Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t−
ViÖn khoa häc thèng kª
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp c¬ së
Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n
chØ tiªu GDP xanh ë viÖt nam
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ks . ®inh thÞ thóy ph−¬ng
6664
20/11/2007
hµ néi - 2007
môc lôc
Trang
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
Danh môc b¶ng, ®å thÞ, s¬ ®å
§Æt vÊn ®Ò
1
PhÇn 1. mét sè vÊn ®Ò vÒ chØ tiªu GDP vµ sù cÇn thiÕt tÝnh
chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam
3
1. C¬ së lý luËn chØ tiªu GDP vµ thùc tÕ ¸p dông chØ tiªu GDP ë ViÖt Nam
3
2. Sù cÇn thiÕt tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam
5
PhÇn 2. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh
chØ tiªu GDP xanh
9
1. Kh¸i niÖm GDP xanh
9
2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh
10
2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia
10
2.2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP xanh trong SEEA
12
2.3. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a tÝnh GDP trong SNA vµ trong SEEA
15
3. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP xanh xuÊt ph¸t tõ m« h×nh I/O më réng
20
4. Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n vµ Trung Quèc tÝnh to¸n chØ tiªu GDP xanh
25
4.1. TÝnh chØ tiªu GDP xanh cña NhËt B¶n
26
4.2. TÝnh chØ tiªu GDP xanh cña Trung Quèc
32
PhÇn 3. ®Ò xuÊt kh¶ n¨ng tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë viÖt nam.
40
1. Thùc tr¹ng sè liÖu thèng kª phôc vô tÝnh chØ tiªu GDP xanh
40
2. Nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi tÝnh chØ tiªu GDP xanh
41
3. §iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP xanh
42
3.1. Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GDP xanh
42
3.2. §ßi hái kh¸ch quan tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam trong t−¬ng lai
42
3.3. §iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng tÝnh chi phÝ chi tiªu dïng tµi nguyªn vµ mÊt m¸t vÒ m«i
43
tr−êng do c¸c ho¹t ®éng kinh tª g©y ra.
3.4. N©ng cao n¨ng lùc tr×nh ®é c¸n bé thùc hiÖn tÝnh GDP xanh
46
3.5. §Çu t− tµi chÝnh vµ thêi gian ®Ó tiÕn hµnh tÝnh chØ tiªu GDP xanh
46
4. Kh¶ n¨ng tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam
46
4.1. X¸c ®Þnh nguån th«ng tin vµ tæ chøc thu thËp th«ng tin chñ yÕu phôc vô tÝnh chi
48
phÝ chi tiªu dïng tµi nguyªn
4.2. X¸c ®Þnh nguån th«ng tin vµ tæ chøc thu thËp th«ng tin chñ yÕu phôc vô tÝnh mÊt
49
m¸t, thiÖt h¹i vÒ m«i tr−êng do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra.
5. Thö nghiÖm x¸c ®Þnh c¸c nguån th«ng tin ®Ó tÝnh chi phÝ kh¾c phôc hËu qu¶
m«i tr−êng xÊu ®i do s¶n xuÊt C«ng nghiÖp g©y ra.
51
5.1. C¸c nguån th«ng tin ®Ó tÝnh VA ban ®Çu theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt.
51
5.2. TÝnh thö nghiÖm gi¸ trÞ t¨ng thªm xanh cña ngµnh c«ng nghiÖp:
56
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ
59
Danh môc chuyªn ®Ò
61
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
62
Phô lôc
§Æt vÊn ®Ò.
T¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng lµ sù kÕt hîp gi÷a: Kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng
vµ ®ang trë thµnh xu thÕ phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Nh÷ng nghiªn
cøu gÇn ®©y ®Òu cho thÊy t¨ng tr−ëng kinh tÕ cã liªn quan ®Õn « nhiÔm m«i tr−êng
vµ sö dông tµi nguyªn. YÕu tè tµi nguyªn vµ m«i tr−êng chÝnh lµ mét trong nh÷ng
tiªu chÝ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng.
HiÖn nay tr−íc thùc tr¹ng c¸c quèc gia ®ang t×m mäi biÖn ph¸p ph¸t triÓn
nhanh nÒn kinh tÕ cña m×nh ®Ó t¹o ra ®êi sèng x· héi kh«ng ngõng n©ng lªn. Nh−ng
thùc tÕ bªn c¹nh sù giÇu cã cña mçi quèc gia t¨ng lªn, th× toµn cÇu, trong ®ã cã c¶
c¸c n−íc giÇu, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc nghÌo ®Òu ph¶i g¸nh chÞu hËu
qu¶ xÊu vÒ m«i tr−êng thiªn nhiªn, søc khoÎ vµ bÖnh tËt do ph¸t triÓn s¶n xuÊt b»ng
mäi gi¸ g©y ra. Bëi vËy c¸c nhµ kinh tÕ häc ®· kh«ng dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ t¨ng
tr−ëng s¶n xuÊt b»ng viÖc t¹o ra khèi l−îng tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) ®¬n
thuÇn, mµ cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ b»ng chØ tiªu chÊt l−îng h¬n ®ã lµ chØ tiªu GDP phÇn
cßn l¹i sau khi GDP ®· trõ ®i chi phÝ tiªu dïng tµi nguyªn vµ mÊt m¸t vÒ m«i tr−êng
do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra, gäi ®ã lµ chØ tiªu GDP xanh.
Trong thùc tÕ, ®Ó tÝnh to¸n ®−îc chØ tiªu GDP xanh lµ hÕt søc khã kh¨n, mÆc
dï Liªn Hîp quèc ®· ®−a ra ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh vµ trong thùc tÕ ®·
cã mét sè n−íc b−íc ®Çu ®· cã nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n tÝnh to¸n thö nghiÖm chØ
tiªu GDP xanh nh− Trung Quèc, NhËt B¶n vµ Indonexia.
ë ViÖt Nam cã mét sè nhµ nghiªn cøu vµ c¬ quan còng ®· quan t©m ®Õn chØ
tiªu GDP xanh. Tuy nhiªn ®øng trªn gi¸c ®é thèng kª, tÝnh to¸n chØ tiªu GDP xanh,
nguån thu thËp th«ng tin ®Ó phôc vô tÝnh phÇn chi phÝ tiªu dïng tµi nguyªn vµ mÊt
m¸t vÒ m«i tr−êng do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra nh− thÕ nµo ? th× ch−a ®−îc ®Ò
cËp ®Õn, do vËy ®©y lµ lý do t¸c gi¶ lùa chän ®Ò tµi “Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n
chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam” ®Ó nghiªn cøu.
Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi.
§Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó
triÓn khai øng dông trong thùc tÕ, trªn c¬ së vËn dông c¸ch tÝnh cña Thèng kª Liªn
hîp Quèc vµ tham kh¶o kinh nghiÖm tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë mét sè n−íc.
1
Néi dung nghiªn cøu.
- Thùc tr¹ng tÝnh chØ tiªu GDP hiÖn nay ë ViÖt Nam;
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GDP xanh;
- Nghiªn cøu kinh nghiÖm tÝnh chØ tiªu GDP xanh NhËt B¶n vµ Trung Quèc;
- Nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt mét sè ®iÒu kiÖn chñ yÕu phôc vô tÝnh chØ tiªu GDP
xanh ë ViÖt Nam;
- Nghiªn cøu nguån th«ng tin vµ tÝnh thö nghiÖm chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng thªm (VA)
xanh trong ngµnh C«ng nghiÖp ë ViÖt Nam.
