phÇn 1
Më ®Çu
1.1. §Æt vÊn ®Ò
C©y thanh long (Hylocereus undatus, Haw) thuéc hä X−¬ng rång
(Cactaceae) cã nguån gèc ë khu vùc Trung vµ B¾c MÜ. Theo nhiÒu tµi liÖu,
c©y thanh long ®−îc ng−êi Ph¸p nhËp vµo ViÖt Nam c¸ch ®©y kho¶ng mét
tr¨m n¨m, ban ®Çu c©y thanh long chØ ®−îc trång víi sè l−îng Ýt ®Ó phôc vô
cho vua chóa vµ sau ®ã lµ cho c¸c gia ®×nh quý téc vµ ®Ó thê cóng ë c¸c ®Òn,
chïa [3] [5]. Thanh long thùc sù ®−îc trång réng r·i vµ ph¸t triÓn thµnh hµng
ho¸ tõ n¨m 1989 - 1990 trë l¹i ®©y, tõ khi qu¶ thanh long ®−îc xuÊt khÈu
sang c¸c n−íc nh− NhËt B¶n, Hång K«ng, Trung Quèc, Singapore vµ Ch©u
¢u.
C©y thanh long lµ mét trong nh÷ng c©y ¨n qu¶ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh
tÕ cao ë nh÷ng n¬i kh«ng chñ ®éng n−íc cña c¸c tØnh phÝa nam vµ phï hîp
víi ph−¬ng thøc canh t¸c kinh tÕ hé gia ®×nh nh− hiÖn nay. C©y thanh long
sau trång mét n¨m ®· b¾t ®Çu cho qu¶, thêi gian cho qu¶ kÐo dµi tõ 6 - 7
th¸ng trong n¨m vµ chia ra thµnh nhiÒu ®ît qu¶, tr¸nh ®−îc hiÖn t−îng qu¶ bÞ
Õ ®äng trong mïa vô. Qu¶ thanh long cã gi¸ trÞ dinh d−ìng rÊt cao vµ kh¸c
h¼n víi thµnh phÇn dinh d−ìng cña c¸c lo¹i qña kh¸c. Hµm l−îng dinh d−ìng
cã trong 100gr thÞt qu¶ thanh long ruét tr¾ng lµ tæng hµm l−îng chÊt r¾n hoµ
tan: 13%; ®−êng khö: 6,1g; ®−êng tæng sè: 11,5g; acid h÷u c¬: 0,13g; protein:
0,53g; K20: 212,2mg; P205: 8,7mg; Ca: 134,5mg; Mg: 60,4mg; Vitamin C:
9,4mg vµ chÊt x¬ lµ 0,71g (Nguån bé m«m sinh lÝ sinh ho¸ - Tr−êng §¹i häc
N«ng L©m thµnh phè Hå ChÝ Minh,1995) [11].
Gièng thanh long ruét ®á ®−îc ViÖn Nghiªn cøu N«ng nghiÖp §µi
Loan t¹o ra b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh, gi÷a gièng thanh long ruét tr¾ng
1
vµ mét gièng thanh long cña Mªhic«. KÓ tõ khi gièng nµy ®−îc ra ®êi, nã ®·
thay thÕ dÇn gièng thanh long ruét tr¾ng vµ hiÖn t¹i ë §µi Loan gièng thanh
long ruét tr¾ng cßn trång kh«ng ®¸ng kÓ. Gièng thanh long ruét ®á ®−îc mét
sè chuyªn gia n«ng nghiÖp §µi Loan ®−a sang trång ë ®¶o H¶i Nam - Trung
Quèc tõ n¨m 1996 - 1997 vµ gièng nµy ®ang ®−îc ph¸t triÓn rÊt tèt ë mét sè
trang tr¹i liªn doanh gi÷a Trung Quèc - §µi Loan t¹i ®¶o H¶i Nam. §Æc ®iÓm
cña gièng nµy lµ cho qu¶ cã h×nh thøc còng nh− chÊt l−îng h¬n h¼n qu¶ thanh
long ruét tr¾ng. Qu¶ khi thu ho¹ch cã khèi l−îng tõ 300 - 400g, vá mµu ®á vµ
thÞt qu¶ mµu ®á thÉm. ThÞt qu¶ ¨n ngät trung b×nh ®¹t 18 - 20% tæng chÊt r¾n
hoµ tan, kh«ng cã vÞ ng¸i. Nhê thÞt qu¶ cã mµu ®á thÉm tù nhiªn, nh÷ng qu¶
kh«ng cã kh¶ n¨ng b¸n ®Ó ¨n t−¬i cã thÓ sö dông lµm nguyªn liÖu chÕ biÕn
r−îu vang ®Ó cho ra lo¹i r−îu cã mµu rÊt hÊp dÉn. Hµm l−îng dinh d−ìng cã
trong 100gr thÞt qu¶ thanh long ruét ®á thuû phÇn: 82,5 - 83g; chÊt bÐo: 0,21 0,61g; Protein: 0,159 - 0.229g; chÊt x¬: 0,7 - 0,9g; Carotene: 0,005 0.012mg; Ca: 6,3 - 8,8mg; P205: 30,2 - 36,1mg; Fe: 0,55 - 0,65mg; Vitamin
C: 8 - 9mg; Vitamin B1: 0,028 - 0,043mg; Vitamin B2: 0,043 - 0,045mg;
Vitamin B3: 0,297 - 0,43mg; tro: 0,28g vµ chÊt kh¸c lµ 0,54 - 0,68g [2] [33].
Vµi n¨m gÇn ®©y gièng nµy kh«ng chØ ph¸t triÓn m¹nh ë ®¶o H¶i Nam
mµ c¶ ë mét sè vïng thuéc tØnh Qu¶ng T©y - Trung Quèc. S¶n phÈm cña
gièng nµy chñ yÕu ®−îc tiªu thô ë thÞ tr−êng B¾c Kinh vµ Hång K«ng. N¨m
2001, gièng thanh long ruét ®á lÇn ®Çu tiªn ®−îc ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶
®−a vÒ trång thö nghiÖm t¹i ViÖn vµ mét sè vïng miÒn B¾c n−íc ta nh− Hµ
T©y, H−ng Yªn, NghÖ an...
Ngoµi t¸c dông ¨n t−¬i, qu¶ thanh long cßn cã gi¸ trÞ cao trong y häc
nh− thÞt qu¶ thanh long cã t¸c dông ch÷a bÖnh thiÕu m¸u, huyÕt ¸p cao vµ
xuÊt huyÕt n·o. ThÞt qu¶ thanh long ruét vµng cã chøa hµm l−îng chÊt captin
2
cao, ng−êi ta chiÕt xuÊt ®Ó lµm thuèc trî tim. Hoa thanh long ®em s¾c lÊy
n−íc uèng ch÷a bÖnh ho. Vá qu¶ ®−îc chiÕt xuÊt lÊy mµu ®á tù nhiªn dïng
trong chÕ biÕn c«ng nghiÖp thùc phÈm [20]. Th©n cµnh thanh long ch÷a bÖnh
thÇn kinh to¹ vµ cã thÓ lµ nguån thøc ¨n cho gia sóc ë nh÷ng n¬i kh« h¹n, cá
kh«ng thÓ mäc ®−îc. Qu¶ thanh long ¨n vÞ ngät m¸t, nªn rÊt hÊp dÉn thÞ hiÕu
ng−êi ViÖt Nam còng nh− ng−êi n−íc ngoµi. Ngoµi viÖc dïng ®Ó ¨n t−¬i, thÞt
qu¶ cßn sö dông ®Ó chÕ biÕn. ë Malaysia, hä dïng thÞt qu¶ ®Ó trén salad, lµm
xir«, r−îu, n−íc qu¶, møt. Hoa thanh long ®Ó nÊu sóp, −íp chÌ.
