Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm ở bệnh nhân điều trị nội trú

N«ng nghiÖp 20 11 C«ng nh©n % 5,5 3 n Khoa häc, kü thuËt 9 Hµnh chÝnh 9 16,4 16,4 Kinh doanh th­¬ng m¹i 27,3 15 HS, SV 2 3,6 Tù do vµ néi trî 10,9 6 0 5 10 15 20 25 30 ®Æt vÊn ®Ò Rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m lµ tr¹ng th¸i bÖnh lý t©m thÇn cã tû lÖ m¾c bÖnh kho¶ng tõ 0,8 ®Õn 1,7% d©n sè, chiÕm tõ 10 ®Õn 20% ngêi bÖnh néi tró t¹i c¸c c¬ së chuyªn khoa t©m thÇn [17]. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG): “Rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m thêng hay gÆp trong ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, phÇn ®«ng nh÷ng ngêi m¾c chøng bÖnh nµy hiÖn cßn Ýt ®îc ngµnh y tÕ nãi chung vµ ngµnh t©m thÇn nãi riªng chó ý ®Õn” [9]. BiÓu hiÖn l©m sµng cña rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p, võa cã triÖu chøng cña rèi lo¹n lo ©u, võa cã triÖu chøng cña rèi lo¹n trÇm c¶m, nhng kh«ng cã triÖu chøng thuéc rèi lo¹n nµo ®ñ nÆng ®Ó x¸c ®Þnh chÈn ®o¸n. BÖnh thêng cã kÌm theo triÖu chøng suy gi¶m chøc n¨ng chung [10], [51]. Trong b¶ng ph©n lo¹i bÖnh quèc tÕ lÇn thø mêi (ICD - 10) rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ®îc xÕp m· bÖnh F41.2, thuéc c¸c rèi lo¹n bÖnh t©m c¨n cã liªn quan ®Õn stress vµ d¹ng c¬ thÓ. Tuy thuéc vµo nhãm nh÷ng lo¹i rèi lo¹n cã sù kÕt hîp ë mét tû lÖ quan träng víi nguyªn nh©n t©m lý nhng rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m cã liªn quan kh«ng râ rµng víi stress t©m lý [10]. TiÕn triÓn cña rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m phô thuéc nhiÒu vµo nhËn biÕt vµ th¸i ®é can thiÖp cña thÇy thuèc, cña ngêi d©n vµ sù tu©n thñ ®iÒu trÞ cña ngêi bÖnh. Tiªn lîng ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cña rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m cßn nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau, phÇn lín c¸c t¸c gi¶ nhËn thÊy chØ kho¶ng 50% bÖnh nh©n håi phôc hoµn toµn, sè cßn l¹i cã khuynh híng thuyªn gi¶m thµnh c¸c triÖu chøng t©m thÇn kh«ng ®Æc hiÖu[34]. Tuy rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m Ýt g©y nguy h¹i ®Õn tÝnh m¹ng ngêi bÖnh nhng nÕu kh«ng ®îc chÈn ®o¸n sím vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi sÏ ®Ó l¹i cho ng êi bÖnh c¸c di chøng t©m thÇn, ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng cuéc sèng, hiÖu suÊt c«ng t¸c, kÕt qu¶ häc tËp, quan hÖ x· héi, kh¶ n¨ng tù tóc kinh tÕ vµ h¹nh phóc gia ®×nh. Do cha cã sù râ rµng vÒ l©m sµng, nhiÒu triÖu chøng vÒ chøc n¨ng vµ c¬ thÓ trong bÖnh c¶nh l©m sµng, ngêi bÖnh thêng ®Õn víi c¸c chuyªn khoa kh¸c tríc khi ®Õn víi chuyªn khoa t©m thÇn nªn viÖc chÈn ®o¸n kÞp thêi vµ chÝnh x¸c cßn nhiÒu h¹n chÕ, ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ, tiÕn triÓn vµ tiªn lîng bÖnh. Cho ®Õn nay ë ViÖt Nam cha cã nghiªn cøu nµo s©u vÒ l©m sµng vµ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi “ Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm l©m sµng rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ë bÖnh nh©n ®iÒu trÞ néi tró ” víi hai môc tiªu nghiªn cøu sau: 1. M« t¶ ®Æc ®iÓm l©m sµng rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ë bÖnh nh©n ®iÒu trÞ néi tró. 2. Ph©n tÝch mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m. Ch¬ng 1 Tæng quan 1.1. Kh¸i qu¸t rèi lo¹n lo ©u (RLLA) 1.1.1. C¸c thuËt ng÷ kh¸i niÖm trong rèi lo¹n lo ©u: - Lo: lµ mét hiÖn tîng ph¶n øng c¶m xóc tù nhiªn tÊt yÕu cña con ngêi tríc nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch hay ®e do¹ cña tù nhiªn hoÆc x· héi mµ con ngêi ®· biÕt hoÆc ®o¸n ®îc tríc, tõ ®ã t×m c¸c gi¶i ph¸p ®Ó v ît qua vµ tån t¹i [4]. - Lo ©u: lµ tr¹ng th¸i c¨ng th¼ng c¶m xóc lan to¶ g©y khã chÞu vµ Ýt nhiÒu cã xung ®ét néi t©m. Lo ©u ®îc biÓu hiÖn b»ng nhiÒu rèi lo¹n t©m thÇn vµ c¬ thÓ kh¸c