Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch văn hóa tỉnh bạc liêu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ HỒNG THANH NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TỈNH BẠC LIÊU Chuyên ngành: Du lịch (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC : VŨ ANH TÚ (GVHD ký tên) Hà Nội, 2015 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ HỒNG THANH NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TỈNH BẠC LIÊU Chuyên ngành: Du lịch (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC : VŨ ANH TÚ (GVHD ký tên) Hà Nội, 2015 ii MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. iv DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................v DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐÒ ............................................................................ vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: .....................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu:........................................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên cứu: ...........................................................................................3 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................3 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................3 6. Bố cục của luận văn...............................................................................................8 7. Đóng góp của luận văn ..........................................................................................9 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LICH VĂN HÓA VÀ PHÁ T TRIỂN ....10 ̣ DU LICH VĂN HÓA ..............................................................................................10 ̣ 1.1. Du lich ̣ văn hóa .................................................................................................10 1.1.1. Khái niệm........................................................................................................10 1.1.2. Đặc điểm .........................................................................................................12 1.1.3. Sản phẩm du lịch............................................................................................13 1.1.4. Khách du lịch văn hóa ...................................................................................15 1.2. Điề u kiêṇ phát triể n du lich ̣ văn hóa ..............................................................16 1.2.1. Tài nguyên du lịch..........................................................................................16 1.2.2. Cơ sở hạ tầ ng và cơ sở vật chấ t kỹ thuật .......................................................17 1.2.2.1. Cơ sở hạ tầng ...............................................................................................17 1.2.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật ................................................................................18 1.2.3. Nguồ n nhân lực .............................................................................................19 1.2.4. Chính sách phát triển .....................................................................................20 1.2.5. Những điều kiê ̣n về thi ̣ trường ......................................................................22 i 1.2.5.1. Thị trường quốc tế .......................................................................................22 1.2.5.2. Thị trường trong nước ................................................................................23 1.2.5.3. Thị trường du lịch Bạc Liêu .......................................................................24 1.3. Nhƣ̃ng bài ho ̣c kinh nghiêm ̣ trong viêc̣ phát triể n du lich ̣ văn hóaBản Sín Chải- Sa Pa...............................................................................................................24 Tiể u kế t chƣơng 1 ....................................................................................................32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH VĂN HÓA TỈNH BẠC LIÊU .........................................................................................................................33 2.1. Khái quát về Bạc Liêu......................................................................................33 