Tài liệu Nghiên cứu giải pháp hoàn thiện công tác hỗ trợ tài chính của quỹ bảo vệ môi trường tỉnh thái nguyên

... ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ THU NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HỖ TRỢ TÀI CHÍNH CỦA QUỸ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM THỊ THU NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HỖ TRỢ TÀI CHÍNH CỦA QUỸ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 9 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Lan THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực. Toàn bộ nội dung luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu tương tự nào khác. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2018 Tác giả Phạm Thị Thu ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Nghiên cứu giải pháp hoàn thiện công tác hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên”, tôi nhận được sự giúp đỡ, động viên, của nhiều cá nhân và tập thể, tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học, các nhà khoa học, các thầy cô giáo trường Đại học Nông Lâm đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của PGS.TS. Đinh Ngọc Lan - Cô giáo hướng dẫn khoa học. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ và cộng tác của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên, các tổ chức là doanh nghiệp và các hộ kinh doanh cá thể trên 3 địa bàn thành phố Thái Nguyên, thành phố Sông Công và Huyện Đồng Hỷ đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi thực hiện tốt bản luận văn này. Một lần nữa xin chân thành cảm ơn về sự giúp đỡ quý báu đó! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2018 Tác giả Phạm Thị Thu iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................. viii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu ................................... 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................ 4 1.1. Cơ sở lý luận về hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường .................. 4 1.1.1. Quỹ Bảo vệ môi trường ........................................................................... 4 1.1.2. Hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường .......................................... 6 1.2. Cơ sở thực tiễn về hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường ............. 21 1.2.1. Kinh nghiệm về hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường ở một số quốc gia trên thế giới .................................................. 21 1.2.2. Kinh nghiệm về hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường ở Việt Nam ................................................................................ 24 1.2.2.3. Kinh nghiệm của tỉnh Đồng Nai ........................................................ 26 1.2.3. Bài học kinh nghiệm cho hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ....................................... 28 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 29 2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 29 2.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 29 2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 29 2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30 iv 2.4.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 30 2.4.2. Phân tích và xử lý số liệu ...................................................................... 32 2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 33 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................... 35 3.1. Khái quát về Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ......................... 35 3.1.1. Thông tin chung về Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ........... 35 3.1.2. Mục tiêu hoạt động................................................................................ 35 3.1.3. Chức năng, quyền hạn và nhiệm vụ ...................................................... 35 3.1.4. Cơ cấu tổ chức....................................................................................... 38 3.1.5. Đặc điểm nguồn nhân lực ..................................................................... 41 3.1.6. Hiện trạng môi trường tỉnh Thái Nguyên ............................................. 42 3.2. Thực trạng hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 48 3.2.1. Tình hình huy động vốn của Quỹ bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014 - 2016 ................................................................ 48 3.2.2. Thực trạng cho vay với lãi suất ưu đãi .................................................. 