Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích lịch sử cách mạng atk định hóa – thái nguyên

MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..............................................................................................................1 DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................................................2 MỞ ĐẦU ........................................................................................................................................3 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 4 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 5 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài ....................................................................................... 5 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 10 6. Bố cục của luận văn .............................................................................................. 11 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................................................................. 12 1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................... 12 1.1.1. Du lịch văn hóa ........................................................................................................... 12 1.1.2. Di tích lịch sử cách mạng ............................................................................................. 13 1.2. Vai trò của phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử cách mạng ........................................................................................................................... 15 1.3. Phát triển du lịch tại di tích lịch sử cách mạng ............................................... 17 1.3.1. Đặc điểm chung .......................................................................................................... 17 1.3.2. Nhân tố ảnh hưởng ..................................................................................................... 19 1.3.3. Nguyên tắc ................................................................................................................. 20 1.3.4. Nội dung tổ chức ......................................................................................................... 22 1.4. Kinh nghiệm phát triển du lịch tại một số khu di tích lịch sử cách mạng ... 25 1.4.1. Kinh nghiệm trên thế giới ............................................................................................ 25 1.4.2. Kinh nghiệm một số địa phương trong nước ................................................................ 27 Tiểu kết chƣơng 1 ..................................................................................................... 30 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN ........................................................................................................................... 30 2.1. Khái quát về khu di tích .................................................................................... 30 2.1.1. Lịch sử hình thành ....................................................................................................... 30 2.1.2. Hệ thống điểm di tích thuộc khu di tích ........................................................................ 32 1 2.1.3. Hệ thống tài nguyên du lịch đan xen và lân cận ............................................................ 35 2.1.4. Các giá trị chính của khu di tích .................................................................................... 36 2.2. Thực trạng hoạt động du lịch tại khu di tích .................................................. 38 2.2.1. Chủ trương, chính sách................................................................................................ 38 2.2.2. Hệ thống tổ chức ......................................................................................................... 40 2.2.3. Công tác quy hoạch ..................................................................................................... 44 2.2.4. Công tác bảo tồn, tôn tạo ............................................................................................ 46 2.2.5. Công tác xây dựng cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật ..................................................... 49 2.2.6. Hệ thống sản phẩm du lịch .......................................................................................... 55 2.2.7. Công tác quảng bá, xúc tiến ......................................................................................... 62 2.2.8. Công tác liên kết phát triển du lịch ............................................................................... 65 2.2.9. Khách du lịch ............................................................................................................... 