Tài liệu Nghiên cứu nhóm văn bản thí thực cô hồn văn lưu trữ tại viện nghiên cứu hán nôm

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN VĂN TĨNH (Pháp danh THÍCH THANH ĐẠT) NGHIÊN CỨU NHÓM VĂN BẢN THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN LƢU TRỮ TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM LUẬN VĂN THẠC SĨ HÁN NÔM Hà Nội - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN NGUYỄN VĂN TĨNH (Pháp danh THÍCH THANH ĐẠT) NGHIÊN CỨU NHÓM VĂN BẢN THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN LƢU TRỮ TẠI VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM Chuyên ngành: Hán Nôm Mã số: 8.22.01.04.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ HÁN NÔM NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.TRỊNH KHẮC MẠNH Hà Nội - 2020 LỜI CẢM ƠN Luận văn này đƣợc hoàn thành với sự hƣớng dẫn tận tình của PGS. TS. Trịnh Khắc Mạnh và sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô trong Bộ môn Hán Nôm, Khoa Văn học, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; cùng bạn bè, đồng nghiệp, ngƣời thân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành đến tất cả mọi ngƣời đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Nguyễn Văn Tĩnh (Pháp danh Thích Thanh Đạt) i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa ai công bố. Các thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn đều đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Nguyễn Văn Tĩnh (Pháp danh Thích Thanh Đạt) ii KÍ HIỆU VIẾT TẮT TMĐY : Di sản Hán Nôm Việt Nam - Thư mục đề yếu Nxb. : Nhà xuất bản tr. : trang VNCHN : Viện Nghiên cứu Hán Nôm iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 6 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề........................................................................................... 7 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 11 3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 11 3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 12 4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 12 5. Đóng góp của đề tài .................................................................................................... 12 6. Cấu trúc của đề tài ..................................................................................................... 13 PHẦN NỘI DUNG ......................................................................................................... 15 Chƣơng 1: ....................................................................................................................... 15 KHẢO SÁT VĂN BẢN THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN ................................................... 15 1.1. Mô tả văn bản Thí thực cô hồn văn ....................................................................... 15 1.1.1 Bản Cúng văn tạp lục 供文雜錄......................................................................... 15 1.1.2. Bản Hành đồng yếu lược 行童要略................................................................... 17 1.1.3. Bản Thủy lục toàn tập 水陸全集 ....................................................................... 20 1.1.4 Bản Ứng phó dư biên tổng tập 應赴餘編總集 ................................................... 22 1.2. Giám định văn bản Thí thực cô hồn văn ............................................................... 