2.1.1. Lịch sử hình thành – phát triển.....................................................................33 2.1.2. Điều kiê ̣n kinh tế – xã hội ..............................................................................35 Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ...........................................................35 2.1.3. Vị trí của du lịch Bạc Liêu trong mối quan hệ vùng ....................................39 2.2. Điề u kiêṇ phát triể n du lich ̣ văn hóa của Bạc Liêu .......................................42 2.2.1. Tài nguyên du lịch..........................................................................................42 2.2.1.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên ......................................................................42 Đất đai, địa hình .......................................................................................................42 Khí hậu .....................................................................................................................43 Nguồn nước ..............................................................................................................43 2.2.1.2. Tài nguyên du lịch nhân văn ......................................................................44 Di tích văn hóa lịch sử gắn liền với giai thoại về Công tử Bạc Liêu .....................45 2.2.2. Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chấ t kỹ thuật ngành ...........................................59 2.2.2.1. Cơ sở hạ tầng ..............................................................................................59 2.2.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật ngành ....................................................................64 2.2.3. Nhân lực du lich ̣ .............................................................................................66 2.2.4. Chính sách phát triển du lịch ........................................................................66 2.3. Tổ chƣ́c quản lý hoa ̣t đô ̣ng du lịch văn hóa ...................................................67 2.3.1. Cơ cấu tổ chức – quản lý ngành du lịch .......................................................67 2.3.2. Các chương trình, hoạt động của Tỉnh nhằm phát triển du lịch văn hóa ..69 ii 2.3.3.Thực trạng xúc tiến, tuyên truyền, quảng bá du lịch văn hóa ......................71 2.4. Kế t quả hoa ̣t đô ̣ng du lich ̣ văn hóa ta ̣i Ba ̣c Liêu ...........................................73 2.4.1. Thị trường khách du lịch văn hóa của Bạc Liêu..........................................73 2.4.1.1. Lượng khách du lịch ...................................................................................73 2.4.1.2. Đặc điểm nguồn khách đến với tỉnh Bạc Liêu ..........................................74 2.4.2. Sản phẩm – dịch vụ du lịch văn hóa chính của tỉnh Bạc Liêu ....................77 2.4.3. Đóng góp của du lịch văn hóa đối với đời sống kinh tế xã hội của địa phương ......................................................................................................................78 2.5 Du lich hóa tin ̣ với công tác bảo vê ̣ và phát huy các giá tri văn ̣ ̉ h Ba ̣c Liêu .80 2.6. Nhâ ̣n xét về hiện trạng phát triển du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu ...............81 Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................................84 Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TỈNH BẠC LIÊU ....................................................................................................85 3.1. Những căn cứ đề xuất giải pháp .....................................................................85 3.1.1. Định hướng phát triển theo ngành ...............................................................85 3.1.2. Định hướng phát triển theo lãnh thổ ............................................................88 3.1.3. Định hướng đầu tư phát triển du lịch ...........................................................96 3.2. Những giải pháp phát triển du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu ..........................97 3.2.1. Giải pháp về phát triển cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ du lịch ..................97 3.2.2. Giải pháp về phát triển nguồn nhân lực .......................................................99 