50 3.2.3. Thực trạng hoạt động ký quỹ môi trường ............................................. 63 3.3. Đánh giá chung về hoạt động hỗ trợ tín dụng của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ......................................................................... 64 3.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 64 3.3.2. Những hạn chế còn tồn tại .................................................................... 65 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 67 3.4. Các giải pháp hoàn thiện công tác hỗ trợ tín dụng của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ................................................................. 68 3.4.1. Định hướng hỗ trợ tín dụng của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................... 68 3.4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác hỗ trợ tín dụng của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên............................................................. 69 v 3.4.3. Một số kiến nghị.................................................................................... 72 KẾT LUẬN...................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 75 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 77 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ đầy đủ BNV Bộ nội vụ BVMT Bảo vệ môi trường CBTD Cán bộ tín dụng CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa CT TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn CTCP Công ty cổ phần DNTN Doanh nghiệp tư nhân DtA Ngân hàng bình ổn Đức HĐND Hội đồng nhân dân KfW Chương trình môi trường của ngân hàng phát triển Đức KH - HU Kế hoạch - huyện ủy KT - XH Kinh tế - xã hội NĐ-CP Nghị định - chính phủ QH Quốc hội UBND Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Quy mô nguồn nhân lực của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên................................................................................ 41 Bảng 3.2. Vốn điều lệ được cấp cho Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên.... 49 Bảng 3.3. Vốn bổ sung hàng năm cho Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên................................................................................ 49 Bảng 3.4. Số lượng các đối tượng được Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên hỗ trợ tài chính ...................................................... 51 Bảng 3.5. Số lượng tổ chức được vay vốn tại Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ........................................................................ 52 Bảng 3.6. Các hạng mục công trình môi trường được Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên hỗ trợ vay vốn với lãi suất ưu đãi ...... 53 Bảng 3.7. Dư nợ cho vay ưu đãi của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ... 54 Bảng 3.8. Dư nợ cho vay ưu đãi theo loại hình doanh nghiệp của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ......................................... 55 Bảng 3.9. Dư nợ cho vay ưu đãi theo hạng mục công trình của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ......................................... 55 Bảng 3.10. Vốn tự có của các đơn vị kinh doanh nghiên cứu ..................... 57 Bảng 3.11. Tình hình trả nợ Quỹ Bảo vệ môi trường của các đơn vị năm 2016 ... 58 Bảng 3.12. Nhu cầu mức vay vốn từ Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ...... 59 Bảng 3.13. Tình hình cấp vốn của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên.......... 60 Bảng 3.14. Đánh giá của tổ chức điều tra về mức lãi suất cho vay của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên ................................. 60 Bảng 3.15. Đánh giá của tổ chức điều tra về thời gian vay .......................... 61 Bảng 3.16. Tác động của vốn vay tới môi trường ......................................... 62 Bảng 3.17. Tình hình ký quỹ của Quỹ Bảo vệ môi trường ........................... 64 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên....... 38 Hình 3.2. Cơ cấu nguồn nhân lực của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên theo giới tính ......................................................... 41 Hình 3.3. Cơ cấu nguồn nhân lực của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên theo trình độ .......................................................... 