25 1.2.1. Sự giống nhau và khác nhau giữa các bản ........................................................ 25 1.2.2. Vấn đề tên tác phẩm........................................................................................... 29 1.2.3. Xác định bản công bố ........................................................................................ 35 Tiểu kết chƣơng 1........................................................................................................... 25 Chƣơng 2: ....................................................................................................................... 27 VẤN ĐỀ TÁC GIẢ VÀ KẾT CẤU TÁC PHẨM THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN ............... 27 2.1. Vấn đề tác giả Thí thực cô hồn văn........................................................................ 27 2.1.1. Thiền sư Thanh Phát .......................................................................................... 27 2.1.2. Hòa thượng Phúc Điền (1784 - 1863) ............................................................... 27 2.1.3. Thiền sư Chính Đại ............................................................................................ 42 2.1.4. Vấn đề tác giả bài văn tế tương truyền của Nguyễn Du .................................... 30 2.2. Kết cấu chung của tác phẩm Thí thực cô hồn văn ............................................... 31 2.2.1. Thỉnh về.............................................................................................................. 32 2.2.2. Thụ hưởng .......................................................................................................... 45 2.2.3. Chuyển hóa ........................................................................................................ 47 2.2.4.Hồi hướng........................................................................................................................55 Tiểu kết chƣơng 2........................................................................................................... 58 iv Chƣơng 3: ....................................................................................................................... 59 ĐỐI TƢỢNG THỈNH VÀ Ý NGHĨA NHÂN VĂN CỦA TÁC PHẨM THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN ................................................................................................................. 59 3.1. Giới thiệu các đối tƣợng thỉnh ............................................................................... 59 3.1.1. Thỉnh lục đạo pháp giới ..................................................................................... 59 3.1.2. Thỉnh chúng sinh ................................................................................................ 78 3.2. Ý nghĩa nhân văn của tác phẩm Thí thực cô hồn văn .......................................... 66 3.2.1. Tinh thần nhân đạo ............................................................................................ 66 3.2.2. Giáo dục hướng thiện ........................................................................................ 67 Tiểu kết chƣơng 3........................................................................................................... 69 PHẦN KẾT LUẬN......................