Sau mét n¨m nghiªn cøu víi sù phèi hîp vµ gióp ®ì cña mét sè Anh (ChÞ) Vô
HÖ thèng Tµi kho¶n Quèc gia, Vô Thèng kª C«ng nghiÖp vµ x©y dùng vµ mét sè c¸n
bé nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc Thèng kª, ®Ò tµi ®· hoµn thµnh n¨m b¸o c¸o
chuyªn ®Ò khoa häc1. Dùa vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c chuyªn ®Ò khoa häc, Ban
chñ nhiÖm ®Ò tµi ®· tæng hîp vµ hÖ thèng ho¸ l¹i thµnh b¸o c¸o tæng hîp vµ b¸o c¸o
tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu. B¸m s¸t môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu ®Ò tµi ®−a ra,
ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phÇn phô lôc, kÕt cÊu ®Ò
tµi gåm 3 phÇn:
PhÇn I. Thùc tÕ ¸p dông chØ tiªu GDP vµ sù cÇn thiÕt tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt
Nam
PhÇn II. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh vµ kinh
nghiÖm tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë NhËt B¶n vµ Trung Quèc.
PhÇn III. §Ò xuÊt kh¶ n¨ng tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam.
Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tÝnh to¸n chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò
míi vµ hÕt søc khã kh¨n, mÆc dï Thèng kª Liªn Hîp quèc ®· ®−a ra ph−¬ng ph¸p
tÝnh, nh−ng nhiªn ®Ó vËn dông tÝnh GDP xanh cô thÓ ë tõng n−íc cßn phô thuéc vµo
nhiÒu yÕu tè, do vËy trong ph¹m vi mét ®Ò tµi khoa häc cÊp c¬ së vµ thêi gian mét
n¨m, ch¾c ch¾n kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi sÏ ch−a thÓ hoµn thiÖn. Ban chñ nhiÖm ®Ò
tµi rÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn gãp ý ®Ó chóng t«i hoµn thiÖn kÕt qu¶ ®Ò tµi h¬n.
1
Danh môc c¸c chuyªn ®Ò khoa häc cña ®Ò tµi trang 61.
2
PhÇn I. mét sè vÊn ®Ò vÒ chØ tiªu GDP vµ
Sù cÇn thiÕt tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam
1. C¬ së lý luËn chØ tiªu GDP vµ thùc tÕ ¸p dông chØ tiªu GDP ë ViÖt Nam
1.1. Kh¸i niÖm GDP.
GDP lµ mét chØ tiªu quan träng, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ
cña mét n−íc trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia (SNA).
SNA ®· h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n tõ n¨m 1953, ®©y lµ kÕt qu¶ nç lùc cña c¸c nhµ kinh tÕ
vµ c¸c nhµ thèng kª sau 300 n¨m nghiªn cøu. D−íi sù chñ tr× cña Liªn Hîp quèc, hÖ
thèng nµy ®· cã hai lÇn hoµn thiÖn quan träng vµo n¨m 1968 vµ n¨m 1993 nh»m
gi¶i quyÕt mét sè thiÕu sãt vÒ mÆt kü thuËt. Ngµy nay, nã vÉn lµ chuÈn mùc thèng
nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét ®Êt n−íc.
Theo SNA, GDP lµ gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô cuèi cïng ®−îc t¹o ra cña nÒn
kinh tÕ, trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh th−êng lµ mét n¨m. ThuËt ng÷ “hµng
ho¸ cuèi cïng” ®−îc hiÓu theo nghÜa réng ®ã lµ kh«ng tÝnh gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch
vô sö dông ë c¸c kh©u trung gian trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm.
1.2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP.
Theo SNA 1993, cã 3 c¸ch tÝnh GDP, gåm: ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt, ph−¬ng
ph¸p thu nhËp vµ ph−¬ng ph¸p sö dông.
- Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt: GDP b»ng (=) tæng gi¸ trÞ t¨ng thªm (VA) cña c¸c
ngµnh kinh tÕ céng (+) víi thuÕ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
- Ph−¬ng ph¸p thu nhËp: GDP b»ng (=) tæng thu nhËp t¹o nªn tõ c¸c yÕu tè
tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, gåm 4 yÕu tè: Thu nhËp cña ng−êi lao ®éng tõ s¶n
xuÊt (b»ng tiÒn vµ b»ng hiÖn vËt); khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt; thuÕ
s¶n xuÊt vµ thÆng d− s¶n xuÊt.
- Ph−¬ng ph¸p tiªu dïng: GDP b»ng (=) tæng chi tiªu dïng cuèi cïng (cña
ChÝnh Phñ vµ cña d©n c−); tÝch luü tµi s¶n (cè ®Þnh, l−u ®éng vµ quý hiÕm) vµ chªnh
lÖch xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
3
Trong thùc tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay, víi 3 ph−¬ng ph¸p trªn, tÝnh GDP theo
ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt ®−îc ¸p dông lµ chñ yÕu. C¸c ph−¬ng ph¸p cßn l¹i th−êng
dïng ®Ó tham kh¶o, hoÆc nÕu cã tÝnh to¸n còng chØ mang tÝnh chÊt bæ sung.
1.3. §Æc ®iÓm vµ thùc tÕ ¸p dông chØ tiªu GDP ë ViÖt Nam.
- XuÊt ph¸t tõ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ theo
ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt, ngoµi phÇn thuÕ nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô, GDP sÏ
phô thuéc vµo kÕt qu¶ VA trong ph¹m vi tõng ngµnh kinh tÕ.
- Trong thùc tÕ sù thay ®æi VA cña c¸c ngµnh kinh tÕ sÏ kh«ng phô thuéc vµo
viÖc thay ®æi tæ chøc s¶n xuÊt, vµ thay ®æi t− liÖu s¶n xuÊt nh−ng nã sÏ phô thuéc
vµo sù thay ®æi chi phÝ trung gian. Víi ph−¬ng ch©m khuyÕn khÝch thùc hiÖn tiÕt kiÖm
chi phÝ trung gian trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ dÉn ®Õn t¨ng VA vµ VA sÏ ph¶n ¸nh
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh kinh tÕ.
Do cã ®Æc ®iÓm nªu trªn, chØ tiªu GDP cña ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh
mét chØ tiªu träng t©m trong hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt, nh−:
+ §¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ;
+ §¸nh gi¸ møc sèng d©n c− (GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi);
+ Nghiªn cøu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ;
+ TÝnh to¸n nhiÒu chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp nh− chØ sè HDI; HÖ sè ICOR, TFP
vµ mét sè chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp kh¸c.