Thanh long lµ mét lo¹i c©y rÊt dÔ trång, cã thÓ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn
trªn mäi lo¹i ®Êt nh−ng ®Ó gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm,
ngoµi viÖc më réng diÖn tÝch th× vÊn ®Ò t¨ng c−êng vÒ gièng, biÖn ph¸p kÜ
thuËt lµ v« cïng quan träng. ë ViÖt Nam, c©y thanh long ph¸t triÓn m¹nh ë
c¸c tØnh phÝa nam víi diÖn tÝch trång thanh long hiÖn nay lªn tíi 5.000 ha víi
s¶n l−îng 125. 000 tÊn. Tuy nhiªn ë miÒn B¾c n−íc ta, c©y thanh long ruét
tr¾ng ®−îc trång r¶i r¸c tõ l©u nh−ng ch−a ®−îc chó träng do n¨ng suÊt, chÊt
l−îng thÊp. V× vËy, viÖc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè
gièng thanh long lµ ®Ó ®−a c©y thanh long vµo c¬ cÊu gièng c©y trång ë miÒn
B¾c. XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò trªn, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn
cøu kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng thanh long vµ biÖn
ph¸p kÜ thuËt t¨ng n¨ng suÊt, phÈm chÊt gièng thanh long ruét ®á trång ë Gia
L©m - Hµ Néi”.
1. 2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu
1. 2.1. Môc ®Ých
1. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng thanh long
nh»m tuyÓn chän gièng thanh long cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt trång s¶n
xuÊt ë miÒn B¾c - ViÖt Nam.
3
2. Th¨m dß ¶nh h−ëng cña mét sè biÖn ph¸p kÜ thuËt lµm t¨ng n¨ng suÊt,
chÊt l−îng gièng thanh long ruét ®á trång trong ®iÒu kiÖn Gia L©m - Hµ Néi.
1. 2. 2. Yªu cÇu
1. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña mét sè gièng thanh long
trång trong ®iÒu kiÖn Gia L©m - Hµ Néi.
2. §¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña mét sè liÒu l−îng ph©n kaliclorua, ph©n bãn l¸
vµ thêi gian c¾t tØa ®Õn n¨ng suÊt, phÈm chÊt gièng thanh long ruét ®á trång ë
Gia L©m - Hµ Néi.
1.2.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
- ý nghÜa khoa häc
Cho phÐp kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trång trät c©y thanh long ë
®iÒu kiÖn cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ miÒn B¾c - ViÖt Nam.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¬ së cho c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu
tiÕp theo ®Ó chän läc vµ x©y dùng quy tr×nh kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng
suÊt thanh long ë ®iÒu kiÖn miÒn B¾c n−íc ta.
§Ò tµi ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vai trß cña c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt nh»m æn
®Þnh vµ t¨ng n¨ng suÊt c©y thanh long ë miÒn B¾c - ViÖt Nam.
- ý nghÜa thùc tiÔn
Nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc cña ®Ò tµi nghiªn cøu sÏ gãp phÇn bæ sung
hoµn thiÖn quy tr×nh th©m canh thanh long cho vïng Gia L©m - Hµ Néi vµ cã
thÓ ®−îc ¸p dông më réng cho tÊt c¶ c¸c vïng trång thanh long ë miÒn B¾c ViÖt Nam.
4
phÇn 2
tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu
2.1. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi
ViÖc x©y dùng vïng trång thanh long ph¶i phï hîp vÒ ®iÒu kiÖn khÝ
hËu thêi tiÕt, ®Êt ®ai, gièng vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång trät. Tuy vËy, víi
c¸c yÕu tè trªn th× yÕu tè gièng vµ biÖn ph¸p kü thuËt lµ nh÷ng yÕu tè cÇn
thiÕt, ®ang thiÕu nhÊt.
Thanh long trång ë miÒn B¾c - ViÖt Nam ra hoa tèt nh−ng tû lÖ ®Ëu qu¶
kh«ng cao dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy ®−îc nhiÒu
t¸c gi¶ trong mét sè tµi liÖu cho r»ng: c¸c gièng hiÖn trång cã Ýt hoa vµ mïa
ra hoa trïng víi mïa m−a nªn sù thô phÊn, thô tinh bÞ h¹n chÕ. V× vËy, cÇn
thiÕt ph¶i cã gièng thanh long thÝch øng víi ®iÒu kiÖn nµy ®Ó kh¾c phôc ®−îc
h¹n chÕ trªn. Tuy nhiªn, thanh long ra hoa trong ®iÒu kiÖn ngµy dµi, v× thÕ
ph¶i nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt thóc ®Èy cho c©y ra hoa t¹i thêi ®iÓm
thÝch hîp.
Ngoµi n¨ng suÊt kh«ng cao, khèi l−îng qu¶ cña thanh long còng lµ vÊn
®Ò cÇn chó ý khi trång trät trong ®iÒu kiÖn vïng sinh th¸i Gia L©m - Hµ Néi.
Nh÷ng h¹n chÕ nµy, cã thÓ do chÕ ®é ch¨m sãc, viÖc bæ sung dinh d−ìng cho
c©y ch−a hîp lý. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ó x©y dùng quy
tr×nh ch¨m sãc hîp lý cho c©y thanh long trång t¹i miÒn B¾c - ViÖt Nam.
2.2. Tæng quan nghiªn cøu vÒ thanh long
2.2.1. Nguån gèc ph©n bè vµ ph©n lo¹i
C©y Thanh long cã tªn khoa häc lµ Hylocereus undatus (Haw) Britt &
Rose (Ph¹m Hoµng Hé 1968, 1970, Vò V¨n Chuyªn 1977, Vâ V¨n Chi vµ
D−¬ng §øc TiÕn 1978) [3]. C©y thanh long ngoµi tªn phæ th«ng lµ dragon
fruit cßn cã tªn nh− Pitahaya, Strawberry bear (Ph¹m Hoµng Hé 1970,
5
Barbeau 1990) [31]. Thanh long thuéc hä Cactaceae (X−¬ng rång) bé
Cactales líp Dicotyledonac (Song tö diÖp), ngµnh Angiospermae (Hét kÝn).
Hä X−¬ng rång cã tõ 50 ®Õn 200 gièng vµ h¬n 2.000 loµi (MascrÐ vµ
Deysson 1967, Ph¹m Hoµng Hé 1968, Vò V¨n Chuyªn 1977, Tr−¬ng ThÞ
§Ñp 1999) [3].
Theo Vâ H÷u Tho¹i vµ NguyÔn Minh Ch©u [13] cho thÊy: hä x−¬ng
rång gåm cã 220 gièng vµ trªn 1.500 loµi, ph©n bè tõ vÜ tuyÕn 360 B¾c ®Õn 450
Nam; chñ yÕu lµ c¸c vïng nãng vµ kh« cña ch©u Mü nh− ë vïng sa m¹c
Mªhic«. Mét sè loµi ë vïng nhiÖt ®íi ch©u Phi, Madagasca, X©y-lan...[3]. Cã
kho¶ng 20 loµi trong hä x−¬ng rång, ®−îc trång lÊy qu¶ vµ cã mét sè chi
quan träng nh− Hylocerus, Opuntia, Stenocereus, Cereus, Selenicereus. Trong
loµi Opuntia. ficus - Indica (L) cã gièng Stenocereus ®−îc trång trong vïng
B¾c kh« h¹n ë miÒn Trung vµ miÒn Nam - Mªhic«. Loµi Cereus. peruvianus
(L) Miller ®· ®−îc biÕt ®Õn nh− lµ c©y c¶nh trong vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt
®íi, gÇn ®©y ®−îc trång ë israel vµ miÒn Nam - California ®Ó lÊy qu¶ (Nerd at
al 1994) [31]. Theo Mazrahi 1996 [29], loµi Selenicereus ®−îc trång víi diÖn
tÝch lín ë Colombia vµ loµi Hylocereus undatus trång ë ViÖt Nam víi quy m«
lín.