3.2.3. Giải pháp về xúc tiến, quảng bá sản phẩm du lịch. ...................................101 3.2.4. Giải pháp về tổ chức, quản lý hoạt động du lịch văn hóa ..........................103 3.2.5. Giải pháp về phát triển sản phẩm du lịch ...................................................104 3.2.6. Giải pháp phát triển thị trường du lịch .......................................................106 3.2.7. Giải pháp bảo tồn di sản và môi trường tài nguyên du lịch ......................107 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 110 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 113 PHỤ LỤC ...................................................................................................................1 iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Association of Southeast Asia Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BQL Ban quản lý CĐ Cao đẳng CHXHCN Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa CSHT Cơ sở hạ tầng DLVH Du lịch văn hóa ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐH Đại học GDP ICOMOS Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội International Council on Monuments and Sites Hội đồng quốc tế các di tích và di chỉ NĐ-CP Nghị định- Chính phủ NQ/ TW Nghị quyết- Chính phủ QĐSVHTTDL Quyết định- Sở Văn hóa Thể Thao và Du lịch TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh QĐ- UBND Quyết định- Ủy ban nhân dân QH Quốc hội TN Tự nhiên Tr Trang UBND Ủy ban nhân dân UNESCO USD UNWTO United Nations Educational, Scientific and Culture Organization Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc Đô la Mỹ World Tourism Organization Tổ chức Du lịch thế giới VHTT Văn hóa Thể Thao â.l âm licḥ iv DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1 Vị trí, vai trò của Bạc Liêu trong Vùng đồng bằng sông Cửu Long .40 Bảng 2 So sánh Bạc Liêu với các tỉnh trong Vùng đồng bằng sông Cửu Long ...................................................................................................................................41 Bảng 1: Vị trí và đóng góp của du lịch trong nền kinh tế....................................79 v DANH MỤC BIỂU ĐÒ, HÌNH VẼ Biểu đồ 1: Thị trƣờng Khách nội địa theo mục đích du lịch ..............................75 Biểu đồ 2: Thị trƣờng khách quốc tế theo mục đích du lịch ...............................75 Biểu đồ 3: Thị trƣờng khách quốc tế theo vị trí địa lý (2010 và 2011) ...............76 Hình 01: Bản đồ tỉnh Bạc Liêu ..............................................................................96 vi MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Văn hóa và du lịch rất cần thiết trong việc quảng bá hình ảnh của một quốc gia đến với các quốc gia khác trên thế giới. Trong các loại hình du lịch, du lịch văn hóa đang trở thành xu hướng phát triển của các nước trong khu vực vì các lý do khác nhau. Nó tác động kinh tế và xã hội tích cực, là cầu nối để khôi phục, duy trì và phát huy những giá trị văn hóa của cộng đồng địa phương, bảo tồn các di sản văn hóa-lịch sử. Bên cạnh đó, nó còn tạo điều kiện hòa hợp, hiểu biết trao đổi văn hóa giữa khách du lịch và người dân địa phương. Du lịch văn hóa tạo thuận lợi cho sự hòa hợp văn hóa và sự hiểu biết giữa người dân. Nó thúc đẩy giao tiếp và hội nhập. Đây là một yếu tố quan trọng trong việc giữ gìn và nâng cao niềm tự hào và tinh thần quốc gia và địa phương. Trong số khách du lịch quốc tế đến Việt Nam hàng năm chỉ có khoảng 5-8% tham gia vào các tour du lịch sinh thái tự nhiên và khoảng 40- 45% tham gia vào các tour du lịch tham quan - sinh thái nhân văn. Cho nên sản phẩm quan trọng của du lịch là du lịch văn hóa. Sức hấp dẫn du khách là bản sắc văn hóa, cách ứng xử văn hóa của điểm đến và trình độ văn hóa của những nhà tổ chức du lịch chuyên nghiệp. Không có sản phẩm du lịch nào không mang nội dung, không thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc. Không một di sản thiên nhiên nào không mang dấu ấn di sản văn hóa dân tộc. Ngay việc bảo tồn, giữ gìn, trân trọng thiên nhiên đến độ cả nhân loại suy tôn một địa danh là di sản thiên nhiên thế giới cũng đã là một sự suy tôn giá trị văn hóa, cách ứng xử văn hóa đối với thiên nhiên của một dân tộc. Bạc Liêu không phải là địa phương có lợi thế về địa lý giao thương. Nhưng đây