Tài liệu Ngân sách nhà nước ở huyện việt yên, tỉnh bắc giang hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGỤY MINH CHIẾN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC Ở HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ HÀ NỘI - NĂM 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGỤY MINH CHIẾN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC Ở HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG HIỆN NAY Ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 8310202 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Giảng viên hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Thị Kim Thu HÀ NỘI - NĂM 2021 Luận văn đã đƣợc sửa chữa theo khuyến nghị của Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là của riêng tôi.Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả Ngụy Minh Chiến LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành khóa đào tạo Thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế chính trị tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện từ nhiều cơ quan và cá nhân có liên quan. Trước hết, tôi xin cám ơn Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Khoa Kinh tế chính trị cùng toàn thể các thầy giáo, cô giáo đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cúu. Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Thị Kim Thu - người hướng dẫn khoa học đã tận tình, giành nhiều thời gian hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, xây dựng đề cương và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, các ban ngành, đoàn thể đang công tác tại huyện Việt Yên và một số sở, ngành, huyện, thành phố khác đã ủng hộ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, cung cấp thông tin, số liệu cần thiết để phục vụ Luận văn. Xin cảm ơn gia đình, anh chị em, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn này. Tuy có nhiều cố gắng, nhưng do hạn chế về thời gian và khả năng nghiên cứu nên luận văn khó tránh khỏi có thiếu sót, kính mong quý thầy giáo, cô giáo, các chuyên gia, bạn bè, những người quan tâm đến đề tài tiếp tục có những ý kiến đóp góp, giúp đỡ để đề tài được hoàn thiện hơn. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả Ngụy Minh Chiến DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CCTL : Cải cách tiền lƣơng CNH – HĐH : Công nghiệp hoá – Hiện đại hoá ĐCS : Đảng Cộng sản ĐHQGHN : Đại học Quốc gia Hà Nội ĐVSNCL : Đơn vị sự nghiệp công lập HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc Nhà nƣớc KCN, CNN : Khu công nghiệp, cụm công nghiệp KT – XH : Kinh tế - xã hội NS : Ngân sách NSĐP : Ngân sách địa phƣơng NSNN : Ngân sách nhà nƣớc QLNN : Quản lý Nhà nƣớc UBND : Uỷ ban nhân dân XDCB : Xây dựng cơ bản MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN..................................................................................... 7 1. Một số vấn đề lý luận về ngân sách nhà nƣớc cấp huyện ................. 7 1.1. Ngân sách nhà nƣớc cấp huyện, đặc điểm, vai trò của ngân sách nhà nƣớc cấp huyện .............................................................................. 7 1.2. Nội dung ngân sách nhà nƣớc cấp huyện ..................................... 15 1.3. Sự cần thiết phải hoàn thiện ngân sách nhà nƣớc cấp huyện và các nhân tố ảnh hƣởng đến ngân sách nhà nƣớc cấp huyện....................... 32 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC Ở HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG GIAI ĐOẠN 2018-2020 .......................... 39 1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội ảnh hƣởng đến ngân sách nhà nƣớc huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ......................................................... 39 2. Thực trạng Ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2018-2020 ........................................................................... 42 3. Đánh giá chung về ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang hiện nay ................................................................................... 64 CHƢƠNG III: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC Ở HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG .............. 76 1. Công tác ngân sách nhà nƣớc cấp huyện ở một số địa phƣơng và bài học rút ra cho huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang .................................. 76 2. Quan điểm và phƣơng hƣớng hoàn thiện ngân sách nhà nƣớc huyện Việt Yên, tỉnh Bắc giang những năm tới ............................................ 