Song, tÊm huy ch−¬ng nµo còng cã mÆt tr¸i cña nã, viÖc t¨ng VA trong ph¹m
vi tõng ngµnh kinh tÕ hay t¨ng GDP trong toµn nÒn kinh tÕ sÏ cã thÓ mang l¹i mét sè
hiÖu øng phô chñ yÕu kh«ng mong muèn víi c¸c lîi Ých - c¸i gäi lµ “phÝ tæn”, ®ã lµ:
(1). Do khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm chi phÝ trung gian trong ho¹t ®éng cña c¸c
ngµnh kinh tÕ sÏ dÉn ®Õn viÖc du nhËp vµ sö dông nh÷ng m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ c«ng
nghÖ l¹c hËu phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt sÏ g©y « nhiÔm m«i tr−êng, ®ång thêi
vÊn ®Ò « nhiÒm m«i tr−êng hiÖn nay ch−a ®−îc c¸c ngµnh kinh tÕ quan t©m.
4
(2). §ãng gãp trong c¬ cÊu GDP chiÕm tû träng lín lµ nh÷ng ngµnh kinh tÕ cã
khai th¸c vµ sö dông nhiÒu nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, do
vËy nÕu kh«ng sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ c¹n
kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn trong t−¬ng lai.
Nh− vËy, trong thùc tÕ chØ tiªu GDP trong toµn nÒn kinh tÕ, ch−a tÝnh ®Õn c¸c
yÕu tè m«i tr−êng vµ sinh th¸i, kh«ng thÓ ph¸c ho¹ ®−îc bøc tranh thùc tÕ vµ s©u
s¾c nÒn kinh tÕ cña mét n−íc, vµ quan träng h¬n chØ tiªu GDP ch−a chØ ra ®−îc mèi
liªn quan gi÷a « nhiÔm m«i tr−êng, suy gi¶m sinh th¸i vµ viÖc t¨ng GDP. Qua ®ã nÒn
kinh tÕ chØ cã thÓ nh×n thÊy møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë bÒ næi mµ kh«ng thÊy (hay
khÊu trõ) ®−îc nh÷ng thiÖt h¹i “ngÇm” do c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt g©y ra. Nh− vËy,
võa kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc ®óng phÝ tæn ph¶i chÞu trong hiÖn t¹i, võa kh«ng thÓ t×m ra
nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m sö dông hîp lý tµi nguyªn m«i tr−êng còng nh−
kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm vµ quy tr¸ch nhiÖm båi hoµn thiÖt h¹i theo
nguyªn t¾c “Ng−êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn”. Nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng tÝnh ®−îc vÒ tµi
nguyªn vµ m«i tr−êng nµy kh«ng nh÷ng g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ hiÖn
t¹i mµ g©y ra “g¸nh nÆng” cho nh÷ng thÕ hÖ t−¬ng lai.
§Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc, bªn c¹nh chØ tiªu GDP nªn bæ
sung thªm chØ tiªu GDP xanh, chØ tiªu GDP xanh kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh sù ph¸t
triÓn kinh tÕ mµ cßn cho biÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã bÒn v÷ng hay kh«ng ? §©y lµ
vÊn ®Ò ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quan t©m vµ tÝnh chØ tiªu GDP xanh lµ cÇn thiÕt.
2. Sù cÇn thiÕt tÝnh chØ tiªu GDP xanh ë ViÖt Nam.
Theo c¸c nhµ kinh tÕ m«i tr−êng vµ nhiÒu tæ chøc quèc tÕ2, SNA víi hÖ thèng
c¸c chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp nh− GDP, GNI; v.v... vµ c¸c tµi kho¶n vµ c¸c b¶ng c©n
®èi ®ang ®−îc sö dông réng r·i ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi ch−a ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ
nh÷ng chi phÝ x· héi cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Cô thÓ lµ SNA ch−a thÓ hiÖn ®Çy ®ñ
nh÷ng chi phÝ liªn quan tíi b¶o vÖ m«i tr−êng còng nh− ch−a ph¶n ¸nh hÕt ®−îc sù
xuèng cÊp, suy tho¸i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, sinh
2
VÝ dô nh−: Salah Serafy vµ Ernst Lutz, 1989; Cooray N.S, 2001; Bartelmus P. vµ Tongeren J., 1994; IUCN,
1989; UNEP, 2000.
5
ho¹t cña con ng−êi g©y ra. VÝ dô nh− c¸c tµi kho¶n cña SNA truyÒn thèng kh«ng thÓ
hiÖn riªng biÖt c¸c kho¶n chi ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng hoÆc gi¶m bít sù xuèng cÊp cña
m«i tr−êng; m«i tr−êng cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, trong ®ã cã
nhiÒu lo¹i s¶n phÈm tuy cã gi¸ trÞ nh−ng kh«ng ®−îc trao ®æi, mua b¸n trªn thÞ
tr−êng nªn gi¸ trÞ cña chóng kh«ng ®−îc biÓu thÞ trong gi¸ s¶n phÈm ®−îc ®em b¸n
trªn thÞ tr−êng1; m«i tr−êng còng cung cÊp nhiÒu lo¹i dÞch vô cho ®êi sèng cña con
ng−êi, nh−ng lo¹i dÞch vô nµy kh«ng ®−îc tÝnh vµo SNA; SNA truyÒn thèng th−êng
tÝnh phÇn khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh (m¸y mãc, thiÕt bÞ) vµo tµi kho¶n khÊu hao, trong
khi ®ã phÇn dù tr÷ tµi nguyªn bÞ mÊt ®i do bÞ khai th¸c vµ sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt l¹i ®−îc tÝnh vµo tµi kho¶n thu nhËp.
Do nh÷ng nh−îc ®iÓm cña SNA truyÒn thèng, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®·
thèng nhÊt quan ®iÓm cÇn nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn thªm hÖ thèng h¹ch to¸n quèc
gia hiÖn hµnh theo h−íng ®−a thªm tµi kho¶n m«i tr−êng vµo SNA truyÒn thèng.
Theo ®ã ph−¬ng ph¸p h¹ch to¸n kinh tÕ g¾n víi m«i tr−êng ®· xuÊt hiÖn, bæ sung
cho viÖc tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu kinh tÕ thuÇn tuý, ®Æc biÖt lµ chØ tiªu GDP hiÖn nay
®ang ®−îc sö dông. Do ®ã, chØ tiªu GDP xanh ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quan
t©m.
Ngµy nay c¸c nhµ kinh tÕ häc ngµy cµng quan t©m tíi vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ
sù ph¸t triÓn, vµ ý t−ëng “ph¸t triÓn bÒn v÷ng” cuèi cïng ®· xuÊt hiÖn. Môc tiªu cña
ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ “®¸p øng nhu cÇu cña thÕ hÖ hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i
®Õn c¸c nhu cÇu vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. Mét con ®−êng ph¸t triÓn
®−îc xem lµ bÒn v÷ng nÕu vµ chØ khi toµn bé vèn kh«ng thay ®æi hay t¨ng qua theo
thêi gian”2. Tæng vèn cña mét quèc gia ®−îc x¸c ®Þnh bao gåm nh− sau:
- Vèn s¶n xuÊt (m¸y mãc, ®−êng x¸, nhµ m¸y, v.v...)
- Vèn con ng−êi (kiÕn thøc, kinh nghiÖm, chuyªn m«n, v.v...)
- Vèn m«i tr−êng (rõng, chÊt l−îng ®Êt trång, chÊt l−îng kh«ng khÝ, v.v...).
