BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
BOÄ Y TEÁ
ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
BUØI XUAÂN TRÖÔØNG
NGHIEÂN CÖÙU PHAÃU THUAÄT
CAÉT ROÄNG - TAÏO HÌNH
ÑIEÀU TRÒ UNG THÖ DA VUØNG MAËT
Chuyeân ngaønh: UNG THÖ HOÏC
Maõ soá: 62.72.23.01
LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ Y HOÏC
Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc:
1. PGS. TS. BS. LEÂ HAØNH
2. TS. BS. LEÂ TRÖÔØNG GIANG
Thaønh Phoá Hoà Chí Minh – Naêm 2012
LÔØI CAM ÑOAN
“Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu, keát
quaû ghi trong luaän aùn naøy laø trung thöïc vaø chöa töøng ñöôïc coâng boá trong baát kyø
coâng trình naøo khaùc.”
Buøi Xuaân Tröôøng
MUÏC LUÏC
Trang
Lôøi cam ñoan
Muïc luïc
Danh muïc caùc kyù hieäu, caùc chöõ vieát taét
Danh muïc caùc baûng
Danh muïc caùc hình, bieåu ñoà, sô ñoà
ĐẶT VẤN ĐỀ
1
Chöông 1 – TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU
4
Chöông 2 – ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
42
Chöông 3 – KEÁT QUAÛ
47
3.1. Ñaëc ñieåm nhoùm nghieân cöùu
47
3.2. Giai ñoaïn beänh
3.3. Vò trí sang thöông
48
49
3.4. Giaûi phaãu beänh
50
3.5. Phaân loaïi khuyeát hoång
50
3.6. Löïa choïn vaït
51
3.7. Ñaùnh giaù theo töøng vò trí
52
3.8. Phöông phaùp voâ caûm
3.9. Keát quaû veà maët ung böôùu hoïc
75
75
3.10. Bieán chöùng
79
3.11. Keát quaû chöùc naêng
81
3.12. Keát quaû thaåm myõ
82
Chöông 4 - BAØN LUAÄN
KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ
85
121
DANH MUÏC CAÙC COÂNG TRÌNH CUÛA TAÙC GIAÛ
123
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
124
PHUÏ LUÏC
133
DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU, CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT
ATP
Adenosine triphosphate
CTBÑ
Carcinoâm teá baøo ñaùy
CTBG
Carcinoâm teá baøo gai
TH
Tröôøng hôïp
BAÛNG ÑOÁI CHIEÁU THUAÄT NGÖÕ VIEÄT – ANH
Carcinoâm teá baøo ñaùy
Basal cell carcinoma
Carcinoâm teá baøo gai
Squamous cell carcinoma
Carcinoâm teá baøo ñaùy daïng noát
Nodular basal cell carcinoma
Carcinoâm teá baøo ñaùy daïng saéc toá
Pigmented basal cell carcinoma
Carcinoâm teá baøo ñaùy daïng xô cứng
Morpheaform basal cell carcinoma
Carcinoâm teá baøo ñaùy daïng noâng
Superficial basal cell carcinoma
Ñieàu trò baèng quang ñoäng hoïc
Photodynamic therapy
Ñôn vò thaåm myõ
Aesthetic unit
Ñöôøng giaûm caêng da
Relaxed skin-tension lines
Gen ñeø neùn böôùu
Tumor suppressor gene
Hoäi chöùng nevi teá baøo ñaùy
Basal cell nevus Syndrome
Phaãu thuaät caét roäng vaø taïo hình
Wide excision and reconstruction
Phaãu thuaät ñoâng laïnh
Cryosurgery
Phaãu thuaät Mohs
Mohs’surgery
Phaãu thuaät naïo vaø ñoát ñieän
Electrodesiccation and Currettage
Tia cöïc tím
Ultraviolet light
Vaït caïnh giöõa traùn
Paramedial forehead flap
Vaït ñöôïc caáp maùu ngaãu nhieân
Random cutaneous flap
Vaït baûn leà
Hinged flap
Vaït chen
Interpolated flap
Vaït chuyeån vò
Transposition flap
Vaït coù cuoáng maïch,vaït truïc