nhau. Lo ©u còng cã thÓ lµ mét thµnh tè cña bÖnh nµo ®ã, thËm chÝ cã thÓ do thÇy thuèc sinh ra (iatrogÌne) hoÆc xuÊt ph¸t tõ nhËn ®Þnh tiªu cùc vÒ tiªn lîng bÖnh cña chÝnh b¶n th©n m×nh. Cã hai tr¹ng th¸i lo ©u [7]: + Lo ©u b×nh thêng: cã chñ ®Ò, néi dung lo ©u râ rµng, vÝ dô nh èm ®au, mÊt c«ng ¨n viÖc lµm, diÔn biÕn nhÊt thêi khi cã c¸c sù kiÖn trong ®êi sèng t¸c ®éng ®Õn t©m lý c¸ nh©n, c¬ thÓ cã thÓ tù ®iÒu chØnh, tr¹ng th¸i c¨ng th¼ng c¶m xóc cã thÓ qua ®i, hÕt t¸c ®éng t©m lý th× lo ©u dÇn mÊt ®i mµ kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt bÖnh lý nµo, thêng kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt triÖu chøng rèi lo¹n thÇn kinh tù trÞ. + Lo ©u bÖnh lý (rèi lo¹n lo ©u): thêng kh«ng cã chñ ®Ò vµ néi dung cô thÓ, mang tÝnh chÊt v« lý, m¬ hå, thêi gian thêng kÐo dµi, lÆp ®i lÆp l¹i víi nhiÒu rèi lo¹n thÇn kinh tù trÞ. Tr¹ng th¸i nµy ®Ó l¹i nh÷ng triÖu chøng bÖnh lý kÐo dµi, cÇn ph¶i ®îc can thiÖp ®iÒu trÞ. 1.1.2. Ph©n lo¹i rèi lo¹n lo ©u: HiÖn nay trªn thÕ giíi cã hai hÖ thèng tiªu chuÈn chÈn ®o¸n ph©n lo¹i c¸c rèi lo¹n lo ©u ®îc sö dông phæ biÕn, ®ã lµ b¶ng ph©n lo¹i bÖnh quèc tÕ lÇn thø mêi cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (International Classification of Diseases – 10 th = ICD-10) [10] vµ híng dÉn chÈn ®o¸n vµ thèng kª c¸c rèi lo¹n t©m thÇn lÇn thø t cña héi T©m thÇn häc Mü (The American Psychiatric Association’s Diagnostic and Statistical Manual of Mental disord`er - IV = DSM - IV) [15]. 1.1.2.1 Ph©n lo¹i theo ICD-10: Ra ®êi n¨m 1992, ICD-10 cã c¸c m· ph©n lo¹i bÖnh rèi lo¹n lo ©u gåm nh sau: + F40 C¸c rèi lo¹n lo ©u ¸m ¶nh sî, bao gåm: • F40.0 Lo ©u ¸m ¶nh sî kho¶ng trèng: • F40.1 Lo ©u ¸m ¶nh sî x· héi. • F40.2 Lo ©u ¸m ¶nh sî ®Æc hiÖu (riªng lÎ). • F40.8 C¸c rèi lo¹n lo ©u ¸m ¶nh sî kh¸c • F40.9 Rèi lo¹n lo ©u ¸m ¶nh sî kh«ng biÖt ®Þnh + F41 C¸c rèi lo¹n lo ©u kh¸c, bao gåm: • F41.0 Rèi lo¹n ho¶ng sî (lo ©u kÞch ph¸t tõng giai ®o¹n). • F41.1 Rèi lo¹n lo ©u lan to¶. • F41.2 Rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m • F41.3 C¸c rèi lo¹n lo ©u hçn hîp kh¸c • F41.8 C¸c rèi lo¹n lo ©u kh«ng biÖt ®Þnh kh¸c • F41.9 Rèi lo¹n lo ©u kh«ng biÖt ®Þnh 1.1.2.2 Ph©n lo¹i theo DSM – IV vµ sù phãng chiÕu víi ICD-10: 300.00 (F41.9) Rèi lo¹n lo ©u kh«ng ®îc ®Þnh ë chç kh¸c, bao gåm rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m 300.01 (F41.0x) Rèi lo¹n ho¶ng sî kh«ng bao gåm ¸m ¶nh sî ®¸m ®«ng 300.02 (F41.1) Rèi lo¹n lo ©u lan to¶ 300.21 (F40.01) Rèi lo¹n ho¶ng sî bao gåm ¸m ¶nh sî ®¸m ®«ng 300.22 (F40.00) ¸m ¶nh sî ®¸m ®«ng kh«ng cã tiÒn sö rèi lo¹n ho¶ng sî 300.23 (F40.1) ¸m ¶nh sî x· héi (rèi lo¹n lo ©u x· héi = Social Anxiety Disorder) 300.29 (F40.2) ¸m ¶nh sî ®Æc hiÖu 300.3 (F42.x) Rèi lo¹n ¸m ¶nh cìng bøc 308.3 (F43.0) Rèi lo¹n stress cÊp 309.81 (F43.1) Rèi lo¹n stress sau sang chÊn 1.1.3 TriÖu chøng l©m sµng rèi lo¹n lo ©u: 1.1.3.1 Theo ICD-10: triÖu chøng cña rèi lo¹n lo ©u bao gåm triÖu chøng lo ©u vµ c¸c triÖu chøng kÝch thÝch thÇn kinh thùc vËt: - TriÖu chøng lo ©u: Tr¹ng th¸i lo ©u, c¨ng th¼ng, c¸u kØnh, kh«ng thÓ th gi·n, cã hoÆc kh«ng liªn quan râ rÖt sau mét thêi gian ngÊm sang chÊn sang chÊn t©m lý, c¸c rèi lo¹n kh«ng mÊt ®i khi sang chÊn t©m lý kh«ng cßn cã ý nghÜa th«ng tin - C¸c triÖu chøng kÝch thÝch thÇn kinh thùc vËt: Thêng biÓu hiÖn c¸c triÖu chøng håi hép, tim ®Ëp m¹nh, nhÞp tim nhanh, v· må h«i, run, kh« miÖng... 1.1.3.2 Theo DSM-IV: Mét giai ®o¹n sî hoÆc lo l¾ng kÌm theo næi tréi trong 10 phót 4 hoÆc nhiÒu h¬n trong c¸c triÖu chøng sau ®©y: 1) Håi hép ®¸nh trèng ngùc, tim ®ập m¹nh hoÆc nhÞp tim nhanh 2) Ra må h«i 3) Run hoÆc l¾c l 4) C¶m gi¸c thë n«ng hoÆc bøc thë 5) C¶m gi¸c cho¸ng v¸ng 6) §au hoÆc khã chÞu vïng ngùc 7) N«n hoÆc khã chÞu vïng bông 8) C¶m gi¸c chãng mÆt, lo¹ng cho¹ng, ®Çu trèng rçng hoÆc bÞ ngÊt 9) C¶m gi¸c kh«ng thùc hoÆc gi¶i thÓ nh©n c¸ch 10) Sî mÊt tù chñ hoÆc bÞ ®iªn 11) Sî bÞ chÕt 12) Lo¹n c¶m gi¸c ( c¶m gi¸c tª cãng hoÆc ngøa) 13) ín l¹nh hoÆc nãng bõng 1.2. rèi lo¹n trÇm c¶m (RLTC): 1.2.1. Lîc sö quan niÖm rèi lo¹n trÇm c¶m: ThuËt ng÷ “trÇm c¶m” míi xuÊt hiÖn vµo thÕ kû XVIII nhng bÖnh häc vÒ trÇm c¶m ®· ®îc nghiªn cøu tõ thêi Hippocrate (n¨m 460-377 tríc c«ng nguyªn). Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ trÇm c¶m trªn thÕ giíi cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau: - Hippocrate: ®· m« t¶ tr¹ng th¸i bÖnh lý sÇu uÊt (melancholie). - Bonet (1686): m« t¶ bÖnh hng c¶m- sÇu uÊt. - §Õn thÕ kû XVIII: c¸c t¸c gi¶ ®· m« t¶ hai tr¹ng th¸i bÖnh lý trÇm c¶m vµ hng c¶m, bÖnh cã xu híng tiÕn triÓn m¹n tÝnh vµ dÔ t¸i ph¸t, c¸c t¸c gi¶ cho r»ng hai tr¹ng th¸i nµy xuÊt hiÖn xen kÏ nhau ë mét bÖnh nh©n chØ lµ ngÉu nhiªn[18]. - E. Kraepelin (1899): dùa trªn biÓu hiÖn l©m sµng vµ tÝnh chÊt tiÕn triÓn cña nh÷ng bÖnh ®éc lËp nh “bÖnh thao cuång”, “bÖnh sÇu uÊt” do c¸c nhµ t©m thÇn häc tríc ®ã m« t¶, ¤ng ®· thèng nhÊt thµnh mét bÖnh chung lµ "lo¹n thÇn hng- trÇm c¶m” (psychose – maniaco - depressive). - Tõ nh÷ng n¨m 60 – 70 cña thÕ kû XX trë l¹i ®©y: Kh¸i niÖm vÒ trÇm c¶m ®îc Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi t¸ch thµnh môc riªng biÖt trong B¶ng ph©n lo¹i bÖnh Quèc tÕ lÇn thø 8, lÇn thø 9 vµ lÇn thø 10. Tõ nhËn thøc ®óng b¶n chÊt vÒ bÖnh nguyªn bÖnh sinh cña trÇm c¶m, côm tõ “bÖnh trÇm c¶m” ®îc thay b»ng côm tõ “rèi lo¹n trÇm c¶m” Rèi lo¹n trÇm c¶m gÆp kh¸ phæ biÕn trong thùc hµnh l©m sµng, tû lÖ m¾c kh¸c nhau ë tõng nghiªn cøu vµ tõng quèc gia: ë Hoa kú, Anh, §øc, ý, Bå §µo Nha, T©y Ban Nha tÇn suÊt m¾c ®iÓm dao ®éng tõ 5- 6% d©n sè, tÇn suÊt m¾c bÖnh c¶ ®êi tõ 8% ®Õn 12% d©n sè [59]; c¸c nghiªn cøu ë ViÖt Nam cho thÊy tû lÖ hiÖn m¾c rèi lo¹n trÇm c¶m dao ®éng tõ 2,8% ®Õn 8,35% d©n sè [4],[6],[7]. BÖnh c¶nh l©m sµng cña rèi lo¹n trÇm c¶m ®îc biÓu hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc rèi lo¹n kh¸c nhau. Trong nh÷ng rèi lo¹n nµy, biªñ hiÖn chñ yÕu lµ c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng t©m thÇn bÞ øc chÕ, trong ®ã triÖu chøng c¬ b¶n lµ c¶m xóc bÞ øc chÕ, t duy bÞ øc chÕ vµ hµnh vi bÞ øc chÕ, cã thÓ cã triÖu chøng rèi lo¹n lo ©u vµ triÖu chøng c¬ thÓ kÌm theo. KÌm theo khÝ s¾c trÇm lµ sù thay ®æi t duy vµ ho¹t ®éng, nhÊt lµ ho¹t ®éng cã ya trÝ, nh gi¶m kh¶ n¨ng liªn tëng, ph¸n ®o¸n, suy luËn, gi¶m ho¹t ®éng, gi¶m n¨ng lîng dÉn ®Õn chãng mÖt mái, v.v... C¸c triÖu chøng c¬ thÓ tiªn ph¸t hoÆc thø ph¸t thÓ hiÖn trong bèi c¶nh c¸c thay ®æi nãi trªn. Nh÷ng rèi lo¹n nµy cã khuynh híng t¸i diÔn vµ khëi ®Çu thêng cã liªn quan ®Õn c¸c sù kiÖn hoÆc hoµn c¶nh g©y stress. C¸c triÖu chøng c¬ thÓ cã thÓ tÝnh ®Õn hoÆc bá ®i mµ vÉn kh«ng lµm mÊt th«ng tin ®Ó chÈn ®o¸n rèi lo¹n trÇm c¶m[10]. 1.2.2. Ph©n lo¹i rèi lo¹n trÇm c¶m: MÆc dï trÇm c¶m ®îc nghiªn cøu tõ thêi Hippocrate, cho ®Õn nay vÉn cßn cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸ch ph©n lo¹i c¸c rèi lo¹n trÇm c¶m, nhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng cã mét sè vÊn ®Ò khã x¸c ®Þnh t¸ch biÖt trong ph©n lo¹i rèi lo¹n trÇm c¶m. Mét sè quan ®iÓm ph©n lo¹i rèi lo¹n trÇm c¶m sau ®©y ®îc quan t©m h¬n c¶: - Quan ®iÓm ph©n lo¹i cña Kendell: ¤ng ph©n ra hai lo¹i trÇm c¶m [48]: + Lo¹i A: TrÇm c¶m cã thay ®æi khÝ s¾c trong ngµy + Lo¹i B: TrÇm c¶m thay ®æi khÝ s¾c gi÷a c¸c ngµy - Quan ®iÓm ph©n lo¹i cña Hamilton: ¤ng ®a ra 5 ph©n líp trÇm c¶m: + Ph©n líp 1: trÇm c¶m trong rèi lo¹n c¶m xóc lìng cùc, tiÒn sö cã giai ®o¹n hng c¶m + Ph©n líp 2: trÇm c¶m trong rèi lo¹n c¶m xóc ®¬n cùc, trong tiÒn sö cã c¸c giai ®o¹n trÇm c¶m + Ph©n líp 3: trÇm c¶m cã hoang tëng sÇu uÊt + Ph©n líp 4: giai ®o¹n trÇm c¶m ®iÓn h×nh, tiÒn sö kh«ng cã rèi lo¹n c¶m xóc. + Ph©n líp 5: giai ®o¹n trÇm c¶m nhÑ, thêng cã bÖnh lý c¬ thÓ kÌm