1
VÝ dô nh−: C¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ë ViÖt Nam sö dông nguån n−íc ngÇm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kh«ng ph¶i tr¶ chi phÝ vÒ sö dông n−íc nh− c¸c nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo kh¸c, nªn gi¸ cña s¶n phÈm kh«ng
bao gåm chi phÝ ®Ó sö dông nguån n−íc ngÇm hoÆc nÕu cã th× chi phÝ lµ rÊt Ýt.
2
Bµi 13: M«i tr−êng vµ ph¸t triÓn; Munir Mahmud – Webside kinhtehoc.com.
6
Do vËy chØ tiªu GDP xanh ®−îc sö dông nh− mét chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t
triÓn bÒn v÷ng, do ®· tÝnh ®Çy ®ñ c¸c chi phÝ vÒ vèn s¶n xuÊt, vèn con ng−êi vµ vèn
m«i tr−êng.
ViÖt Nam ®· tõng b−íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, viÖc tham gia vµo
c¸c tæ chøc trong khu vùc vµ quèc tÕ th«ng qua ký kÕt c¸c cam kÕt víi nh÷ng tæ chøc
trong khu vùc vµ quèc tÕ ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i ®Èy m¹nh h¬n n÷a qu¸ tr×nh c¶i c¸ch
vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi sao cho phï hîp víi th«ng lÖ vµ chuÈn
mùc quèc tÕ, trong ®ã cã c¸c chuÈn mùc vÒ h¹ch to¸n kinh tÕ vµ h¹ch to¸n m«i
tr−êng. §ång thêi, qu¸ tr×nh héi nhËp còng ®ßi hái c¸c th«ng tin vÒ m«i tr−êng cÇn
®−îc ph¸t triÓn m¹nh vµ ®−îc truyÒn t¶i h¬n n÷a tíi mäi ®èi t−îng cã liªn quan, nh−
c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ, v.v... §iÒu nµy còng cã
nghÜa lµ chi phÝ cho nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan tíi b¶o vÖ m«i tr−êng sÏ ngµy mét
t¨ng lªn, g©y søc Ðp buéc cho viÖc ph¶i ¸p dông h¹ch to¸n m«i tr−êng. ViÖt Nam ®·
h×nh thµnh hÖ thèng SNA t−¬ng ®èi phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, tuy nhiªn hÖ thèng
h¹ch to¸n m«i tr−êng vÉn ch−a ®−îc thùc hiÖn. §©y còng lµ mét th¸ch thøc mµ ViÖt
Nam ph¶i v−ît qua cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nh−ng còng lµ mét c¬
héi ®Ó thóc ®Èy sím ¸p dông h¹ch to¸n m«i tr−êng vµ g¾n kÕt h¹ch to¸n m«i tr−êng
trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia ë ViÖt Nam.
Trong thêi gian qua nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cïng víi sù t¨ng tr−ëng cao vµ
t−¬ng ®èi æn ®Þnh th× vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng ®ang ®−îc ®Æt ra nh− mét th¸ch
thøc lín trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. XÐt vÒ c¬ cÊu vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng
cña mét sè ngµnh kinh tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp g©y « nhiÔm vµ c¸c ngµnh sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn lu«n gi÷ vÞ trÝ quan
träng vµ chiÕm tû träng lín trong GDP cña c¶ n−íc vµ ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tèc ®é
t¨ng tr−ëng chung cña nÒn kinh tÕ1. MÆt kh¸c tèc ®é t¨ng tr−ëng cña c¸c ngµnh
C«ng nghiÖp cã tiÒm n¨ng g©y « nhiÔm lu«n ®¹t ë møc cao h¬n nhiÒu so víi møc
t¨ng tr−ëng trung b×nh cña c¶ n−íc. §Æc biÖt tr×nh ®é c«ng nghÖ ë ViÖt Nam cßn
thÊp, chØ ®¹t møc trung b×nh so víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ®ång thêi c«ng t¸c qu¶n lý
« nhiÔm m«i tr−êng nh×n chung cßn nhiÒu bÊt cËp th× c¬ cÊu kinh tÕ nãi trªn cho thÊy
1
C¸c ngµnh N«ng nghiÖp, L©m nghiÖp, Thuû s¶n, C«ng nghiÖp khai th¸c, C«ng nghiÖp chÕ biÕn, khÝ
®èt, x©y dùng nh÷ng ngµnh ®−îc coi lµ sö dông nhiÒu nhÊt nguån tµi nguyªn vµ ®ãng gãp chñ yÕu
vµo tæng l−îng chÊt th¶i tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
7
ë ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc to lín vÒ t×nh tr¹ng c¹n kiÖt nguån tµi
nguyªn, gia t¨ng « nhiÔm vµ xuèng cÊp m«i tr−êng cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ trong thêi gian qua vµ trong t−¬ng lai.
V× vËy sù cÇn thiÕt ph¶i l−îng ho¸ ®−îc nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ - x· héi ®Õn m«i tr−êng thiªn nhiªn ®· ®−îc ®Æt ra nh− mét nhiÖm vô cÇn
®−îc −u tiªn trong thêi gian tíi. NhËn thøc ®−îc ®iÒu nµy, §¶ng vµ Nhµ n−íc ®· ®Ò
ra ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001-2010 nh»m duy tr× l©u dµi mét tèc ®é
t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh, æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng.
Kh«ng n»m ngoµi xu h−íng chung cña thÕ giíi, t×nh h×nh suy gi¶m tµi nguyªn
vµ « nhiÔm m«i tr−êng cña ViÖt Nam ®ang ngµy cµng nghiªm träng. ViÖt Nam lµ mét
trong nh÷ng n−íc nghÌo, ®ang ph¸t triÓn, xuÊt khÈu chñ yÕu lµ cña c¸c ngµnh khai
th¸c nguyªn liÖu th« nªn nguån tµi nguyªn cña ViÖt Nam ngµy cµng bÞ c¹n kiÖt.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ n−íc ta t¨ng tr−ëng kh¸ nhanh, kÌm theo ®ã
lµ nguån tµi nguyªn bÞ suy gi¶m nhanh chãng vµ m«i tr−êng bÞ « nhiÔm nghiªm
träng. Tuy c«ng nghiÖp n−íc ta ch−a thùc sù ph¸t triÓn, nªn l−îng khÝ th¶i c«ng
nghiÖp thÊp h¬n so víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, nh−ng m«i tr−êng
n−íc ta l¹i bÞ « nhiÔm ngµy cµng nghiªm trÇm träng v× ch−a cã ®iÒu kiÖn xö lý chÊt
th¶i vµ c¶i t¹o tèt m«i tr−êng. §iÒu nµy cã thÓ thÊy rÊt râ ë mét sè tØnh, thµnh phè
®«ng d©n c−, ®Æc biÖt lµ c¸c thµnh phè lín, c¸c trung t©m kinh tÕ cña c¶ n−íc nh−
thµnh phè Hµ Néi, thµnh phè H¶i Phßng, thµnh phè Hå ChÝ Minh .v.v…
Tr−íc thùc tr¹ng nµy, c¸c chuyªn gia kinh tÕ vµ m«i tr−êng ë ViÖt Nam ®· lªn
tiÕng vµ cho r»ng cÇn ph¶i tÝnh to¸n c¸c chi phÝ phôc håi m«i tr−êng vµo GDP th× míi
ph¶n ¸nh ®óng ®−îc thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, ph¸t triÓn
kinh tÕ ph¶i tÝnh ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng míi lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
8
PhÇn II. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh
1. Kh¸i niÖm GDP xanh.
GDP xanh lµ phÇn cßn l¹i cña GDP thuÇn sau khi ®· khÊu trõ chi phÝ vÒ tiªu
dïng tµi nguyªn vµ mÊt m¸t vÒ m«i tr−êng do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Cô thÓ lµ:
GDP xanh
=
GDP
thuÇn
-
Chi phÝ tiªu dïng tµi nguyªn vµ
mÊt m¸t vÒ m«i tr−êng do c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ
ChØ tiªu GDP xanh ra ®êi víi môc ®Ých chÝnh ®Ó ®¸nh gi¸ chi phÝ cña thiÖt h¹i
m«i tr−êng víi tiªu thô vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Õn GDP thuÇn.