81 3. Giải pháp hoàn thiện ngân sách nhà nƣớc huyện Việt Yên, Tỉnh Bắc Giang thời gian tới ..................................................................... 84 KẾT LUẬN ................................................................................................. 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 96 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong hệ thống tài chính Quốc gia ngân sách nhà nƣớc là khâu chủ đạo, là điều kiện vật chất quan trọng để Nhà nƣớc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình. Ngân sách nhà nƣớc c vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy cho sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững, đảm bảo an ninh quốc phòng, thực hiện các chính sách xã hội, là một trong những công cụ quan trọng để Nhà nƣớc quảnlý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Thông qua NSNN, Nhà nƣớc thực hiện huy động các nguồn lực trong xã hội, phân phối và sử dụng cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nƣớc. Trong những năm qua, cùng với quá trình đổi mới quản lý kinh tế, quản lý ngân sách nhà nƣớc đã c những đổi mới nhằm phù hợp hơn với nền kinh tế đang chủ động hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Việc phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc ngày càng hoàn thiện nhằm tạo điều kiện cho chính quyền địa phƣơng phát huy mạnh mẽ tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cấp, của chính quyền địa phƣơng trong quản lý ngân sách trên địa bàn. Ngân sách huyện gắn liền với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chính quyền nhà nƣớc cấp huyện, c vai trò cung cấp phƣơng tiện vật chất để chính quyền cấp huyện hoạt động, đồng thời là một công cụ để chính quyền cấp huyện thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh - quốc phòng tại địa phƣơng. Ngân sách cấp huyện c đầy đủ những đặc điểm chung của ngân sách các cấp chính quyền địa phƣơng nhƣ: Đƣợc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo quy định của pháp luật; đƣợc điều hành ngân sách theo dự toán và theo chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan c thẩm quyền quy định. 2 Trong những năm qua, NSNN ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang c nhiều đổi mới. Thu ngân sách cấp huyện hàng năm đều tăng, nguồn thu ngân sách đƣợc đảm bảo, thu đúng, thu đủ và huy động đƣợc tốt các nguồn lực toàn xã hội. Đồng thời, chi NSNN huyện cơ bản đáp ứng đc yêu cầu đặt ra, đảm bảo các mục tiêu phát triển KT-XH, phát huy hiệu quả của ngân sách nhà nƣớc cấp huyện, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, thúc đẩy tiến trình xây dựng nông thôn mới, g p phần hiện đại h a nông nghiệp nông thôn. Tuy nhiên tiếp cận NSNN cấp huyện từ g c độ kinh tế chính trị thì còn không ít kh khăn, vƣớng mắc và bất cập: Một mặt là Nhà nƣớc và nền kinh tế hàng h a – tiền tệ; mặt khác, lại là Thu và Chi theo luật NSNN. Hai yếu tố này nếu không Comment [lb1]: nhìn nhận một cách thấu đáo, biện chứng thì sẽ dẫn tới kìm hãm lẫn nhau. Để đảm bảo tính cơ bản và toàn diện, phù hợp với các quy định, tác giả lựa chọn đề tài: “Ngân sách Nhà nước ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang hiện nay” để làm luận văn thạc sĩ của mình, nhằm sáng tỏ cơ sở lý luận, mối quan hệ giữa ngân sách nhà nƣớc với tăng trƣởng kinh tế, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, g p phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô trên địa bàn huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trên địa bàn huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang cho đến nay chƣa c công trình khảo sát, nghiên cứu nào về chuyên đề này, dƣới dạng một luận văn khoa học kinh tế chuyên ngành kinh tế chính trị nằm hoàn thiện ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Nhằm hoàn thiện NSNN, trên cả nƣớc c rất nhiều các đề tài khoa học nghiên cứu. Tuy nhiên, nghiên cứu ở g c độ kinh tế chính trị còn rất ít, mà chủ yếu là tiếp cận ở g c độ quản lý, kinh tế học, kinh tế phát triển… Tác giả Vũ Thành Nam (2014) với đề tài luận văn thạc sĩ kinh tế "Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện của tỉnh Hưng Yên" tại Comment [lb2]: 3 Đại học Kinh tế - ĐHQGHN, thông qua nghiên cứu thực trạng về công tác quản lý NSNN tại thành phố Hƣng Yên và huyện Khoái Châu tác giả đã hệ thống h a lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện; chỉ ra những