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 73 PHỤ LỤC........................................................................................................................ 77 v PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文 là một bài văn cúng cô hồn đƣợc sử dụng trong các khóa lễ của nhà chùa và trong nhân dân, dùng vào các buổi chiều tối hàng ngày và đặc biệt là đƣợc chƣ Tăng các chùa làm lễ hàng năm vào ngày rằm tháng bảy, mục đích nhân văn là để cho các cô hồn, ngạ quỷ nhờ phép Phật mà đƣợc thoát khỏi nơi tam ác đạo1, đƣợc ăn uống tránh đói khổ và các cực hình nơi âm ty, thảnh thơi về cõi Tây phƣơng cực lạc, siêu hóa lên cõi trời thanh tịnh, lạc đạo. Thờ cúng cô hồn là một một nét đẹp văn hóa, truyền thống tín ngƣỡng Phật giáo và tín ngƣỡng dân gian phổ biến trong cộng đồng ngƣời Việt, đây là một tập tục thể hiện tính nhân văn trong văn hóa Việt Nam, đƣợc ngƣời Việt gìn giữ và lƣu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Về tác giả của Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文, hiện có nhiều ý kiến khác nhau: phần nhiều ý kiến cho là của Nguyễn Du (1766 - 1820), có sách ghi là của Hòa Thƣợng Phúc Điền (1784 - 1862) soạn, có sách ghi là Thiền sƣ Thanh Phát biên tập và cũng có sách ghi là do Thiền sƣ Chính Đại trụ trì chùa Hƣng Phúc biên tập. Về tiêu đề tác phẩm, hiện cũng có nhiều cách gọi khác nhau. Qua luận văn này, chúng tôi sẽ làm sáng tỏ hơn về tác giả, tên gọi và độ tin cậy của các bản Thí thực cô hồn văn 施食孤魂 文. 1 Tam Ác đạo: Địa ngục, ngạ quỷ và súc sinh 6 Hiện kho sách của Viện Nghiên cứu Hán Nôm (VNCHN) có 4 tác phẩm chép Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文, có cả in và chép tay, cụ thể nhƣ sau: 1/ Cúng văn tạp lục 供文雜錄, A.1948/1-2; 2/ Hành đồng yếu lược 行童要略, AB. 608; 3/ Thủy lục toàn tập 水陸全集, 3 bản, AC.691/16, AC.529/1-2 và AC.270/1-2; 4/ Ứng phó dư biên tổng tập 應赴餘編總集 , 2 bản, AB.568 và AB.21. Vấn đề đặt ra là, bản nào là bản hay bản thƣờng phổ biến nhất trong sinh hoạt nghi lễ hiện nay, rất cần đƣợc xử lý về văn bản học, từ đó chọn bản để biên dịch và công bố. Từ những vấn đề nêu trên, chúng tôi cho rằng việc nghiên cứu Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文, nhằm xác định tính tin cậy khoa học về tác giả tác phẩm và văn bản tác phẩm là có ý nghĩa khoa học và giá trị thục tiễn đối với ngành Hán Nôm. Thí thực cô hồn văn là một trong những tác phẩm có giá trị nhân văn và tính ứng dụng cao, tuy đã đƣợc biên dịch, nhƣng còn nhiều vấn đề cần đƣợc trao đổi và xem xét lại. Nghiên cứu tác phẩm Thí thực cô hồn văn có thể thấy, qua đó, chúng ta thấy một nhu cầu tín ngƣỡng tâm linh đƣợc phổ biến trong cộng đồng ngƣời Việt Nam từ xƣa đến nay. Hơn nữa, trên thực tế, sau khi thực hiện khoa cúng này đã làm cho con ngƣời đƣợc bình tâm, củng cố niềm tin và hƣớng con ngƣời vào những giá trị “chân, thiện, mĩ” trong cuộc sống. Đó chính là lý do chúng tôi chọn đề tài “Nghiên cứu văn bản tác phẩm Thí thực cô hồn văn” lƣu trữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Thí thực cô hồn văn, trƣớc nay đƣợc nhiều các nhà học giả, nhà nghiên cứu đã nghiên cứu trên nhiều phƣơng diện, thể loại văn tế, giá trị 7 nội dung tác phẩm, phiên dịch công bố tác phẩm và đặc biệt là bàn luận về tác giả của tác phẩm này. Chúng tôi mô tả tổng quan nhƣ sau: - Trƣớc hết, phải kể đến tác phẩm Truyện cụ Nguyễn Du của Lê Thƣớc. Nhà in Mạc Đĩnh Chi, Hà Nội, 1924. Trong tác phẩm, Lê