Arterial cutaneous flap,axial pattern flap
Vaït cuoáng döôùi da
Island subcutaneous flap
Vaït ñaûo
Island flap
Vaït goác muõi
Glabellar flap
Vaït hai thuøy
Bilobed flap
Vaït hình thoi
Rhomboid flap
Vaït muõi moâi
Nasolabial flap
Vaït taïi choã
Local flap
Vaït truï
Pivotal flap
Vaït tröôït
Advancement flap
Vaït xa
Distant flap
Vaït xoay
Rotation flap
Vuøng thaåm myõ
Aesthetic region
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG
Baûng
1.1
Teân baûng
Trang
17
Xeáp haïng TNM
1.2
Xeáp giai ñoaïn laâm saøng
17
1.3
Caùc yeáu toá tieân löôïng beänh cuûa carcinoâm teá baøo ñaùy
19
1.4
Chæ ñònh xaï trò hoã trôï cho ung thö da khoâng phaûi meâlanoâm
21
1.5
Phaân loaïi vaït theo caùch chuyeån vaït
33
2.1
Ñaùnh giaù keát quaû chöùc naêng sau phaãu thuaät
45
2.2
Ñaùnh giaù keát quaû thaåm myõ sau phaãu thuaät
46
3.1
Tieàn caên beänh lyù vaø thoùi quen nhoùm nghieân cöùu
48
3.2
Phaân boá vò trí sang thöông
49
3.3
Caùc daïng ñaïi theå cuûa carcinoâm teá baøo ñaùy
50
3.4
Vò trí khuyeát hoång phöùc taïp
51
3.5
Caùc kyõ thuaät taïo hình ñaõ aùp duïng
52
3.6
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng traùn
53
3.7
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng mi maét
55
3.8
Vò trí sang thöông vuøng muõi
59
3.9
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng muõi
3.10
Vò trí sang thöông vuøng moâi - caèm
63
3.11
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng moâi - caèm
66
3.12
Vò trí sang thöông vuøng maù
67
3.13
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng maù
3.14
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông vuøng tai ngoaøi
61-62
69-70
71
Baûng
3.15
Teân baûng
Vaït söû duïng trong taïo hình sang thöông nhieàu vuøng thaåm myõ
Trang
73-74
3.16
Choïn löïa phöông phaùp voâ caûm
75
3.17
Rìa dieän caét phaãu thuaät
75
3.18
Keát quaû kieåm soaùt dieän caét sau phaãu thuaät
76
3.19
Vò trí taùi phaùt
77
3.20
Töông quan giöõa dieän caét vaø taùi phaùt
78
3.21
Bieán chöùng phaãu thuaät
80
3.22
Keát quaû chöùc naêng
81
3.23
Ñaëc ñieåm caùc TH ñaït keát quaû keùm
82
3.24
Ñaëc ñieåm beänh hoïc - ñieàu trò caùc TH ñaït keát quaû keùm
82
3.25
Keát quaû thaåm myõ
83
3.26
Vò trí caùc TH ñaït keát quaû keùm
83
3.27
Ñaëc ñieåm beänh hoïc - ñieàu trò caùc TH ñaït keát quaû keùm
84
4.1
So saùnh tæ leä taùi phaùt
90
4.2
So saùnh tæ leä bieán chöùng
116
4.3
So saùnh keát quaû chöùc naêng
117
4.4
So saùnh keát quaû thaåm myõ
119
DANH MUÏC CAÙC HÌNH
Hình
1.1
Teân hình
Trang
5
Giaûi phaãu hoïc cuûa da
1.2
Ñoäng maïch da - cô vaø ñoäng maïch da tröïc tieáp
6
1.3
Toån thöông daïng noát cuûa carcinoâm teá baøo ñaùy
13
1.4
Toån thöông daïng xô cöùng cuûa carcinoâm teá baøo gai
13
1.5
Giaûi phaãu hoïc maïch maùu vaø thaàn kinh vuøng maët noâng
26
1.6
Caùc ñôn vò thaåm myõ vuøng maët
28
1.7
Vaït hai thuøy
31
1.8
Vaït hình thoi
31
1.9
Vaït xoay
33
1.10
Vaït chuyeån vò
36
1.11
Vaït chen
36
1.12
Vaït tröôït moät cuoáng vaø hai cuoáng
39
1.13
Vaït tröôït kieåu V-Y