là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi, mưa thuận, gió hòa, giàu sản vật. Đặc biệt hơn hết, con người Bạc Liêu giàu truyền thống đoàn kết, yêu nước, yêu lao động, cần cù sáng tạo. Tuy mới tách tỉnh năm 1997 cũng là một tỉnh mới nhưng Bạc Liêu không thiếu những anh hùng hào kiệt trên nhiều lĩnh vực mà chính họ đã góp phần định vị văn hóa Bạc Liêu gắn trong tổng thể bề dày lịch sử văn hóa dân tộc. Đó là Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Võ Văn Kiệt, Cao Triều Phát, Lê Thị Riêng, Trần 1 Hồng Dân, Mười Chức, Nhạc Khị, Cao Văn Lầu, Yên Lang… Và còn rất nhiều danh nhân khác mà tên tuổi của họ trở thành tên đường, tên trường, là những tấm gương mẫu mực có tác dụng giáo dục truyền thống cho thế hệ sau. Tỉnh Bạc Liêu, với nhiều di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, cấp tỉnh có giá trị tham quan, nghiên cứu, là lợi thế của Bạc Liêu để khai thác phát triển du lịch văn hóa. Bên cạnh những văn hóa phi vật thể, đây còn là cái nôi của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ - quê hương của bản “Dạ cổ hoài lang”gắn liền với cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu, là nơi xuất hiện thể loại văn học nói thơ Bạc Liêu độc đáo. Ngoài ra, Tỉnh còn có nhiều danh lam thắng cảnh, di tích văn hóa - lịch sử như vườn chim, vườn nhãn cổ, hay kiến trúc cổ nhà Công tử, những đình chùa, miếu... được Nhà nước các cấp công nhận xếp hạng di tích. Trong những năm qua, nhất là từ khi tỉnh được tái lập, ngành du lịch Bạc Liêu được chú ý đầu tư và có bước phát triển nhất định. Một số dự án du lịch được triển khai, bước đầu hình thành được một số cơ sở du lịch, du khách trong và ngoài tỉnh đến thăm quan du lịch ngày càng tăng. Giá trị ngành kinh doanh dịch vụ- du lịch ngày càng chiếm tỉ trọng cao trong ngành kinh tế, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm cho người lao động, cải thiện đời sống nhân dân, mở rộng các mối quan hệ hợp tác của Tỉnh. Tuy nhiên, du lịch Bạc Liêu nhìn chung phát triển chậm, còn nhiều việc phải làm, cả về hạ tầng, loại hình du lịch, dịch vụ du lịch và văn minh du lịch. Loại hình du lịch còn nghèo nàn, cả về du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, sông nước, du lịch vườn. Hoạt động du lịch còn rời rạc chưa tạo được tour, tuyến trong tỉnh và giữa Bạc Liêu với các tỉnh, thành, phố trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long, cả nước và nước ngoài. Căn cứ vào nghiên cứu thực trạng và tính cấp bách của vấn đề, tác giả đã lựa chọn đề tài “ Nghiên cứu phát triển du lịch văn hóa Bạc Liêu” nhằm tìm ra những định hướng và giải pháp khai thác sản phẩm du lịch văn hóa của tỉnh trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả phát triển du lịch văn hóa của tỉnh Bạc Liêu. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu các điều kiện phát triể n du lịch văn hóa tỉnh Ba ̣c Liêu 2 - Nghiên cứu thực tra ̣ng du lich ̣ văn hóa tin ̉ h Ba ̣c liêu - Trên cơ sở điều kiện và thực tra ̣ng, đưa ra giải pháp nhằ m phát triể n du lịch văn hóa tỉnh Ba ̣c liêu 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Các điều kiện phát triển du lịch văn hóa; tình hình hoạt động du lịch văn hóa; các tổ chức, quản lý, cơ sở vật chất, sản phẩm du lịch văn hóa… của tỉnh Bạc Liêu. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi nghiên cứu về không gian: Nghiên cứu thực tế hoạt động du lịch văn hóa địa bàn tỉnh Bạc Liêu. - Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Số liệu, tài liệu thu nhập tính từ thời điểm 2004- 2015. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp khảo sát thực địa - Phương pháp thu thập và xử lý thông tin - Phương pháp tổng hợp - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân tích 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đã có nhiều công trình nghiên cứu về du lịch văn hóa trên thế giới và trong nước. Các công trình này đã được công bố như: Các công trình nghiên cứu trong nƣớc - Tác giả Trần Thúy Anh (chủ biên) có quyển Giáo trình Du lịch văn hóa Những vấn đề lý luận và nghiệp vụ năm 2014. Công trình nghiên cứu này tập trung cách triển khai hàng loạt kỹ năng, nghiệp vụ như hướng dẫn du lịch, xây dựng, giới thiệu và bán chương trình du lịch văn hóa, những vấn đề của di tích… - Tác giả Nguyễn Pha ̣m Hùng có quyển Nghiên cứu phát triển du lịch văn hóa vùng Đồ ng bằ ng Sông Hồ ng xuất bản năm 