C¸c c©y thuéc hä Cactaceae cã l¸ gi¶m vµ cã thÓ kh«ng cã l¸ ë c©y
tr−ëng thµnh, hoÆc chØ tån t¹i d¹ng vÈy thËm chÝ l¸ biÕn ®æi thµnh gai (Backer
& cs 1963, Deyson 1965, Fletcher, RJ 1997, MascrÐ vµ Deysson 1967, Vò
V¨n Chuyªn 1977, Tr−¬ng ThÞ §Ñp 1999) [3] [26]. C©y thanh long cã kiÓu
®ång ho¸ theo chu tr×nh CAM cña hä Tr−êng sinh (CAM: CRassulacean Acid
Metabolism) (Laval & cs 1979, Ting 1985, Tr−¬ng ThÞ §Ñp 1999) [3].
Theo Vâ H÷u Tho¹i 1999 [14] cho r»ng mét sè c©y lÊy qu¶ thuéc hä
x−¬ng rång nh− sau:
6
B¶ng 2.1: Ph©n lo¹i mét sè c©y lÊy qu¶ thuéc hä x−¬ng rång.
Chi/Loµi
Tªn th−êng gäi
§Æc tÝnh thùc vËt
§Æc ®iÓm qu¶
1. Opuntia
O.ficus-indica (L) Tuna, prickly or Th©n ph¼ng cã Qu¶ nÆng 100-200g, h×nh bÇu
Miller
cactus pear
nhiÒu ®o¹n khóc dôc. Mµu s¾c vá vµ thÞt qu¶
kh−ûu, d¹ng bôi
thay ®æi rÊt kh¸c nhau tõ
xanh, vµng ®Õn ®á. Vá qu¶ cã
nhiÒu l«ng
O. amylaea Tenore Tuna, prickly or Th©n ph¼ng cã Qu¶ nÆng 100-200g, h×nh bÇu
cactus pear
nhiÒu ®o¹n khóc dôc. Mµu s¾c vá vµ thÞt qu¶
kh−ûu, d¹ng bôi. thay ®æi rÊt kh¸c nhau tõ
Th©n cã nhiÒu gai xanh, vµng ®Õn ®á. Vá qu¶ cã
nhiÒu l«ng.
2. Stenocereus
S.griseus (Howarth) Pitaya de Mayo
Th©n th¼ng ®øng Qu¶ h×nh cÇu träng l−îng
Buxbaum
mäc bôi hoÆc 100-200g, vá cã nhiÒu gai,
d¹ng c©y nhá
thÞt qu¶ mµu vµng ®Õn ®á.
S.queretaroensis
Pitaya
de Th©n th¼ng ®øng Qu¶ h×nh cÇu träng l−îng
(Weber) Busbaum
Quertaro
mäc bôi hoÆc 100-200g, vá cã nhiÒu gai,
d¹ng c©y nhá
thÞt qu¶ mµu tr¾ng, vµng, ®á
tÝa ®Õn ®á thÉm.
S.stellatus
Pitaya de Augusto Th©n th¼ng ®øng Qu¶ h×nh cÇu träng l−îng
(Pfeiffier)
mäc bôi hoÆc 100-200g, vá cã nhiÒu gai,
Riccobobo
d¹ng c©y nhá
thÞt qu¶ mµu ®á.
3. Ceureus
C.Peruvianus (L) Pitaya,
apple Th©n th¼ng ®øng Qu¶ bÇu dôc nÆng 200-300g.
Miller
cactus
mäc bôi hoÆc Vá máng, mµu vµng, tÝm ®Õn
d¹ng c©y nhá
mµu ®á. ThÞt mµu tr¾ng.
4. Hylocereus
H.costaricensis
Pitaya,
apple Th©n m¶nh, h×nh Qu¶ h×nh cÇu, 300-600g, vá
(Weber) Britton & cactus
tam gi¸c, d¹ng bß mµu ®á sÉm cã nhiÒu vÈy lín,
Rose
thÞt qu¶ mµu ®á tÝm.
H.
polyhizus Pitaya, Pitahaya
Th©n m¶nh, h×nh Qu¶ h×nh cÇu, 300-600g, vá
(Weber) Britton &
tam gi¸c, d¹ng bß mµu ®á sÉm cã nhiÒu vÈy lín,
Rose
thÞt qu¶ mµu ®á.
H.
undatus Pitaya (Pitahaya) Th©n m¶nh, h×nh Qu¶ h×nh cÇu nÆng 300-600g,
(Haworth) Britton roja, red pitaya
tam gi¸c, d¹ng bß vá mµu ®á sÉm cã nhiÒu vÈy
lín, thÞt qu¶ mµu tr¾ng.
& Rose
7
2.2.2. Mét sè nghiªn cøu vÒ gièng vµ chän t¹o gièng thanh long
* Mét sè nghiªn cøu vÒ gièng
ë australia cã 3 gièng chÝnh ®ã lµ gièng vá ®á ruét tr¾ng, gièng vá ®á
ruét ®á vµ gièng vá vµng ruét tr¾ng [26].
Gièng vá ®á ruét tr¾ng (Hylocerus undatus Britt & Rose) lµ gièng
thuéc hä x−¬ng rång, cã nguån gèc tõ rõng nhiÖt ®íi Èm cña miÒn Trung vµ
miÒn B¾c Nam MÜ. Tr−íc ®©y, c©y thanh long ®−îc coi lµ hoang d¹i, sö dông
nh− c©y c¶nh v× cã nhiÒu hoa víi kÝch th−íc lín, cã mïi th¬m vµ në vµo ban
®ªm. HiÖn nay gièng nµy rÊt ®−îc −a chuéng trªn toµn thÕ giíi ®Æc biÖt ë
israel, ViÖt Nam, australia... Bëi v×, qu¶ thanh long ¨n rÊt hÊp dÉn, cã mïi vÞ
kh¸c biÖt so víi c¸c lo¹i qu¶ kh¸c. Gièng nµy cã th©n h×nh tam gi¸c, Ýt gai
th−êng cho qu¶ rÊt to, nÆng kho¶ng 1kg thËm chÝ cßn cao h¬n. Vá qu¶ cã
mµu ®á s¸ng rÊt ®Ñp, thÞt qu¶ mµu tr¾ng ®ôc cã nhiÒu h¹t nhá mµu ®en. Thêi
gian tõ khi në hoa ®Õn thu ho¹ch kho¶ng 30 ngµy.
Gièng vá ®á ruét ®á (Hylocerus polyrhizus): gièng nµy cã th©n 3 - 4
c¸nh dÑp, nhiÒu gai, qu¶ nhá h¬n gièng vá ®á ruét tr¾ng th−êng d−íi 1kg. Vá
mµu ®á thÉm, thÞt qu¶ mµu ®á thÉm vµ nhiÒu h¹t nhá mµu ®en.
Gièng vá vµng ruét tr¾ng (Selenicereus megalanthus): th©n c©y gÇy h¬n
th©n c©y cña hai gièng trªn, cã nhiÒu gai nh−ng gai to vµ ng¾n. Qu¶ nhá
th−êng chØ 200 - 300g/qu¶, vá qu¶ mµu vµng cã nhiÒu gai. ThÞt qu¶ mµu tr¾ng
trong, rÊt nhiÒu h¹t mµu ®en. Qu¶ cã chøa hµm l−îng ®−êng rÊt cao [26] [30].