Nh− vËy chØ tiªu GDP xanh sÏ ph¶n ¸nh ®−îc thùc chÊt ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét
®Êt n−íc trªn c¶ ba mÆt: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng. ChØ tiªu nµy kh«ng nh÷ng
ph¶n ¸nh t¨ng tr−ëng vÒ sè l−îng mµ cßn ph¶n ¸nh c¶ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng, ®©y
lµ ®iÒu quan t©m cña mäi quèc gia trªn thÕ giíi.
ViÖc x¸c ®Þnh chØ tiªu GDP xanh hiÓu theo nghÜa réng chÝnh lµ “h¹ch to¸n chi
phÝ m«i tr−êng” hay cßn gäi lµ “h¹ch to¸n xanh”. Cho dï ®−îc gäi theo thuËt ng÷ nµo
th× vÒ thùc chÊt ®©y lµ viÖc tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ c¸c chi phÝ liªn quan tíi ho¹t ®éng b¶o
vÖ m«i tr−êng vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm ë cÊp ®é doanh nghiÖp hay ®ã lµ viÖc thay
®æi c¸ch thÓ hiÖn trong tµi kho¶n quèc gia, theo ®ã ng−êi ta bæ sung thªm vai trß cña
m«i tr−êng vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng nãi chung cña nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, tr−íc
kia trong hµm s¶n xuÊt Cob Douglas truyÒn thèng th−êng bao gåm c¸c yÕu tè vèn,
lao ®éng, c«ng nghÖ, th× hiÖn nay cÇn bæ sung thªm c¶ yÕu tè m«i tr−êng nh− mét
yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
ViÖc ®−a ra chØ tiªu GDP xanh ®ång nghÜa víi viÖc cÇn ®−a ra kÌm theo nã
mét hÖ thèng lý thuyÕt vµ khung néi dung c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ nãi chung
gi÷a kinh tÕ vµ m«i tr−êng. §©y lµ mét nhiÖm vô rÊt quan träng vµ cÊp b¸ch cho sù
ph¸t triÓn bÒn v÷ng, cho viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng, th«ng qua hiÖu qu¶ sö
9
dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, hoµn thiÖn chØ tiªu GDP truyÒn thèng, gióp
ph¶n ¸nh ®−îc mét c¸ch toµn diÖn mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ b¶o vÖ
m«i tr−êng vµ b¶o vÖ ®êi sèng cña con ng−êi.
ChØ tiªu GDP xanh chÝnh thøc ®−îc giíi thiÖu vµo n¨m 1993 trong Dù th¶o
h−íng dÉn nhan ®Ò “G¾n kÕt h¹ch to¸n m«i tr−êng vµ h¹ch to¸n kinh tÕ” do Liªn
Hîp Quèc x©y dùng nh»m ®−a ra mét hÖ thèng g¾n kÕt m«i tr−êng vµ kinh tÕ, gäi t¾t
lµ SEEA1. KÓ tõ khi ®−îc h×nh thµnh ®Õn nay, ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó x©y dùng SEEA
®· ®−îc ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn dÇn2. Trªn thùc tÕ, hÖ thèng nµy ®· ®Ò xuÊt nh÷ng
ph−¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông ®Ó g¾n kÕt m«i tr−êng víi kinh tÕ trong mét khu«n khæ
thèng kª thèng nhÊt, nh−ng cßn ®ang trong thêi kú ®−îc c¸c n−íc ¸p dông víi môc
tiªu thö nghiÖm. Lý do dÉn ®Õn thùc tr¹ng nµy lµ tuy c¸c nhµ kinh tÕ vµ m«i tr−êng
®Òu ®· ®i ®Õn thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm còng nh− vÒ c¸ch tiÕp cËn ®èi víi néi dung
cña SEEA, song vÉn cßn nh÷ng ®iÓm ch−a thèng nhÊt vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n c¸c
chØ tiªu vµ c¸c tµi kho¶n tÝnh to¸n liªn quan ®Õn m«i tr−êng v× cßn nhiÒu khã kh¨n
trong viÖc thu thËp sè liÖu vµ ¸p dông tÝnh to¸n.
2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh.
ViÖc tÝnh to¸n chØ tiªu GDP xanh hay nãi cô thÓ h¬n lµ h¹ch to¸n m«i tr−êng
trong tµi kho¶n quèc gia, ®©y chÝnh lµ b−íc hoµn thiÖn tµi kho¶n quèc gia cña Liªn
Hîp Quèc, do vËy ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP xanh ®−îc xem xÐt trªn c¬ së cña
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia. Theo thèng kª
Liªn hîp quèc, tÝnh chØ tiªu GDP xanh cã thÓ xuÊt ph¸t tõ b¶ng I/O hoÆc theo c¸ch
h¹ch to¸n m«i tr−êng (trong b¶ng SEEA).
2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP trong HÖ thèng Tµi kho¶n Quèc gia.
HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng nh÷ng b¶ng c©n ®èi
hoÆc nh÷ng tµi kho¶n nh»m ph¶n ¸nh ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kÕt qu¶ s¶n xuÊt tæng hîp,
qu¸ tr×nh sö dông kÕt qu¶ s¶n xuÊt ®ã cho c¸c nhu cÇu nh− tiªu dïng cho s¶n xuÊt,
1
Tªn ®Çy ®ñ tiÕng Anh: System of integrated Enviromental and Economic Accounting
Cuèn s¸ch h−íng dÉn “G¾n kÕt h¹ch to¸n m«i tr−êng vµ h¹ch to¸n kinh tÕ” do Liªn Hîp Quèc xuÊt
b¶n n¨m 1993 ®· ®−îc chØnh söa vµ hoµn thiÖn vµo n¨m 1994; 1998; 2000 vµ 2003.
2
10
tiªu dïng cuèi cïng cho ®êi sèng sinh ho¹t d©n c− vµ x· héi trong mét kho¶ng thêi
gian (th−êng lµ mét n¨m). Mét trong nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ vÜ m« th«ng dông trong hÖ
thèng tµi kho¶n quèc gia ®−îc dïng trong so s¸nh quèc tÕ hiÖn nay lµ chØ tiªu GDP.