2013. Quyển sách khái quát tổng 3 quan về du lịch văn hóa vùng Đồng bằng sông Hồng. Bên cạnh đó tác giả còn đưa ra những định nghĩa về du lịch, trong đó có du lịch văn hóa. - Tác giả Trần Đức Thanh có quyển Nhập môn khoa học du lịch được Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội ấn hành năm 1999 (tái bản 5 lần). Cuốn sách giới thiệu tổng quan về hoạt động du lịch và khoa học du lịch; quá trình hình thành và phát triển của ngành du lịch thế giới và Việt Nam; các điều kiện ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch; mối quan hệ giữa du lịch và các lĩnh vực khác; thời vụ, đặc điểm và biện pháp khắc phục tính thời vụ du lịch; nhiệm vụ và vai trò của người làm du lịch… - Tác giả Trần Mạnh Thường (biên soạn), Nguyễn Minh Tiến (hiệu đính), có quyển Việt Nam văn hóa và du lịchđược nhà xuất bản Thông Tấn và Công ty Văn hóa Hương Trang ấn hành năm 2005. Quyển sách thực hiện rất công phu với gần 1.000 trang tư liệu và 96 trang hình ảnh giới thiệu toàn cảnh về Việt Nam Đất nước - Lịch sử - Con người. Có thể tìm thấy ở đây những hiểu biết bao quát về địa lý lịch sử, trong đó ghi nhận những cột mốc đáng nhớ trong cả lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt. Cũng có thể thấy rõ chân dung của 54 dân tộc đang sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam từ thời dựng nước đến nay, với ngôn ngữ, chữ viết, văn học, mỹ thuật, kiến trúc, nghề thủ công, âm nhạc truyền thống gồm cả âm nhạc dân gian và âm nhạc có tính chuyên nghiệp cao. Các mặt sinh hoạt văn hóa - tinh thần cũng được giới thiệu kỹ qua những lễ nghi tôn giáo, những phong tục tập quán lâu đời, cách ăn và cách mặc, cộng với những lễ hội để hợp lại thành diện mạo riêng của người Việt trong xã hội rộng lớn của loài người. - Lê Văn Thăng có quyển Giáo trình Du lịch và Môi trường do nhà xuất bản Đại học quốc gia xuất bản năm 2008. Cuốn sách này trình bày về du lịch như một ngành kinh tế tổng hợp, phát triển du lịch và bảo vệ môi trường là hai vấn đề có liên quan chặt chẽ, ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau. Môi trường tốt tạo tiền đề cho du lịch phát triển, ngược lại du lịch phát triển cũng tác động đến môi trường cả trên hai mặt tích cực và tiêu cực. Để du lịch phát triển bền vững, đồng thời bảo vệ được môi trường tại các khu điểm du lịch thì cần phải xác định mối quan hệ giữa phát 4 triển du lịch và môi trường, để từ đó xác định được mức độ ảnh hưởng của du lịch đến môi trường. - Tác giả Hoàng Văn Thành có công trình nghiên cứu Giáo trình Văn hóa Du lịch, nhà xuất bản Giáo dục quốc gia xuất bản năm 2014. Với nguồn tư liệu phong phú, phương pháp trình bày cô đọng, súc tích, cuốn sách đã phác họa bức tranh khá sinh động một số vấn đề về văn hóa du lịch Việt Nam. Các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài - Tác giả Bob McKercher and Hilary du Cros, đã công bố quyển Cultural tourism: the partnership between tourism and cultural heritage management, (tạm dịch là Du lịch văn hóa - Các đối tác giữa Du lịch và Quản lý Di sản văn hóa), năm 2002. Tác giả trình bày và lập luận cho việc xây dựng một quan hệ đối tác và hiệu quả giữa hai nhóm lợi ích tiềm năng cạnh tranh. Cuốn sách là một đóng góp rất hữu ích cho sự hiểu biết của chúng ta về việc duy trì di sản trong bối cảnh phát triển du lịch. - Tác giả Greg Richards, có công trình nghiên cứu Cultural tourism : Global and local perspectives, (tạm dịch là Du lịch văn hóa: quan điểm địa phương và toàn cầu ), năm 2007. Công trình này là tập hợp khối lượng khảo sát liên ngành của du lịch văn hóa từ các cơ quan quốc tế hàng đầu tại các địa điểm khác nhau trên khắp thế giới. Công trình còn nghiên cứu các mối quan hệ thay đổi giữa các cộng đồng địa phương và khách du lịch, ý nghĩa của di sản tôn giáo, lễ hội và các sự kiện đặc biệt.Tác giả trình bày một cái nhìn độc đáo về các vấn đề văn hóa du lịch toàn cầu và địa phương trong bốn phần chính. - Tác giả Greg Richards, Wil Munsters cống bố quyển Cultural Tourism Research Methods (tạm dịch là Phương pháp nghiên cứu du lịch văn hóa) năm 2010. Bằng cách kiểm tra, nghiên cứu định tính và định lượng như các cuộc điều tra, phỏng vấn và nghiên cứu theo dõi, cuốn sách này cung cấp một hướng dẫn thực tế về cách tiến hành các nghiên cứu cũng như thảo luận và đánh giá các phương pháp trong giải trí và du lịch. 5 - Tác giả