42 Hình 3.4. Mục đích vay vốn của các doanh nghiệp và hộ cá thể kinh doanh điều tra.............................................................................. 56 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tỉnh Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế của khu Việt Bắc nói riêng, của trung du miền núi Đông Bắc nói chung, có diện tích tự nhiên 3.541 km2 và dân số hơn 1,2 triệu người, tiếp giáp các tỉnh Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, Bắc Kạn, Bắc Giang và thủ đô Hà Nội, là cửa ngõ giao lưu kinh tế xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ với 8 dân tộc anh em. Thái Nguyên hiện đang là trung tâm đào tạo lớn thứ 3 của cả nước. Trong năm 5 gần đây tốc độ phát triển kinh tế của tỉnh Thái Nguyên luôn ở mức độ cao, bình quân giai đoạn 2011-2014 tốc độ tăng trưởng kinh tế GDP đạt 15%, riêng năm 2015 tốc độ phát triển kinh tế tỉnh đạt 25%, các ngành công nghiệp, dịch vụ có tốc độ tăng trưởng nhanh [12]. Với tiềm năng lớn về tài nguyên, môi trường, tài nguyên nhân lực, Thái Nguyên có đủ điều kiện thuận lợi cho phát triển bền vững; Phát triển gắn kết với tăng trưởng kinh tế, bảo vệ tài nguyên, môi trường và đảm bảo an sinh xã hội. Trong những năm gần đây, nước ta đã thực hiện những bước đi quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý môi trường và hỗ trợ thực thi các hình thức khuyến khích giảm thiểu và kiểm soát ô nhiễm bằng các công cụ kinh tế và tài chính. Những bước quan trọng đó là thành lập Quỹ Bảo vệ Môi trường Quốc gia Việt Nam, các quỹ Bảo vệ môi trường địa phương, phê chuẩn các Nghị định về phí bảo vệ môi trường. Hiện nay, theo thống kê sơ bộ cho thấy cả nước có 41 Quỹ Bảo vệ môi trường, trong đó, có 01 Quỹ Bảo vệ môi trường ở Trung ương, 39 Quỹ địa phương và 1 Quỹ của ngành than (thuộc Tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam) [3]. Mục đích hoạt động của Quỹ nhằm thiết lập cơ chế hỗ trợ tài chính cho các dự án đầu tư, chương trình và hoạt động bảo vệ môi trường; gắn phát triển kinh tế xã hội với bảo vệ môi trường; khuyến khích đầu tư bảo vệ môi trường. 2 Để thúc đẩy và hỗ trợ cho công tác đầu tư bảo vệ môi trường, năm 2010 UBND tỉnh Thái Nguyên đã quyết định thành lập Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường với mục đích nhằm hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đầu tư bảo vệ môi trường, khuyến khích, động viên các doanh nghiệp gắn bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất kinh doanh của mình, đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững của nước ta. Từ khi thành lập đến nay, tuy đã đạt được một số thành công nhất định, nhưng hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên còn một số tồn tại như nguồn vốn cho hoạt động của Quỹ còn thấp so với nhiệm vụ và chủ yếu là từ ngân sách nhà nước, chưa đa dạng hóa được các nguồn vốn. Hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường chưa thực sự hấp dẫn các doanh nghiệp và chưa đủ tích cực để đạt hiệu quả cần thiết. Xuất phát từ tình hình thực tiễn nói trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu giải pháp hoàn thiện công tác hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên” nhằm giúp cho Quỹ bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên hoạt động hiệu quả hơn trong tương lai. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hoá làm rõ cơ sở lý luận về hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường. - Đánh giá được thực trạng công tác hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2014 - 2016. - Phân tích được những khó khăn, thuận lợi trong công tác hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên - Đề xuất được các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu 3.1. Ý nghĩa khoa học - Đề tài tiến hành nghiên cứu mô hình tổ chức hoạt động của đơn vị tổ chức tài chính hoạt động trong lĩnh vực Tài nguyên và Môi trường, là mô hình 3 tổ chức hoạt động tương đối mới tại Việt Nam. Quỹ Bảo vệ môi trường là một trong các công cụ kinh tế để quản lý môi trường cùng với phí, lệ phí. Trên cơ sở nghiên cứu sẽ đánh giá, phân tích mô hình tổ chức hoạt động, những ưu khuyết điểm của loại hình tổ chức tài chính này. - Làm rõ thực trạng công tác hỗ trợ tài chính đối với các đơn vị sản xuất kinh doanh của Quỹ Bảo vệ môi trường Thái Nguyên và rút ra một số bài học kinh nghiệm. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài nghiên cứu Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường là mối quan tâm hàng đầu của nhiều doanh nghiệp nhằm khẳng định uy tín trên thị trường thông qua việc tuân thủ và đáp ứng các yêu cầu pháp lý về bảo vệ môi trường. Là tổ chức hoạt động phi lợi nhuận, Quỹ Bảo vệ môi trường trực thuộc Sở Tài Nguyên và Môi Trường Thái Nguyên đã hỗ trợ doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh thông qua hình thức hỗ trợ tài chính nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường, đầu tư xây dựng các công trình xử lý chất thải, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững của tỉnh. Việc hỗ trợ tài chính của Quỹ đã tạo thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân giảm chi phí trong đầu tư hoạt động bảo vệ môi trường để tập trung nguồn vốn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên bên cạnh đó còn nhiều khó khăn, tồn tại như nguồn vốn cho vay của Quỹ còn hạn chế, các đơn vị sản xuất kinh doanh chưa thực sự quan tâm đến công tác đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường, chưa có thể chế, chính sách cụ thể để hoạt động…đã ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của Quỹ. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận về hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường 1.1.1. Quỹ Bảo vệ môi trường 1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản a. Khái niệm tổ chức tài chính phi ngân hàng Các tổ chức tài chính phi ngân hàng là những trung gian tài chính hoạt động, kinh doanh trong lĩnh vực tài chính tiền tệ, với chức năng cơ bản là cân đối và điều hòa các nguồn vốn tài chính và tiền tệ nhằm đáp ứng và thỏa mãn yêu cầu của người cần vốn, người có vốn và của bản thân mỗi tổ chức [6]. Thị trường tài chính và những trung gian tài chính có chức năng cơ bản là chuyển vốn từ những người dư vốn tới những người thiếu vốn. Tiền vốn có thể chuyển từ người cho vay tới người vay bằng 2 con đường: tài chính trực tiếp và tài chính gián tiếp. Trong đó, tài chính gián tiếp giữ vai trò vô cùng quan trọng. Trong nền kinh tế nhiều nước, tổ chức tài chính phi ngân hàng đã và đang đóng một vai trò quan trọng trong việc khơi thông các nguồn vốn từ người có vốn tới những người cần vốn, gần giống chức năng của một ngân hàng. Hơn thế quá trình tăng trưởng kinh tế và đổi mới tài chính trên thế giới và nước ta các tổ chức tài chính phi ngân hàng hoạt động theo xu hướng đa năng hóa, cạnh tranh với nhau và với các ngân hàng trên thị trường tài chính rất sôi động. Đó cũng chính là lý do cho sự cần thiết hình thành và phát triển các tổ chức tài chính phi ngân hàng [4]. b. Khái niệm Quỹ Bảo vệ môi trường Quỹ Bảo vệ môi trường là một tổ chức tài chính được xây dựng nhằm hỗ trợ tài chính cho các mục đích bảo vệ môi trường, trong đó nguồn tài chính cho hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường có được từ nguồn ngân sách Nhà nước, đóng góp từ thiện của các tổ chức công cộng, xã hội và tư nhân, các cá nhân [12]. 5 Quỹ Bảo vệ môi trường là một tổ chức tài chính phi ngân hàng mà hoạt động chủ yếu là cung cấp vốn cho đầu tư bảo vệ môi trường. Sỡ dĩ Quỹ Bảo vệ môi trường có thể coi là một tổ chức tài chính phi ngân hàng bởi một số nét khác biệt của Quỹ so với các ngân hàng. Quỹ Bảo vệ môi trường có thể huy động vốn dưới nhiều hình thức khác nhau nhưng không nhận tiền gửi của dân cư và các tổ chức kinh tế dưới hình thức mở tài khoản, không làm trung gian thanh toán cho khách hàng, không thuộc phạm vi kiểm soát và chi phối bởi luật chung gian thanh thoán cho khách hàng, không thuộc phạm vi kiểm soát và chi phối bởi luật chung của ngân hàng thương mại. Với vai trò là một tổ chức tài chính phi ngân hàng, Quỹ Bảo vệ môi trường trở thành một trung gian tài chính dẫn chuyền vốn từ người có vón đến những người cần vốn cho đầu tư bảo vệ môi trường. Hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường góp phần giảm bớt chi phí thông tin và giao dịch lớn cho các cá nhân, tổ chức và cho toàn bộ nền kinh tế, đồng thời đáp ứng nhu cầu đầy đủ, chính xác và kịp thời giữa người có vốn và người cần vốn [12]. Quỹ Bảo vệ môi trường là một tổ chức tài chính hoạt động không vì mục đích lợi nhuận. Quỹ hoạt động theo nguyên tắc vì lợi ích cộng đồng, thông qua phương thức hỗ trợ không hoàn lại, cho vay có thu hồi với lãi suất ưu đãi hoặc hỗ trợ lãi suất tiền vay. 1.1.1.2. Hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường a. Huy động vốn Nguồn vốn của Quỹ Bảo vệ môi trường được huy động từ nhiều nguồn khác nhau. Ngoài vốn do Nhà nước cấp ban đầu thì nguồn vốn Quỹ môi trường còn được huy động từ các nguồn khác như phí, lệ phí, thuế và các khoản tiền phạt do gây ô nhiễm, tổn hại môi trường, kinh phí ngân sách Nhà nước hàng năm dành cho hoạt động quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường, vốn thu hồi nợ gốc các khoản cho vay, vốn nhận ủy thác của các tổ chức trong và ngoài nước. Tùy thuộc vào chính sách huy động vốn của Quỹ Bảo vệ môi 6 trường ở mỗi quốc gia mà nguồn vốn bổ sung hàng năm cho hoạt động của Quỹ khác nhau [8]. b. Hoạt động sử dụng vốn Cho vay với lãi suất ưu đãi là một trong các hình thức hỗ trợ tài chính của Nhà nước thông qua Quỹ Bảo vệ môi trường để cho vay với lãi suất ưu đãi đối với tổ chức, cá nhân có các dự án đầu tư vào lĩnh vực bảo vệ môi trường. Hỗ trợ lãi suất vay là một trong các hình thức hỗ trợ tài chính của Nhà nước thông qua Quỹ Bảo vệ môi trường để hỗ trợ một phần lãi suất cho tổ chức, các nhân có dự án bảo vệ môi trường, khi tổ chức, cá nhân đó vay vốn của các tổ chức tín dụng khác, dự án đã hoàn thành, đưa vào sử dụng, vốn vay đã được hoàn trả cho các tổ chức tín dụng. Tài trợ và đồng tài trợ là một trong các hình thức hỗ trợ tài chính không hoàn lại thông qua Quỹ Bảo vệ môi trường đối với tổ chức, cá nhân có các dự án đầu tư vào lĩnh vực bảo vệ môi trường [8]. c. Thu hồi nợ Tùy tính chất của từng dự án mà nguồn trả nợ của dự án khác nhau. Nguồn trả nợ của dự án có thể từ ngân sách Nhà nước, nguồn thu từ hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị, nguồn khấu hao của dự án, lợi nhuận thu được từ dự án. Kế hoạch thu hồi nợ được lập ra trên cơ sở nguồn trả nợ của dự án. Căn cứ vào hợp đồng tín dụng, kỳ hạn trả nợ gốc, lãi của khoản vay, cán bộ Quỹ Bảo vệ môi trường phải thường xuyên theo dõi tiến độ trả nợ của khách hàng vay thông qua chứng từ, sổ sách kế toán, thông báo thu gốc và lãi cho khách hàng khi đến hạn trả. Trong trường hợp phát sinh nợ xấu, nợ quá hạn thì tùy từng trường hợp cụ thể mà có biện pháp xử lý thích hợp [14]. 1.1.2. Hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường 1.1.2.1. Một số khái niệm cơ bản a. Khái niệm hoạt động bảo vệ môi trường Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ gìn, phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đến môi trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô 7 nhiễm, suy thoái, cải thiện, phục hồi môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ môi trường trong lành [4] b. Khái niệm ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước, trong đó có nhiệm vụ bảo vệ môi trường [9]. Chi ngân sách nhà nước cho sự nghiệp môi trường là quá trình phân phối sử dụng một phần vốn tiền tệ từ quỹ ngân sách nhà nước để duy trì, phát triển sự nghiệp bảo vệ môi trường theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp. c. Khái niệm hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường Hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường là việc hỗ trợ tài chính cho công tác bảo vệ môi trường (trợ cấp môi trường) gồm các nội dung như cấp phát không bồi hoàn kinh phí từ ngân sách nhà nước dành cho công tác quản lý môi trường, khuyến khích về thuế và vay vốn lãi suất thấp đối với các hoạt động nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng môi trường, ưu đãi cho các doanh nghiệp vay vốn ngân hàng để nâng cao khả năng quản lý môi trường. Các Chính phủ thường cấp phát kinh phí cho việc đào tạo cán bộ, thực hiện các chương trình nghiên cứu về môi trường, nghiên cứu và triển khai công nghệ, áp dụng kỹ thuật mới mà luật pháp và các quy định yêu cầu. Kinh phí ngân sách có thể được cấp phát cho các hoạt động xây dựng năng lực quản lý môi trường, kiểm soát ô nhiễm như đảm bảo hoạt động của các cơ quan quản lý môi trường các cấp, xây dựng và vận hành hệ thống môi trường [9] Như vậy, có thể hiểu hỗ trợ tài chính của Quỹ bảo vệ môi trường là hỗ trợ các hoạt động huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính để đạt được các mục tiêu nâng cao năng lực quản lý môi trường. 8 1.1.2.2. Sự cần thiết của hoạt động hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường Nguyên nhân lớn gây ô nhiễm môi trường ở nước ta chính là chất thải từ các nhà máy, xí nghiệp sản xuất công nghiệp, các làng nghề, tức là từ hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhưng một vấn đề thực tế xảy ra ở nước ta hiện nay là việc tuân thủ quy định pháp lý về bảo vệ môi trường đứng trước các khó khăn về vốn đầu tư cũng như đối mặt với chi phí sản xuất cao hơn đối với các tổ chức kinh tế. Để giải quyết vấn đề này, cần thiết phải có các công cụ tài chính được sử dụng để hỗ trợ các doanh nghiệp nâng cao chất lượng công tác bảo vệ môi trường tại đơn vị. Hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường để tạo ra các khả năng giảm thiểu chất ô nhiễm, nhưng không khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư kinh phí, công nghệ xử lý môi trường và không tạo ra sự bình đẳng cạnh tranh giữa các doanh nghiệp. Trong một số trường hợp, hỗ trợ tài chính tạo ra các khó khăn cho ngân sách quốc gia. Hỗ trợ tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường giúp cho những khu vực có khó khăn về kinh tế trong nỗ lực khắc phục môi trường. Khuyến khích các cơ quan nghiên cứu và triển khai các công nghệ sản xuất có lợi cho môi trường, công nghệ xử lý ô nhiễm. 