mặt hạn chế cần khắc phục trong quản lý NSNN cấp huyện nhƣ vấn đề mất cân đối trong nội dung thu ngân sách, tình trạng nguồn thu ngân sách phụ thuộc chủ yếu vào nguồn thu không ổn định là tiền sử dụng đất. Tác giả Nguyễn Quốc Anh (2015) khi nghiên cứu đề tài “Quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh”, tác giả đã hệ thống h a những vấn đề lý luận và thực tiễn trong công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện. Thông qua đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Đức Thọ giai đoạn 2010-2014. Đã rút ra những ƣu điểm, nhƣợc điểm và nguyên nhân cơ bản ảnh hƣởng đến công tác quản lý NSNN tại đây. Từ đ đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm giúp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại Đức Thọ. Tác giả Nguyễn Thị Chiến (2015) trong đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại quận Cầu Giấy thành phố Hà Nội”. Đề tài nghiên cứu đã hệ thống h a đƣợc những vấn đề về lý luận quản lý NSNN cấp quận và thực trạng công tác quản lý NSNN cấp quận nhƣ công tác quản lý thu, quản lý chi ngân sách nhà nƣớc từ khâu lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra NSNN. C thể khẳng định, hiện nay đã c nhiều nghiên cứu về quản lý NSNN ở cấp vĩ mô, c thể là trên phạm vi một tỉnh, thành phố, c thể là trên phạm vi một quận, huyện, xã hoặc thị xã. Các nghiên cứu đã đề cập đến nhiều khía cạnh của hoạt động quản lý NSNN nhƣ ban hành Luật pháp, chính sách, chế độ về NSNN, về hoạt động quản lý thu chi, về thanh tra, kiểm tra và kiểm toán việc thực hiện NSNN, về chu trình ngân sách nhà nƣớc. Song, chƣa c công trình nào nghiên cứu NSNN dƣới g c độ khoa học 4 KTCT để tìm ra các giải pháp đồng bộ, hữu hiệu về ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Nhƣ vậy, việc nghiên cứu đề tài “Ngân sách nhà nước ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang hiện nay” dƣới g c độ khoa học kinh tế chính trị không bị trùng lặp với các công trình khoa học đã đƣợc công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung về NSNN và NSNN cấp huyện, luận văn phân tích thực trạng NSNN huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang để làm rõ những kết quả đạt đƣợc và những hạn chế, tồn tại trong quản lý NSNN. Từ đ đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện công tác NSNN ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Xây dựng khung lý thuyết về NSNN cấp huyện làm căn cứ cho việc phân tích thực trạng NSNN huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang nhƣ: khái niệm, đặc điểm, vai trò của NSNN cấp huyện, nội dung, nhân tố ảnh hƣởng đến NSNN cấp huyện.. Phân tích, đánh giá thực trạng thu và chi NSNN huyện Việt Yên, Tỉnh Bắc giang để làm rõ những kết quả đạt đƣợc và những hạn chế, tồn tại trong quản lý thu và chi NSNN huyện. Chỉ ra đƣợc nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại và những vấn đề đặt ra về công tác NSNN huyện. Đề xuất và luận giải một số giải pháp nhằm hoàn thiện NSNN huyện trong thời gian tới. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận văn đƣợc nghiên cứu dựa trên phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. 5 Đồng thời, dựa trên các quan điểm, đƣờng lối của Đảng cộng sản Việt Nam và chính sách của Nhà nƣớc quy đinh về NSNN cấp huyện. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, tác giả đã sử dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và các phƣơng pháp nhƣ: thống kê, so sánh, tổng hợp, phân tích... để giải quyết mục tiêu nghiên cứu. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang 5.2 Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu trong phạm vi NSNN ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, các nội dung khác đƣợc đề cập chỉ nhằm làm rõ thêm các nội dung nghiên cứu. Giới hạn thời gian trong 03 năm: 2018; 2019; 2020 ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang 6. Đóng góp mới của luận văn Hệ thống h a và làm rõ hơn lý luận chung về NSNN cấp huyện Phân tích, đánh giá đƣợc thực trạng hoạt động NSNN ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Đề xuất đƣợc các giải pháp thúc đẩy hoàn thiện công tác quản lý NSNN huyện 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: làm rõ và phong phú hơn những lý luận về NSNN cấp huyện Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn c thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho chính quyền huyện Việt Yên trong việc ban hành chính sách nhằm hoàn thiện 6 NSNN của huyện. Đồng thời, luận văn c thể làm tàm liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy ... 