* Mét sè nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng
Theo Weiss 1994, trong cïng mét loµi Hylocerus spp, loµi Hylocerus
undatus tù thô phÊn kÐm nh−ng thô phÊn chÐo víi c¸c loµi kh¸c ®¹t tû lÖ ®Ëu
qu¶ cao. Vµ «ng ghi nhËn r»ng, bao phÊn ë thanh long thµnh thôc tr−íc khi
hoa në vµ nhuþ nhËn h¹t phÊn ngay ®ã. Theo NguyÔn Minh TrÝ, Bïi ThÞ Mü
8
Hång, NguyÔn TrÞnh NhÊt H»ng [17], thanh long ruét ®á ®−îc thô phÊn bæ
sung víi nguån phÊn hoa tõ c¸c gièng/dßng thanh long Chî G¹o vµ B×nh
ThuËn ®Òu lµm t¨ng n¨ng suÊt, phÈm chÊt qu¶ thanh long. §Æc biÖt, khèi
l−îng qu¶ trªn 350g/qu¶ ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ, t¨ng ®é dÇy vá qu¶, mµu s¾c vá
qu¶ ®ång ®Òu h¬n gièng ruét ®á ®Ó thô phÊn tù nhiªn vµ ruét ®á ®−îc thô
phÊn víi ruét ®á.
TrÇn Thi Oanh YÕn, TrÇn Kim C−¬ng vµ Ph¹m Ngäc LiÔu (2001 2002), b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ c¸c con lai cña hai tæ hîp lai thuËn nghÞch thanh
long B×nh ThuËn vµ thanh long ruét ®á, thu ®−îc 188 con lai trong ®ã cã 18
con lai cã ®Æc tÝnh tèt: c©y sinh tr−ëng khoÎ, khèi l−îng qu¶ lín, vá qu¶ bãng
®Ñp vµ kh«ng mÉn c¶m víi c¸c bÖnh nguy hiÓm. Nh÷ng con lai ®ã lµ: TLL15, TLL 1-11, TLL 1-28, TLL 1-35, TLL 1-50, TLL 1-61, TLL 1-80, TLL1-86
thuéc tæ hîp lai thanh long ruét ®á víi thanh long B×nh ThuËn vµ TLL 2-12,
TLL 2-22, TLL 2-23, TLL 2-39, TLL 2-66, TLL 2-76, TLL 2-80, TLL 2-93,
TLL 2-95 thuéc tæ hîp lai thanh long B×nh ThuËn víi thanh long ruét ®á [23].
Qua qu¸ tr×nh kh¶o nghiÖm gièng cña TrÇn ThÞ Oanh YÕn vµ ctv (2001
- 2002), cho kÕt qu¶ lµ hai dßng thanh long B×nh ThuËn vµ Chî G¹o cho n¨ng
suÊt cao h¬n hai gièng thanh long vá vµng ruét tr¾ng vµ gièng thanh long ruét
®á ë ®iÒu kiÖn thô phÊn tù nhiªn [22].
2.2.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô thanh long
S¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ xuÊt khÈu ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m kh«ng chØ ®èi
víi c¸c nhµ chuyªn m«n, mµ c¶ ®èi víi ng−êi d©n. Thanh long ë miÒn Nam,
®ang cã mÆt ë nhiÒu thÞ tr−êng trªn thÕ giíi vµ cã ë hÇu hÕt c¸c vïng trong c¶
n−íc. Riªng tØnh B×nh ThuËn, thu ®−îc kim ng¹ch xuÊt khÈu gÇn 9 triÖu USD
tõ thanh long víi l−îng xuÊt khÈu 25.000 tÊn. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy ch−a thùc
sù ph¸t huy hÕt thÕ m¹nh cña c©y trång, v× s¶n l−îng thanh long mçi n¨m ë
9
B×nh ThuËn lªn tíi 95.000 tÊn do cßn nhiÒu mÆt h¹n chÕ nh− chÊt l−îng s¶n
phÈm ch−a ®−îc an toµn, s¶n phÈm ch−a ®−îc ®ång ®Òu...
Theo ®¸nh gi¸ cña trung t©m th«ng tin (Bé Th−¬ng m¹i), thanh long ë
tØnh B×nh ThuËn ®øng ®Çu c¶ n−íc vÒ n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng. Trong 10 n¨m
gÇn ®©y, s¶n l−îng thanh long ë ®©y t¨ng b×nh qu©n 33 - 38%/n¨m. Riªng
2003, s¶n l−îng ®¹t 87.000 tÊn trong ®ã l−îng qu¶ ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu
®¹t tõ 40 - 50%. TØnh B×nh ThuËn ®· cã qui ho¹ch ph¸t triÓn thanh long ®Õn
n¨m 2010 víi diÖn tÝch 11.000ha, ®¹t s¶n l−îng 250.000 tÊn [13].
B¶ng 2.1: DiÖn tÝch vµ s¶n l−îng qu¶ thanh long trªn c¶ n−íc [34].
N¨m
DiÖn tÝch(ha)
S¶n l−îng (tÊn)
1991
300
5.000
1992
620
7.000
1993
800
12.000
1994
1.200
12.600
1995
1.300
14.000
1996
1.321
15.120
1997
1.978
17.509
1998
2.236
20.589
1999
2.772
33.367
2000
3.223
43.548
2001
4.485
57.744
2002
4.773
65.102
10
MÆc dï, thanh long ë miÒn Nam ph¸t triÓn rÊt m¹nh nh−ng ë miÒn B¾c
- ViÖt Nam, viÖc trång c©y thanh long ch−a thùc sù thu hót ng−êi d©n do n¨ng
suÊt thÊp, ch−a cã bé gièng phï hîp...
2.2.4. Yªu cÇu vÒ sinh th¸i cña c©y thanh long
* NhiÖt ®é
C©y thanh long cã nguån gèc ë vïng sa m¹c Mªhic« vµ C«l«mbia, lµ
c©y nhiÖt ®íi kh«. NhiÖt ®é thÝch hîp cho thanh long sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn
lµ 14 - 260C vµ tèi ®a 38 - 400C [14] [25]. Trong ®iÒu kiÖn cã s−¬ng gi¸ nhÑ,
víi thêi gian ng¾n sÏ g©y thiÖt h¹i nhÑ cho thanh long.
* ¸nh s¸ng
C©y thanh long chÞu ¶nh h−ëng cña quang chu k×, ra hoa trong ®iÒu
kiÖn ngµy dµi; sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng n¬i cã ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ [3]
[11] [33]. V× thÕ, khi th©n c©y bÞ che n¾ng, c©y sÏ bÞ yÕu vµ chËm ra qu¶. Tuy
nhiªn, nÕu c−êng ®é ¸nh s¸ng qu¸ m¹nh, nhiÖt ®é cao sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng
sinh tr−ëng cña thanh long.
* N−íc
Thanh long cã tÝnh chèng chÞu cao víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng
thuËn lîi nh− chÞu h¹n tèt. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng chÞu óng cña c©y kh«ng cao.
Do vËy, ®Ó c©y thanh long ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao cÇn ph¶i cung cÊp
n−íc ®Çy ®ñ, nhÊt lµ trong thêi k× ph©n ho¸ mÇm hoa, ra hoa vµ ®Ëu qu¶. Nhu
cÇu vÒ l−îng m−a cho c©y lµ 800 - 2000 mm/n¨m (NguyÔn V¨n KÕ, 1998)
[11], 500 - 1.500mm/n¨m [33] ph©n bè ®Òu trong n¨m, nÕu l−îng m−a qu¸
cao sÏ dÉn tíi hiÖn t−îng rông hoa vµ thèi qu¶.