66 2.2.10. Doanh thu từ du lịch .................................................................................................. 74 2.2.11. Những đóng góp của hoạt động du lịch đối với công tác bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích....................................................................................................................................... 75 2.3. Đánh giá chung sự phát triển du lịch tại khu di tích ATK Định Hóa .......... 76 Tiểu kết chƣơng 2 ..................................................................................................... 77 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA ............................................................................................................................. 79 3.1. Các chủ trƣơng, chính sách của Chính phủ và tỉnh Thái Nguyên đối với khu di tích ATK Định Hóa .............................................................................................. 79 3.1.1. Các chủ trương, chính sách của Chính phủ.................................................................... 79 3.1.2. Các chủ trương, chính sách của tỉnh Thái Nguyên ......................................................... 80 3.2. Những định hƣớng chính trong phát triển du lịch tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên ............................................................... 82 3.3. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển du lịch tại khu di tích ................ 83 3.3.1. Giải pháp về cơ chế chính sách .................................................................................... 83 3.3.2. Giải pháp về tổ chức quản lý ........................................................................................ 84 3.3.3. Giải pháp về phát triển thị trường ............................................................................... 85 3.3.4. Giải pháp về quy hoạch di tích ..................................................................................... 86 3.3.5. Giải pháp về bảo tồn di tích ......................................................................................... 88 2 3.3.6. Giải pháp về phát triển sản phẩm ................................................................................ 92 3.3.7. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực............................................................................ 94 3.3.8. Đầu tư cơ sở hạ tầng – vật chất kỹ thuật ..................................................................... 95 3.3.9. Giải pháp về tuyên truyền quảng bá ............................................................................ 98 3.3.10. Giải pháp về liên kết phát triển du lịch ..................................................................... 101 3.4. Một số kiến nghị ............................................................................................... 102 3.4.1. Kiến nghị đề xuất với các cơ quan, ban ngành ........................................................... 102 3.4.2. Kiến nghị đề xuất với các công ty du lịch .................................................................... 104 3.4.3. Kiến nghị đề xuất với du khách .................................................................................. 104 3.4.4. Kiến nghị đề xuất với cộng đồng địa phương ............................................................. 105 Tiểu kết chƣơng 3 ................................................................................................... 105 KẾT LUẬN .................................................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................................. 110 PHỤ LỤC ............................................................................................................................................... 113 1) cần làm rõ về mặt lý luận nội dung phát triển dl tại các dtlscm nhằm góp phần bảo tồn; 2) bổ sung rõ hơn việc khai thác các giá trị sinh thái cảnh quan nhằm làm tăng sức hấp dẫn cho khu di tích. Ngoài ra, theo thầy nên bỏ mục 1.1.1 về kh/n dlvh. Hãy bắt đầu ngay bằng khái niệm về DTLSCM (muc 1.1.2). Bổ sung trong mục này phân đặc điểm của loại hình di tích này. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ATK BQL LSCM ICOMOS An toàn khu Ban quản lý Lịch sử cách mạng International Council On Monuments and Sites 3 NĐ-CP NQ/TW QĐUBND QĐ-TTg UBND UNESCO UNWTO WTTC L (Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ) Nghị định – Chính phủ Nghị quyết/Trung ƣơng Quyết định – Ủy ban nhân dân Quyết định – Thủ tƣớng chính phủ Ủy ban nhân dân United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa thế giới) United World Tourism Organnization (Tổ chức du lịch thế giới) World Tourism and Travel Council (Hội đồng Lữ hành Du lịch Thế giới) DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên oại T rang B Bảng 2.1 : Hệ thống điểm di tích cấp quốc gia thuộc ATK 4 3 ảng Định Hóa Bảng 2.2 : Hệ thống điểm di tích cấp tỉnh thuộc ATK Định Hóa Bảng 2.3: Doanh thu hoạt động du lịch của Khu di tích ATK Định Hóa Bảng 2.4: Mức độ hài lòng của du khách về hoạt động bảo tồn di tích tại ATK Định Hóa Bảng 2.5: Mức độ hài lòng của du khách đối với chất lƣợng các dịch vụ du lịch Bảng 2.6: Kênh thông tin du khách biết đến Khu di tích lịch sử ATK Bảng 1: Đầu tƣ và phân kỳ đầu tƣ xây dựng, phục hồi, bảo tồn, tôn tạo giá trị các Di tích ATK (2013 – 2020) Bảng 2:Hƣớng chuyên đề du lịch tại ATK Định Hóa – Thái Nguyên Bảng 3:Bảng tổ chức cán bộ viên chức tại khu di tích (2014) 7 3 8 7 7 5 2 5 8 6 8 1 14 1 15 1 17 B iểu đồ S ơ đồ Biểu đồ 2.1: Vốn đầu tƣ cho bảo tồn và du lịch tại khu di tích ATK giai đoạn 2006 – 1010 Biểu đồ 2.2: Lƣợng khách du lịch đến Khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa (2010 – 2014) Biểu đồ 2.3: Cơ cấu nghề nghiệp khách du lịch đến khu di tích ATK Định Hóa Biểu đồ 2.4: Cơ cấu độ tuổi khách du lịch nội địa đến khu di tích ATK Định Hóa Biểu đồ 2.5: Cơ cấu mục đích chuyến đi của khách du lịch đến khu di tích ATK Định Hóa Biểu đồ 2.6: Nhu cầu lƣu trú của khách du lịch nội địa đến khu di tích ATK Định Hóa Biểu đồ 2.7: Mức chi tiêu của khách du lịch nội địa đến khu di tích ATK Định Hóa Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức Ban quản lý Khu di tích lịch sử sinh thái – ATK Định Hóa Sơ đồ 3.1: Đề xuất quy hoạch cụm di tích phục vụ du lịch 5 1 7 1 7 2 7 3 7 4 7 5 7 6 4 6 9 0 Sơ đồ 3.2: Bảo tồn, xây dựng và khai thác theo vùng của cụm di tích 9 2 5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Phát triển du lịch từ lâu đã đƣợc coi là một trong những giải pháp quan trọng nhằm hỗ trợ hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích nói riêng và di sản văn hóa nói chung. Công ƣớc quốc tế về Du lịch văn hóa đã chỉ rõ: “... Du lịch ngày càng được thừa nhận rộng rãi, là một động lực tích cực cho việc bảo vệ di sản thiên nhiên văn hoá”. Đồng thời, Du lịch Việt Nam ngay từ đầu đã xác định mục tiêu của phát triển du lịch cũng nhằm bảo tồn và tôn vinh các giá trị văn hóa dân tộc. Thực tế cho thấy trong quá trình phát triển du lịch, nhiều di tích, trong đó bao gồm cả những di tích lịch sử cách mạng, đã tổ chức tốt các hoạt động du lịch, đảm bảo đƣợc sự hài hòa giữa mục tiêu phát triển và bảo tồn, vừa thu hút đƣợc du khách, mang lại nguồn thu, vừa bảo vệ, tôn tạo đƣợc di tích trở thành điểm du lịch hấp dẫn. Tuy nhiên thực tế phát triển cũng đã cho thấy hai hiện tƣợng khác: một là có không ít nơi, với không ít lần, đã xảy ra những mâu thuẫn và xung đột giữa lợi ích về phát triển với công tác bảo tồn, phát triển du lịch nhiều lúc đã bị đánh giá có tác động xấu đến công tác bảo tồn; hai là các di tích không đủ sức hấp dẫn, không thu hút đƣợc du khách, đặc biệt là đối với các di tích lịch sử cách mạng – một dạng di tích đặc thù, nhƣ vậy dĩ nhiên dẫn đến việc khó phát huy đƣợc những giá trị của di tích. Khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, nằm ở huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên là loại hình di tích đặc thù nhƣ vậy. Đây là nơi chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam sống và làm việc trong khoảng thời gian từ 1947 – 1954 để lãnh đạo cuộc kháng chiến trƣờng kỳ 9 năm chống thực dân Pháp. Với mệnh danh “thủ đô kháng chiến” cùng các chứng tích gần nhƣ còn nguyên vẹn, khu di tích này đã đƣợc Thủ tƣớng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 548/QĐ-TTg, ngày 10/5/2012. Với những giá trị đặc hữu của mình, 6 khu di tích có tiềm năng trở thành một điểm du lịch “về nguồn” đặc sắc của du lịch Việt Nam. Mặc dù vậy, cho đến nay, do nhiều nguyên nhân, hoạt động du lịch ở đây vẫn chƣa đƣợc phát triển nhƣ mong muốn. Do vậy, các đóng góp cho công tác bảo tồn, tôn tạo cũng nhƣ cho việc phát huy giá trị của di tích đƣơng nhiên cũng chƣa hiệu quả. Nhƣ vậy, câu hỏi đặt ra là cần nghiên cứu tổ chức, quản lý phát triển du lịch tại đây nhƣ thế nào, để đảm bảo đƣợc tính bền vững nhằm góp phàn bảo tồn và phát huy hiệu quả giá trị của di tích. Cho đến nay, vấn đề đó vẫn luôn mang tính thời sự. Đây cũng chính là lý do tại sao đề tài “ Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên” đã đƣợc chọn làm đề tài cho luận văn. Việc nghiên cứu để đƣa ra đƣợc những định hƣớng, giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển du lịch ở đây sẽ trở thành mục đích và nội dung nhiệm vụ chính của luận văn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất định hƣớng và giải pháp góp phần phát triển du lịch nhằm bảo tồn, phát huy hiệu quả giá trị khu di tích cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên. * Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Nghiên