40
1.14
Vaït tröôït kieåu Y-V
40
3.1
Söû duïng vaït tröôït hai cuoáng taïo hình vuøng traùn
54
3.2
Söû duïng vaït tröôït hai cuoáng taïo hình vuøng thaùi döông
54
3.3
Söû duïng vaït tröôït taïo hình khuyeát hoång khoùe trong
56
3.4
Söû duïng vaït xoay taïo hình khuyeát hoång khoùe trong
56
3.5
Söû duïng vaït xoay - chuyeån suïn taïo hình khuyeát hoång mi döôùi
57
3.6
Söû duïng vaït xoay - gheùp suïn taïo hình khuyeát hoång mi döôùi
57
3.7
Söû duïng vaït cuoáng döôùi da taïo hình khuyeát hoång mi döôùi
57
3.8
Söû duïng vaït caïnh giöõa traùn taïo hình khuyeát hoång mi döôùi
58
Hình
3.9
Teân hình
Söû duïng vaït caïnh giöõa traùn taïo hình khuyeát hoång phöùc taïp
Trang
58
3.10
Söû duïng vaït caïnh giöõa traùn taïo hình khuyeát hoång goác muõi - soáng muõi
58
3.11
Söû duïng vaït tröôït cuoáng döôùi da cho khuyeát hoång thaønh beân soáng muõi
59
3.12
Söû duïng vaït hai thuøy taïo hình khuyeát hoång thaønh beân muõi
60
3.13
Söû duïng vaït muõi moâi daïng ñaûo taïo hình caùnh muõi
60
3.14
Söû duïng vaït muõi moâi - gheùp suïn taïo hình khuyeát hoång caùnh muõi
60
3.15
Söû duïng vaït tröôït cuoáng döôùi da taïo hình khuyeát hoång da moâi treân
64
3.16
Söû duïng vaït ñaûo muõi moâi taïo hình khuyeát hoång da moâi treân - truï muõi
64
3.17
Söû duïng vaït tröôït hai cuoáng kieåu Bernard taïo hình khuyeát hoång da moâi
64
döôùi
3.18
Söû duïng vaït Estlander taïo hình khuyeát hoång moâi treân
65
3.19
Söû duïng vaït da cô baùm da coå taïo hình khuyeát hoång vuøng caèm - moâi
65
döôùi
3.20
Söû duïng vaït xoay taïo hình khuyeát hoång vuøng goø maù
68
3.21
Söû duïng vaït hai thuøy taïo hình khuyeát hoång vuøng goø maù
68
3.22
Söû duïng vaït Mustarde taïo hình khuyeát hoång vuøng maù
68
3.23
Söû duïng vaït chuyeån vò taïo hình khuyeát hoång vuøng oáng tai
71
3.24
Söû duïng vaït chuyeån vò taïo hình khuyeát hoång vuøng vaønh tai
72
3.25
Söû duïng vaït Mustarde taïo hình khuyeát hoång vuøng maù - mi maét
72
3.26
Söû duïng vaït ñaûo - tröôït taïo hình khuyeát hoång vuøng muõi - maù
74
3.27
Keát quaû chöùc naêng
81
3.28
Keát quaû thaåm myõ
84
DANH MUÏC CAÙC BIEÅU ÑOÀ
Bieåu ñoà
3.1
Teân bieåu ñoà
Trang
47
Phaân boá tuoåi beänh nhaân
3.2
Phaân boá ngheà nghieäp
47
3.3
Giai ñoaïn beänh
48
DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ
Sô ñoà
1.1
Teân bieåu ñoà
Löïa choïn phöông phaùp söûa chöõa khuyeát hoång ôû maët
Trang
24
1
ÑAËT VAÁN ÑEÀ
Ung thö da laø beänh lyù ung thö thöôøng gaëp nhaát, theo thoáng keâ haøng naêm taïi
Myõ coù 700.000 ca môùi. Carcinoâm teá baøo ñaùy vaø gai chieám 97% taàn suaát vaø tiû leä
töû vong ñang coù chieàu höôùng gia taêng [51]. ÔÛ Vieät nam ung thö da cuõng laø beänh
lyù khaù phoå bieán. Theo ghi nhaän quaàn theå taïi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, naêm 2004
ung thö da ñöùng haøng thöù 10 trong caùc beänh ung thö thöôøng gaëp [6].
Tieáp xuùc vôùi aùnh naéng maët trôøi ñöôïc xem laø nguyeân nhaân gaây ung thö da.