* §Êt ®ai
Thanh long trång ®−îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt tõ ®Êt kh« c»n, ®Êt c¸t, ®Êt
x¸m b¹c mµu, ®Êt phÌn ®Õn ®Êt thÞt, thÞt pha sÐt [11]. Tuy nhiªn, ®Ó trång
thanh long ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®Êt ph¶i t¬i xèp, th«ng tho¸ng, tho¸t n−íc tèt ®Æc
11
biÖt ë ®Êt cã chøa 30 - 40% c¸t [26] [33]. Yªu cÇu ®Êt cã pH tõ 6,5 - 7,5, hµm
l−îng h÷u c¬ cao, kh«ng bÞ nhiÔm mÆn.
2.2.5. Mét sè ®Æc ®iÓm thùc vËt häc cña c©y thanh long
* RÔ c©y
Thanh long cã hai lo¹i rÔ, ®ã lµ rÔ ®Þa sinh vµ rÔ khÝ sinh. RÔ ®Þa sinh
ph¸t triÓn tõ phÇn lâi ë gèc hom. Sau khi ®Æt hom tõ 10 - 20 ngµy, tõ gèc hom
®ã xuÊt hiÖn c¸c rÔ t¬ mµu vµng nh¹t. Sè l−îng vµ kÝch th−íc rÔ t¨ng dÇn theo
tuæi c©y. Nh÷ng rÔ lín ®¹t ®−êng kÝnh tõ 1 - 2cm. RÔ ®Þa sinh cã nhiÖm vô
b¸m vµo ®Êt vµ hót c¸c chÊt dinh d−ìng nu«i c©y. RÔ nµy ph©n bè chñ yÕu ë
tÇng ®Êt mÆt, kho¶ng 30cm trë lªn. RÔ khÝ sinh mäc däc theo th©n c©y. PhÇn
rÔ trªn kh«ng b¸m vµo c¸c chç hæng, chç trèng cña cho¸i ®Ó gióp c©y leo lªn
®Ønh cho¸i vµ còng lµm mét phÇn nhiÖm vô hót dinh d−ìng ®Ó nu«i c©y [30].
V× vËy, viÖc phun ph©n bãn lªn th©n c©y, c©y kh«ng chØ hÊp thô chÊt dinh
d−ìng qua c¸c lç khÝ khæng mµ hót bëi c¸c l«ng hót ë rÔ khÝ sinh. Nh÷ng rÔ
khÝ sinh n»m gÇn ®Êt sÏ ®i dÇn xuèng ®Êt. Kh¶ n¨ng ra rÔ cña thanh long rÊt
cao, do mét yÕu tè nµo ®ã mµ ®o¹n gèc (c¶ nhu m« vµ lâi) bÞ mÊt ®i mµ ®o¹n
phÝa trªn vÉn ra rÔ vµ hót chÊt dinh d−ìng tiÕp tôc nu«i c©y.
* Th©n, cµnh
Thanh long lµ lo¹i c©y leo nöa phô sinh - lóc ®Çu mäc rÔ d−íi ®Êt sau
®ã t¹o ra nhiÒu rÔ bÊt ®Þnh b¸m lªn mét vËt n−¬ng tùa nµo ®ã nh− bê t−êng,
trô, th©n c©y kh¸c [3]...
Th©n, cµnh thanh long −a n¾ng, th©n mËp th−êng cã 3 c¸nh dÑp hiÕm
khi cã 4 c¸nh, mµu xanh lôc (NguyÔn V¨n KÕ 1998) [11]. ë mét sè chi kh¸c,
th©n cã 3 - 5 c¸nh, th¾t khóc tõng ®o¹n lµ ®iÓm giíi h¹n cña nh÷ng ®ît sinh
tr−ëng. Th©n bß rÊt dµi thËm chÝ tíi 5 - 7m, ®−êng kÝnh 3 - 7cm. Th©n kh«ng
cã l¸, l¸ ®· bÞ tiªu gi¶m [11] [26] [30]. Theo NguyÔn V¨n KÕ (1998) [11],
chiÒu dµi trung b×nh cña cµnh thanh long ë c©y 3 - 5 tuæi lµ 1,0 ®Õn 1,1m.
12
Trªn mçi cµnh cã nhiÒu thuú, t¹i thuú cã nhiÒu l«ng mÞn, ng¾n vµ cã 2 - 5 gai
nhá dµi 2 - 4mm (Barbeau 1990, Tr−¬ng ThÞ §Ñp 1999) [3]. C¸c thuú xuÊt
hiÖn ®Òu trªn 3 c¸nh cña th©n xÕp däc theo mét ®−êng xo¾n èc. Thuú lµ vÞ trÝ
bÞ tiªu gi¶m ®−îc gäi lµ m¾t vµ còng lµ n¬i nô hoa xuÊt hiÖn. B×a mçi c¸nh cã
®−êng viÒn mµu vµng n©u nèi liÒn c¸c m¾t víi nhau. TiÕt diÖn ngang cho thÊy
cã hai phÇn: bªn ngoµi lµ nhu m« chøa diÖp lôc, bªn trong lµ lâi cøng h×nh
trô.
* Hoa
Thanh long cã duy nhÊt mét lo¹i hoa ®ã lµ hoa l−ìng tÝnh rÊt to, chiÒu
dµi kho¶ng 25 - 35cm [3] [11] [30], chiÒu réng 22,5cm [30]. Hoa mµu vµng
s¸ng, mäc ®¬n ®éc trªn th©n c©y, nhiÒu l¸ ®µi vµ c¸nh hoa dÝnh nhau thµnh
èng, nhiÒu chØ nhÞ vµ mét vßi nhuþ. C¸c l¸ ®µi h×nh vÈy dµi, mµu xanh xÕp
kiÓu xo¾n èc. C¸c c¸nh hoa cã mµu tr¾ng ngµ, máng manh xÕp nèi tiÕp l¸ ®µi.
C¸c chØ nhÞ xÕp xo¾n èc trªn èng bao hoa. ë bÇu no·n h¹, vßi nhuþ dµi h¬n
chØ nhÞ, vßi nhuþ dµi kho¶ng 18 - 24cm, ®−êng kÝnh 5 - 8mm. TËn cïng lµ
nuèm nhuþ, chia lµm nhiÒu nh¸nh.
Hoa në vµo ban ®ªm, th−êng në tËp trung tõ 20 - 23 giê. Hoa në ®ång
lo¹t trong v−ên vµ s¸ng h«m sau th× hoa hÐo dÇn. Sè ®ît hoa xuÊt hiÖn trong
n¨m tuú thuéc vµo tõng gièng, tõng vïng. Theo t¸c gi¶ NguyÔn V¨n KÕ 1998
[11], hµng n¨m cã kho¶ng 4 - 6 ®ît ®èi víi gièng thanh long ruét tr¾ng trång
t¹i miÒn Nam - ViÖt Nam. Gièng thanh long ruét ®á trång t¹i ®¶o H¶i Nam Trung Quèc, cã 13 - 15 ®ît hoa trong n¨m [2]. Mçi ®ît hoa chØ kÐo dµi 2 - 3
ngµy. Hoa xuÊt hiÖn sím nhÊt vµo cuèi th¸ng 3 kÕt thóc vµo kho¶ng th¸ng 10,
në ré tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9. Theo Tr−¬ng ThÞ §Ñp 1999 [3], sù në hoa cña
thanh long theo chu kú sau: tÊt c¶ c¸c hoa trong cïng mét c©y vµ tÊt c¶ c¸c
c©y trong cïng mét dßng tiÕn triÓn cïng mét thêi gian theo ba pha ®ã lµ:
XuÊt nô tíi në hoa: 15 - 16 ngµy
13
Në hoa: 3 - 5 ngµy
Në hoa ®Õn khi qu¶ chÝn: 30 - 35 ngµy
Sù në hoa võa kÕt thóc, ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nô hoa míi cña chu kú tiÕp
theo. V× vËy, cã thÓ thÊy trªn mét c©y ë cïng mét thêi ®iÓm cã c¶ nô hoa,
nh÷ng qu¶ non vµ nh÷ng qu¶ gÇn chÝn. Do ®ã, ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, chÊt l−îng
qu¶ thanh long cÇn chó träng ®Õn kü thuËt bãn ph©n cho c©y trong thêi kú c©y
cho qu¶.