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các hình và bảng, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc trình bày bố cục theo 3 chƣơng nhƣ sau: Chƣơng I: Cơ sở lý luận và thực tiễn về ngân sách nhà nƣớc cấp huyện Chƣơng II: Thực trạng ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2018-2020 Chƣơng III: Phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện ngân sách nhà nƣớc ở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang hiện nay 7 CHƢƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN 1. Một số vấn đề lý luận về ngân sách nhà nƣớc cấp huyện 1.1. Ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc điểm, vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1 Khái niệm ngân sách nhà nước Lịch sử đã chứng minh rằng, sản xuất hàng h a phát triển, chế độ tƣ hữu xuất hiện, và c sự phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp. Trong điều kiện lịch sử đ , Nhà nƣớc xuất hiện, đầu tiên là Nhà nƣớc chiếm hữu nô lệ. Khi Nhà nƣớc ra đời và hoạt động, để duy trì sự tồn tại của mình, Nhà nƣớc đã dùng quyền lực chính trị buộc các tổ chức và cá nhân trong xã hội phải đ ng g p một phần thu nhập, của cải cho Nhà nƣớc nhằm tạo lập quỹ tiền tệ đáp ứng nhu cầu chi tiêu quốc gia. Nhƣ vậy, sự ra đời của Nhà nƣớc đã làm nảy sinh các quan hệ kinh tế gắn với hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ riêng c của mình, để phục vụ các chức năng, nhiệm vụ hoạt động của Nhà nƣớc, hình thành nên NSNN. Điều 4, Luật ngân sách nhà nƣớc năm 2015 quy định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đƣợc dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nƣớc c thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. Biểu hiện bên ngoài, ngân sách nhà nƣớc là một bảng dự toán thu chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định thƣờng là một năm. Chính Phủ dự toán các nguồn thu vào quỹ ngân sách Nhà nƣớc, đồng thời dự toán các khoản chi cho các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng, từ quỹ ngân sách Nhà nƣớc, và bảng dự toán này phải đƣợc uốc hội phê chuẩn. Nhƣ vậy, đặc trƣng chủ yếu của ngân sách Nhà nƣớc là tính dự toán các khoản thu, chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một thời gian nhất định, thƣờng là một năm. 8 Trong thực tiễn hoạt động Ngân sách nhà nƣớc là hoạt động thu (tạo thu) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền tệ của Nhà nƣớc, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là Nhà nƣớc với một bên là các chủ thể kinh tế, xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dƣới hình thức giá trị. Đằng sau các hoạt động thu, chi đ chứa đựng các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc với chủ thể khác. N i cách khác, ngân sách Nhà nƣớc phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc với các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế - xã hội và trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể thành thu nhập của Nhà nƣớc và Nhà nƣớc chuyển dịch thu nhập đ đến các chủ thể đƣợc thụ hƣởng nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc. Các nguồn tài chính đƣợc tập trung vào ngân sách Nhà nƣớc nhờ vào việc Nhà nƣớc tham gia vào quá trình phân phối và phân phối lại các nguồn tài chính quốc gia dƣới hình thức thuế và các hình thức thu khác. Toàn bộ các nguồn tài chính trong ngân sách Nhà nƣớc của chính quyền nhà nƣớc các cấp là nguồn tài chính mà Nhà nƣớc trực tiếp nắm giữ, chi phối. N là nguồn tài chính cơ bản để Nhà nƣớc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình. Nguồn tài chính này giữ vị trí chủ đạo trong tổng nguồn tài chính của xã hội và là công cụ để Nhà Nƣớc kiểm soát vĩ mô và cân đối vĩ mô. Từ sự phân tích biểu hiện bên ngoài và thực chất bên trong của ngân sách Nhà nƣớc, ta c thể đƣa ra quan niệm chung về ngân sách Nhà nƣớc nhƣ sau: Xét theo hình thức biểu hiện bên ngoài và ở trạng thái tĩnh, ngân sách Nhà nƣớc là một bảng dự toán thu chi bằng tiền của Nhà nƣớc trong một khoảng thời gian nhất định, thƣờng là một năm. Xét về thực chất và ở trạng thái động, ngân sách Nhà nƣớc là kế hoạch tài chính vĩ mô và là khâu tài chính chủ đạo của hệ thống tài chính Nhà nƣớc, đƣợc Nhà nƣớc sử dụng để phân phối một bộ phận của cải xã hội dƣới hình thức giá trị nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc. Ngân 9 sách nhà nƣớc phản