Beänh coù khaû naêng ñöôïc chöõa khoûi cao, hieám khi gaây töû vong vaø chi phí ñieàu trò
cuõng khoâng nhieàu nhö caùc beänh ung thö khaùc. Treân thöïc teá, chuùng ta coù nhieàu
phöông thöùc ñeå ñieàu trò ung thö da nhö naïo vaø ñoát ñieän, phaãu thuaät ñoâng laïnh,
caét roäng taïo hình, phaãu thuaät Mohs, xaï trò. Moãi phöông phaùp ñeàu coù öu ñieåm vaø
nhöôïc ñieåm vôùi chæ ñònh ñuùng thì tiû leä taùi phaùt sau 5 naêm töø 2-10% [20],[51].
Veà phaân boá, khoaûng 3/4 ung thö da ôû vuøng ñaàu coå trong ñoù gaàn 90% ôû vuøng
maët, ñoàng thôøi khoaûng 90% carcinoâm teá baøo ñaùy vaø 70% carcinoâm teá baøo gai
cuûa da laø ôû vuøng ñaàu coå [71].
Ung thö da vuøng maët chuû yeáu laø carcinoâm teá baøo ñaùy vôùi ñaëc ñieåm dieãn tieán
taïi choã laâu daøi. Phaãu thuaät caét roäng taïo hình vôùi öu theá kieåm soaùt toát dieän caét,
cung caáp ñaày ñuû baèng chöùng veà giaûi phaãu beänh, ít bieán chöùng vaø laø phöông phaùp
ñieàu trò trieät ñeå trong haàu heát caùc tröôøng hôïp. Muïc ñích cuûa phaãu trò khoâng chæ laø
caét ñuû roäng ñeå giaûm thieåu tæ leä taùi phaùt maø coøn phaûi taùi taïo thaät toát caùc khuyeát
hoång ñeå traû laïi chöùc naêng vaø hình theå bình thöôøng cho beänh nhaân. Ñaây laø thaùch
thöùc lôùn vì vuøng maët laø vuøng giaûi phaãu raát tinh teá, lieân quan ñeán nhieàu caáu truùc
ñaûm nhaän caùc chöùc naêng quan troïng nhö maét, muõi vaø mieäng. Caùc sang thöông
naèm caïnh caùc caáu truùc naøy seõ gaây khoù khaên cho vieäc phaãu thuaät. Neáu phaãu thuaät
vieân quaù tieát kieäm moâ laønh ñeå baûo toàn chöùc naêng - thaåm myõ maø caét roäng khoâng
Đặt vấn đề
2
ñuùng möùc seõ daãn ñeán taùi phaùt. Y vaên cuõng ghi nhaän vaø caûnh baùo tæ leä taùi phaùt
cao cuûa ung thö da maët so vôùi caùc vò trí giaûi phaãu khaùc do xu höôùng baûo toàn.
Ñeå giaûm tiû leä taùi phaùt, rìa dieän caét phaûi ñuû roäng, phaãu thuaät caøng roäng caøng
giaûm khaû naêng taùi phaùt. Theo caùc nghieân cöùu treân theá giôùi, rìa dieän caét dao ñoäng
töø 2 - 10 mm ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp carcinoâm teá baøo ñaùy, vaø 4 - 15 mm ñoái vôùi
caùc tröôøng hôïp carcinoâm teá baøo gai. Thay ñoåi cuûa ñoä roäng naøy tuøy thuoäc vaøo
daïng ñaïi theå, kích thöôùc, vò trí cuûa sang thöông vaø moät soá yeáu toá nguy cô khaùc.
Taïi caùc nöôùc phaùt trieån, phaãu thuaät Mohs giuùp kieåm soaùt toát bôø dieän caét vaø tieát
kieäm toái ña moâ laønh ñöôïc aùp duïng khaù phoå bieán cho nhöõng tröôøng hôïp ung thö
da coù nguy cô taùi phaùt cao, nhaát laø ung thö da vuøng maët. ÔÛ Beänh Vieän Ung Böôùu
Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, vì moät soá lyù do chuû quan vaø khaùch quan phaãu thuaät
Mohs chöa ñöôïc aùp duïng. Cho neân, chuùng toâi döïa treân nhöõng khuyeán caùo cuûa y
vaên vaø choïn löïa dieän caét töông ñoái roäng ñeå ñaûm baûo dieän caét khoâng coøn teá baøo
ung thö. Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng aùp duïng caét laïnh bôø dieän caét cho moät soá tröôøng
hôïp treân laâm saøng khoù xaùc ñònh roõ ñöôïc giôùi haïn böôùu.