Sù në hoa phô thuéc vµo hiÖn t−îng quang chu kú, viÖc t−íi n−íc cho
c©y trong suèt mïa kh« kh«ng ph©n ho¸ mÇm hoa, ngo¹i trõ nÕu gÇn ®Õn thêi
kú ra hoa chÝnh vô (Barbeau 1990) [3]. §ît nô ®Çu tiªn rông 30 - 40%, sau ®ã
tû lÖ nµy gi¶m dÇn khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi [3] [11]. C©y thanh long ruét
tr¾ng 3 tuæi cã kho¶ng 94 - 95 hoa/trô trong n¨m (NguyÔn V¨n KÕ 1998)
[11]. Hoa thanh long tù thô phÊn nhê giã vµ c«n trïng [2] [5] [26] [27] [33].
* Qu¶
Sau khi hoa thô phÊn, thô tinh sÏ ph¸t triÓn thµnh qu¶. Trong 10 ngµy
®Çu, tèc ®é qu¶ ph¸t triÓn t−¬ng ®èi chËm sau ®ã t¨ng rÊt nhanh vÒ kÝch th−íc
vµ khèi l−îng [10] [11] [20]. V× vËy, cã thÓ phun ph©n bãn l¸ vµo thêi ®iÓm
sau 10 ngµy ®Ëu qu¶ cho hiÖu qu¶ cao. Khi chÝn, qu¶ rÊt to cã mµu ®á tÝa.
Qu¶ cã thÓ h×nh trßn hoÆc h×nh bÇu dôc. Qu¶ th−êng cã chiÒu dµi kho¶ng 12 16cm, ®−êng kÝnh 8 - 13,5cm. Vá qu¶ cã mang nhiÒu vÈy (tai) mµu xanh vµ
cã chiÒu dµi 2 - 5cm. §ã lµ nh÷ng phiÕn ngoµi cïng cña bao hoa. Mçi trô
thanh long ruét ®á trång t¹i ®¶o H¶i Nam - Trung Quèc, cho kho¶ng 30
qu¶/n¨m. Sè l−îng qu¶ trªn c©y tuú thuéc vµo vïng sinh th¸i, kü thuËt ch¨m
sãc. Qu¶ thanh long ruét ®á cã khèi l−îng tõ 400 - 800g, tæng hµm l−îng chÊt
r¾n hoµ tan 18% [2]. Khèi l−îng qu¶ phô thuéc phÇn lín vµo kü thuËt bãn
ph©n, t−íi n−íc. Khèi l−îng trung b×nh lµ 250 - 350g/qu¶ (Barbeau 1990) [3].
ë giai ®o¹n ®Çu vµo ngµy thø 26, tõ khi hoa në ®Õn khi qu¶ thµnh thôc,
khèi l−îng qu¶ t¨ng chñ yÕu lµ do khèi l−îng vá, tû lÖ thÞt qu¶ t¨ng rÊt chËm.
14
Vµo ngµy thø 5 sau khi qu¶ ®Ëu, vá qu¶ chiÕm 92,25% ®Õn khi qu¶ thµnh thôc
tû lÖ vá qu¶ chØ cßn 59,31% ë ngµy thø 26, lóc nµy vá qu¶ thanh long rÊt dÇy,
thÞt qu¶ cã mµu hång tÝm nh¹t. Khi qu¶ chÝn hoµn toµn, thÞt qu¶ chiÕm
kho¶ng 60% ë ngµy thø 28 - 30 sau khi qu¶ ®Ëu. NÕu tiÕp tôc ®Ó qu¶ trªn c©y,
tû lÖ thÞt qu¶ vÉn t¨ng nh−ng dÔ dÉn ®Õn hiÖn t−îng vá qu¶ bÞ nøt vµ vÈy qu¶
bÞ óa vµng rÊt nhanh (Th¸i ThÞ Hoµ, 2002) [10]. Qu¶ thanh long ruét ®á cã
khuynh h−íng chiÒu cao qu¶ t¨ng chËm h¬n so víi ®−êng kÝnh qu¶ [10].
Mµu s¾c cña thÞt qu¶ rÊt ®a d¹ng, cã thÓ mµu tr¾ng trong, tr¾ng ®ôc
hoÆc mµu ®á tuú thuéc vµo gièng. ThÞt qu¶ chøa nhiÒu h¹t nhá mµu ®en gièng
nh− h¹t võng ®en. Mét qu¶ cã kho¶ng 10.500 - 20.000 h¹t [2], h¹t nhá ph©n
bè ®Òu, h¹t mÒm nªn khi ¨n kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng qu¶.
Bªn ngoµi thÞt qu¶ gi¸p víi phÇn vá qu¶ lµ mµng trong suèt do vËy rÊt
dÔ bãc vá (Tr−¬ng ThÞ §Ñp 1999, Vò C«ng HËu 1996) [3] [5].
2.2.6. Mét sè nghiªn cøu vÒ dinh d−ìng cho c©y thanh long
Kh¸c víi mét sè c©y ¨n qu¶ kh¸c, c©y thanh long ra qu¶ tËp trung vµ
sau mçi vô qu¶ c©y bÞ lÊy ®i khèi l−îng s¶n phÈm lín. MÆt kh¸c, c©y thanh
long kh«ng cã l¸, khÝ khæng ®ãng vµo ban ngµy vµ më vµo ban ®ªm nªn
c−êng ®é vµ s¶n phÈm quang hîp ë c©y rÊt thÊp [3]. V× thÕ, viÖc cung cÊp
dinh d−ìng cho c©y lµ v« cïng quan träng. Theo khuyÕn c¸o cña mét sè n«ng
d©n vïng xuÊt xø c©y thanh long ruét ®á, bãn lãt ph©n h÷u c¬ 10 - 20 kg/trô
trong n¨m. Tû lÖ ph©n N - P - K lµ 3: 4: 5 víi l−îng bãn nh− sau [2]:
B¶ng 2.3: L−îng ph©n bãn cho mét trô thanh long ruét ®á trong n¨m.
Tuæi c©y
§¹m urª (g)
L©n supe (g)
Kaliclorua (g)
N¨m thø nhÊt
180
240
300
N¨m thø hai
420
560
700
N¨m thø hai trë ®i
900
1.200
1.500
15
L−îng ph©n trªn dïng trong mét n¨m vµ ®−îc chia lµm 12 lÇn, bãn vµo
th¸ng 3 lµ 1/6 l−îng ph©n trªn + toµn bé l−îng ph©n h÷u c¬. Tõ th¸ng 4 - 11,
mçi th¸ng bãn 1/12 l−îng ph©n trªn.