Thƣớc đề cập đến Thí Thực cô hồn văn với tiêu đề Văn chiêu hồn và viết: Văn bản tác phẩm đầu tiên phát hiện ở chùa Diệc, điều đó cũng nói lên rằng, sáng tác Văn chiêu hồn, trƣớc hết Nguyễn Du nhằm vào mục đích cúng tế. Truyện cụ Nguyễn Du có đăng toàn văn bài Văn chiêu hồn. [41]. - Năm 1965, Đàm Quang Thiện đã hiệu chú và xuất bản tác phẩm này với tiêu đề Chiêu hồn thập loại chúng sinh, Sài Gòn, Nam Chi tùng thƣ xuất bản. Tác phẩm có bài đề Tựa của Thƣợng tọa Thích Tâm Châu, bài giới thiệu tác phẩm về giá trị nội dung và nghệ thuật, đăng toàn văn Chiêu hồn thập loại chúng sinh của Nguyễn Du. [12]. - Năm 1965, Xuân Diệu có bài “Đọc Văn chiêu hồn của Nguyễn Du”, Tạp chí Văn học, (số 11); đã bình luận và giảng giải về giá trị tác phẩm Văn chiêu hồn của Nguyễn Du. [11]. - Hoàng Xuân Hãn (1977) có bài “Lễ vu lan với văn tế cô hồn”, Tạp chí Văn học, (số 2). Tác giả cho biết: “Ngày xƣa ở các làng, trên khu đất làm bãi tha ma để chôn cất những ngƣời quá cố, thƣờng có lập một chiếc am nhỏ để thờ chung những ngƣời chết vô thừa nhận. Hàng năm vào ba tháng hè, cứ ngày mồng 1 và ngày rằm, ngƣời ta nấu cháo đổ vào chiếc lá đa cuộn tròn, cắm dọc đƣờng để cúng, gọi là cúng bách tính. Nhiều nơi vào ngày rằm tháng 7 âm lịch, cũng có tục cúng cô hồn. Bài Văn chiêu hồn của Nguyễn Du sáng tác để cúng vào dịp này”.[18]. - Năm 1978, Vũ Văn Kính có bài “Mấy ý kiến về việc hiệu đính Văn tế thập loại chúng sinh”, Tạp chí Văn học, số 4. Bài viết của tác giả Vũ 8 Văn Kính chủ yếu góp ý về công tác hiệu đính bài Văn tế thập loại chúng sinh của Nguyễn Du. [25] - Năm 1978, Văn tế thập loại chúng sinh, in trong Hợp tuyển thơ văn Việt Nam - Nửa đầu thế kỷ XVIII nửa đầu thế kỷ XIX, Nxb. Văn học, Hà Nội. Văn tế thập loại chúng sinh đƣợc in trong phần tác phẩm Nguyễn Du. [22] - Văn học Việt Nam (Nửa cuối thế kỷ XVIII - Hết thế kỷ XIX), do Nguyễn Lộc biên soạn, Nxb. Giáo dục, 2001 (tái bản lần thứ 4), tại Chương tám Nguyễn Du (1766 - 1820), Mục IV có tiêu đề Văn chiêu hồn, một bản tổng kết (tr.467), đã nghiên cứu một cách toàn diện Văn chiêu hồn. Trƣớc hết tác giả cho Văn chiêu hồn là của Đại thi hào Nguyễn Du và viết: “Nhà thơ viết bài văn – thực tế là một bài thơ trữ tình - nhằm mục đích gọi hồn cho những ngƣời đã khuất, nhờ phép Phật “siêu linh tịnh độ”, giúp họ thoát khỏi kiếp bơ vơ lạc lõng của các cô hồn để lên cõi thiên đƣờng...2 Nhƣ vậy, Văn chiêu hồn của Nguyễn Du là một tác phẩm văn tế. Trong văn học phong kiến ở nƣớc ta, văn tế thƣờng viết bằng thể phú... Văn chiêu hồn của Nguyễn Du không viết theo thể phú, cũng không viết theo thể tài của Lê Thánh Tông (Thập giới cô hồn quốc ngữ văn) mà viết bằng thể thơ song thất lục bát”. Về nội dung của tác phẩm, tác giả Nguyễn Lộc phân tích theo hai nội dung: phần nội dung có tính chất phi tôn giáo là phần nói về những con ngƣời lúc đang sống và phần nội dung có tính chất tôn giáo là nói về những con ngƣời sau khi chết, nói về những cô hồn. [28, tr.467-474]. - Từ điển văn học (bộ mới), Nxb. Thế giới, 2004; tại Mục Văn tế thập loại chúng sinh viết: “Tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Du... Hình thức mang tính chất tôn giáo trong văn học Việt Nam, đề cập đến xã hội hồn 2 Chỉ những câu lƣợc bỏ, không trích dẫn. 9 ma một cách thông cảm nhất. Đó là hình ảnh lộn trái của xã hội trần thế, song có khác biệt căn bản ở chỗ không có đối lập giàu nghèo, sang hèn... Tác phẩm không sử dụng hình thức văn tế biền ngẫu thƣờng thấy, cũng không viết bằng văn xuôi nhƣ Thập giới cô hồn quốc ngữ văn của Lê Thánh Tông, mà chọn thể loại song thất lục bát vần điệu linh hoạt, truyền cảm, có tác dụng khơi dậy lòng trắc ẩn từ phía ngƣời đọc ngƣời nghe”.