Tài liệu Ngành công nghiệp hoá dầu non trẻ của việt nam trong tiến trình hội nhập

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ NGOẠI THƯƠNG KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH CÔNG NGHIỆP HOÁ DẦU NON TRẺ CỦA VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP Giáo viên hướng dẫn: Th.S Đào Ngọc Tiến Sinh viên : Tạ Băng Thanh Lớp 38 A : Anh 2 Khoá HÀ NỘI - 2003 LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành tốt khoá luận tốt nghiệp này, trước hết, em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Giảng viên, Thạc sĩ Đào Ngọc Tiến của Khoa Kinh tế Ngoại thương, người đã rất tận tình hướng dẫn và đóng góp nhiều ý kiến đáng quý cho em trong suốt thời gian qua. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn của mình tới tất cả các thầy cô giáo trường Đại Học Ngoại Thương đã trang bị cho em rất nhiều kiến thức quý báu trong hơn 4 năm em học tập và trưởng thành dưới mái trường thân thương này. Cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của công ty hoá dầu LG VINA Chemical. Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã quan tâm chăm sóc và tạo điều kiện thuận lợi nhất giúp em có thể chuyên tâm nghiên cứu và hoàn thành khoá luận. DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT Trong bài viết đã sử dụng những từ viết tắt sau: DANH MỤC CÁC TÊN KHOA HỌC ABR ABS AN BR BTX Benzene Toluene Xylene CPL DOP EG EPS HDPE LAB LDPE LLDPE LPG MMA NCC PA PE PET PP PS PTA PVC QTA SM Styrene Monomer TPA VCM Acrylonitrile Butadiene Rubber Acrylonitrile Butadiene Styrene Acrylonitrile Butadiene Rubber Caprolactam Di-octhyl Phthalate Ethylene Glycol Expendable Polystyrene High Density Polyethylene Linear Alkyl Benzene Low Density Polyethylene Linear Low Density Polyethylene Liquefied Petroleum Gas Methyl Methacrylate Naphtha Cracking Center Phthalic Anhydride Polyethylene Polyethylene Terephthalate Polypropylene Polystyrene Pure Terephthalic Acid Poly-vinyl Chloride Qualified Terephthalic Acid Terephthalic Acid Vinyl Chloride Monomer DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT KHÁC AD AFTA Anti-Dumping Asean Free Trade Area ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á Bangkok Polyethylene Co. Ltd. Common Effective Preferential tariff Scheme Cost, Insurance and Freight China National Offshore Oil Corporation China National Petroleum Corporation Charoen Pokhand Group Doanh nghiệp Nhà nước Derpartment of Commerce (USA) Eastern Seaboard Development Committee Eastern Seaboard Development Plan Foreign Direct Investment Federation of Thai Industries Gross Domestic Product International Monetary Fund International Trade Commission Mitsubishi Chemicals BPE CEPTS CIF CNOOC CNPC CP-Group DNNN DOC ESDC ESDP FDI FTI GDP IMF ITC MCI Chống bán phá giá Khu vực mậu dịch tự do ASEAN Chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung Chi phí, bảo hiểm và cước phí Doanh nghiệp dầu ngoài khơi quốc gia Trung Quốc Doanh nghiệp dầu khí quốc gia Trung Quốc Tập đoàn Charoen Pokhand Bộ Thương mại Hoa kỳ Uỷ ban phát triển Bờ biển Đông Kế hoạch phát triển Bờ biển Đông Đầu tư trực tiếp nước ngoài Hiệp hội các ngành công nghiệp Thái Lan Tổng sản phẩm quốc nội Quỹ tiền tệ quốc tế Uỷ ban thương mại quốc tế Industry Ngành hoá chất Mitsubishi NAIC Newly Agroindustrialised Country NIC Newly Industrialising Country NPC National Petrochemical Public Co. Ltd. NPC_1 (_2 Khu liên hợp hoá dầu quốc &_3) gia 1, 2, 3 National Petrochemi cal Complex 1, 2, 3 ODA Official Development Assistance PETRONA Petroliam Nasional Berhad S PTIT Petroleum Institute of Thailand PTT Petroleum Authority of Thailand PVGC Petrovietnam Gas R&D Nước nông- công nghiệp mới Nước công nghiệp mới Công ty TNHH Cổ phần hoá dầu quốc gia Hỗ trợ phát triển chính thức Viện dầu khí Thái Lan Công ty dầu khí Thái Lan Công ty khí tự nhiên của Petrovietnam and Nghiên cứu và phát triển Research Development Siam Cement Company Công ty xi-măng Siam Siam Cement Group Tập đoàn xi-măng Siam Doanh nghiệp dầu- hoá chất Trung Quốc SCC SCG SINOPEC China PetroChemical Corporation SPCL Siam Polyethylene Công ty polyethylene Siam Company TAC Thai Aromatics Co. Ltd. Công ty TNHH Thái Aromatics TOC TPC Thai Plastic and Chemical Public Co. Ltd. TPE TPI TPIA TPP TPPC Thai Olefins Co. Ltd. Công ty TNHH Thái Olefins Công ty TNHH Cổ phần nhựa và hoá chất Thái Thai Polyethylene Co. Ltd. Thai Petrochemical Industry Public Co. Ltd Thai Petrochemical Industry Association Thai