cứu tổng quan tài liệu lý thuyết về du lịch, du lịch văn hóa và phát triển du lịch tại các khu di tích lịch sử cách mạng. - Phân tích đánh giá thực trạng hoạt động du lịch tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên. - Đề xuất định hƣớng và giải pháp phát triển du lịch góp phần bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 7 * Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến phát triển du lịch trong mối quan hệ với công tác bảo tồn tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên * Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Điạ bàn khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên. - Phạm vi thời gian: Giai đoạn từ năm 2009 – 2014. - Phạm vi nội dung: Đề tài nghiên cứu các yếu tố phát triển du lịch, bao gồm quá trình tổ chức phát triển du lịch và kinh doanh du lịch tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa - Thái Nguyên; những đóng góp cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên. 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài Từ lâu mối quan hệ giữa Phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa đã trở thành một vấn đề đƣợc nhiều công trình nghiên cứu, tài liệu, văn bản trong và ngoài nƣớc đề cập đến. Trong các văn bản, tài liệu quốc tế có liên quan đến di sản văn hóa, phát triển du lịch luôn đƣợc coi là giải pháp hàng đầu cho vấn đề bảo tồn và phát huy di sản. Năm 1999, Công ƣớc Quốc tế về Du lịch văn hóa đã đƣợc ICOMOS thông qua tại Đại hội đồng lần thứ 12 ở Mexico, nội dung của Công ƣớc đề ra 6 nguyên tắc về quản lý du lịch ở những nơi có di sản quan trọng, đồng thời cũng nêu lên mối quan hệ năng động giữa du lịch và di sản văn hóa. Tháng 11 – 2002, trong Hội nghị Quốc tế ở Venice vào dịp kỷ niệm 30 năm Công ƣớc Di sản thế giới, “Di sản, Du lịch và Phát triển” đã trở thành một trong những chủ đề chính của hội nghị. Theo đó, hội nghị đã khẳng định phát triển du lịch bền vững là cách duy nhất để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, đồng thời cũng đề cập đến tác động tiêu cực của du lịch đối với di sản văn hóa và thiên nhiên. 8 Cũng trong năm 2002, Trung tâm Di sản Thế giới của UNESCO xuất bản tập tài liệu “Quản lý du lịch tại các khu di sản thế giới” của Arthur Pedersen, đƣa ra các hành động thích hợp ở nhiều cấp độ khác nhau của phát triển du lịch bền vững trong quản lý di sản, tài liệu đã xác định và dùng du lịch nhƣ là một công cụ có lợi cho việc bảo tồn di sản. Ở Việt Nam, vấn đề phát triển du lịch và bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cũng đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Trong cuốn Giáo trình “Quản lý di sản với phát triển du lịch bền vững” của Lê Hồng Lý chủ biên, xuất bản năm 2010, đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về du lịch bền vững, đề cập đến vấn đề quản lý và quy hoạch di tích gắn với phát triển du lịch. Năm 2014, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin phát hành cuốn “Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Việt Nam” do Nguyễn Kim Loan chủ biên, trong đó, hệ thống hóa lý luận về di sản văn hóa và các di sản văn hóa ở Việt Nam, giới thiệu các văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam có liên quan đến bảo tồn, phát huy di sản văn hóa, đặc biệt, trong phần lý luận về di sản văn hóa, tác giả có nêu lên vai trò của di sản văn hóa trong phát triển du lịch cũng nhƣ mối quan hệ qua lại giữa hai đối tƣợng này. Ngoài ra, còn một số các bài viết, báo cáo trên các tạp chí và hội thảo chuyên ngành nhƣ: Bài viết “Đôi điều về việc bào tồn và phát triển du lịch tại các di sản ở Việt Nam hiện nay” của PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng trên tạp chí Di sản văn hóa số 1(22) – 2008 đã khái quát một số đặc điểm chung của di sản văn hóa nƣớc ta, đặt ra vấn đề bảo tồn và khẳng định phát triển du lịch chính là giải pháp, đƣa ra vấn đề tác động tiêu cực của du lịch tới di sản văn hóa. Bài viết “Bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch” của Th.s Đào Duy Tuấn trên tạp chí Tuyên giáo điện tử số 1 – 2012 khẳng định vai trò của di sản với phát triển du lịch và ngƣợc lại, đặt ra các vấn đề về thực trạng bảo tồn di sản và hoạt động du lịch, đƣa ra một số biện pháp nhằm giải quyết vấn đề đó. 9 Bài viết “Hoạt động bảo tồn các di sản văn hóa trong phát triển du lịch” của tác giả Đặng Hoàng Lan trên tạp chí Văn hóa và Du lịch số 11 – 2013 đã đặt ra những vấn đề trong bảo tồn di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch. Tại hội thảo “Du lịch có trách nhiệm và Di sản văn hóa” diễn ra ngày 3/4/2015 tại Hà Nội trong khuôn khổ Hội chợ Du lịch quốc tế Việt Nam VITM Hà Nội 2015, lấy Chủ đề “Du lịch góp phần bảo tồn di sản văn hóa” là chủ đề chính, hội thảo đã khẳng định Di sản văn hóa và Du lịch có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, tuy