Trong HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia, c¸c tµi kho¶n chñ yÕu ®−îc tÝnh/h¹ch to¸n
dùa theo ®¼ng thøc sau1:
* §¼ng thøc vÒ nguån - sö dông, ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
O + M
Trong ®ã:
=
IC + C + CF + X
O : Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra;
M : NhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô;
IC : Tiªu dïng trung gian;
C : Tiªu dïng cuèi cïng;
CF : Tæng tÝch luü tµi s¶n;
X : XuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
* §¼ng thøc vÒ gia t¨ng ®èi víi mét ngµnh kinh tÕ, ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
NVAi
Trong ®ã:
=
Oi - IIi - CCi
NVAi : Gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn ngµnh i;
Oi : Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt, dÞch vô ngµnh i s¶n xuÊt ra;
IIi : Chi phÝ trung gian cña ngµnh i;
CCi : Tiªu dïng tµi s¶n cè ®Þnh cña ngµnh i;
* §¼ng thøc vÒ s¶n phÈm trong n−íc, ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
GDP
Trong ®ã:
=
C + CF + (X - M)
GDP : Tæng s¶n phÈm trong n−íc;
C : Tiªu dïng cuèi cïng;
1
Nguån: Bartelmus P. and Tongeren J., “Enviromental Accounting: An Operational Perspective”,
1994, trang.4
11
CF : Tæng tÝch luü tµi s¶n;
M : NhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô;
X : XuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
2.2. Ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP xanh trong SEEA1.
M« h×nh SEEA më réng vµ bæ sung c¸c tµi kho¶n nguån lùc tù nhiªn theo
luång vµ khèi víi ®¬n vÞ tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ c¸c tµi kho¶n s¶n xuÊt vµ tµi s¶n. B»ng viÖc
tÝnh c¸c chi phÝ do suy gi¶m (c¶ vÒ mÆt tr÷ l−îng vµ gi¸ trÞ) c¸c nguån tù nhiªn kh«ng
s¶n xuÊt ®−îc do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra, SEEA cho phÐp tÝnh ®−îc tæng s¶n
phÈm quèc néi thuÇn (GNP) ®−îc ®iÒu chØnh cã yÕu tè m«i tr−êng (Enviromental
adjusted net Domestic Products – EDP), hay nãi c¸ch kh¸c chÝnh lµ GDP xanh
(Green GDP),
Trong SEEA, c¸c ®¼ng thøc nãi trªn ®−îc ®iÒu chØnh t−¬ng øng, g¾n víi chi
phÝ do nh÷ng tæn thÊt vµ do sù xuèng cÊp m«i tr−êng mµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x·
héi g©y ra. Theo ®ã, ®¼ng thøc nguån vµ sö dông ®−îc ®iÒu chØnh b»ng viÖc dùa vµo
®ã ®¹i l−îng IC - võa lµ chi phÝ m«i tr−êng, nh−ng ®ång thêi còng chÝnh lµ sù tæn thÊt
vµ sù xuèng cÊp m«i tr−êng do ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra. Cßn hai chØ tiªu: VA vµ
GDP sÏ ®−îc ®iÒu chØnh t−¬ng øng thµnh c¸c chØ tiªu VA cã tÝnh tíi m«i tr−êng
(EVA) vµ GDP cã tÝnh tíi m«i tr−êng (EDP) hoÆc GDP xanh
øng víi ba ®¼ng thøc trªn, tÝnh to¸n/h¹ch to¸n gép m«i tr−êng vµo c¸c tµi
kho¶n kinh tÕ t−¬ng øng víi hÖ thèng SEEA ®−îc biÓu thÞ nh− sau:
* §¼ng thøc vÒ nguån - sö dông, ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
O + M
Trong ®ã:
=
(IC + ECc) + C + (CF -
ECt) + X
O : Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra;
M : NhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô;
IC : Tiªu dïng trung gian; ECc: Chi phÝ m«i tr−êng;
1
Nguån: UNEP, “Integrated Environmental and Economic Accounting: An Operation Manual”,
Handbook for National Accounting, United Nations, 2000, tr. 39.
12
C : Tiªu dïng cuèi cïng;
CF: Tæng tÝch luü tµi s¶n; ECt: Gi¸ trÞ tæn thÊt vµ xuèng cÊp tµi nguyªn
m«i tr−êng
X : XuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
* §¼ng thøc vÒ gi¸ trÞ gia t¨ng (cã tÝnh ®Õn yÕu tè m«i tr−êng) ®èi víi mét
ngµnh kinh tÕ, ®−îc thÓ hiÖn nh− sau:
EVAi
Trong ®ã:
=
Oi - IIi - CCi - ECi
=
NVAi - ECi
EVAi : Gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn cã yÕu tè m«i tr−êng cña ngµnh i;
Oi : Gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt, dÞch vô ngµnh i s¶n xuÊt ra;
IIi : Chi phÝ trung gian cña ngµnh i;
CCi : Tiªu dïng tµi s¶n cè ®Þnh cña ngµnh i;
ECi : Chi phÝ do tæn thÊt vµ xuèng cÊp m«i tr−êng cña ngµnh i g©y ra
NVAi Gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn cña ngµnh i
* §¼ng thøc vÒ s¶n phÈm trong n−íc cã tÝnh ®Õn yÕu tè m«i tr−êng, ®−îc thÓ
hiÖn nh− sau:
EDP = ∑ EVAi − EC h = NDP − EC = C + CF − CC − EC + X − M
Trong ®ã:
EDP : Tæng s¶n phÈm trong n−íc thuÇn cã yÕu tè m«i tr−êng hay GDP xanh;
∑ EVA
i
: Tæng VA thuÇn cã yÕu tè m«i tr−êng.
ECh : Chi phÝ xö lý « nhiÔm m«i tr−êng do tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia
®×nh g©y ra;
NDP : Tæng s¶n phÈm trong n−íc thuÇn;
EC : Chi phÝ b¶o vÖ m«i tr−êng vµ gi¸ trÞ tæn thÊt, xuèng cÊp tµi nguyªn m«i
tr−êng;
CF :
TÝch luü tµi s¶n;
13
CC :
Tiªu dïng tµi s¶n (KhÊu hao tµi s¶n).
Trong SEEA, c¸c tµi kho¶n liªn quan tíi m«i tr−êng ®−îc g¾n kÕt víi tµi kho¶n
kinh tÕ nh− tr×nh bµy trong 3 ®¼ng thøc trªn. Theo ®ã ®· cã hai kho¶n ®−îc bæ sung
vµo SNA truyÒn thèng d−íi d¹ng hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, ®ã lµ:
Thø nhÊt, ®ã lµ sù tiªu hao tµi s¶n m«i tr−êng do ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra, thÓ
hiÖn ë “tiªu dïng vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn”, bao gåm c¸c lo¹i tµi nguyªn nh− n−íc,
®Êt, rõng, v.v... §©y lµ nh÷ng lo¹i tµi s¶n th−êng kh«ng ®−îc thÓ hiÖn trong tµi s¶n
kinh tÕ cña SNA;
Thø hai, ®ã lµ nh÷ng chi phÝ m«i tr−êng mµ c¸c ngµnh kinh tÕ vµ hé gia ®×nh
®· chi tr¶ cho viÖc sö dông c¸c tµi s¶n m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lµm cho
c¸c tµi s¶n ®ã c¹n kiÖt, xuèng cÊp. Nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy thÓ hiÖn ë “chi phÝ m«i
tr−êng cña ngµnh kinh tÕ (ECi )” vµ “chi phÝ m«i tr−êng cña hé gia ®×nh (ECh )”. Trªn
c¬ së hai kho¶n môc ®ã, mét sè chØ tiªu kinh tÕ ®−îc ®iÒu chØnh l¹i nh−: “tæng tÝch luü
tµi s¶n (CF)” ®−îc chuyÓn thµnh “Tæng tÝch luü tµi s¶n cã g¾n víi m«i tr−êng (ECF)”;
“Gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn (NVA)” ®−îc chuyÓn thµnh “Gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn cã tÝnh tíi
m«i tr−êng (EVA)”; vµ “Tæng s¶n phÈm trong n−íc thuÇn (GDP)” chuyÓn thµnh “Tæng
s¶n phÈm trong n−íc thuÇn cã tÝnh tíi m«i tr−êng (GDP xanh)”.