Razaq Raj, Kevin Griffin, Nigel D. Morpeth có công trình nghiên cứu Culture Tourism ( Du lịch văn hóa ), xuất bản năm 2013. Với sự đóng góp của các chuyên gia quốc tế, cuốn sách này cung cấp một cuộc thảo luận rộng rãi về du lịch ở các vùng khác nhau trên thế giới. Nó đề cập đến khái niệm về du lịch văn hóa, tìm hiểu loại hình du lịch văn hóa được cung cấp cho khách du lịch. - Tác giả Alf H. Walle có công trình nghiên cứu Cultural Tourism: A Strategic Focus (tạm dịch là Du lịch văn hóa: Chiến lược trọng tâm) được nhà xuất bản Westview Press xuất bản năm 1998. Cuốn sách phân tích du lịch văn hóa như là một ngành khoa học riêng biệt.. Bằng cách ghép một quan điểm kinh doanh vào các chiến lược du lịch văn hóa, cuốn sách trình bày một cái nhìn tổng quan về lý thuyết và chiến lược kinh doanh, tiếp theo là một số chiến thuật đàm phán. - Tác giả Can-Seng Ooi có công trình nghiên cứu Cultural tourism and tourism cultures : The business of mediating experiences in Copenhagen and Singapore (tạm dịch là Du lịch văn hóa và du lịch văn hóa: các doanh nghiệp làm trung gian kinh nghiệm ở Copenhagen và Singapore ) được nhà xuất bản Copenhagen Business School Press xuất bản năm 2002. Trình bày một sự hiểu biết năng động của du lịch văn hóa, kiểm tra trung gian văn hóa và cách họ giúp khách du lịch đánh giá cao nền văn hóa nước ngoài. Nó cho thấy những kinh nghiệm du lịch được chế tác qua trung gian. Sự tương phản giữa sản xuất và trung gian của các sản phẩm du lịch văn hóa ở Singapore và ở Copenhagen cung cấp một cái nhìn sâu sắc vào các chiến lược rất khác nhau của xây dựng địa điểm và tiếp thị điểm đến. - Tác giả David Crouch, Nina Lübbren có quyển Visual Culture and Tourism (tạm dịch là Văn hóa hình ảnh và Du lịch) năm 2003. Di sản văn hóa là một trong những tài nguyên du lịch phổ biến nhất trên thế giới. Hầu hết các chuyến du lịch liên quan đến một số yếu tố của văn hóa và du lịch di sản vẫn tiếp tục tăng trưởng mỗi năm. Cuốn sách này cung cấp một cái nhìn tổng quan toàn diện về các vấn đề, thực hành, các cuộc tranh luận hiện nay, khái niệm, và mối quan tâm về quản lý gắn với du lịch di sản dựa trên văn hóa. 6 - Tác giả David Leslie,Marianna Sigala có công trình nghiên cứu International Cultural Tourism (Du lịch văn hóa quốc tế) xuất bản năm 2006. Công trình nghiên cứu về : quản lý, công tác quản lý, hoạt động và tiếp thị của các điểm tham quan du lịch văn hóa và tài nguyên trong bối cảnh toàn cầu. - Tác giả Luigi Fusco Girard, Peter Nijkamp có công trình nghiên cứu Cultural Tourism and Sustainable Local Development (New Directions in Tourism Analysis) (tạm dịch là Du lịch văn hóa và phát triển địa phương bền vững (hướng mới trong phân tích Du lịch) xuất bản năm 2009. Công trình này xem xét những vấn đề về các chính sách bảo tồn văn hóa trong tương lai. - Tác giả Donald Macleod (Editor), James G. Carrier đã công bố quyển Tourism, Power and Culture: Anthropological Insights (Tourism and Cultural Change) (tạm dịch là Du lịch và sự thay đổi văn hóa) năm 2010. Quyền lực và văn hóa được gắn bó chặt gắn bó với du lịch. Các trường hợp nghiên cứu nhân học trong cuốn sách mang tính đột phá về khám phá mối quan hệ ở Mỹ Latin, vùng Caribbean, châu Âu, châu Phi, Australia và Đông Nam Á. Sách nghiên cứu hai phần du lịch và cuộc đấu tranh quyền lực với các nguồn tài nguyên; và du lịch và văn hóa: trình bày, khuyến mãi và các thao tác của hình ảnh. - Tác giả Susan M. Guyette Ph.D. có quyển Sustainable Cultural Tourism: Small-Scale Solutions (Resilient Communities) (Volume 1)( tạm dịch là: Du lịch văn hóa bền vững: Giải pháp quy mô nhỏ) (Tập 1) - năm 2013. Cuốn sách này trình bày kế hoạch và phương pháp phát triển dựa trên giá trị của du lịch văn hóa, đến từ bên trong của cộng đồng. Thông qua quy hoạch và thực hành bền vững, du lịch có thể hỗ trợ thu được lợi nhuận, duy trì văn hóa, và bảo vệ tài nguyên. Tính bền vững là có thể thông qua một thế giới quan tôn trọng các giá trị văn hóa và các chu kỳ tự nhiên, chứ không phải quan điểm kinh tế dựa trên lợi nhuận. Văn hóa hướng dẫn hành động, và do đó là nền tảng của phát triển bền vững kinh tế và sinh thái. 7 Tại Bạc Liêu, cũng có những công trình nghiên cứu những vấn đề về du lịch văn hóa. Đặc biệt trong năm 2014, nhân dịp lễ hội đờn ca tài tử Nam bộ đã có những quyển sách về du lịch như: - Bộ sách