Caét roäng ñuùng möùc caùc ung thö da maët cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc hy sinh
nhöõng caáu truùc quan troïng keá caän vôùi khoái böôùu, töø ñoù, gaây toån haïi cho chức
năng vaø thaåm myõ ñeå laïi nhöõng haäu quaû naëng neà, gaây nhieàu maëc caûm taâm lyù cho
beänh nhaân, aûnh höôûng xaáu ñeán khaû naêng hoaø nhaäp xaõ hoäi vaø chaát löôïng soáng
cuûa ngöôøi beänh. Ñieàu naøy ñaët ra moät thöû thaùch lôùn cho vieäc taïo hình khuyeát
hoång. Nhieäm vuï naøy caøng trôû neân quan troïng hôn bôûi beänh ung thö da maët coù
tieân löôïng raát toát, hieám khi gaây töû vong.
Ñeå ñaït ñöôïc keát quaû ñieàu trò toaøn dieän, ngöôøi baùc só phaãu thuaät phaûi coù keá
hoaïch choïn löïa rìa dieän caét vöøa ñuû ñeå ñaït ñoä an toaøn veà maët ung thö, maø khoâng
quaù nhieàu khoù khaên cho vieäc taïo hình khuyeát hoång; löïa phöông phaùp taïo hình
ñôn giaûn vaø hieäu quaû nhaát ñeå ñaûm baûo chöùc naêng vaø thaåm myõ cuûa beänh nhaân.
Đặt vấn đề
3
Söï ñoàng thuaän veà caùc vuøng thaåm myõ, caùc ñôn vò thaåm myõ vaø ñöôøng giaûm caêng
da maët laø cô sôû vaø nguyeân taéc ñeå chuùng toâi thöïc hieän loaïi phaãu thuaät naøy.
Ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu veà ung thö da cuûa caùc taùc giaû taïi Beänh Vieän Ung
Böôùu Thaønh phoá Hoà chí Minh vaø moät soá nôi khaùc trong nöôùc ñaõ ñöôïc baùo caùo .
Rieâng ung thö da vuøng ñaàu coå, ñaõ coù moät soá nghieân cöùu veà caùc vaït taïi choã, veà
phaãu thuaät caét roäng taïo hình cho ung thö da ôû moät soá vò trí rieâng bieät nhö vuøng
muõi, vuøng maù, vuøng moâi, da ñaàu. Tuy nhieân, chöa coù nghieân cöùu naøo bao quaùt
veà toaøn caûnh cuûa ung thö da vuøng maët, phaân tích caùc böôùc chính yeáu cuûa phaãu
thuaät trò ung thö da vuøng maët nhö möùc caét roäng, phaân loaïi khuyeát hoång vaø
phöông phaùp taïo hình trong caùc vuøng thaåm myõ khaùc nhau cuûa maët vaø ñaùnh giaù
caùc keát quaû veà maët ung böôùu hoïc, chöùc naêng vaø thaåm myõ.
Vì lyù do naøy, chuùng ta caàn coù moät ñeà taøi nghieân cöùu tieàn cöùu coù soá löôïng
töông ñoái lôùn ñeå ñaùnh giaù vieäc kieåm soaùt beänh vaø vieäc aùp duïng caùc kyõ thuaät taïo
hình khaù tinh teá vaø phöùc taïp cho khuyeát hoång ôû caùc vò trí khaùc nhau cuûa ung thö
da vuøng maët. Vôùi keát quaû thu ñöôïc, chuùng ta coù theå ñaùnh giaù hieäu quaû ñieàu trò
cuûa phöông phaùp caét roäng - taïo hình ñoái vôùi ung thö da vuøng maët.
Đặt vấn đề
4
MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU
1. Phaân tích veà khuyeát hoång vaø phöông phaùp taïo hình
2. Ñaùnh giaù veà maët ung thö hoïc sau khi ñieàu trò baèng phaãu thuaät caét roäng ñoái
vôùi ung thö da vuøng maët
3. Ñaùnh giaù veà maët chöùc naêng vaø thaåm myõ sau phaãu thuaät taïo hình khuyeát
hoång
Đặt vấn đề
5
CHÖÔNG 1
TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU
1.1.