theo. - Quan ®iÓm ph©n lo¹i cña Pinel vµ Kraepelin: hai ¤ng ®· ®a ra ba c¸ch ph©n lo¹i chÝnh, hiÖn nay vÉn ®ang cßn ®îc sö dông: C¸ch mét: dùa vµo bÖnh nguyªn ngêi ta chia trÇm c¶m lµm ba lo¹i: trÇm c¶m néi sinh, trÇm c¶m t©m sinh, trÇm c¶m thùc tæn. C¸ch hai: dùa trªn ®Æc ®iÓm triÖu chøng häc chia ra trÇm c¶m kh«ng cã lo¹n thÇn vµ trÇm c¶m cã lo¹n thÇn. C¸ch ba: dùa trªn giai ®o¹n, thêi gian hiÖn diÖn, trÇm c¶m ®îc ph©n ra thµnh trÇm c¶m ®¬n cùc vµ trÇm c¶m lìng cùc. - Ph©n lo¹i theo ICD 10: Rèi lo¹n trÇm c¶m ®îc ph©n lo¹i theo nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau vµ cã sù phèi hîp c¸c c¸ch ph©n lo¹i trong chÈn ®o¸n: + Ph©n lo¹i theo møc ®é: • Giai ®o¹n trÇm c¶m nhÑ • Giai ®o¹n trÇm c¶m võa • Giai ®o¹n trÇm c¶m nÆng + Ph©n lo¹i theo sù hiÖn diÖn cña triÖu chøng lo¹n thÇn: • Giai ®o¹n trÇm c¶m kh«ng cã triÖu chøng lo¹n thÇn • Giai ®o¹n trÇm c¶m cã triÖu chøng lo¹n thÇn + Ph©n lo¹i dùa vµo triÖu chøng vµ sù hiÖn diÖn theo thêi gian: • Giai ®o¹n trÇm c¶m trong rèi lo¹n c¶m xóc lìng cùc • Giai ®o¹n trÇm c¶m ®¬n cùc: bao gåm rèi lo¹n trÇm c¶m ®¬n ®éc vµ rèi lo¹n trÇm c¶m t¸i diÔn • Giai ®o¹n trÇm c¶m ®iÓn h×nh • Giai ®o¹n trÇm c¶m kh«ng ®iÓn h×nh (trÇm c¶m Èn) + Ph©n lo¹i theo sù hiÖn diÖn cña c¸c triÖu chøng c¬ thÓ: • Giai ®o¹n trÇm c¶m kh«ng cã c¸c triÖu chøng c¬ thÓ • Giai ®o¹n trÇm c¶m cã c¸c triÖu chøng c¬ thÓ + Ph©n lo¹i theo nguyªn nh©n: • Rèi lo¹n trÇm c¶m néi sinh • Rèi lo¹n trÇm c¶m thùc tæn • Rèi lo¹n trÇm c¶m t©m c¨n 1.2.3. TriÖu chøng l©m sµng rèi lo¹n trÇm c¶m: Theo ICD -10, rèi lo¹n trÇm c¶m ®iÓn h×nh cã mêi triÖu chøng, ®îc chia thµnh hai nhãm: nhãm c¸c triÖu chøng ®Æc trng vµ nhãm c¸c triÖu chøng phæ biÕn, trong ®ã cã c¸c triÖu chøng vÒ khÝ s¾c, c¸c triÖu sinh häc vµ c¸c triÖu chøng c¬ thÓ - Nhãm c¸c triÖu chøng ®Æc trng: Gåm ba triÖu chøng : • KhÝ s¾c trÇm • MÊt mäi quan t©m thÝch thó • Gi¶m n¨ng lîng dÉn ®Õn t¨ng mÖt mái vµ gi¶m ho¹t ®éng - Nhãm c¸c triÖu chøng phæ biÕn: Gåm b¶y triÖu chøng thêng cã: • Gi¶m sót sù tËp trung vµ sù chó ý • Gi¶m sót tÝnh tù träng vµ lßng tù tin • Nh÷ng ý tëng bÞ téi vµ kh«ng xøng ®¸ng • Nh×n vµo t¬ng lai ¶m ®¹m, bi quan • Nh÷ng ý tëng vµ hµnh vi tù huû ho¹i hoÆc tù s¸t • Rèi lo¹n giÊc ngñ • ¡n kÐm ngon miÖng: ®¾ng miÖng, ch¸n ¨n - Nhãm c¸c triÖu chøng c¬ thÓ: TriÖu chøng c¬ thÓ thêng xuÊt hiÖn nhng kh«ng lu«n cã. C¸c triÖu chøng c¬ thÓ cã thuéc vÒ hÖ tuÇn hoµn, hÖ h« hÊp, hÖ tiªu ho¸, hÖ thÇn kinh ngo¹i biªn, gi¸c quan hoÆc c¸c triÖu chøng toµn th©n. C¸c triÖu chøng c¬ thÓ lµ triÖu chøng thø yÕu trong rèi lo¹n trÇm c¶m ®iÓn h×nh, cã hay kh«ng cã kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn chÈn ®o¸n, nhng trong rèi lo¹n trÇm c¶m kh«ng ®iÓn h×nh, c¸c triÖu chøng c¬ thÓ l¹i lµ nh÷ng triÖu chøng chÝnh, chÝnh v× c¸c triÖu chøng c¬ thÓ mµ ngêi bÖnh t¸i kh¸m nhiÒu lÇn ë c¸c chuyªn khoa kh¸c nhau nhng kh«ng ®îc chÈn ®o¸n rèi lo¹n trÇm c¶m mÆc dï kh«ng ph¸t hiÖn thÊy tæn th¬ng thùc thÓ hoÆc møc ®é tæn th¬ng kh«ng t¬ng xøng víi møc ®é c¸c triÖu chøng c¬ thÓ. 1.2.4. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n rèi lo¹n trÇm c¶m theo ICD 10: - Tiªu chuÈn triÖu chøng: • Møc ®é nhÑ: Ýt nhÊt cã 2 trong 3 triÖu chøng ®Æc trng vµ Ýt nhÊt cã 2 trong c¸c triÖu chøng thêng cã ë trªn, kh«ng cã triÖu chøng nµo ë møc ®é nÆng • Møc ®é võa: Ýt nhÊt cã 2 trong 3 triÖu chøng ®Æc trng vµ Ýt nhÊt cã 3 trong c¸c triÖu chøng thêng ë trªn, nhiÒu triÖu chøng biÓu hiÖn râ, nÕu kh«ng râ th× cã nhiÒu h¬n c¸c triÖu chøng kh¸c nhau. • Møc ®é nÆng: cã ®ñ 3 triÖu chøng ®Æc trng vµ Ýt nhÊt cã 4 trong c¸c triÖu chøng thêng cã ë trªn. Trêng hîp v× nÆng mµ bÖnh nh©n kh«ng thÓ m« t¶ ®îc ®Çy ®ñ triÖu chøng th× vÉn ®îc ghi nhËn chÈn ®o¸n. - Tiªu chuÈn thêi gian: TriÖu chøng kÐo dµi Ýt nhÊt 2 tuÇn, cã thÓ Ýt h¬n 2 tuÇn ®èi víi nh÷ng trêng hîp triÖu chøng ®Æc biÖt nÆng vµ khëi ph¸t rÊt nhanh. 