tranh về Bạc Liêu và đờn ca tài tử Nam bộ:“Theo dấu chân tài tử Bạc Liêu”; “Cao Văn Lầu và nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ”; “Đồng Nọc Nạng”. Những người tham gia thực hiện (Trần Kim Đính, Vũ Thống Nhất, Nguyễn Huy Thái, Huỳnh Kim, Ngọc Trinh, Bảo Thư, Nguyễn Nam Minh Đức, Xuân Hoàng) đã tra cứu tài liệu lịch sử, tham khảo sách, bài viết của các nhà nghiên cứu, học giả, nhà văn, nhà báo, thu thập thông tin thời sự, tìm hiểu thực tế để có được nội dung cô đọng, súc tích và đầy đủ những câu chuyện từ xưa đến nay cho người đọc hiểu về Bạc Liêu, về những nhân vật sinh ra và phát huy nghệ thuật đờn ca tài tử Nam bộ. Qua nét vẽ sắc sảo của họa sĩ Hữu Tâm, người đọc không nghĩ đang xem tranh, mà như đang đi vào những xóm ấp Nam bộ, hoà vào cảnh sinh sống của người dân, như đang đến từng điểm tham quan du lịch. - Tập sách ảnh “Văn hóa - Du lịch Bạc Liêu”: do hai nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Thị Thu Đông và Lâm Thanh Liêm thực hiện (Liên hiệp Hội VHNT Bạc Liêu chịu trách nhiệm xuất bản năm 2014). Với gần 200 tác phẩm ảnh, ở những góc nhìn đa chiều, tác phẩm đã phác thảo một bức tranh toàn cảnh về Bạc Liêu, có dấu ấn của một Bạc Liêu oai hùng từ trong quá khứ qua những khung ảnh đẹp tôn vinh từng di tích lịch sử, có một Bạc Liêu với những phong tục, tập quán, tín ngưỡng mang giá trị văn hóa độc đáo từ thời mở đất và một Bạc Liêu năng động, phát triển từng ngày. Tính tới thời điểm hiện nay chưa có công trình nào nghiên cứu các điều kiện phát triển du lịch văn hóa tại tỉnh Bạc Liêu. Tuy nhiên các công trình nêu trên vừa là gợi ý, vừa là nguồn tư liệu quý giá để tác giả thực hiện đề tài này. 6. Bố cục của luận văn Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chủ yếu của luận văn được trình bày trong 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luâ ̣n về du lich ̣ văn hóa và phát triể n du lich ̣ văn hóa - Chương 2 : Thực trạng hoạt động du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu 8 - Chương 3: Một số giải pháp nhằ m phát triển du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu 7. Đóng góp của luận văn - Hệ thống hóa giá trị các tài nguyên du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu - Qua khảo sát thực tế về hoạt động du lịch văn hóa của tỉnh, từ đó đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu - Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển du lịch văn hóa tỉnh Bạc Liêu. 9 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LICH VĂN HÓA VÀ PHÁ T TRIỂN ̣ DU LICH VĂN HÓA ̣ 1.1. Du lich ̣ văn hóa 1.1.1. Khái niệm Trong những năm gần đây, với sự phát triển của kinh tế và khoa học kỹ thuật đã xuất hiện một số loại hình du lịch đặc thù và ngày càng trở nên phổ biến. Với sự gia tăng nhanh chóng ở cả các nước phát triển và đang phát triển trên thế giới, du lịch văn hóa đã chuyển sang một thời kỳ tăng trưởng chưa từng có. Không có định nghĩa duy nhất của du lịch văn hóa. Có những định nghĩa khác nhau trong du lịch văn hóa. Sự khác biệt trong định nghĩa của du lịch văn hoá phát sinh từ thực tế thông qua các chuyên khảo sát về du lịch. Về cơ bản, du lịch văn hóa thường được định nghĩa cho những chuyến đi bao gồm thăm các nguồn tài nguyên văn hóa, bất kể cho dù đó là tài nguyên văn hóa hữu hình hay vô hình. Ngoài ra, thuật ngữ du lịch văn hóa cần được phân tích theo quan điểm của các môn khoa học khác nhau như kinh tế, du lịch, văn hóa, tổ chức, ... Đinh ̣ nghiã của ICOMOS (Hô ̣i đồ ng quố c tế các di chỉ và di tích ):“DLVH là loại hình du lịch mà mục tiêu là khám phá những di tích và di chỉ . Nó mang lại những ảnh hưởng tích cực bằ ng viê ̣c đóng góp vào viê ̣c duy tu , bảo tồn. Loại hình này trên thực tế dã chứng minh cho những nỗ lực bảo tồn và tôn tạo , đáp ứng nhu cầ u của cô ̣ng đồ ng vì những lơ ̣i ić h văn hóa – kinh tế – xã hội”. UNWTO (Tổ chức Du lich ̣ thế giới ) cũng đưa ra khái niệm về DLVH : “DLVH bao gồ m hoa ̣t đô ̣ng của những người với đô ̣ng cơ chủ yế u là nghiên cứu , khám phá về văn hóa như các chương trình nghiên cứu , tìm hiểu về nghệ thuật biểu diễn, về các lễ hô ̣i và các sự kiện về văn hóa khác nhau , thăm các đề n đài , du lich ̣ nghiên cứu thiên nhiên, văn hóa hoă ̣c nghê ̣ thuâ ̣t dân gian và hành hương”. Du lịch văn hóa thường gắn với các chuyến tham quan thắng tích lịch sử, nghệ thuật và khoa