Polypropylene Co. Ltd Thai Polycarbonate Co. TransPacific Petrochemical Indotama Co. Công ty TNHH Thái Polyethylene Công ty TNHH Cổ phần ngành Hoá dầu Thái Hiệp hội ngành Hoá dầu Thái Lan Công ty TNHH Thái Polypropylene Công ty Thái Polycarbonate Công ty Trans- Pacific Petrochemical Indotama Công ty mua bán và cung ứng vật liệu kỹ thuật xuất nhập khẩuTPPI VINATEXIm Vietnam Textile and Tổng công ty dệt may Việt port – Garment Corporation Nam Export Technical Raw Material Trading and Suppling Co. TRAMASU CO WB World Bank Ngân hàng Thế giới WTO Tổ chức thương mại thế World giới Trade Organisatio n MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU CHƯƠNG I: THỰC TRẠNG NGÀNH CÔNG NGHIỆP HOÁ DẦU CỦA VIỆT NAM.......................................................................................1 I. Tổng quan về Ngành công nghiệp Hoá dầu...................................1 1. Giới thiệu chung về Ngành công nghiệp Hoá dầu.....................1 2. Các sản phẩm chính của Ngành hoá dầu và tầm quan trọng của chúng..........................................................................................2 2.1.......................................................................Polyethylene _ PE 2 2.2.....................................................................Polypropylene _ PP 3 2.3.........................................................................Polystyrene _ PS 3 2.4...........................................................Polyvinyl Chloride _ PVC 4 2.5............Acrylonitrile Butadiene Styrene/ Styrene Acrylonitrile _ ABS/SAN..................................................................................... 2.6..........................................Styrene Butadiene Latex _ SB Latex 5 2.7.............................................................Dioctyl Phthalate _ DOP 6 2.8............................................................Terephthalic Acid _ TPA 6 2.9.........................................................................................EPOXY 7 II. Vai trò của ngành công nghiệp Hoá dầu :................................. 7 1. Tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nhiều ngành kinh tế khác......................................................................................8 2. Tiết kiệm ngoại tệ.......................................................................10 3. Tăng hàm lượng giá trị nội địa của sản phẩm.........................10 4. Tạo thêm công ăn việc làm........................................................11 5. Tiết kiệm và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên................................................................................................11 III. Thực trạng ngành công nghiệp Hoá dầu Việt Nam................12 1. Thuận lợi:....................................................................................12 1.1............................Tình hình Kinh tế- Chính trị- Xã hội ổn định 12 1.2....................................................Tài nguyên thiên nhiên sẵn có 14 1.3..................................................................Chi phí lao động thấp 17 1.4..............................................Thị trường tiêu thụ đầy tiềm năng 18 2. Khó khăn.....................................................................................19 2.1......................................Cơ sở hạ tầng phát triển chưa đồng bộ 19 2.2.................................................Trình độ khoa học kỹ thuật thấp 21 2.3....................................................................Chi phí sản xuất cao 22 2.4..................................Môi trường đầu tư chưa thực sự hấp dẫn 24 3. Cung và cầu nội địa trên thực tế...............................................25 3.1............................................................................Cầu trong nước 25 3.2..........................................................................Cung trong nước 26 3.3....................................................................................Nhập khẩu 28 CHƯƠNG II: KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN NGÀNH HOÁ DẦU Ở MỘT SỐ NƯỚC......................................................................................30 TRONG KHU VỰC CHÂU Á................................................................30 I. Kinh nghiệm của Thái Lan...........................................................31 1. Sự hình thành Ngành công nghiệp Hoá dầu Thái Lan...........31 2. Ngành Hoá dầu Thái Lan những năm đầu thập niên 90........35 2.1.......................................................................................Sản xuất 35 2.2.................