nhiên, vấn đề đặt ra là cần phải khai thác các di sản văn hóa nhƣ thế nào để đảm bảo tăng trƣởng du lịch nhƣng không để lại hậu quả tiêu cực cho di sản và văn hóa bản địa. Di tích lịch sử cách mạng là một phần của Di sản văn hóa, vì vậy, hệ thống tài liệu trên đã gián tiếp đề cập đến vấn đề Di tích lịch sử cách mạng và Phát triển du lịch. Tuy nhiên, đó là những hƣớng đề cập chung, chƣa cụ thể cho loại hình di tích lịch sử cách mạng. Xét riêng về mảng di tích lịch sử cách mạng, có một số bài viết đề cập đến nhƣ: Bài viết “Di tích cách mạng – bằng chứng của sự thay đổi” của PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng trên tạp chí Di sản văn hóa số 2 – 2012 đã khái quát hệ thống di tích lịch sử cách mạng nƣớc ta, đƣa ra vấn đề bảo tồn và phát huy hiện nay là vấn đề cấp bách; Bài viết “Đôi điều suy nghĩ về di tích cách mạng” của PGS.TS Phạm Xanh trên tạp chí Di sản văn hóa số 4 – 2012 đề cập đến một số đặc điểm chung của di tích lịch sử cách mạng, đặt ra vấn đề bảo tồn, phát huy loại hình di tích đặc biệt này; Bài viết “Phát huy giá trị của các di tích cách mạng kháng chiến trên địa bàn thủ đô Hà Nội” của tác giả Trần Đức Nguyên trên tạp chí Nghiên cứu văn hóa số 3 – 2010 đã hệ thống lại và đƣa ra thực trạng các di tích cách mạng trên địa bàn thủ đô Hà Nội,... Các bài viết này đƣa ra cách nhìn di tích lịch sử cách mạng là một loại hình Di sản, hầu nhƣ chƣa đƣa ra cái nhìn nhƣ một đối tƣợng phục vụ phát triển du lịch cũng nhƣ mối quan hệ giữa hai đối tƣợng này. 10 Về không gian nghiên cứu, ATK Định Hóa – Thái Nguyên đã trở thành chủ đề cho rất nhiều tài liệu, bài viết, báo cáo hội thảo nhƣ: Năm 2007, Tài liệu “Bác Hồ với Thái Nguyên – Thái Nguyên với Bác Hồ”, do Tỉnh ủy Thái Nguyên biên soạn và xuất bản có đề cập đến ATK Định Hóa là một địa điểm quan trọng ghi dấu quá trình hoạt động của Bác Hồ tại Thái Nguyên. Năm 2009, nhà xuất bản Hội Nhà văn, Thái Nguyên xuất bản ATK in dấu lịch sử do Đồng Khắc Thọ ghi chép, bút ký, giới thiệu ký ức một thời hào hùng về Thủ đô gió ngàn – ATK Định Hóa. Đề tài “Quy hoạch kiến trúc cảnh quan khu văn hóa lịch sử ATK Định Hóa nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch” (2002) do Ths. Nguyễn Xuân Thành – Đại học Công nghiệp Thái Nguyên làm chủ nhiệm đề tài, có nêu lên cơ sở khoa học quy hoạch không gian kiến trúc cảnh quan khu du lịch văn hóa lịch sử ATK Định Hóa và đƣa ra các giải pháp quy hoạch không gian kiến trúc cảnh quan tại đây. Luận văn Thạc sỹ “An toàn khu Định Hóa trong căn cứ địa kháng chiến Việt Bắc” của Nguyễn Thị Bích Ngọc (2008) (Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên) đã nhìn nhận, đánh giá ATK Định Hóa là một không gian quan trọng nằm trong không gian lịch sử của căn cứ địa kháng chiến Việt Bắc. Qua đó, cũng đề xuất một số giải pháp nhằm thu hút khách du lịch tới tham quan nhằm khẳng định vai trò, vị thế lịch sử của nó với lịch sử cách mạng dân tộc. Khóa luận tốt nghiệp “An toàn khu – Tiềm năng du lịch về cội nguồn” của Nguyễn Thị Kim Anh (Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên) đã khái quát tiềm năng du lịch về nguồn của ATK Định Hóa, Tuyên Quang và đƣa ra một số giải pháp phát triển loại hình du lịch này. Năm 2011, Tổng cục du lịch ban hành Chiến lƣợc phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030, trong đó định hƣớng ATK Định Hóa (Thái Nguyên) sẽ phát triển thành khu du lịch quốc gia trong tƣơng lai. 11 Tháng 9/2012, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thái Nguyên tổ chức hội thảo khoa học với đề tài “Lễ hội lịch sử cách mạng ATK Định Hóa, Thái Nguyên”. Trong nội dung buổi hội thảo đã nêu bật giá trị lịch sử khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa Thái Nguyên, đƣa ra cơ sở lý luận và thực tiễn của tổ chức lễ hội lịch sử và đƣa ra vấn đề giáo dục truyền thống cách mạng. Từ ngày 12 – 13/05/2014, Ban quản lý Khu di tích lịch sử - sinh thái ATK Định Hóa, Thái Nguyên phối hợp với Bảo tàng Hồ Chí Minh tổ chức hội thảo khoa học “Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở ATK Việt Bắc – Thái Nguyên cần gắn với phát triển du lịch”, nội dung buổi hội thảo xoay quanh các vấn đề về quy hoạch tổng thể Khu di tích ATK Định Hóa và ATK Tân Trào (Sơn Dƣơng, Tuyên Quang) và ATK Chợ Đồn (Bắc Kạn), đồng thời, khẳng định việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy di tích cần gắn với phát triển du lịch theo một lộ trình với giải pháp cụ thể. Tháng 10/2014, Chƣơng trình du lịch “Qua những miền di sản Việt Bắc” lần thứ VI tại Thái Nguyên đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch vùng Việt Bắc”. Hội thảo đã khẳng định tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa và vấn đề liên kết phát triển du lịch. Ngày 05/06/2015, Hội đồng thẩm định Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành thẩm định nhiệm vụ “Quy hoạch tổng thể bảo tồn tôn tạo và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa gắn với phát triển du lịch tỉnh Thái Nguyên đến năm 2030”, buổi thẩm định khẳng định tầm quan trọng, cũng nhƣ xem xét các định hƣớng chính của nội dung quy hoạch nhằm phát huy tối đa sự hỗ trợ của Trung ƣơng khi triển khai đề án “Phát triển kinh tế - xã hội vùng trung tâm ATK Định Hóa tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013 – 2020”. Tuy nhiên, bản quy hoạch mới chỉ dừng ở mức thẩm định nhiệm vụ, chƣa đƣợc quy hoạch cụ thể. 12 Các nội dung nghiên cứu về ATK Định Hóa phần lớn tập trung vào lịch sử, văn hóa, kiến trúc, có nội dung về du lịch nhƣng không toàn diện, hầu hết chỉ đề cập đến tiềm năng và hoạt động du lịch nói chung, chƣa đi sâu vào khai thác và giải pháp phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử quốc gia đặc biệt này. Tỉnh Thái Nguyên cũng bắt đầu xây dựng bản Quy hoạch tổng thể bảo tồn tôn tạo và phát huy giá trị ATK Định Hóa gắn với phát triển du lịch, tuy nhiên, mới hoàn thành ở nội dung nhiệm vụ và định hƣớng chính, chƣa có nội dung và giải pháp cụ thể. Nhƣ vậy, có thể khẳng định chƣa có tài liệu nào đề cập cụ thể, chi tiết đến vấn đề phát triển du lịch nhằm bảo tồn, phát huy giá trị tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa. Chính vì vậy, đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch nhằm bảo tồn và phát huy giá trị tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên” có thể coi là một đề tài mới, không trùng lặp với bất kì đề tài nghiên cứu nào trƣớc đó. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp thu thập và xử lý tƣ liệu thứ cấp: Thu thập và xử lý các nguồn tƣ liệu, tài liệu, báo cáo... về hoạt động du lịch tại khu di tích lịch sử cách mạng ATK Định Hóa – Thái Nguyên. - Phƣơng pháp khảo sát thực địa: Thực hiện điền dã tại địa bàn ATK Định Hóa nhằm kiểm chứng và xác minh những vấn đề đã tìm hiểu qua sách báo, tạp chí, tƣ liệu... đã đƣợc thu thập một cách thực tiễn. - Phƣơng pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn khách du lịch, nguồn lao động trong du lịch, công ty du lịch, cơ quan quản lý nhà nƣớc về du lịch về các vấn đề có liên quan đến phát triển du lịch tại ATK Định Hóa – Thái Nguyên. - Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thực hiện điều tra khảo sát bằng bảng hỏi với khách du lịch (Việt Nam, Anh, Pháp), lao động trong du lịch, các công ty du lịch, cơ quan quản lý nhà nƣớc về du lịch với số lƣợng 200 phiếu. Phƣơng pháp này nhằm phục vụ cho việc đƣa ra định hƣớng và giải pháp đƣợc thiết thực, khả thi. 13 - Phƣơng pháp thống kê cho phép xử lý các nguồn thông tin, các số liệu một cách hệ thống nhằm nghiên cứu sự phát triển theo trục thời gian, đồng thời cũng cho phép nghiên cứu so sánh nhằm đánh giá sự phát triển theo các giới hạn không gian. - Phƣơng pháp phân tích tổng hợp các nguồn tƣ liệu nhằm đánh giá toàn diện vấn đề nghiên cứu, trên cơ sở đó đƣa ra đƣợc các định hƣớng và giải pháp phù hợp. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, phần Nội dung của đề tài gồm 3 chƣơng: CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA – THÁI NGUYÊN CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI KHU DI TÍCH LỊCH SỬ CÁCH MẠNG ATK ĐỊNH HÓA 14 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. khái niệm về di tích lịch sử cách mạng 1.1.1. Du lịch văn hóa Với UNWTO, Du lịch văn hóa đƣợc định nghĩa là một loại hình du lịch mà trong đó du khách là ngƣời khám phá, tìm hiểu về các giá trị văn hóa của điểm đến: “Du lịch văn hóa bao gồm hoạt động của những người với động cơ chủ yếu là nghiên cứu, khám phá về văn hóa như các chương trình nghiên cứu, tìm hiểu về nghệ thuật biểu diễn, về các lễ hội và các sự kiện văn hóa khác nhau, thăm các di tích và đền đài, du lịch nghiên cứu thiên nhiên, văn hóa hoặc nghệ thuật dân gian và hành hương”. Theo Công ƣớc Quốc tế về Du lịch văn hóa của ICOMOS thông qua tại Đại hội đồng lần thứ 12 ở Mexico, tháng 10 - 1999, Du lịch văn hóa đƣợc nhìn nhận nhƣ một cách để bảo vệ các giá trị văn hóa, đồng thời phát triển kinh tế - xã hội: “ Du lịch văn hóa là loại hình du lịch mà mục tiêu là khám phá những di tích và di chỉ. Nó mang lại những ảnh hưởng tích cực bằng việc đóng góp vào việc duy tu, bảo tồn. Loại hình này trên thực tế đã minh chứng cho những nỗ lực bảo tồn và tôn tạo đáp ứng nhu cầu của cộng đồng vì những lợi ích văn hóa – kinh tế – xã hội”. Nối tiếp các quan điểm trên, theo Khoản 20, Điều 4, Luật du lịch Việt Nam 2005 quy định: “Du lịch văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc với sự tham gia của cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống”. PGS.TS Trần Đức Thanh cũng cho rằng: “Du lịch văn hóa là loại hình du lịch dựa vào các giá trị văn hóa của một cộng đồng hay một