học, hoặc di sản văn hóa. Tổ chức du lịch thế giới (UNWTO) có hai định nghĩa dành cho du lịch văn hóa. Hiểu theo nghĩa hẹp, du lịch văn hóa bao gồm “hoạt động của những người với động cơ chủ yếu là văn hóa như các tour 10 nghiên cứu, nghệ thuật biểu diễn, các tour văn hóa, du lịch tới các lễ hội và các sự kiện văn hóa khác, thăm các di tích và di chỉ, du lịch nghiên cứu thiên nhiên, văn hóa hoặc nghệ thuật dân gian và hành hương”. Theo nghĩa rộng hơn, nó được định nghĩa là “toàn bộ những hoạt động của con người bởi vì chúng thỏa mãn nhu cầu cần sự đa dạng, có xu hướng nâng tầm văn hóa của cá nhân và làm đầy lên kiến thức, kinh nghiệm và dẫn đến những cuộc gặp gỡ mới”. Vì văn hóa mang tính chủ quan, nên những định nghĩa về du lịch văn hóa có xu hướng hoặc quá rộng, hoặc quá hẹp, làm hạn chế việc sử dụng những định nghĩa này trên thực tế. Có những định nghĩa khác tiếp cận theo hướng tiếp cận về kinh nghiệm mả du khách có được qua các chuyến du lịch, Văn Phòng Du lịch Quốc gia Úc ( 1994) đã đưa ra định nghĩa: “Du lịch văn hóa bao quát những kinh nghiệm du khách có thể học hỏi từ điểm đến đặc biệt lối sống , di sản, nghệ thuật, con người - mà các doanh nghiệp cung cấp đến du khách”. (Commonwealth of Australia Creative Nation, 1994). Một cách tiếp cận khác từ McKercher và Cross 2002 đã nêu bật nhiều khía cạnh trong du lịch văn hóa như sau: Một loại hình du lịch đặc biệt trong đó văn hóa là cơ sở thu hút khách du lịch hoặc thúc đẩy mọi người đi du lịch. - Quan điểm kinh doanh: liên quan đến sự phát triển và tiếp thị các điểm du lịch và các điểm tham quan. - Quan điểm khuyến khích: du khách đi du lịch có sự quan tâm của họ trong các hoạt động văn hóa - Hoạt động trải nghiệm: tham gia du lịch văn hóa khách du lịch được giáo dục cũng như giải trí. - Góc độ hoạt động: khách du lịch tham gia vào các hoạt động như lễ hội nghệ thuật và di sản văn hóa địa phương. Ngoài ra, cũng có khá nhiều các định nghĩa tập trung vào danh mục trên các sản phẩm du lịch văn hóa, nhu cầu văn hóa hay các giá trị văn hóa như: Ví dụ: Theo Metelka, Từ “quan điểm của chiến lược quy hoạch” đã cho rằng"du lịch văn hóa là một nỗ lực để tạo ra một môi trường tốt cho cả cư dân và du 11 khách đến một khu vực, nơi nước sở tại cố gắng cân bằng giữa yêu cầu của khách du lịch và các điều kiện cần thiết cho đời sống người dân địa phương, được xác định bởi các doanh nghiệp địa phương và cộng đồng của những người ủng hộ bảo tồn thiên nhiên "[Metelka, 1990, trang. 41]. Nhưng khi tập trung vào các giá trị văn hóa Metelka lại cho rằng chuyến du lịch văn hóa có nghĩa là "cuộc thám hiểm du lịch mà liên quan đến một mức độ tương tác mạnh mẽ với cư dân của địa điểm du lịch, để có được kinh nghiệm về nghệ thuật, lịch sử và phong cách sống của họ" [Metelka, Quan điểm của chiến lược quy hoạch, 1990, trang 41] Nhấn mạnh đến nhu cầu văn hóa, Lohmann lại đưa ra khái niệm về du lịch văn hóa là “bao gồm tất cả các hành trình được thực hiện bởi du khách khi họ tạm thời rời khỏi nơi cư trú chủ yếu để nhận được sự giao lưu, kinh nghiệm... cũng như văn hóa của khu vực đã đến thăm”. [Lohmann, 1993, trang 63]. Theo Luật du lịch Việt Nam năm 2005 (khoản 20, Điề u 4, Chương I):“Du lịch văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hoá dân tộc với sự tham gia của cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống”1. Theo PGS.TS Nguyễn Pha ̣m Hùng : “Du lịch văn hóa là toàn bô ̣ các dich ̣ vu ̣ du lich ̣ dựa vào viê ̣c khai thác sự khác biê ̣t , đô ̣c đáo mới la ̣ của tài nguyên văn hóa phục vụ nhu cầu thưởng thức , khám phá, trải nghiệm của du khách . Du lịch văn hóa là du lịch dựa vào khai thác các tài nguyên du lịch để tạo ra các dịch vụ du lịch thích hợp phục vụ nhu cầu du khách” [Nghiên cứu phát triển du l ịch văn hóa vùng Đồng bằng Sông Hồng, 2013, tr 32]. 1.1.2. Đặc điểm Đặc điểm cơ bản của du lịch văn hóa là du lịch văn hóa gắn liền với các họat động du lịch và hoạt động văn hóa - Tính đa dạng: du lịch văn hóa với chất lượng cao được tạo nên bởi sự đa dạng trong đối tượng phục vụ, mục đích phục vụ hay điểm đến của du lịch văn hóa như các cảnh quan thiên nhiên, kỳ quan thế giới, các di tích lịch sử - văn hóa cho đến các lễ hội truyền thống, các phong tục tập quán lâu đời, các loại hình văn hóa 1 Quố c hô ̣i nước CHXHCNVN, Luật Du li ̣ch, NXB Lao đô ̣ng, H.,2009, tr.3 12