1.3. kh¸i qu¸t vÒ rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m 1.3.1. Quan niÖm vÒ sù liªn quan gi÷a RLLA vµ RLTC: - Quan niÖm tríc ®©y: NhiÒu t¸c gi¶ tríc ®©y cho r»ng lo ©u vµ trÇm c¶m lµ sù biÓu hiÖn kh¸c nhau ë hai thêi ®iÓm cña cïng mét rèi lo¹n. C¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra kh¸i niÖm tån t¹i mét "trôc liªn tôc" cña rèi lo¹n lo ©u vµ rèi lo¹n trÇm c¶m. Khi xem xÐt sù hiÖn diÖn c¸c d÷ kiÖn nghiªn cøu ®· kÕt luËn r»ng kh«ng thÓ b¸c bá quan ®iÓm vÒ mét "trôc liªn tôc" gi÷a trÇm c¶m vµ lo ©u. C¸c b»ng chøng qua c¸c nghiªn cøu vÒ di truyÒn vµ sinh lý thÇn kinh ®· cñng cè quan niÖm cho r»ng hai rèi lo¹n nµy liªn quan chÆt chÏ víi nhau kh«ng chØ vÒ bÖnh c¶nh l©m sµng mµ cßn vÒ sinh lý bÖnh [18]. Mendlewicz, Parker vµ céng sù dÉn lêi nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ vÒ ph©n tÝch di truyÒn ®a th«ng sè ®· ®a ra c¸c chøng cø m©u thuÉn nhau vÒ viÖc xem trÇm c¶m vµ lo ©u lµ hai bÖnh riªng biÖt, quan ®iÓm cho r»ng ®ã lµ mét phÇn cña trôc liªn tôc cã cïng c¬ ®Þa di truyÒn [56], [60]. Bakish, Clayton dÉn lêi mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu: tån t¹i mét tû lÖ nhÊt ®Þnh cã thÓ t¹ng di truyÒn chung ®èi víi rèi lo¹n trÇm c¶m vµ lo ©u, chóng cã thÓ biÓu hiÖn riªng biÖt hoÆc chung víi nhau tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn m«i trêng[21], [24]. - Quan niÖm ngµy nay: Ngµy cµng cã nhiÒu nghiªn cøu néi viÖn vµ ngo¹i viÖn ®a ra c¸c chøng cø kh«ng ®ång t×nh víi quan ®iÓm gép hai rèi lo¹n lo ©u vµ trÇm c¶m lµm mét. Tõ nh÷ng thËp niªn 60 vµ 70 cña thÕ kû XX, lo ©u vµ trÇm c¶m ®· ®îc xem nh hai lo¹i bÖnh riªng biÖt. Sù kh¸c biÖt nµy ® îc minh chøng qua nhiÒu khÝa c¹nh, trong ®ã ho¸ dîc trÞ liÖu ®ãng vai trß quan träng: rèi lo¹n trÇm c¶m ®îc ®iÒu trÞ chñ yÕu b»ng thuèc chèng trÇm c¶m, rèi lo¹n lo ©u ®îc ®iÒu trÞ chñ yÕu b»ng thuèc gi¶i lo ©u. Sö dông benzodiazepine ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ rèi lo¹n lo ©u lµ minh chøng cho quan ®iÓm t¸ch riªng hai rèi lo¹n lo ©u vµ trÇm c¶m[13],[34], [54].. Kendler vµ céng sù qua ph©n tÝch mèi liªn quan gi÷a c¸c yÕu tè di truyÒn víi c¸c triÖu chøng l©m sµng trong mét nghiªn cøu nhãm lín c¸c cÆp trÎ sinh ®«i, ®· chøng dÉn ra trÇm c¶m vµ lo ©u lµ hai nhãm rèi lo¹n riªng biÖt[48]. Theo Fravelli vµ céng sù, 2/3 bÖnh nh©n trÇm c¶m cã phèi hîp rèi lo¹n lo ©u hiÖn hµnh, nÕu tÝnh c¶ trong tiÒn sö th× tû lÖ nµy lµ 3/4 [40]. MÆc dï cã sù t¸ch ra thµnh hai rèi lo¹n lo ©u vµ trÇm c¶m riªng biÖt trong hÖ thèng ph©n lo¹i, sù xuÊt hiÖn ®ång thêi vµ phæ biÕn c¸c triÖu chøng lo ©u vµ trÇm c¶m trong thùc hµnh l©m sµng, nhÊt lµ trong hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu ®· kh¬i dËy khuynh híng xem xÐt l¹i quan ®iÓm vÒ mét trôc liªn tôc gi÷a hai rèi lo¹n nµy. Angst, Dobler vµ Mikola kÕt luËn khi xem xÐt sù hiÖn diÖn c¸c d÷ kiÖn nghiªn cøu: mÆc dï thêng cã sù liªn quan chÆt chÏ víi nhau vÒ triÖu chøng häc nhng kh«ng thÓ ®ång nhÊt hai rèi lo¹n nµy lµm mét nh quan niÖm mét “trôc liªn tôc”[18]. ICD- 10 vµ DSM-IV ®a ra chÈn ®o¸n rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ®· ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®ßi hái trong thùc hµnh l©m sµng, gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng khã kh¨n, víng m¾c trong chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, tiªn lîng vµ ch¨m sãc ngêi bÖnh. 1.3.2. Møc ®é rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m: VÒ mÆt triÖu chøng häc, cã nhiÒu sù kÕt hîp ë møc ®é nhÑ c¸c triÖu chøng thuéc rèi lo¹n lo ©u vµ rèi lo¹n trÇm c¶m trong rèi lo¹n hèn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m, hiÖn nay cha cã sù thèng nhÊt tiªu chuÈn ®Æc hiÖu cho chÈn ®o¸n còng nh møc ®é bÖnh lý lo¹i rèi lo¹n nµy. Sù x¸c ®Þnh ®é nhÑ cña tõng triÖu chøng còng chØ lµ t¬ng ®èi, rÊt mang tÝnh chñ quan, tuú thuéc vµo