[45, tr.1972-1973]. - Phạm Tuấn trong bài “Nguyễn Du và Văn tế thập loại chúng sinh trong tƣơng quan văn hóa Phật giáo”, Tạp chí Hán Nôm, (số 2), 2006; đã đi sâu nghiên cứu lịch sử cúng cô hồn ở Việt Nam, tác giả viết: “Chúng tôi chƣa có điều kiện khảo cứu kĩ về khoa cúng thí thực ở Việt Nam, nhƣng theo Việt Nam Phật giáo sử luận của Nguyễn Lang thì từ thời Trần đã có nghi thức cúng cô hồn, cho biết Huyền Quang đã từng đăng đàn chẩn tế. Đồng thời trong các chùa Việt lƣu truyền sách Bảo Đỉnh hành trì tập hợp khoa nghi bí mật nội truyền do Huyền Quang tổ sƣ soạn thảo cũng phần nào nói lên việc thịnh hành nghi thức Phật giáo. Hơn thế, các bộ sách sử nhƣ Việt sử lược, Đại Việt sử kí toàn thư.... đều ghi chép đời Trần nƣớc ta đã xin vua Tống Đại tạng kinh. Điều này phần nào nói lên Nghi quỹ thí thực tồn tại ở nƣớc ta từ rất sớm”. [44]. Tác giả Phạm Tuấn đã dẫn ý kiến của Lê Thƣớc và Hoàng Xuân Hán cho rằng Văn tế thập loại chúng sinh là của Nguyễn Du, nhƣng sau khi đối chiếu, nghiên cứu, tác giả viết: “... không loại trừ khả năng tác giả bài Văn tế thập loại chúng sinh không phải là Nguyễn Du. Tuy nhiên... có đồng cảm hơn với các học giả đi trƣớc...”. [44]. - Nguyễn Du toàn tập (Tập 1) do Mai Quốc Liên và Nguyễn Minh Hoàng biên khảo, Nxb. Văn học, 2015, tác phẩm văn cúng cô hồn của Nguyễn Du có tiêu đề là Chiêu hồn thập loại chúng sinh. Viết về quá trình truyền bản của tác phẩm, nhóm biên khảo viết: “Nguyên tác, thủ 10 bút của Nguyễn Du nay không còn. Bản Chính Đại hay Chùa Diệc3 dù sao cũng chỉ là bản sao, đã qua tay san nhuận sửa chữa. Từ Nguyễn Du đến bản sao đầu tiên, nay gần một thế kỷ; từ các bản sao này đến nay non một thế kỷ, bài văn đã đƣợc nhiều ngƣời tham gia hiệu đính. Việc khôi phục đúng cái “bản lai diện mục” của Nguyên tác là việc khó. Chữ là chữ của Nguyễn Du, “nhất tự thiên kim” – chữ của ngƣời đã viết Truyện Kiều, “Khúc Nam âm tuyệt xƣớng”, và nói nhƣ Xuân Diệu có thể làm “gãy lƣng” các nhà khảo cứ, bình luận... Về nhan đề bài thơ, chúng tôi ghi Chiêu hồn thập loại chúng sinh theo nhƣ bản Đàm Quang Thiện, lấy từ các nhan đề Văn chiêu hồn và Văn tế thập loại chúng sinh”. [13, tr.246-253]. Sau đó là giới thiệu toàn văn Quốc ngữ Chiêu hồn thập loại chúng sinh. [13, tr.254-271]. Năm 2017, Tỳ Kheo Minh Nhƣ có cuốn Trung khoa thí thực cô hồn, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội. Đây là quyển sách chuyên dùng cho việc bố thí pháp giới lục đạo thập loại cô hồn ở những đàn tổ chức chẩn tế long trọng, nội dung bao quát ý nghĩa sâu rộng từ "Hiển giao" đến "Mật giáo", từ "Sự tƣớng" đến "Lý tánh" dùng những lời khai thị sâu sắc, nhắc nhở đại chúng tham dự pháp hội cũng nhƣ chúng cô hồn thức tỉnh, cuốn sách có giá trị giúp cho âm - dƣơng lƣỡng lợi vậy.[34]. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là các văn bản tác phẩm Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文 ghi chép trong tƣ liệu Hán Nôm hiện lƣu giữ tại VNCHN. 