nhóm dân tộc, một quốc gia hay một khu vực có tác dụng giáo dục và nâng cao hiểu biết, nhận thức của khách du lịch”[19, tr.63]. Tóm lại, về khái niệm Du lịch văn hóa bao gồm những nội dung sau: - Du lịch văn hóa là loại hình dựa vào các giá trị văn hóa để phát triển, đồng thời mang trên mình sứ mệnh tôn vinh, bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa đó. 15 - Bằng những hoạt động của mình, Du lịch văn hóa làm phong phú vốn văn hóa của điểm du lịch, của cƣ dân địa phƣơng và khách du lịch bằng quá trình giao lƣu, tiếp xúc tinh hoa văn hóa của nhân loại. - Việc phát triển Du lịch văn hóa không chỉ đem lại những lợi ích về kinh tế, mà còn góp phần phát triển xã hội, nâng cao giáo dục và nhận thức về văn hóa dân tộc. những giá trị tốt đẹp của văn hóa thông qua hoạt động du lịch sẽ tạo ra sự phát triển tích cực đối với con ngƣời và xã hội. Nhƣ vậy, loại hình du lịch văn hóa mang nhiều ý nghĩa quan trọng: Vừa đem lại lợi ích về kinh tế – văn hóa – giáo dục – xã hội cho cộng đồng, vừa phát huy, bảo tồn các giá trị của tài nguyên du lịch văn hóa. Với việc khai thác giá trị các di tích lịch sử cách mạng nhƣ một nguồn tài nguyên để phát triển, phát triển du lịch tại các điểm di tích lịch sử cách mạng cũng là một loại hình, hay một sản phẩm của du lịch văn hóa. 1.1.1. Định nghĩa về Di tích lịch sử cách mạng DTLSCM đƣợc biết đến là một loại hình đặc biệttrong hệ thống di tích lịch sử văn hóa và chiếm một phần không nhỏ trong loại hình di sản văn hóa ở Việt Nam. Vận dụng vào hoạt động du lịch, nó trở thành một dạng tài nguyên đặc thù của du lịch văn hóa. Trong các văn bản hiện hành ở Việt Nam không có khái niệm riêng về Di tích lịch sử cách mạng. Tuy nhiên, ở một số văn bản quy phạm pháp luật, đề án, bài viết... thì cụm từ “Di tích lịch sử cách mạng”, “Di tích cách mạng” hay “Di tích lịch sử cách mạng kháng chiến” đƣợc sử dụng khá nhiều. Ví dụ nhƣ: - Luật Di sản văn hóa (Điều 59): “Nhà nước ưu tiên đầu tư ngân sách cho các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt, bảo tàng quốc gia, bảo vật quốc gia, di tích lịch sử cách mạng và di sản văn hóa phi vật thể có giá trị tiêu biểu”. 16 - Nghị định số 92/2002/NĐ – CP ngày 11-11-2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa (Điều 40, khoản 2): “Tổng hợp và cân đối vốn đầu tư hàng năm cho các dự án bảo vệ và phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt, bảo tàng quốc gia, di tích lịch sử cách mạng và di sản văn hóa phi vật thể có giá trị tiêu biểu”. - Quyết định số 1706/2001/QĐ-BVHTT ngày 24-7-2001 của Bộ trƣởng Bộ Văn hóa – Thông tin phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh đến năm 2020, tại phần “Mục tiêu cụ thể” : “Đến năm 2010, 50% di tích quốc gia đặc biệt được Nhà nước đầu tư tu bổ và tôn tạo trong đó ưu tiên các di tích về lịch sử cách mạng kháng chiến...”. Theo đó, một số nhà khoa học đã có những quan điểm khác nhau về khái niệm loại hình di sản đặc biệt này nhƣ sau: Theo PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng “Di tích cách mạng hay rộng hơn là di sản cách mạng (gồm cả di sản vật thể và di sản phi vật thể) là những bằng chứng vật chất và tinh thần phản ánh quá trình đấu tranh giành lại độc lập đất nước từ tay thực dân Pháp (1930 – 1945), các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp(1945 – 1954), chống đế quốc Mỹ thống nhất đất nước (1954 – 1975), những cuộc chiến bảo vệ biên giới phía Bắc, biên giới Tây Nam và quá trình xây dựng đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam hơn 82 năm qua” (trang 18, tạp chí Di sản văn hóa số 2 – 2012). Tiếp theo quan điểm của PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng, PGS.TS. Phạm Xanh quan niệm Di tích cách mạng là sự phản ánh quá trình đấu tranh của dân tộc từ “...những năm đầu thế kỷ XX khi các phong trào yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản, tức những hành động yêu nước mang tính chất cách mạng, muốn “phá cái cũ đổi ra cái mới”...” (trang 13, tạp chí Di sản văn hóa số 4 – 2012). TS. Trần Đức Nguyên cho rằng: “Di tích cách mạng kháng chiến là một bộ phận cấu thành hệ thống các di tích lịch sử - văn hóa, tuy nhiên, nó có những điểm 17 khác biệt với các di tích tôn giáo tín ngưỡng như đình, đền, chùa, miếu... ở chỗ: đó là những địa điểm cụ thể, công trình kiến trúc có sẵn (nhà ở, đường phố...), là những công trình được con người tạo nên phù hợp với mục đích sử dụng (địa đạo, hầm bí mật...) gắn liền với những sự kiện cụ thể, nhân vật lịch sử cụ thể mà trở thành di tích” (Nghiên cứu văn hóa số 2, Tạp chí nghiên cứu văn hóa – trƣờng đại học Văn hóa Hà Nội). Từ thực tế nhƣ trên, trong khuôn khổ luận văn, khái niệm Di tích lịch sử cách mạng (hay Di tích cách mạng, Di tích lịch sử cách mạng kháng chiến) sẽ đƣợc sử dụng với cách hiểu nhƣ sau: - Di tích lịch sử cách mạng là một loại hình