ÑAÏI CÖÔNG
Da laø cô quan lôùn nhaát cuûa cô theå, ñaûm nhaän nhieàu chöùc naêng. Da laø haøng raøo
cuûa cô theå vôùi theá giôùi beân ngoaøi, baûo veä cô theå khi tieáp xuùc vôùi nhieät ñoä cao,
vôùi caùc chaán thöông nheï, traùnh maát nöôùc, ñieàu nhieät vaø choáng laïi söï xaâm nhaäp
cuûa vi khuaån. Ngoaøi ra, da coøn coù vai troø caûm giaùc.
Da coù nguoàn goác töø ngoaïi bì phoâi vaø trung bì phoâi. Lôùp bieåu bì, nang loâng,
tuyeán baõ, tuyeán moà hoâi vaø moùng xuaát phaùt töø lôùp ngoaïi bì phoâi. Teá baøo haéc toá,
thaàn kinh, vaø thuï theå caûm giaùc chuyeân bieät xuaát phaùt töø lôùp ngoaïi bì thaàn kinh.
Teá baøo Langerhans, ñaïi thöïc baøo, döôõng baøo, teá baøo Merkel, nguyeân baøo sôïi,
nguyeân baøo sôïi, maïch maùu, maïch baïch huyeát, vaø teá baøo môõ xuaát phaùt töø lôùp
trung bì phoâi [2],[28].
1.1.1. Giaûi phaãu hoïc
Da bao goàm hai lôùp cô baûn laø lôùp bieåu bì vaø lôùp chaân bì. Lôùp bieåu bì laø lôùp
ngoaøi cuøng bao goàm boán loaïi teá baøo chuû yeáu laø teá baøo söøng, teá baøo haéc toá, teá
baøo Langerhans vaø teá baøo Merkel. Bieåu bì bao goàm naêm lôùp (1) lôùp ñaùy, (2) lôùp
gai, (3) lôùp haït, (4) lôùp boùng vaø (5) lôùp söøng.
Lôùp chaân bì daøy hôn lôùp bieåu bì, chöùa nhieàu moâ lieân keát nhö collagen, elastin,
vaø chaát neàn. Thaàn kinh, maïch maùu, maïch baïch huyeát, sôïi cô, nang loâng, tuyeán
baõ vaø tuyeán moà hoâi naèm trong lôùp chaân bì. Lôùp chaân bì bao goàm lôùp bì nhuù vaø
lôùp bì löôùi. Lôùp bì nhuù chöùa nguyeân baøo sôïi, döôõng baøo, moâ baøo, teá baøo
Langerhans vaø lymphoâ baøo. Lôùp bì löôùi naèm saâu vaø daøy hôn lôùp bì nhuù, tieáp
giaùp vôùi lôùp môõ. Lôùp bì löôùi bao goàm caùc sôïi elastin saép xeáp loûng leûo, xen keõ
vôùi caùc sôïi collagen [2],[28].
Toång quan taøi lieäu
6
Hình 1.1. Giaûi phaãu hoïc cuûa da (Nguoàn “Dermatology for Plastic Surgeons” in Grabb
and Smith's Plastic Surgery edited by Charles H Thorne, Robert W. Beasley, Sherrell J.
Aston, 6th Edition, Lippincott Williams & Wilkins, Ebook edition) [28].
1.1.2. Sinh lyù da
Duy trì chöùc naêng vaø söï soáng coøn cuûa teá baøo laø muïc tieâu cuûa heä thoáng tuaàn
hoaøn, bao goàm caáp ñoä ñaïi tuaàn hoaøn, caáp ñoä mao maïch, caáp ñoä moâ keõ, vaø caáp
ñoä teá baøo. Moãi caáp ñoä töôùi maùu coù ñaëc tính sinh lyù ñaëc tröng, vaø chuùng ta phaûi
nhaän bieát ñöôïc söï khaùc bieät naøy.