3 Hiện ở số 49, phố Quang Trung, TP Vinh, tỉnh Nghệ An. Chùa Diệc còn gọi là Diệc Cổ Tùng Lâm, hay Diệc Cổ tự. Tên chùa đƣợc mƣợn ý trong kinh Phật, “diệc bộ diệc xu”. Chùa đƣợc khởi dựng từ cuối thời Trần. 11 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của đề tài là đi sâu nghiên cứu văn bản học và giá trị tác phẩm Thí thực cô hồn văn. Việc nghiên cứu văn bản học sẽ đƣa đến kết quả chọn ra bản để phiên dịch, công bố và xác định tác giả tác phẩm. Thông qua nghiên cứu giá trị nội dung tác phẩm để thấy đƣợc tín ngƣỡng văn hóa Phật giáo và tín ngƣỡng dân gian cũng nhƣ ý nghĩa xã hội của tác phẩm đối với xã hội hiện nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ: Phương pháp văn bản học, thực hiện các thao tác mô tả văn bản, so sánh, đối chiếu, phân tích dị văn giữa các văn bản, đƣa ra nhận xét về bản và chọn bản để phiên dịch, công bố và nghiên cứu. Phương pháp phiên dịch học: đƣợc áp dụng trong phiên dịch tác phẩm, nhằm đảm bảo những yếu tố khoa học trong dịch thuật, nhƣ “tín, đạt, nhã”. Phương pháp phân tích tác phẩm: thông qua phƣơng pháp này chúng tôi tiến hành tìm hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật văn chƣơng của tác phẩm. Ngoài ra chúng tôi cũng áp dụng nghiên cứu liên ngành, nhƣ tôn giáo học, xã hội học, v.v... để đáp ứng đƣợc yêu cầu đề tài đặt ra. 5. Đóng góp của đề tài - Giới thiệu các văn bản tác phẩm Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文 hiện lƣu giữ tại VNCHN, - Nghiên cứu quá trình truyền bản, đối chiếu so sánh, xác định bản đáng tin cậy để biên dịch và xác định tác giả tác phẩm, góp phần vào việc ứng dụng văn bản học Hán Nôm nói chung. 12 - Nghiên cứu giá trị nội dung Thí thực cô hồn văn 施食孤魂文, góp phần nghiên cứu tín ngƣỡng tâm linh của cộng đồng ngƣời Việt Nam. - Giới thiệu ý nghĩa xã hội, tính nhân văn của tác phẩm trong đời sống văn hóa tâm linh con ngƣời Việt Nam, góp phần tìm hiểu tín ngƣỡng văn hóa Phật giáo và tín ngƣỡng dân gian trong việc thờ cúng cô hồn trong xã hội Việt Nam. - Phiên dịch nội dung 3 dị bản tác phẩm Thí thực cô hồn văn 施食孤 魂文. 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận, Tài liệu tham khảo và phần Phụ lục luận văn kết cấu 3 chƣơng: Chương 1: Khảo sát văn bản Thí thục cô hồn văn Thí thực cô hồn văn hiện lƣu giữ tại VNCHN có 4 văn bản (3 bản in và 1 bản chép tay). Chƣơng này, thực hiện nhiệm vụ khảo cứu, phân tích, so sánh văn bản; từ đó xác định hệ bản, văn bản mang tính đại diện để nghiên cứu và công bố. Chương 2: Vấn đề tác giả và kết cấu tác phẩm Thí thực cô hồn văn Chƣơng này, xác định tác giả tác phẩm Thí thực cô hồn văn hiện lƣu giữ tại VNCHN, với các tiêu đề khác nhau trong các văn bản khác nhau, từ đó giới thiệu một kết cấu chung đối với tác phẩm Thí thực cô hồn văn. Chương 3: Đối tƣợng thỉnh và ý nghĩa nhân văn của tác phẩm Thí thực cô hồn văn Chƣơng này chúng tôi giới thiệu 13 đối tƣợng thỉnh (cô hồn), bao gồm các hạng ngƣời: từ các bậc đế vƣơng hùng bá, đến khanh tƣớng vong thân, cung khuê mỹ nữ... trẻ sơ sinh chết yểu... rồi đến chƣ vị đói khát cơ nhỡ xin 13 ăn, v.v... Từ đó phân tích ý nghĩa nhân văn của tác phẩm Thí thực cô hồn văn trong đời sống văn hóa Việt Nam. 14 PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 KHẢO SÁT VĂN BẢN THÍ THỰC CÔ HỒN VĂN Chƣơng này, chúng tôi khảo sát các văn bản Thí thực cô hồn văn hiện lƣu giữ tại VNCHN, tiến hành khảo cứu, phân tích, so sánh văn bản; từ đó xác định hệ bản và văn bản mang tính đại diện để nghiên cứu và công bố. 1.1. Mô tả văn