di tích đặc thù, là bộ phận cấu thành nên Di sản văn hóa. - Di tích này bao gồm hệ thống các di sản vật thể và phi vật thể, là những địa điểm, những công trình kiến trúc có sẵn, các công trình đƣợc con ngƣời sáng tạo ra,... gắn liền với những sự kiện, những nhân vật lịch sử cụ thể, trong đó, có sự phản ánh một phần hoặc toàn bộ quá trình đấu tranh cách mạng giành lại độc lập cho đất nƣớc. - Với tƣ cách là loại hình đặc thù của hệ thống di tích lịch sử văn hóa, di tích lịch sử cách mạng do vậy cũng là loại hình tài nguyên đặc thù của du lịch văn hóa. 1.1.2 Đặc điểm của di tích lịch sử cách mạng: - - Di tích lịch sử cách mạng là loại hình di tích đa dạng, phong phú về nội dung, trải dài với số lƣợng lớn dọc chiều dài đất nƣớc, gắn liền với những giai đoạn, những sự kiện đặc biệt của lịch sử đấu tranh cách mạng của dân tộc. - Về vị trí, di tích cách mạng thƣờng xa trục đƣờng chính và xa dân, chỉ đƣợc nối với những nơi đó bằng những lối mòn và thông qua mạng lƣới những giao liên tin cậy, những thứ cần thiết cho sinh hoạt thƣờng ngày và tài liệu, sách báo đƣợc chuyển tới... Do đó, việc phát triển du lịch và liên kết phát triển du lịch ở những di tích cách mạng thƣờng gặp nhiều khó khăn. 18 - Về hình thức, những di tích cách mạng trên mặt đất thƣờng đơn giản, đơn sơ nhƣ hang động, nhà dân... tính hấp dẫn không cao nên nên ít thu hút khách tham quan. Muốn phát triển du lịch cần đặc biệt chú ý làm phong phú về nội dung và hình thức dựa trên cơ sở bảo tồn nguyên vẹn giá trị di tích. - Về bản chất, di tích lịch sử cách mạng chính là minh chứng sinh động nhất cho những câu chuyện về một phần hay toàn bộ giai đoạn đấu tranh cách mạng, cũng nhƣ phản ánh một cách chân thực nhất công lao to lớn của các anh hùng trong giai đoạn lịch sử đó. 1.2. Vai trò của phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy di tích lịch sử cách mạng Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI khi đƣa ra các nhiệm vụ để chăm lo phát triển văn hóa, đã nhấn mạnh đến nhiệm vụ thứ hai, cần:“... bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa, truyền thống cách mạng”. Nhiệm vụ này đƣợc gắn liền với phát triển du lịch nhƣ là một giải pháp để phát huy, bảo tồn các di tích lịch sử nói chung và di tích lịch sử cách mạng nói riêng. Muốn hệ thống di sản tồn tại một cách bền vững, cần phải hiểu rõ nội dung về bảo tồn di sản và phát huy di sản để có các biện pháp bảo tồn và tổ chức khai thác nhằm phát huy giá trị của chúng. Tuy nhiên, trong quá khứ, khái niệm “bảo tồn di sản” thƣờng ít đi cùng với khái niệm “phát huy di sản”: Theo từ điển Tiếng Việt: - Bảo tồn: “Giữ lại không để cho mất đi”. - Phát huy: “Làm cho cái hay, cái tốt tỏa sáng tác dụng và tiếp tục nảy nở thêm”. Theo Khoản 1, Điều 3, Quy chế bảo quản, tu bổ và bảo tồn di tích 2003: 19 “Bảo tồn di tích là những hoạt động nhằm đảm bảo sự tồn tại lâu dài, ổn định của di tích để sử dụng và phát huy giá trị của di tích đó”. Theo Khoản 6, Điều 1, Hiến chƣơng của ICOMOS Australia về bảo vệ các địa điểm di sản có giá trị văn hóa: “Bảo tồn (Preservation) có nghĩa là bảo quản kết cấu một địa điểm ở hiện trạng và hãm sự xuống cấp của kết cấu đó”. “Bảo tồn di sản là hoạt động nhằm gìn giữ và tôn tạo di sản cho giữ được nguyên bản ban đầu của chúng”. Tóm lại, có thể hiểu: - Bảo tồn di sản là các hoạt động tu sửa, bảo vệ, tôn tạo, bảo quản... nhằm giữ gìn tính nguyên vẹn của các di sản văn hóa. Đây là quan điểm chuyên ngành hẹp, mang tính thụ động, khép kín. Ngày nay, quan điểm về bảo tồn đã thay đổi và khái niệm “Bảo tồn tích cực” ra đời, theo đó bảo tồn phải gắn liền với phát huy giá trị của di tích, nghĩa là phải đƣa các di tích vào cuộc sống để các di tích có thể phát huy đƣợc giá trị của mình phục vụ cuộc sống mang lại những lợi ích thiết thực. Ở nƣớc ta, các Di tích lịch sử cách mạng hiện nay cũng nhƣ các loại hình di sản văn hóa khác, đang vấp phải bài toán về bảo tồn và phát huy giá trị một cách bền vững. Nhƣ PGS.TS Nguyễn Quốc Hùng đã đặt ra vấn đề “...Chúng ta đã, đang và sẽ phát huy những giá trị tiềm năng vốn có của di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh ở nước ta để góp phần thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển trong tình hình hiện nay như thế nào? Làm thế nào để di sản văn hóa đóng góp tích cực hơn, mạnh mẽ hơn vào sự phát triển bền vững của đất nước...” (trang 17, tạp chí Di sản văn hóa số 2 – 2012) và phát triển du lịch đã đƣợc lựa chọn là một trong số các lời giải cho bài toán ấy. Ngày nay, quan điểm phát triển Du lịch để bảo tồn di tích đã đƣợc nhìn nhận rộng rãi. Trên thực tế các hoạt động du lịch đã đƣợc tổ chức phát triển ở hầu khắp các Di sản văn hóa trên bình diện quốc tế cũng nhƣ quốc gia. Kết quả mà hoạt động du lịch có đƣợc đã góp phần đáng kể cho công tác bảo tồn di sản.trên nhiều phƣơng diện khác 20