Vuøng 1: Heä thoáng ñaïi tuaàn hoaøn
Caùc maïch maùu ñi theo moät trong hai höôùng chính ñeå ñeán tuaàn hoaøn da. Caùc
ñoäng maïch da - cô ñi xuyeân qua lôùp cô ñeå caáp maùu cho moät vuøng nhoû cuûa da,
trong khi ñoù ñoäng maïch theo khoanh da, coøn ñöôïc goïi laø ñoäng maïch da tröïc tieáp,
ñeán da xuyeân qua vaùch caân. Caùc ñoäng maïch tröïc tieáp thöôøng chaïy song song vôùi
beà maët da ñeå cung caáp dinh döôõng cho da.
Toång quan taøi lieäu
7
Caùc ñoäng maïch da tröïc tieáp keøm theo hai tónh maïch vaø chaïy treân beà maët cuûa
caân cô noâng. Caùc ñoäng maïch da-cô vaø ñoäng maïch da tröïc tieáp taïo thaønh ñaùm roái
da vaø döôùi da.
Vuøng 2: Heä mao maïch da coù hai chöùc naêng quan troïng laø ñieàu nhieät vaø dinh
döôõng
Toác ñoä doøng maùu ñeán da bieán thieân nhieàu nhaát trong cô theå. ÔÛ nhieät ñoä bình
thöôøng löôïng maùu ñeán da khoaûng 9 ml/ phuùt/ 100 gram moâ, lôùn hôn nhu caàu cho
söï dinh döôõng. Doøng maùu coù theå taêng ñeán 20 laàn khi coù hieän töôïng daõn maïch toái
ña. Khi thaân nhieät haï doøng maùu coù theå giaûm ñeán möùc ngöôõng cuûa söï dinh döôõng.
Caùc cô thaét tieàn mao maïch vaø caùc cô thaét tröôùc nôi thoâng noái ñieàu hoøa löôïng
maùu ñeán da.
Hình 1.2. Ñoäng maïch da - cô vaø ñoäng maïch da tröïc tieáp, MC: ñoäng maïch da - cô , SC:
ñoäng maïch da tröïc tieáp (Nguoàn “Skin flap physiology” in Local Flaps in Facial
Reconstruction edited by Shan R. Baker, 2nd ed, Mosby, pp 16 - 30 )[37].
Toång quan taøi lieäu
8
Vuøng 3: Heä thoáng moâ keõ
Moâ keõ ñöôïc hình thaønh bôûi proteoglycan vaø collagen, caùc sôïi acid hyaluronic
taïo neân chaát neàn cuûa moâ keõ. Bình thöôøng caùc sôïi acid hyaluronic ñan keát trong
moâ keõ taïo neân moâi tröôøng haïn cheá söï di chuyeån cuûa dòch, tröôøng hôïp moâ bò phuø
neà seõ laøm maát chöùc naêng cuûa caùc sôïi naøy.
Coù hai quaù trình maø caùc chaát coù theå ñi qua moâ keõ laø khueách taùn vaø trao ñoåi.
Khuyeách taùn laø quaù trình caùc phaân töû di chuyeån töø nôi coù noàng ñoä cao ñeán nôi coù
noàng ñoä thaáp. Caùc phaân töû hoøa tan trong moâ môõ di chuyeån qua maøng teá baøo deã
hôn laø caùc phaân töû khoâng hoøa tan trong môõ. Phaân töû lôùn khuyeách taùn chaäm hôn
phaân töû nhoû. Khi phaân töû khuyeách taùn khoûi mao maïch, noàng ñoä giaûm theo tæ leä
nghòch vôùi luaät bình phöông. Khi coù hieän töôïng phuø neà thì khoaûng caùch khuyeách
taùn taêng. Trao ñoåi laø quaù trình caùc phaân töû ñöôïc loïc töø huyeát töông qua nhöõng
keânh sieâu nhoû ñeå ñi qua moâ keõ vaøo teá baøo.
Heä thoáng maïch baïch huyeát coù vai troø haáp thu dòch thöøa vaø protein trong moâ
keõ. Khi heä thoáng naøy giaûm hoaït ñoäng, dòch vaø protein moâ keõ seõ bò öù ñoïng.