bản Thí thực cô hồn văn 1.1.1 Bản Cúng văn tạp lục 供文雜錄 Tại VNCHN bản này có 4 bản viết: ký hiệu A. 1948/1-2, gồm 438 tr.; ký hiệu A. 3066/1-8: 534 tr; ký hiệu A. 3087: 206 tr và ký hiệu A. 3124:1 tập 92 tr. Sau khi khảo sát các bản, chúng tôi thấy chỉ có bản A. 1948/1-2 chép tác phẩm Thí thực cô hồn văn, sách gồm 2 tập, nhƣng nội dung chép tác phẩm Thí thực cô hồn văn ở tập 1 (tức A.1948/1). Chúng tôi xin giới thiệu cụ thể nội dung của cả 2 tập A.1948/1-2, để có cái nhìn toàn cảnh. Sách chép tay bút lông mực Tàu, chia 6 hàng, hàng dài nhất 12 chữ. Ở tâm sách phần nội dung thứ hai có ghi một ngƣời tự là Pháp Trung san bản. Nội dung gồm các khoa cúng: - Bản A.1948/1 (tập 1) 1/ Thiên địa khoa 天地科 (tr.1a –tr.15a). 2/ Nhương tinh khoa 禳星科 (tr.1a-tr.21b) (Pháp Trung san bản). 3/ Nhương tiễn ôn bộ khoa 禳踐瘟部科 (tr.1a-tr.12b). 4/ Thí thực khoa 施食科 (tr.1a-tr.24b). 15 5/ Chiêu hồn văn 招魂文 (chữ viết bút sắt sau) từ tr.1a-tr.16b, nội dung bài văn về cơ bản chép giống Thỉnh âm hồn văn dụng quốc âm 請陰 魂文用國音 trong bản Ứng phó dư biên tổng tập (ký hiệu AB. AB.568 và ký hiệu AB.21). 6/ Mãn tán tạ quá nghi 滿散謝過儀 (tr.1a- tr.3b). - Bản A.1948/2 (tập 2) 1/ Cung lục Thánh đản phi thăng nhật 恭錄聖誕飛升日 (tr.1a- tr.3b). 2/ Thánh hiệu lục 聖號錄 (tr.4a- tr.5b). 3/ Trần triều Hưng Đạo khoa 陳朝興道科 (tr.6a- tr.27a). 4/ Vương mẫu văn 王母文 (tr.27b- tr.29b). 5/ Trần triều nhị nữ văn 陳朝二女文 (tr.30a- tr.35b). 6/ Trần triều văn 陳朝文 (tr.36a- tr.39a). 7/ Hựu thể 又體 (tr.39b- tr.46a). 8/ Phạm thị nữ tử văn 范氏女子文 (tr.46b- tr.49a). 9/ Hựu thể 又体 (tr.49b-52b). 10/ Lễ tổ cô nghi văn 禮祖姑儀文 (tr.53a- tr.57b). 11/ Khai quang sớ, Thể thông dụng 開光疏, 体通用, Tạ lễ sớ 謝禮疏 (tr.57a- tr.60b). 12/ Đức thánh Ủng văn 德聖擁文 (tr.63a- tr.66a). 16 13/ Tổng hỏa bộ khoa 送火部科 (tr.1a- tr.11a). 14/ Giải quái khoa 解怪科 (tr.1a- tr.10a). 15/ Khâm thiên giải ách chân kinh 欽天解厄真經 (tr.1a- tr.27b). 16/ Lễ vô thường khoa 禮無常科 (tr.1a- tr.12b). 17/ Nhương Táo quân khoa 禳竈君科 (tr.1a-8a). 18/ Lễ thổ công khoa 禮土公科 (tr.8b- tr.13b). 19/ Sám tạ đương cảnh thành hoàng nghi 懺謝當境城隍儀 (tr.1atr.21b). 1.1.2. Bản Hành đồng yếu lược 行童要略 Tại VNCHN bản này có 1 bản in, ký hiệu AB.608, do Thiền sƣ Thanh Phát 青發 biên tập, thợ khắc Nguyễn Văn Diệm xã Quần Phƣơng Trung (nay thuộc huyện Hải Hậu tỉnh Nam Định) khắc ván. Ván tàng bản ở chùa Quế Phƣơng tỉnh Nam Định in năm Bảo Đại thứ 5 (1930). Sách gồm 106 tr., có 1 tựa và 1 mục lục. Nội dung sách trích yếu những đoạn, những câu ở Kinh Nhật tụng để dạy ngƣời mới học kinh Phật. Có các bài chú, niệm, tán, kệ, châm... Các nghi lễ xuất hành, rửa tay, súc miệng, vào chùa, xem Phật, đốt đèn, đốt hƣơng, tắm Phật, thí thực... Nội dung sách có ghi Thí thực khoa nghi 施食科儀. Sau đây chúng tôi xin mô tả chi tiết nội dung tác phẩm nhƣ sau: - Bản AB.608: 1/ Hành đồng yếu lược mục lục phàm tứ thập mục 行童要略目錄 凡 四十目(tr.1b). 17 2/ Hạ đơn chú 下單咒(tr.3a). 3/ Xuất hành chú 出行咒 (tr.3a). 4/ Tiểu tiện chú 小便咒 (tr.3a). 5/ Tẩy thủ chú 洗手咒 (tr.3b). 6/ Tẩy diện chú 洗面咒 (tr.3b). 7/ Sấu khẩu chú 漱口咒 (tr.3b). 8/ Nhập tự chú 入寺咒 (tr.4a). 9/ Quán Phật chú 觀佛咒 (tr.4b). 10/ Nhiên đăng chú 然燈咒 (tr.4b). 11/ Nhiên hương chú 然香咒 (tr.4b). 12/ Thủ thủy chú 取水咒 (tr.4b). 13/ Lự thủy chú 濾水咒 (tr.5a). 14/ Dục Phật chú 浴身咒 (tr.5a). 15/ Ẩm thủy chú 飲水咒 (tr.5b). 16/ Dục thân chú 浴身咒 (tr.5b). 17/ Thế phát chú 剃髮咒 (tr.6a). 18/ Xuất sinh chú 出生咒 (tr.6a). 19/ Tẩy bát chú 洗鉢咒 (tr.6a). 18