1.1.2.3. Nội dung hỗ trợ tài chính của Quỹ bảo vệ môi trường Hỗ trợ tài chính của Quỹ bảo vệ môi trường được thực hiện dưới các dạng sau: a. Cho vay với lãi suất ưu đãi Cho vay với lãi suất ưu đãi là hình thức hỗ trợ tài chính của Nhà nước thông qua Quỹ Bảo vệ môi trường cho chủ đầu tư vay vốn với lãi suất ưu đãi để thực hiện các dự án bảo vệ môi trường tại Việt Nam. *) Đối tượng và tiêu chuẩn cho vay Để có thể vay được vốn, các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường buộc phải đáp ứng các tiêu chuẩn, các điều kiện cấp tín dụng mà 9 Quỹ Bảo vệ môi trường đưa ra. Các điều kiện tín dụng đưa ra nhằm bảo đảm sàng lọc được các đối tượng vay vốn phù hợp với từng chương trình tín dụng và khả năng chấp nhận rủi ro tín dụng của tổ chức. Quản lý đối tượng vay vốn là một nội dung quan trọng trong hỗ trợ tín dụng của Quỹ Bảo vệ môi trường. Xác định được đúng đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường hưởng ưu đãi tín dụng thì mới có thể xác định được chính xác các nội dung còn lại của quản lý tín dụng chính sách. Ở đây, Quỹ Bảo vệ môi trường phải làm rõ đối tượng vay là những ai, khả năng tiếp cận và sử dụng vốn vay của đối tượng đó như thế nào và liệu đối tượng đó có thể hoàn trả tín dụng theo đúng các cam kết trong hợp đồng tín dụng hay không. Đối tượng nhận vốn ưu đãi rất đa dạng từ các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình, cá thể hoạt động vì mục đích bảo vệ môi trường [12]. *) Lãi suất cho vay Lãi suất cho vay không chỉ là công cụ mà Quỹ Bảo vệ môi trường sử dụng để bảo đảm lợi nhuận mà còn duy trì khả năng cạnh tranh cũng như điều tiết quy mô tín dụng. Quy mô tín dụng không chỉ ở mức tổng thể toàn tổ chức mà còn đối với từng ngành nghề, trong từng thời điểm để có thể khuyến khích hoặc hạn chế cho vay một hoặc một vài lĩnh vực. Thông thường, lãi suất cho vay được hình thành trên cơ sở quan hệ cung cầu về vốn và theo nguyên tắc bảo đảm trang trải chi phí huy động, chi phí hoạt động, bù đắp rủi ro và duy trì lợi nhuận phù hợp. Đối với Quỹ Bảo vệ môi trường, lãi suất cho vay thường theo quy định của Nhà nước để bảo đảm các đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường nhận được ưu đãi và có thể tận dụng tốt các ưu đãi này. Ngoài ra, Nhà nước thường quy định Quỹ không được thu một số phí với nhóm đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường, khiến cho nguồn thu nhập của tổ chức bị hạn chế rất 10 nhiều. Để bảo đảm tính bền vững cho hoạt động tín dụng chính sách và sự phát triển bền vững của Quỹ Bảo vệ môi trường, Nhà nước phải sử dụng nguồn lực tài chính để cấp bù chênh lệch lãi suất và chi trả một phần hoặc toàn bộ các loại phí tổn cho hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường. Mức lãi suất cho vay cũng thường được duy trì ổn định trong một thời gian dài chứ ít khi được điều chỉnh theo diễn biến cung cầu vốn trên thị trường nhằm bảo đảm các đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường chỉ phải chi trả một mức lãi suất ổn định [12]. *) Mức cho vay Mức cho vay tối đa được tính toán trên cơ sở nhu cầu vốn của các đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường, khả năng huy động vốn của Quỹ Bảo vệ môi trường, khả năng kiểm soát chất lượng tín dụng của Quỹ. Các mức giới hạn cho vay không chỉ dừng lại ở tầm vĩ mô mà còn ở tầm vi mô đối với khách hàng như mức cho vay tối đa đối với một khách hàng vay vốn, mức cho vay tối đa so với giá trị tài sản bảo đảm, mức cho vay tối đa đối với một nhóm khách hàng có liên quan, mức cho vay tối đa đối với một số lĩnh vực, mức cho vay tối đa sử dụng nguồn vốn ngắn hạn, cho vay trung dài hạn… Cấp tín dụng cho đối tượng chính sách là các đơn vị sản xuất kinh doanh đầu tư bảo vệ môi trường tuy không phải quan tâm tới hết các mức giới hạn trên nhưng cũng phải xét đến mức cho vay tối đa đối với một khách hàng theo một chương trình, với tổng thể tất cả các chương trình khách hàng được vay, hay mức cho vay đối với một địa phương, một lĩnh vực. Quy mô vốn vay tối đa trên một khách hàng cũng không thể quá lớn mặc dù nó đáp ứng được nhu cầu của khách hàng vì nếu như vậy, nhiều khách hàng khác sẽ không có điều kiện tiếp cận tín dụng và phạm vi ảnh hưởng của chính sách tín dụng bị hạn chế đi nhiều. Ngoài ra, các đối tượng chính sách có ít kinh nghiệm quản lý tài chính, nếu phải quản lý một số tiền lớn sẽ có thể