XuÊt ph¸t tõ ph−¬ng ph¸p h¹ch to¸n GDP xanh trong SEEA, ph−¬ng ph¸p
tÝnh chØ tiªu GDP xanh ®−îc thùc hiÖn theo ba ph−¬ng ph¸p:
Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt: GDP xanh b»ng (=) Tæng gi¸ trÞ gia t¨ng thuÇn cã tÝnh
®Õn yÕu tè m«i tr−êng cña c¸c ngµnh kinh tÕ trõ (-) chi phÝ xö lý « nhiÔm m«i tr−êng
do tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh g©y ra.
Ph−¬ng ph¸p thu nhËp: GDP xanh b»ng (=) Tæng s¶n phÈm trong n−íc thuÇn
(NDP) trõ (-) chi phÝ b¶o vÖ m«i tr−êng vµ gi¸ trÞ tæn thÊt, xuèng cÊp tµi nguyªn m«i
tr−êng. NDP tÝnh ®−îc b»ng GDP trõ (-) khÊu hao tµi s¶n.
Ph−¬ng ph¸p tiªu dïng: GDP xanh b»ng (=) Tiªu dïng cuèi cïng céng (+)
tÝch luü tµi s¶n, trõ (-) khÊu hao tµi s¶n, trõ (-) chi phÝ b¶o vÖ m«i tr−êng vµ gi¸ trÞ tæn
thÊt, xuèng cÊp tµi nguyªn m«i tr−êng, céng (+) chªnh lÖch xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu
hµng ho¸, dÞch vô.
14
2.3. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a tÝnh GDP trong SNA vµ SEEA.
Th«ng qua ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n/h¹ch to¸n GDP trong SNA vµ tÝnh
to¸n/h¹ch to¸n GDP trong SEEA, ®Ò tµi thÊy cã mét sè vÊn ®Ò kh¸c biÖt nh− sau:
- TÝnh to¸n/h¹ch to¸n GDP trong SNA ch−a thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng chi phÝ liªn
quan tíi b¶o vÖ m«i tr−êng còng nh− ch−a ph¶n ¸nh hÕt sù xuèng cÊp, suy tho¸i
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - ®êi sèng cña con ng−êi g©y
ra (theo Salah Serafy vµ Ernst Lutz, 1989. tr 24). Mét trong nh÷ng nh−îc ®iÓm cña
h¹ch to¸n GDP trong SNA truyÒn thèng ®ã lµ: Ch−a thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c kho¶n chi
phÝ cã liªn quan tíi b¶o vÖ m«i tr−êng vµ suy tho¸i tµi nguyªn, cô thÓ nh− sau:
Thø nhÊt, trong c¸c tµi kho¶n cña SNA truyÒn thèng kh«ng thÓ hiÖn riªng biÖt
c¸c kho¶n chi ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng hoÆc ®Ó gi¶m bít sù xuèng cÊp cña m«i tr−êng.
VÝ dô: Nh÷ng chi phÝ mµ nhµ m¸y ph¶i bá ra ®Ó mua thiÕt bÞ kiÓm so¸t hoÆc xö lý «
nhiÔm; chi phÝ mµ ng−êi sö dông ph¶i bá ra ®Ó mua thiÕt bÞ läc khÝ th¶i l¾p vµo xe «
t«; chi phÝ ph¶i bá ra ®Ó phôc håi l¹i nh÷ng tµi s¶n ®· mÊt ®i do lò lôt g©y ra1, ... cho
®Õn nay ®Òu ®−îc h¹ch to¸n gép chung l¹i víi nh÷ng kho¶n chi kh¸c trong hÖ thèng
kÕ to¸n doanh nghiÖp hoÆc ®−îc h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n thu nhËp cña quèc gia2.
Song vÊn ®Ò ë chç nh÷ng chi phÝ nµy kh«ng ®−îc h¹ch to¸n riªng biÖt ®Ó tõ ®ã,
nh÷ng chñ thÓ ®· g©y ra t¸c ®éng tíi m«i tr−êng cã thÓ thÊy ®−îc møc ®é chi phÝ mµ
hä ph¶i bá ra ®Ó bï ®¾p tæn h¹i cho m«i tr−êng nh− thÕ nµo ? ChÝnh v× vËy, c¸c chi
phÝ nµy d−êng nh− kh«ng t¸c ®éng tíi hµnh vi th©n thiÖn víi m«i tr−êng cña c¸c nhµ
s¶n xuÊt còng nh− cña nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch (v× ®· bÞ Èn lÉn víi c¸c
kho¶n môc chi kh¸c).
Thø hai, m«i tr−êng cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, trong ®ã cã
nhiÒu lo¹i s¶n phÈm tuy cã gi¸ trÞ, nh−ng l¹i kh«ng ®−îc trao ®æi mua b¸n trªn thÞ
tr−êng hoÆc chØ ®−îc mua víi gi¸ thÊp (vÝ dô nh− nguån tµi nguyªn n−íc, v.v...), do
vËy nhiÒu tr−êng hîp, gi¸ trÞ cña nh÷ng lo¹i s¶n phÈm ®ã kh«ng ®−îc biÓu thÞ trong
gi¸ s¶n phÇm (do bÞ bá qua) hoÆc kh«ng thÓ t¸ch riªng biÖt tõ gi¸ cña s¶n phÈm
®−îc ®em b¸n trªn thÞ tr−êng.
1
Nguyªn nh©n s©u xa lµ do tµi nguyªn rõng bÞ con ng−êi tµn ph¸.
2
VÊn ®Ò h¹ch to¸n m«i tr−êng trong tµi kho¶n quèc gia, Tr 30.
15
Thø ba, trong thùc tÕ m«i tr−êng cung cÊp nhiÒu lo¹i dÞch vô cho ®êi sèng con
ng−êi (nh− rõng cã t¸c dông b¶o vÖ l−u vùc s«ng, ®iÒu hoµ khÝ hËu; hÖ sinh th¸i cã
t¸c dông läc chÊt « nhiÔm trong n−íc vµ kh«ng khÝ, v.v...). Tuy nhiªn nh÷ng lo¹i dÞch
vô nµy kh«ng ®−îc tÝnh trong SNA, mµ cô thÓ lµ gi¸ trÞ s¶n phÈm dÞch vô phôc vô
cho tiªu dïng cuèi cïng cña d©n c−. Mét trong nh÷ng lý do cña sù bá qua nµy lµ
trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi ta kh«ng thÓ ®Þnh gi¸ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cña
m«i tr−êng b»ng gi¸ thÞ tr−êng.