Tõ th¸ng 12 sau khi thu ho¹ch vµ c¾t tØa, bãn 1/6 tæng l−îng ph©n. Vµo
mïa ®«ng, cÇn bãn t¨ng ph©n kali ®Ó t¨ng c−êng søc chèng h¹n vµ chèng rÐt
cho c©y.
Nh÷ng c©y con míi trång, kh¶ n¨ng hÊp thu dinh d−ìng cña bé rÔ yÕu
h¬n, sau khi bãn ph©n ph¶i t−íi n−íc tr¸nh ¶nh h−ëng ®Õn bé rÔ hoÆc cã thÓ
hoµ ph©n vµo n−íc ®Ó t−íi lµ tèt nhÊt.
ë khu vùc ®¶o Hoa Nam - §µi Loan, hµng n¨m nhiÖt ®é xuèng 60C
kÌm theo m−a phïn, c¸c bé phËn non cña c©y thanh long ruét ®á dÔ bÞ ¶nh
h−ëng xÊu tr−íc khi vµo mïa ®«ng. V× vËy, khi bãn ph©n cÇn chó ý thªm
ph©n kali ®Ó chèng rÐt, chèng h¹n cho c©y.
Cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm vÒ bãn ph©n cho c©y thanh long, theo khuyÕn
c¸o cña Së khoa häc c«ng nghÖ m«i tr−êng tØnh B×nh ThuËn [14] [15] nh−
sau:
Thêi kú 1 - 2 n¨m ®Çu:
Bãn lãt 15 - 20kg ph©n chuång hoai môc, 100g supe l©n cho 1 trô.
Bãn thóc: 100g ure + 100g N - P - K 16 - 16 - 8 vµo c¸c giai ®o¹n 20 30 ngµy sau khi trång, sau ®ã 3 th¸ng bãn mét lÇn. Khi c©y ra hoa, cã thÓ
cung cÊp thªm 50g kaliclorua.
Thêi kú tõ n¨m thø 3 trë ®i: LiÒu l−îng bãn 500g N + 500g P2O5 +
500g K2O t−¬ng øng 1.080g ure + 3.200g supe l©n + 800g kaliclorua. C¸ch
bãn chia lµm 8 lÇn trong n¨m. R¶i ph©n ®Òu trªn bÒ mÆt ®Êt xung quanh trô
thanh long, xíi nhÑ cho ph©n lät xuèng ®Êt hoÆc phñ lªn b»ng mét líp ®Êt
máng. Sau ®ã tñ r¬m hoÆc cá kh« vµ t−íi n−íc cho ph©n tan.
16
LÇn 1 bãn sau khi thu ho¹ch : 100% l©n + toµn bé l−îng ph©n chuång
hoai môc + 200g urª.
LÇn 2 cuèi th¸ng 12: 200g urª + 150g KCl.
LÇn 3 cuèi th¸ng 2: 80g urª + 150g KCl thóc ra hoa.
LÇn 4 cuèi th¸ng 4: 200g urª + 100g KCl.
Tõ lÇn thø 5 ®Õn lÇn thø 8 cø mçi th¸ng bãn mét lÇn, liÒu l−îng bãn lµ
100g urª + 100g KCl.
Ngoµi ra, cã thÓ phun bæ sung thªm c¸c lo¹i ph©n vi l−îng b»ng c¸ch
phun thªm ph©n bãn l¸ vµo 10 ngµy sau khi ®Ëu qu¶ vµ lóc qu¶ ph¸t triÓn
nhanh. Theo t¸c gi¶ NguyÔn V¨n KÕ 1998 [11], ch−a cã mét thÝ nghiÖm nµo
vÒ bãn ph©n cho thanh long trªn c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau. L−îng ph©n bãn thay
®æi tuú thuéc vµo tÝnh chÊt ®Êt, theo tuæi c©y vµ theo s¶n l−îng mµ c©y ®· cho
thu ho¹ch. Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra thu thËp sè liÖu ë c¸c v−ên cã n¨ng suÊt cao
cho thÊy cã hai kiÓu bãn ph©n ®iÓn h×nh [11]:
Bãn theo ®ît: 3 lÇn/n¨m chiÕm 70% sè hé pháng vÊn.
Bãn r¶i ra nhiÒu lÇn trong n¨m chiÕm 30% sè hé cßn l¹i.
Riªng ph©n chuång chØ cÇn bãn mét lÇn sau tØa cµnh, vµo th¸ng 11.
§©y lµ lo¹i ph©n quan träng nhÊt ®èi víi c¸c lo¹i ®Êt thiÕu chÊt h÷u c¬, ®Êt
gi÷ Èm kÐm. Ph©n v« c¬ ®em hoµ tan vµo n−íc ®Ó t−íi, riªng ph©n ®¹m urª cã
thÓ t−íi hoÆc phun lªn c¶ th©n cµnh ®Ó thóc cµnh nhanh leo lªn ®Çu trô. C¸c
n¨m sau r¶i ph©n quanh gèc råi t−íi nhÑ cho ph©n hoµ tan vµ ngÊm xuèng ®Êt.
Giai ®o¹n kiÕn thiÕt c¬ b¶n: chØ kÐo dµi tõ 1 - 2 n¨m. Tæng l−îng ph©n
bãn thóc th−êng ®−îc ¸p dông lµ 300g urª + 200g N - P - K (16 - 16 - 8) cho
1trô bãn trong n¨m vµ ®−îc chia ®Òu ®Ó bãn cho c©y lµm 3 lÇn vµo giai ®o¹n
15 – 20 ngµy, 4 - 5 th¸ng vµ 7 - 8 th¸ng sau khi trång.
Nh− vËy, viÖc chia ph©n bãn lµm nhiÒu lÇn ®· n©ng cao hiÖu suÊt sö
dông ph©n bãn cña c©y vµ tr¸nh ®−îc sù ¶nh h−ëng xÊu ®Õn bé rÔ yÕu ít cña
17
c©y thanh long. Ngoµi ra, bæ sung c¸c ph©n vi l−îng b»ng c¸ch phun hoÆc
t−íi c¸c chÕ phÈm nh− HVP 301, Mymix... Nh− vËy, c©y con sÏ t¨ng tr−ëng
nhanh ë giai ®o¹n ®Çu c©y sÏ sím ra qu¶.
Giai ®o¹n kinh doanh: n¨m thø 3 trë ®i n¨ng suÊt ®· kh¸ æn ®Þnh cÇn
chó träng bãn ph©n kali. §ã lµ mét lo¹i ph©n cÇn thiÕt ®Ó lµm t¨ng chÊt l−îng
qu¶ vµ chèng h¹n, chèng rÐt cho c©y. L−îng ph©n trung b×nh bãn cho mçi trô
nh− sau:
Ph©n chuång 15kg, supe l©n 500g, urª 500g, N - P - K (16 - 16 - 8)
1.500g, Kaliclorua 500g chia lµm 3 lÇn bãn.
LÇn 1 sau khi c¾t tØa vµo th¸ng 10 - 11, gåm toµn bé l−îng ph©n
chuång vµ ph©n l©n + 1/3 l−îng ph©n urª ®Ó thóc c¸c ®ît léc cµnh ®Çu tiªn
xuÊt hiÖn sím vµ nhanh thµnh thôc; lµm c¬ së cho viÖc ra qu¶ vµo vô tíi.
LÇn 2 c¸ch lÇn 1 lµ 40 - 50 ngµy, gåm 1/3 l−îng ph©n urª + 1/5 l−îng
ph©n N - P - K + 1/2 l−îng ph©n kaliclorua ®Ó thóc ®ît cµnh thø 2.