Đặc điểm về kinh tế và công nghệ của ngành Hoá dầu giai đoạn đầu thập niên 90................................................... 2.3.............Các hình thức sở hữu trong ngành hoá dầu Thái Lan 37 2.4............................................Các hiệp hội trong ngành Hoá dầu 39 3. Thái Lan tái cơ cấu ngành Hoá dầu trước thách thức hội nhập.................................................................................................39 3.1...........................................................Lý do thực hiện tái cơ cấu 39 3.2.................................................Tự do hoá hoạt động nhập khẩu 40 3.3......................................................................Định giá sản phẩm 43 3.4.........................................Chính sách gia nhập ngành Hoá dầu 44 3.5................Các doanh nghiệp Nhà nước với chính sách mới về Olefin............................................................................................ 3.6................Tổng kết về việc thực thi chính sách mới và sự xuất hiện của mô hình công nghiệp hoá mới trong ngành Hoá dầu................................................................................................ 4. Ngành Hoá dầu Thái Lan đương đầu với khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu Á.......................................................................... 47 II. Kinh nghiệm của Trung Quốc.................................................. 52 1. Ngành Hoá dầu Trung Quốc trước khi gia nhập WTO.........52 1.1....................................................................Tình hình cung- cầu 53 1.2.........................Tính chất của thị trường hoá dầu Trung Quốc 54 1.3..................................................................Các hình thức sở hữu 54 2. Ảnh hưởng của việc Trung Quốc gia nhập WTO tới ngành Hoá dầu...........................................................................................58 2.1................Những cam kết Trung Quốc phải thực hiện khi gia nhập WTO.................................................................................... 2.2............Thách thức đối với ngành Hoá dầu khi gia nhập WTO 58 3. Các biện pháp bảo hộ ngành Hoá dầu của Trung Quốc........64 3.1...................................................................................Thuế quan: 64 3.2...........................................................................Quyền mậu dịch 64 3.3.................................................................Hạn ngạch nhập khẩu 64 3.4.................................................................Giấy phép nhập khẩu: 65 3.5..............................Thuế chống bán phá giá và thuế trừng phạt 65 III. Kinh nghiệm của Hàn Quốc......................................................67 1. Hàn Quốc- nước đi sau nhưng về trước...................................67 2. Ngành Hoá dầu Hàn Quốc thực hiện tái cơ cấu......................71 2.1..................................Tăng cường đầu tư cho các trang thiết bị 71 2.2................................................Tái cơ cấu các tập đoàn hoá dầu 71 IV. Bài học về các công cụ bảo hộ cho các quốc gia có ngành Hoá dầu non trẻ.............................................................................................74 1. Thuế quan:..................................................................................74 2. Quyền mậu dịch.........................................................................74 3. Hạn ngạch nhập khẩu................................................................75 4. Giấy phép nhập khẩu.................................................................75 5. Hạn ngạch thuế quan.................................................................76 6. Trợ giá.........................................................................................76 7. Thuế chống bán phá giá và thuế trừng phạt...........................77 CHƯƠNG III: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ TRONG VIỆC XÂY DỰNG, PHÁT TRIỂN...........................................................................................78 KẾT HỢP VỚI BẢO HỘ NGÀNH CÔNG NGHIỆP HOÁ DẦU CỦA VIỆT NAM..............................................................................................78 TRONG TIẾN TRÌNH HỘI