c¸ch nh×n nhËn cña mçi ngêi. Tuy nhiªn sù phèi hîp ®an xen c¸c triÖu chøng vµ kh«ng cã triÖu chøng nµo næi tréi lµ nÐt c¬ b¶n ®Ó lËp luËn chÈn ®o¸n. Ngêi ta gîi ý r»ng c¸c nhµ nghiªn cøu, nh÷ng ngêi mong muèn nghiªn cøu bÖnh nh©n m¾c c¸c rèi lo¹n nµy cÇn t×m ra nh÷ng tiªu chuÈn cña riªng hä, tuú thuéc vµo ®Þa ®iÓm vµ môc ®Ých nghiªn cøu [11]. Theo ICD- 10, rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ®îc xÕp vµo nhãm c¸c rèi lo¹n t©m c¨n cã liªn quan ®Õn stress vµ d¹ng c¬ thÓ (F40 - F48), môc c¸c rèi lo¹n lo ©u kh¸c (F41), cã m· chÈn ®o¸n ph©n lo¹i bÖnh lµ F41.2. Theo DSM-IV, rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ®îc xÕp vµo nhãm c¸c rèi lo¹n lo ©u kh«ng biÖt ®Þnh, cã m· chÈn ®o¸n ph©n lo¹i bÖnh lµ 300.00, t¬ng ®¬ng víi m· chÈn ®o¸n ph©n lo¹i bÖnh F41.9 cña ICD-10 1.3.3. §Æc ®iÓm chung rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m: 1.3.3.1 Trầm cảm và lo âu – trạng thái bệnh lý phối hợp Trong cuộc sống hiện đại, ngày càng có nhiều trạng thái bệnh lý phối hợp giữa lo âu và trầm cảm. Kinh tế xã hội càng phát triển, cuộc sống mưu sinh càng trở nên khắc nghiệt, mối quan hệ xã hội càng có nhiều nẩy sinh mâu thuẫn, các mâu thuẫn giữa luân lý và phi luân lý càmg phức tạp, những quy luật khắt khe của nền kinh tế thị trường tác động, gây tăng những xung đột nội tâm và bệnh lý lo âu - trầm cảm cho nhiều cá nhân với những mức độ khác nhau. Đây là hai thực thể bệnh lý phản ánh trạng thái lo âu và trầm cảm khó tách rời. Thuật ngữ bệnh lý này bắt đầu được tiếp cận từ nửa cuối thế kỷ XX dựa trên sự đồng xuất hiện các triệu chứng trầm cảm và lo âu trong thực hành lâm sàng tâm thần học. Trong thực hành lâm sàng tồn tại một số trạng thái bệnh lý phối kết hợp lo âu với trầm cảm, phản ánh sự tồn tại hai thực thể bệnh lý trên một cá thể trong cùng thời điểm. Sự kết hợp này được Trần Hữu Bình khái quát như sau: - Rối loạn trầm cảm + các triệu chứng lo âu - Rối loạn lo âu + các triệu chứng trầm cảm: - Rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm: Rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm được định nghĩa là sự có mặt của một hỗn hợp các triệu chứng trầm cảm và lo âu mà không đủ ngưỡng để chẩn đoán cho bất cứ một rối loạn riêng rẽ nào. 1.3.3.2 Quan niệm rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm theo ICD 10: - Rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m ®îc chÈn ®o¸n khi c¸c triÖu chøng cña c¶ lo ©u vµ trÇm c¶m ®Òu cã, nhng kh«ng cã triÖu chøng thuéc rèi lo¹n nµo ®ñ nÆng ®Ó ®¸nh gi¸ chÈn ®o¸n riªng. TriÖu chøng cña rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m t¬ng ®èi nhÑ vµ kh«ng kÐo dµi, hçn hîp thêng thÊy trong ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, cã tû lÖ cao trong nh©n d©n, nhng kh«ng Ýt trêng hîp cha ®îc quan t©m chó ý tíi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn. C¸c triÖu chøng thÇn kinh tù trÞ nh run, ®¸nh trèng ngùc, kh« mån, s«i bông vµ mét sè triÖu chøng kh¸c lu«n xuÊt hiÖn dï liªn tôc hoÆc chØ tõng håi. NhiÒu c¬n kÝch thÝch thÇn kinh tù trÞ møc ®é nhÑ hoÆc ®«i khi trÇm träng nhng tån t¹i ng¾n. Thêng c¸c triÖu chøng xÈy ra trong kho¶ng thêi gian mét th¸ng víi c¸c ®Æc ®iÓm: trong hoµn c¶nh kh«ng cã nguy hiÓm vÒ mÆt kh¸ch quan; kh«ng khu tró vµo hoµn c¶nh ®îc biÕt tríc, kh«ng lêng tríc ®îc; gi÷a c¸c c¬n bÖnh nh©n t¬ng ®èi tho¸t khái c¸c triÖu chøng lo ©u. Trong nhãm c¸c rèi lo¹n nµy, lo ©u biÓu hiÖn bëi sù lo l¾ng tËp trung vµo c¸c triÖu chøng biÓu hiÖn nguyªn ph¸t ho¹t ®éng qu¸ møc thÇn kinh tù trÞ vµ cã thÓ kÕt hîp víi c¸c hiÖn tîng sî thø ph¸t [10]. MÆc dï cã sù kÕt hîp c¶ lo ©u vµ trÇm c¶m trong bÖnh c¶nh l©m sµng nhng chÈn ®o¸n rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m kh«ng ®îc ®Æt ra trong c¸c trêng hîp: + C¶ hai nhãm triÖu chøng rèi lo¹n trÇm c¶m vµ lo ©u ®Òu cã nhng ®ñ trÇm träng th× chÈn ®o¸n