LÇn 3 bãn vµo th¸ng 3, gåm l−îng ph©n urª cßn l¹i + 2/5 l−îng ph©n N
- P - K + l−îng ph©n kaliclorua cßn l¹i nh»m thóc ®ît léc cuèi cïng vµ t¹o
®iÒu kiÖn cho ®ît cµnh thø nhÊt ph©n ho¸ mÇm hoa.
Sau 3 lÇn bãn thóc, bôi c©y thanh long cã 3 - 4 ®ît léc vµ sau ®ã lµ c¸c
®ît nô, c¸c ®ît qu¶ xen kÏ nhau. Th«ng th−êng, ng−êi lµm v−ên quan s¸t sù
ra hoa vµ n¨ng suÊt mµ bãn bæ sung tõng ®ît N - P - K cho hÕt 2/5 l−îng ph©n
cßn l¹i, b»ng c¸ch chia nhá l−îng ph©n nµy ®Ó bãn lµm nhiÒu ®ît trong thêi
gian c©y nu«i qu¶. Ngoµi ra, cßn bæ sung thªm ph©n vi l−îng nh− Bortrac,
KÝch ph¸t tè Thiªn n«ng...
Theo Vò C«ng HËu 1996 [5], ph©n bãn chñ yÕu cho thanh long lµ ph©n
chuång víi l−îng bãn lµ 10 - 20 tÊn/ha tøc lµ kho¶ng 10 - 20kg ph©n chuång
vµ 400 - 500g ph©n N - P - K cho mét trô khi c©y cßn nhá. Khi c©y ®· lín,
18
bãn 1.000 – 2.000g ph©n N - P - K cho mét trô. Trong thêi gian c©y cho qu¶
th× yÕu tè ph©n ®¹m vµ kali cÇn thiÕt nhÊt sau ®ã ®Õn ph©n l©n.
Theo NguyÔn Nh− HiÕn 1998 [7], bãn ph©n ë møc 500g N + 500g P2O5
+ 500g K2O t−¬ng øng 1.080g ure + 3.200g supe l©n + 800g kaliclorua ®·
lµm t¨ng sè l−îng, khèi l−îng qu¶, t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng qu¶ thanh
long. L−îng ph©n bãn nµy ®−îc chia ®Òu cho hai lÇn bãn, vµo th¸ng 3 vµ
th¸ng 10. Bãn ph©n ®¹m ®· n©ng cao sè l−îng qu¶, khèi l−îng qu¶, t¨ng tû lÖ
qu¶ trªn 400g, t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶ thanh long.
2.2.7. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ kü thuËt trång thanh long
* ChuÈn bÞ ®Êt
NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng, ®èi víi vïng ®Êt ®åi nói, ®µo hè víi kÝch th−íc
50 x 100 x 50cm, vïng ®ång b»ng kÝch th−íc hè 50 x 50 x 50cm. Ch«n trô,
lÊp ®Êt ®Õn khi hè s©u kho¶ng 20 - 30cm so víi mÆt ®Êt, bãn lãt ph©n chuång
råi phñ líp ®Êt mÆt lªn trªn. §èi víi vïng ®Êt thÊp ph¶i ®µo m−¬ng, ®é cao
b¨ng ®Êt trång ph¶i cao h¬n mùc n−íc cao nhÊt trong n¨m tõ 20 - 30cm. Sau
®ã ®µo hè trång vµ bãn lãt. ViÖc chuÈn bÞ ®Êt tr−íc khi trång kho¶ng 1 th¸ng
[1] [19] [21].
* ChuÈn bÞ trô
Thanh long kh«ng thÓ thiÕu c©y trô, nªn ph¶i chuÈn bÞ trô tr−íc khi ®Æt
hom gièng. Cã nhiÒu lo¹i trô cã thÓ dïng trô gç, trô xim¨ng...Theo kÕt luËn
cña t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Hïng 1999 [9], thay thÕ ®−îc trô gç b»ng trô bªt«ng
cho viÖc trång míi hoÆc thay thÕ nh÷ng trô gç ë v−ên kinh doanh, kh«ng lµm
¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng qu¶ trong nh÷ng n¨m tíi. Trång trô
tr−íc khi ®Æt hom mét th¸ng, chiÒu cao trô 1,5 - 1,7m, phÇn ch«n xuèng tõ
0,5 - 0,7m ®¶m b¶o trô ph¶i ®øng ch¾c kh«ng bÞ ®æ khi c©y tõ 3 n¨m tuæi trë
®i hoÆc khi cã giã b·o. §−êng kÝnh trô 15 - 20cm. §èi víi trô xim¨ng mçi
c¹nh 12 - 15cm. Trªn ®Çu trô, ®Æt thªm gi¸ ®ì h×nh ch÷ thËp hoÆc ®ãng nÑp
19
hai bªn mÐp trô gióp cµnh thanh long cã chç b¸m trªn ®Çu trô, cµnh dÔ rñ
xuèng.
* C¸ch ®Æt hom
§Æt hom gièng s©u kho¶ng 3 - 5cm lÊp ®Êt nhÑ kh«ng cÇn Ên chÆt. Mçi
trô ®Æt 3 - 4 hom, ®Æt ¸p phÇn ph¼ng cña hom vµo trô. Buéc d©y nhÑ nhµng ®Ó
cè ®Þnh vµo trô tr¸nh giã lay ®æ c©y, khi rÔ ch−a xuèng s©u d−íi ®Êt vµ ch−a
b¸m trô.
* MËt ®é trång
MËt ®é trång kho¶ng 700 - 1.000 trô/ha kho¶ng c¸ch 3m x 3m hoÆc 3m
x 3,5m. Cã thÓ bè trÝ trång xen c¸c lo¹i c©y ng¾n ngµy, nh−ng ph¶i ®¶m b¶o
cho thanh long nhËn ®ñ ¸nh s¸ng.
* Thêi vô trång
Th«ng th−êng, thêi vô trång thanh long vµo th¸ng 10 - 11. Thêi gian
nµy, nguån hom gièng dåi dµo do trïng víi thêi gian tØa cµnh, lîi dông Èm ®é
cuèi mïa m−a, tr¸nh ®−îc ngËp óng. Tuy nhiªn, ®Õn mïa kh« c©y ch−a ®ñ søc
chèng chÞu víi n¾ng h¹n, cÇn ph¶i t−íi vµ gi÷ Èm cho c©y.
* TØa cµnh vµ t¹o t¸n
Môc ®Ých tØa cµnh lµ t¹o bé khung t¸n ®Ñp cho trô thanh long, mÆt kh¸c
lµm h¹n chÕ s©u bÖnh vµ sù c¹nh tranh dinh d−ìng. Sau khi trång 7 - 10 ngµy,
c©y ®· æn ®Þnh vµ b¾t ®Çu ®©m chåi, chän mét chåi khoÎ nhÊt, b¸m chÆt vµo
trô ®Ó l¹i. Sè chåi cßn l¹i cÇn tØa bá. Khi cµnh tõ ®Ønh trô trë lªn cao 30 40cm, tiÕn hµnh uèn cµnh n»m xuèng ®Ønh trô. Nªn uèn vµo lóc tr−a n¾ng, lóc
nµy cµnh mÒm dÔ uèn. Uèn cµnh hµng ngµy ®Õn khi cµnh n»m ngang trªn
®Ønh trô dïng d©y buéc cè ®Þnh. BiÖn ph¸p nµy gióp cµnh mau ra chåi míi.
Khi cµnh ®©m chåi, chØ chän 1- 2 chåi kháe ®Ó l¹i, c¸c chåi kh¸c tØa bá. Trô
cã d¹ng h×nh trßn ®Òu sÏ cho n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh.
20
- Xem thêm -
.PDF 
71 
382 
87 