NHẬP.........................................................78 I. Định hướng phát triển của ngành công nghiệp Hoá dầu Việt Nam........................................................................................................ 78 II. Dự đoán tình hình cung cầu của một số sản phẩm hoá dầu trong tương lai.......................................................................................82 1. Cung cầu về bột nhựa tổng hợp................................................82 2. Cung cầu về sợi tổng hợp..........................................................83 3. Cung cầu về cao su tổng hợp.....................................................85 III. Kiến nghị.....................................................................................85 1. Nhanh chóng xác định mô hình phát triển phù hợp cho ngành Hoá dầu...........................................................................................85 2. Cần phải tạo điều kiện để các doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) phát huy nội lực..............................................................87 3. Phát huy sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế trong phát triển ngành Hoá dầu...................................................89 4. Cải thiện môi trường đầu tư.....................................................91 5. Bảo hộ tích cực sản xuất trong nước........................................94 6. Hoạch định các chính sách công nghệ, R&D và đào tạo có lợi cho ngành Hoá dầu........................................................................95 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 1: Sản lượng khai thác dầu............................................................14 Biểu 1: Sản lượng dầu và khí của Việt Nam từ năm 1989 đến năm 2001 ................................................................................................................16 Bảng 2: Sản lượng khí, etan từ các bể dầu khí (dự kiến khai thác từ 2005 đến 2025).........................................16 Bảng 3: Chỉ số chất dẻo bình quân đầu người........................................18 Bảng 4: Cầu về sản phẩm “hạ nguồn” của khu vực ASEAN.................25 Bảng 5: Nhu cầu nhựa PVC qua các năm...............................................25 Bảng 6: Tình hình cung cấp PVC của các doanh nghiệp ......................26 Bảng 7: Tình hình nhập khẩu xơ và sợi Polyester năm 1998~2000.......28 Bảng 8: Tình hình nhập khẩu phân Ure và chất dẻo..............................28 Bảng 9: Cung và cầu về sản phẩm hoá dầu của Trung Quốc năm 2000 53 Bảng 10: Phân phối sản xuất đối với các sản phẩm hoá dầu chính ở Trung Quốc năm 2000...........................................................56 Bảng 10.1: Phân phối sản xuất đối với nhựa tổng hợp và cao su tổng hợp ................................................................................................................56 Bảng 10.2: Phân phối sản xuất đối với nguyên liệu sợi tổng hợp..........56 Bảng 10.3: Phân phối sản xuất đối với sợi tổng hợp..............................56 Bảng 11: Thuế suất nhập khẩu sản phẩm hoá dầu ở Trung Quốc áp dụng đối với Hoa Kỳ trước và sau khi gia nhập WTO......................63 Bảng 12: Mức thuế chống bán phá giá do Bộ Thương mại Trung Quốc đưa ra vào ngày 12/05/2003.....................................................65 Bảng 13: Tình hình sản xuất và nhu cầu về ethylene của Hàn Quốc ....68 Bảng 14: Tình hình sản xuất Polyolefin của Hàn Quốc ........................69 Bảng 15: Xu hướng phát triển của ngành hoá dầu Hàn Quốc ...............69 Bảng 16: Đầu tư cho các trang thiết bị trong ngành Hoá dầu Hàn Quốc ................................................................................................................70 Bảng 17: Các trường hợp tái cơ cấu điển hình trong ngành Hoá dầu Hàn Quốc .......................................................................................................71 Bảng 18: Dự kiến sản xuất và tiêu thụ PVC giai đoạn 2002~2010........82 Bảng 19: Dự báo sản xuất và tiêu thụ sợi Polyester giai đoạn 2005~2010 ................................................................................................................83 LỜI MỞ ĐẦU Tự chủ về nguyên liệu để nâng cao hàm lượng giá trị nội địa hoá của sản phẩm, giảm bớt sự phụ thuộc vào bên ngoài và từng bước thực hiện chiến lược thay thế nhập khẩu có hiệu quả, tận dụng tối đa các nguồn tài nguyên thiên nhiên là những mục tiêu mà nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, đang hướng tới. Chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ đến việc xây dựng các ngành công nghiệp quen thuộc như sản xuất xi măng, sắt thép những sẽ ít người nghĩ đến ngành công nghiệp cơ bản “quen” mà “lạ” đối với mỗi người Việt Nam chúng ta. Đó là ngành công nghiệp Hoá dầu. Nói rằng “lạ” là vì khái niệm “ngành công nghiệp Hoá dầu” rất ít khi xuất hiện trên các phương tiện thông tin đại chúng hay trong các kế hoạch phát triển kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, trên thực tế, ngành công nghiệp Hoá dầu đang âm thầm cống hiến để đem lại cho mọi người một cuộc sống tiện nghi hơn, hiện đại hơn. Các sản phẩm của ngành Hoá dầu đang dần “bao phủ” cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Thật vậy, nếu ngành Hoá dầu biến mất thì chúng ta sẽ không còn thấy sự tồn tại của vô số các vật dụng quen thuộc hàng ngày làm từ nhựa tổng hợp, cao su tổng hợp và sợi tổng hợp nữa vì đây đều là những sản phẩm của ngành Hoá dầu. Vì thế, xây dựng ngành Hoá dầu là một mục tiêu rất quan trọng để phát triển kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới chứ không chỉ riêng Việt Nam. Xây dựng một ngành công nghiệp cơ bản chưa bao giờ là dễ dàng nhưng xây dựng một ngành công nghiệp cơ bản trong điều kiện thời điểm hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế đang đến gần lại càng khó khăn gấp bội. Có rất nhiều việc cần phải làm trong một thời gian rất ngắn như huy động vốn, xây dựng, phát triển đi đôi với bảo hộ sản xuất trong nước trước khi thực sự mở toang cửa và hoà mình vào dòng chảy mãnh liệt của nền kinh tế thế giới. Khoá luận này sẽ đưa ra câu trả lời cho các vấn đề sau: Ngành công nghiệp Hoá dầu thực chất là gì? Liệu Việt Nam có khả năng xây dựng thành công ngành công nghiệp Hoá dầu hay không? Những khó khăn nào đang cản bước của Việt Nam? Các quốc gia đi trước đã làm thế nào để có được những thành công như ngày hôm nay? Từ bài học của các quốc gia đó, Việt Nam có thể và nên làm gì để tiếp tục xây dựng, phát triển và bảo vệ ngành Hoá dầu còn đang non trẻ của mình trong tiến trình hội nhập? Khoá luận được chia làm 3 phần:  Chương I: Thực trạng ngành công nghiệp Hoá dầu của Việt Nam Chương I sẽ đem đến một cái nhìn tổng quan về ngành Hoá dầu, về tầm quan trọng của nó đối với nền kinh tế Việt Nam nói riêng và đối với Xã hội Việt Nam nói chung, về thực trạng của ngành Hoá dầu Việt Nam bao gồm những thuận lợi, khó khăn trong quá trình phát triển và tình hình cung cầu trong nước.  Chương II: Kinh nghiệm phát triển ngành Hoá dầu ở một số nước trong khu vực Châu Á Chương II là những kinh nghiệm phát triển ngành Hoá dầu của 3 quốc gia Châu Á bao gồm Thái Lan, Trung Quốc và Hàn Quốc. Thái Lan là một quốc gia cũng thuộc khối ASEAN như Việt Nam nhưng phải hoàn tất lộ trình hội nhập AFTA sớm hơn Việt Nam. Trung Quốc gần đây đã đạt được mục tiêu mà Việt Nam hiện vẫn đang cố gắng vươn tới, đó là gia nhập WTO. Hàn Quốc nổi lên như một quốc gia công nghiệp mới rất thành công. Do đó, kinh nghiệm của các quốc gia này sẽ đem lại những bài học rất bổ ích cho Việt Nam, đặc biệt là bài học về bảo hộ sản xuất trong nước đối với ngành Hoá dầu.  Chương III: Một số kiến nghị trong việc xây dựng, phát triển kết hợp với bảo hộ ngành công nghiệp Hoá dầu trong tiến trình hội nhập Chương III bao gồm những nét cơ bản trong định hướng phát triển ngành Hoá dầu của Việt Nam đến năm 2020 và những kiến nghị của cá nhân tác giả về xây dựng, phát triển và bảo hộ ngành Hoá dầu còn non trẻ trong tiến trình hội nhập. Bài viết này sẽ tập trung vào những nội dung mang tính kinh tế chứ không đi sâu phân tích đặc trưng kỹ thuật của ngành Hoá dầu. Ngoài ra, do phạm vi các sản phẩm của ngành Hoá dầu rất rộng, số liệu thống kê chưa đầy đủ nên khoá luận sẽ chỉ tập trung vào những sản phẩm cơ bản có ứng dụng rộng rãi ở Việt Nam như PVC, sợi tổng hợp. Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong quá trình viết bài bao gồm phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp logic theo trình tự thời gian, phương pháp thống kê… Do đây là một đề tài mới và do những số liệu thống kê của Việt Nam về thị trường hoá dầu trong nước còn lẻ tẻ, thiếu tính tổng quát nên bài viết không thể tránh khỏi sai sót. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành của thầy cô, bạn bè và những người quan tâm đến đề tài này để có thể hoàn thiện và tiếp tục đi sâu nghiên cứu hơn nữa. Hà Nội, ngày 15 tháng 11 năm 2003