trÇm c¶m ®îc u tiªn; + Rèi lo¹n tuy kh«ng cã liªn quan râ rµng ®Õn stress nhng cã nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ trong ®êi sèng hoÆc c¸c sù kiÖn g©y stress, trong trêng hîp nµy cã thÓ nªn ®îc xem xÐt ®Ó ®Æt chÈn ®o¸n c¸c rèi lo¹n sù thÝch øng (F43.2); + ChØ cã lo ©u qu¸ møc mµ kh«ng cã triÖu chøng thÇn kinh tù trÞ; + Lo ©u xuÊt hiÖn hoÆc duy nhÊt, hoÆc chñ yÕu do nh÷ng hoµn c¶nh hay nh÷ng ®èi tîng nµo ®ã bªn ngoµi chñ thÓ mµ trong thùc tÕ kh«ng nguy hiÓm, ngêi bÖnh nÐ tr¸nh c¸c hoµn c¶nh vµ ®èi tîng hoÆc lµ chÞu ®ùng víi sù khiÕp sî, lo ©u kh«ng nhÑ ®i khi biÕt r»ng ngêi kh«ng coi hoµn c¶nh ®ã lµ ®e do¹ hay nguy hiÓm, trong trêng hîp nµy cã thÓ nªn ®îc xem xÐt ®Ó chÈn ®o¸n lµ rèi lo¹n lo ©u ¸m ¶nh sî; + Mét rèi lo¹n nµo ®ã ph¸t triÓn râ rÖt tríc hoÆc lµ cïng thêi ®iÓm lµm chÈn ®o¸n, khi ®ã hoÆc c¶ hai chÈn ®o¸n lo ©u ¸m ¶nh sî vµ giai ®o¹n trÇm c¶m ®îc ®Æt ra hoÆc chØ mét chÈn ®o¸n ®îc x¸c ®Þnh; + Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n rèi lo¹n trÇm c¶m ®îc tho¶ m·n tríc khi c¸c triÖu chøng lo ©u lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn, trong trêng hîp nµy rèi lo¹n trÇm c¶m ®îc u tiªn chÈn ®o¸n tríc; + C¬n x¶y ra trong mét hoµn c¶nh ®· ®îc x¸c ®Þnh, mang tÝnh chÊt t¸i diÔn, b¾t ®Çu ®ét ngét vµ thêi gian tån t¹i ng¾n (vµi phót, ®«i khi kÐo dµi h¬n), c¸c biÓu hiÖn phæ biÕn nh ®¸nh trèng ngùc, ®au ngùc, c¶m gi¸c bÞ cho¸ng, chãng mÆt vµ c¶m gi¸c kh«ng thùc, c¸c triÖu chøng thÇn kinh tù trÞ m¹nh dÇn lªn trong c¬n, lu«n cã mèi sî thø ph¸t ph¸t nh sî chÕt, sî mÊt tù chñ hay sî ®iªn, trong trêng hîp nµy cã thÓ nªn ®îc xem xÐt ®Æt chÈn ®o¸n lµ rèi lo¹n ho¶ng sî; + C¸c triÖu chøng rÊt thay ®æi, phæ biÕn lµ bÖnh nh©n phµn nµn lu«n c¶m thÊy lo l¾ng, run rÈy, c¨ng th¼ng c¬ b¾p, ra må h«i, ®Çu ãc trèng rçng, ®¸nh trèng ngùc, chãng mÆt, khã chÞu vïng thîng vÞ, ®ång thêi víi c¸c lo¹i lo ©u vµ linh tÝnh ®iÒm gë, trêng hîp nµy cã thÓ nªn ®îc xem xÐt tÝnh ®Õn chÈn ®o¸n lµ rèi lo¹n lo ©u lan to¶. Rèi lo¹n lo ©u lan to¶ thõ¬ng liªn quan víi stress m«i trêng m¹n tÝnh, lan to¶ vµ dai d¼ng, kh«ng khu tró hoÆc kh«ng tréi m¹nh lªn trong bÊt kú hoµn c¶nh m«i trêng nµo, thêng kÌm theo lµ sî b¶n th©n hoÆc ngêi th©n thÝch sÏ sím m¾c bÖnh hoÆc bÞ tai n¹n, linh tÝnh ®iÒm gë, c¸c triÖu thêng gÆp lµ: sî h·i (lo l¾ng vÒ bÊt h¹nh t¬ng lai, dÔ c¸u, khã tËp trung t tëng), c¨ng th¼ng vËn ®éng (bån chån ®øng ngåi kh«ng yªn, ®au c¨ng ®Çu, run rÈy, kh«ng cã kh¶ n¨ng th gi·n) vµ ho¹t ®éng qu¸ møc thÇn kinh tù trÞ (®Çu ãc trèng rçng, ra må h«i, m¹ch nhanh hoÆc thë gÊp, khã chÞu vïng thêng vÞ, chãng mÆt, kh« måm, v.v...) 1.3.4. §Æc ®iÓm các nhóm triÖu chøng trong rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m: TriÖu chøng l©m sµng cña rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m bao gåm nhãm c¸c triÖu chøng thuéc vÒ rèi lo¹n lo ©u, nhãm c¸c triÖu chøng thuéc vÒ rèi lo¹n trÇm c¶m, nhãm c¸c triÖu chøng thuéc c¬ thÓ, nhãm c¸c triÖu chøng cã liªn quan ®Õn tr¹ng th¸i t©m thÇn, nhãm c¸c triÖu chøng toµn th©n, nhãm c¸c triÖu chøng c¨ng th¼ng t©m lý vµ mét sè triÖu chøng kh«ng ®Æc hiÖu kh¸c. MÆc dï biÓu hiÖn mét phøc hîp c¸c triÖu chøng ®a d¹ng nhng kh«ng cã triÖu chøng riªng biÖt nµo thuéc vÒ rèi lo¹n lo ©u hay trÇm c¶m ®ñ g©y c¶n trë ®èi víi ngêi bÖnh vµ ¶nh hëng ®Õn nh÷ng ngêi xung quanh, viÖc ®i ®Õn bÖnh viÖn kh¸m bÖnh lµ do sù phøc hîp nhiÒu triÖu chøng g©y ra c¶m gi¸c khã chÞu, bÊt an cho ngêi bÖnh. Tuy nhiên cũng cần tách bạch thành từng nhóm triệu chứng để bàn luận cho cụ thể. 1.3.4.1 Nhãm c¸c triÖu chøng thuéc vÒ rèi lo¹n lo ©u: Nhãm triÖu chøng thuéc vÒ rèi lo¹n lo ©u gåm cã triÖu chøng lo ©u vµ triÖu chøng kÝch thÝch thÇn kinh thùc vËt: - TriÖu chøng lo ©u: Trong rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m, chñ ®Ò lo ©u m¬ hå, kh«ng râ rµng, ngêi bÖnh cã c¶m gi¸c lo l¾ng, bÊt an nhng