Thø t−, GDP trong SNA tÝnh c¶ phÇn khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh (m¸y mãc, thiÕt
bÞ) vµo tµi kho¶n khÊu hao. Trong khi ®ã, phÇn tr÷ l−îng tµi nguyªn bÞ mÊt ®i do bÞ
khai th¸c vµ do ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l¹i ®−îc tÝnh vµo tµi kho¶n thu
nhËp. Theo c¸c nhµ m«i tr−êng, nguån tµi nguyªn còng ph¶i ®−îc coi lµ mét lo¹i tµi
s¶n. Do ®ã, sù suy gi¶m tr÷ l−îng nguån tµi nguyªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng
ph¶i ®−îc tÝnh vµo tµi kho¶n khÊu hao gièng nh− c¸c tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c.
- TÝnh to¸n/H¹ch to¸n GDP trong SEEA (hay GDP xanh) vÒ c¬ b¶n dùa trªn
sù h¹ch to¸n GDP trong SNA, tuy nhiªn h¹ch to¸n GDP trong SEEA ®· trõ phÇn
khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh ®ång thêi cã sù bæ sung thªm nh÷ng th«ng tin vÒ tµi s¶n
m«i tr−êng d−íi d¹ng hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, vÒ qu¸ tr×nh sö dông tµi s¶n ®ã vµo s¶n
xuÊt, tiªu dïng cña hé d©n c− vµ x· héi, hay nãi mét c¸ch kh¸c h¹ch to¸n GDP trong
SEEA (hay GDP xanh) ®· thÓ hiÖn kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng chi phÝ liªn quan tíi b¶o vÖ m«i
tr−êng còng nh− ph¶n ¸nh sù xuèng cÊp, suy tho¸i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn do
c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - ®êi sèng cña con ng−êi g©y ra
Tuy nhiªn ®Ó tÝnh to¸n ®Çy ®ñ b»ng gi¸ trÞ c¸c tµi kho¶n m«i tr−êng vµ viÖc
−íc tÝnh chØ tiªu GDP xanh kh«ng chØ phô thuéc vµo gi¸ trÞ c¸c tµi s¶n ®−îc s¶n xuÊt
ra mµ cßn phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña c¸c tµi s¶n tù nhiªn kh«ng do s¶n xuÊt t¹o ra.
Liªn hîp quèc ®· giíi thiÖu ba ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ m«i tr−êng trong hÖ thèng
SEEA1 ®ã lµ: §Þnh gi¸ nguån tµi nguyªn theo gi¸ thÞ tr−êng; §Þnh gi¸ viÖc b¶o vÖ,
phôc håi tµi s¶n m«i tr−êng; §Þnh gi¸ dÞch vô m«i tr−êng theo ph−¬ng ph¸p ngÉu
nhiªn.
Mét sè ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ tµi s¶n m«i tr−êng.
1
Handbook on “Intergrated Environmental and Economic Accounting - An Operational Manual”, 2000.
16
2.3.1. §Þnh gi¸ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn theo gi¸ thÞ tr−êng.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ nguån tµi nguyªn theo gi¸ thÞ tr−êng ®−îc sö dông ®Ó
tÝnh møc khÊu hao tµi nguyªn. Qua ®ã cã thÓ tÝnh ®−îc nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ trÞ cña
nguån tµi nguyªn ®· ®−îc ghi trong môc “sù thay ®æi vÒ l−îng kh¸c” trong tµi kho¶n
tµi s¶n cña SNA. Sù thay ®æi nµy bao gåm: khÊu hao tµi nguyªn; sù c¹n kiÖt nguån
tµi nguyªn do khai th¸c vµ sù xuèng cÊp chÊt l−îng tµi nguyªn do « nhiÔm m«i
tr−êng g©y ra (®−îc tÝnh b»ng gi¸ thÞ tr−êng cña tr÷ l−îng tµi nguyªn ®ã). Trong
SEEA, gi¸ thÞ tr−êng cña khÊu hao tµi nguyªn, sù c¹n kiÖt vµ sù xuèng cÊp chÊt
l−îng tµi nguyªn ®−îc chuyÓn tõ tµi kho¶n môc “sù thay ®æi vÒ l−îng kh¸c” trong tµi
kho¶n Tµi s¶n sang tµi kho¶n S¶n xuÊt.
Trªn thùc tÕ, cã thÓ sö dông gi¸ thÞ tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña nguån tµi
nguyªn. Trong tr−êng hîp nh− vËy, cã thÓ ¸p dông mét sè ph−¬ng ph¸p tÝnh sau:
TÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i thuÇn (net present value - NPV) cña tr÷ l−îng tµi nguyªn:
B»ng c¸ch lÊy gi¸ thÞ tr−êng cña hµng ho¸, dÞch vô (dù kiÕn) mµ nguån tµi nguyªn cã
thÓ cung cÊp, trõ (-) chi phÝ (dù kiÕn) ph¶i bá ra ®Ó khai th¸c nguån tµi nguyªn ®ã sÏ
®−îc phÇn thu håi tÞnh, råi tõ ®ã chuyÓn thµnh gi¸ hiÖn t¹i b»ng c¸ch sö dông tû lÖ
chiÕt khÊu.
Tuy nhiªn khã kh¨n cña viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy lµ khã cã thÓ tÝnh gi¸
hiÖn t¹i cña tr÷ l−îng tµi nguyªn nµo ®ã, nÕu nh− tµi nguyªn nµy do nhiÒu ngµnh
kinh tÕ kh¸c nhau ®ång thêi cïng khai th¸c sö dông. Trong tr−êng hîp nh− vËy ®ßi
hái ph¶i cã th«ng tin vÒ chi phÝ vµ khai th¸c tµi nguyªn cña mçi ngµnh kinh tÕ. §Ó cã
®−îc th«ng tin chi tiÕt nh− vËy lµ rÊt phøc t¹p. H¬n n÷a viÖc ¸p dông tû lÖ chiÕt khÊu
lµ bao nhiªu ®Ó tÝnh NPV cña tr÷ l−îng nguån tµi nguyªn còng lµ mét vÊn ®Ò ®ang
cßn tranh c·i. NÕu ¸p dông c¸c tû lÖ chiÕt khÊu kh¸c nhau th× sÏ cho kÕt qu¶ gi¸ trÞ
hiÖn hµnh cña c¸c tµi nguyªn kh¸c nhau.
- TÝnh gi¸ tÞnh (net price) cña tµi nguyªn: Ph−¬ng ph¸p nµy bá qua sù gi¶m
sót gi¸ trÞ cña tµi nguyªn do bÞ xuèng cÊp theo thêi gian. §¬n gi¸ tÞnh cña mét ®¬n vÞ
tµi nguyªn ®−îc tÝnh b»ng gi¸ thÞ tr−êng thùc tÕ cña nã trõ (-) chi phÝ khai th¸c mét
®¬n vÞ tµi nguyªn. Gi¸ trÞ cña nguån tµi nguyªn sau ®ã ®−îc tÝnh b»ng khèi l−îng cña
nguån tµi nguyªn nh©n (x) víi ®¬n gi¸ mét ®¬n vÞ tµi nguyªn.
17
- Xem thêm -
.PDF 
99 
175 
113 