Vuøng 4: Heä thoáng teá baøo
Thaønh teá baøo coù hai lôùp lipid, ñoä daøy töø 7,5 - 10 nm, laø haøng raøo ngaên caûn
dòch ngang qua maøng teá baøo. Chöùc naêng chính cuûa maøng teá baøo laø duy trì söï
khaùc bieät moâi tröôøng trong vaø ngoaøi maøng teá baøo. Protein chuyeân bieät cuûa maøng
teá baøo hoaït ñoäng nhö heä thoáng bôm. AÙp löïc thaåm thaáu giöõa 2 moâi tröôøng cuõng
ñöôïc duy trì ñeå baûo toàn theå tích teá baøo. Bôm natri-kali duy trì aùp löïc keo xuyeân
qua maøng teá baøo nhôø naêng löôïng adenosine triphosphate (ATP). Söï maát naêng
löôïng (oxy vaø sau ñoù laø ATP) laøm natri di chuyeån vaøo trong teá baøo laøm taêng aùp
löïc keo noäi baøo. Caùc thay ñoåi naøy xuaát hieän nhanh choùng trong voøng 10 phuùt sau
khi ñoäng maïch bò taéc ngheõn. Thieáu oxy trong vaøi giaây noàng ñoä ATP seõ giaûm, teá
Toång quan taøi lieäu
9
baøo baét ñaàu söng neà . Neáu tình traïng thieáu maùu traàm troïng vaø keùo daøi teá baøo seõ
bò ly giaûi vaø vaït da seõ bò hoaïi töû [24],[37].
1.1.3. Sinh lyù vaït da
Vaït laø moät khoái moâ duøng ñeå che phuû, thöôøng bao goàm lôùp da, ñöôïc boùc taùch
moät phaàn ra khoûi cô theå vaø ñöôïc duy trì söï caáp maùu trong quaù trình di chuyeån
ñeán vò trí khaùc.
Moät soá caùc thay ñoåi baát lôïi aûnh höôûng ñeán söï soáng coøn cuûa da khi vaït ñöôïc
taïo ra. Chính söï soáng cuûa vaït laø baèng chöùng veà nhu caàu dinh döôõng toái thieåu cuûa
da. Toån thöông ñaàu tieân taùc ñoäng leân söï soáng coøn cuûa vaït da laø giaûm maùu cung
caáp maùu daãn ñeán tình traïng thieáu maùu. Tình traïng thieáu maùu seõ ñöôïc khaéc phuïc
sau khi coù hình thaønh keânh töôùi maùu môùi giöõa vaït da vôùi neàn khuyeát hoãng.
Söï caáp maùu giaûm
Söï giaùn ñoaïn moät phaàn cuûa vieäc töôùi maùu (vuøng 1) ñeán da thay ñoåi roõ raøng vaø
quan troïng nhaát khi taïo vaït da. Söï soáng cuûa vaït tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä thieáu maùu
vaø thôøi gian tröôùc khi coù söï hoài phuïc cuûa vieäc töôùi maùu. Caùc vaït da coù theå dung
naïp trung bình 13 giôø hoaøn toaøn khoâng coù maùu nuoâi. Söï töôùi maùu haïn cheá seõ daãn
ñeán tình traïng giaûm khu truù aùp löïc töôùi maùu cho da. Caùc vaït coù cuoáng maïch hay
vaït da - cô thöôøng ñöôïc töôùi maùu ñuû. Caùc vaït ngaãu nhieân giaûm töôùi maùu roõ reät
khi caùch xa cuoáng vaït. Khi söï töôùi maùu giaûm ôû moät vuøng cuûa vaït ngaãu nhieân,
caùc moâ laân caän cung caáp maùu qua caùc maïch maùu xuyeân rieâng leû vôùi aùp löïc thaáp
thoâng qua ñaùm roái döôùi da. Vì nhu caàu dinh döôõng cho da töông ñoái thaáp neân söï
cung caáp maùu naøy seõ buø ñaép ñöôïc tröôùc khi hoaïi töû vaït xuaát hieän.
Caùc thay ñoåi vi tuaàn hoaøn
Hoaïi töû vaït da laø do khoâng ñuû dinh döôõng keùo daøi. Coù moät soá cô cheá gaây ra
tình traïng naøy. Laéng ñoïng hoàng caàu trong mao maïch do hoàng caàu maát tính meàm
deûo, thay ñoåi hình daïng hai maët loài trong moâi tröôøng acid vaø loøng mao maïch heïp
Toång quan taøi lieäu
- Xem thêm -
.PDF 
156 
37 
52 