kh«ng x¸c ®Þnh ®îc néi dung cô thÓ. Lo ©u cã thÓ gÆp ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, tõ møc ®é nhÑ ®Õn møc ®é nÆng. Møc ®é nhÑ thêng biÓu hiÖn c¶m gi¸c khã chÞu nhÑ, kh«ng g©y c¶n trë sinh ho¹t, häc tËp hay lao ®éng; møc ®é nÆng thêng còng chØ biÓu hiÖn tr¹ng th¸i bÊt an, c¶m gi¸c mÊt an toµn, ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng häc tËp, lao ®éng vµ chÊt lîng cuéc sèng nhng ë møc ®é nhÑ hoÆc võa ph¶i. - TriÖu chøng kÝch thÝch thÇn kinh thùc vËt: Thêng gÆp mét hoÆc nhiÒu trong c¸c triÖu chøng kÝch thÝch thÇn kinh thùc vËt sau ®©y: + Håi hép, tim ®Ëp m¹nh hoÆc nhÞp tim nhanh: Ngêi bÖnh thêng hay håi hép tríc nh÷ng sù kiÖn kh«ng mÊy xa l¹, kÌm theo håi hép lµ ®¸nh trèng ngùc vµ tim ®Ëp nhanh vµ m¹nh. + V· må h«i: Må h«i v· lµ triÖu chøng thêng gÆp, ®«i khi v· nh t¾m trong khi trêi l¹nh. Thêng v· må h«i kÌm theo c¶m thÊy l¹nh, ngay trong mïa hÌ nãng bøc còng ph¶i t¾m níc nãng, thËm chÝ kh«ng d¸m t¾m mµ chØ lau ngêi qua loa nhanh. + Run: thêng cã triÖu chøng run tay hoÆc run ch©n hoÆc kÕt hîp c¶ hai, run kh«ng do thêi tiÕt, thËm chÝ trêi nãng bøc ngêi bÖnh run nh thêi tiÕt l¹nh. + Kh« miÖng: Ngêi bÖnh c¶n thÊy kh« miÖng hoÆc/vµ ®¾ng miÖng mÆc dï kh«ng do dïng thuèc hoÆc mÊt níc. 1.3.4.2 Nhãm c¸c triÖu chøng ®Æc trng cña rèi lo¹n trÇm c¶m: C¸c triÖu chøng ®Æc trng thuéc rèi lo¹n trÇm c¶m trong rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m cã ®Æc ®iÓm nh sau : - KhÝ s¾c trÇm: Gi¶m khÝ s¾c cã thÓ biÓu hiÖn râ rµng hoÆc kh«ng râ rµng, ngêi bÖnh thêng cã c¶m gi¸c buån m¬ hå, kÝn ®¸o, ngêi ngoµi nÕu kh«ng thùc sù quan t©m th× khã nhËn thÊy. - MÊt quan t©m thÝch thó: Ngêi bÖnh vÉn duy tr× nh÷ng mèi quan t©m, së thÝch thêng ngµy tríc ®©y nhng ë møc ®é gi¶m nhiÖt t×nh, kh«ng ®Òu hoÆc kh«ng duy tr× l©u. - Gi¶m n¨ng lîng: Ngêi bÖnh vÉn duy tr× c¸c ho¹t ®éng thêng ngµy. T×nh tr¹ng gi¶m nhÑ n¨ng lîng c¬ thÓ, biÓu hiÖn bëi sù chãng dÉn ®Õn mÖt mái h¬n khi lao ®éng g¾ng søc, gi¶m ë møc ®é nhÑ hoÆc võa hiÖu suÊt ho¹t ®éng chuyªn m«n vµ ho¹t ®éng x· héi - Gi¶m sót sù tËp trung vµ sù chó ý: Thêng kh«ng duy tr× ®îc l©u nh tríc ®©y sù chó ý vµo mét sù vËt hoÆc hiÖn tîng, hËu qu¶ lµ trÝ nhí tøc th× bÞ gi¶m, ®©y lµ triÖu chøng ngêi bÖnh hay than phiÒn. - Gi¶m sót tÝnh tù träng vµ lßng tù tin : TriÖu chøng nµy biÓu hiÖn rÊt kÝn ®¸o, Ýt ®îc béc lé. BiÓu hiÖn chñ yÕu lµ ngêi bÖnh thÊy nghi ngê vµo kh¶ n¨ng cña b¶n th©n, c¶m thÊy khã kh¨n h¬n trong suy nghÜ vµ thùc hiÖn nh÷ng viÖc mµ tríc ®©y hoµn thµnh kh«ng mÊy khã kh¨n nhng ngêi bÖnh vÉn cßn hy väng sÏ ®îc c¶i thiÖn trong t¬ng lai. - ¡n kÐm ngon miÖng: TriÖu chøng ¨n kÐm ngon xuÊt hiÖn nhng kh«ng liªn tôc . - Rèi lo¹n giÊc ngñ: §©y lµ triÖu chøng thêng gÆp. Cã thÓ mÊt ngñ ®Çu giÊc (khã vµo giÊc ngñ khi b¾t ®Çu ngñ), mÊt ngñ gi÷a giÊc (tØnh ngñ vµo lóc nöa ®ªm vµ kh«ng thÓ hoÆc khã ngñ tiÕp), hoÆc mÊt ngñ cuèi giÊc (tØnh dËy sím vµ kh«ng thÓ ngñ tiÕp), cã thÓ cã ¸c méng. Rèi lo¹n giÊc ngñ thêng lµ triÖu chøng lµm ngêi bÖnh hay than phiÒn. Schoevers dÉn lêi cña Kendell: trong rèi lo¹n hçn hîp lo ©u vµ trÇm c¶m kh«ng thÊy cã c¸c triÖu chøng lo¹n thÇn, triÖu chøng thuéc rèi lo¹n trÇm c¶m thêng kÌm theo gi¶m t©m thÇn vËn ®éng vµ xuÊt hiÖn sau triÖu chøng thuéc rèi lo¹n lo ©u tõ 2 ®Õn 3 tuÇn [70]. C¸c triÖu chøng kh«ng ®iÓn h×nh cã thÓ kÌm theo hoÆc kh«ng kÌm theo, bao gåm c¸c triÖu chøng c¬ thÓ vµ c¸c triÖu chøng sinh häc. 1.3.4.3. Nhãm c¸c triÖu chøng c¬ thÓ: Nhãm c¸c triÖu chøng nµy lµm cho ngêi bÖnh khã chÞu, ®©y thêng chÝnh lµ c¸c triÖu chøng lµm cho ngêi bÖnh ®i kh¸m. C¸c triÖu chøng thuéc c¸c hÖ c¬ quan sau ®©y thêng gÆp: - TriÖu chøng thuéc vïng ngùc : C¶m gi¸c bã ngùc, khã thë, ®au hoÆc khã chÞu ë ngùc. - TriÖu chøng thuéc vïng hÇu häng: ngêi bÖnh cã c¶m gi¸c víng häng, ngøa häng hoÆc c¶m gi¸c cã côc hßn ë häng, khã nuèt hoÆc nuèt nghÑn cã nhng hiÕm gÆp.