe. COI bao gồm những chi phí của ngành y tế, giá trị năng suất lao động của bệnh nhân bị mất đi (chi phí gián tiếp) và chi phí của đau đớn (những chi phí vô hình) . Mục đích của phân tích chi phí do bệnh tật Trong khuôn khổ hoạt động của ngành y tế, các nghiên cứu về dịch tễ học cũng như các nghiên cứu khác trong lĩnh vực y học đã giúp cho việc xác định các vấn đề sức khỏe và các biện pháp điều trị và phòng bệnh để cải thiện tình trạng sức khỏe cho người dân. Tuy nhiên để lựa chọn được vấn đề sức khỏe ưu tiên và những can thiệp có hiệu quả trong bối cảnh hạn hẹp về nguồn lực cho CSSK thông tin về gánh nặng kinh tế của những vấn đề sức khỏe là rất cần thiết. COI cung cấp ước tính bằng tiền về gánh nặng kinh tế của bệnh tật, vì thế đánh giá được những tác động kinh tế của những vấn đề sức khỏe khác nhau. COI cũng cho phép chúng ta xác định số tiền phải bỏ ra cho một căn bệnh và so sánh nó với khoản tiền tiêu cho những can thiệp để giảm hay loại trừ bệnh đó và những kết quả này giúp trả lời câu hỏi “Liệu can thiệp có đáng được thực hiện không?” Các hình thức nghiên cứu về chi phí bệnh tật Nghiên cứu chi phí bệnh tật có thể được mô tả trên 3 góc độ: - Góc độ dịch tễ học, sử dụng các số liệu dịch tễ học: Tính chi phí theo tỷ lệ hiện mắc và tỉ lệ mới mắc. - Phương pháp được lựa chọn để ước tính chi phí kinh tế: tính từ trên xuống hay tính từ dưới lên.