ánh các quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc và các chủ thể trong xã hội, phát sinh khi Nhà nƣớc tham gia phân phối các nguồn tài chính theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu. 1.1.2. Khái niệm về ngân sách nhà nước cấp huyện Hệ thống NSNN Việt Nam gồm: Ngân sách Trung ƣơng và Ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm Ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh), Ngân sách cấp huyện, quận, thị xã thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện) và ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã) với cơ cấu này phù hợp với mô hình tổ chức các cấp chính quyền Nhà nƣớc ta hiện nay. Điều này c thể đƣợc khái quát h a bằng sơ đồ sau: Sơ đồ 1: Hệ thống ngân sách Nhà nước ở Việt Nam NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC NGÂN SÁCH TRUNG ƢƠNG NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG NGÂN SÁCH CẤP TỈNH NGÂN SÁCH CẤP HUYỆN NGÂN SÁCH CẤP XÃ 10 Trong đó: Ngân sách Trung ƣơng giữ vai trò chủ đạo, chi phối hệ thống NSNN, NSTW thực hiện các nhiệm vụ quan trọng c tính chất điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo chi cho an ninh, quốc phòng và các chƣơng trình mục tiêu Quốc gia, phát triển toàn diện nền kinh tế xã hội và thực hiện chức năng hỗ trợ cho ngân sách cấp dƣới. Ngân sách cấp tỉnh c nhiệm vụ chỉ đạo, khai thác các nguồn thu tại chỗ theo phân cấp, đồng thời phân bổ các khoản chi, chú trọng đầu tƣ xây dựng kết cấu hạ tầng, phát triển KT – XH trên phạm vi quản lý, ngoài ra còn thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ cho ngân sách cấp dƣới. Ngân sách cấp xã vừa là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN vừa là đơn vị dự toán, đ ng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền Nhà nƣớc cơ sở. Cấp huyện là tổ chức chính quyền trung gian, c chức năng, nhiệm vụ thực hiện mục tiêu Nhà nƣớc do dân, vì dân, giải quyết các mối quan hệ giữa Nhà nƣớc với nhân dân trên địa bàn. Chính quyền cấp huyện thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ thuộc tất cả các lĩnh vực do pháp luật quy định. Để c thể thực hiện đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình tất yếu đòi hỏi chính quyền cấp huyện phải c một nguồn lực tài chính - ngân sách đủ mạnh để điều chỉnh các hoạt động ở xã hội đi đúng hƣớng, g p phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nƣớc. Theo luật NSNN thì ngân sách cấp huyện là một bộ phận của NSNN “là toàn bộ các khoản thu, chi của huyện trong dự toán được UBND tỉnh quyết định và HĐND huyện giao thực hiện trong năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý của huyện” Ngân sách nhà nƣớc cấp huyện mang bản chất của ngân sách nhà nƣớc, đ là mối quan hệ giữa ngân sách huyện với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn 11 huyện trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện, mối quan hệ đ đƣợc điều chỉnh, điều tiết sao cho phù hợp với bản chất Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa. Đ là Nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân dƣới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Nhà nƣớc Việt Nam là Nhà nƣớc của công nhân và nhân dân lao động, bộ phận ngƣời chiếm tuyệt đại đa số trong xã hội. Do vậy, lợi ích của Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa Việt Nam không c gì hơn ngoài mong muốn đƣợc phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân. 1.1.3. Đặc điểm của ngân sách nhà nước cấp huyện Ngân sách cấp huyện vừa mang những đặc điểm chung của NSNN, vừa c những đặc điểm riêng, thể hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý tài chính Nhà nƣớc cấp huyện, cụ thể: Về phƣơng diện hình thức biểu hiện bên ngoài: Ngân sách nhà nƣớc cấp huyện là toàn bộ các khoản thu, chi trong dự toán đã đƣợc HĐND huyện quyết định và đƣợc thực hiện trong 1 năm nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền Nhà nƣớc cấp huyện trong quá trình thực hiện các chức năng, nhiệm vụ về quản lý kinh tế - xã hội trên địa bàn. Về phƣơng diện bản chất: Ngân sách huyện là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa chính quyền Nhà nƣớc cấp huyện với các chủ thể khác phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính nhằm tạo lập quỹ ngân sách huyện; trên cơ sở đ mà đáp ứng cho các nhu cầu chi ngân sách gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền Nhà nƣớc cấp huyện. Ngân sách cấp huyện là một quỹ tiền tệ của Nhà nƣớc, của cơ quan chính quyền cấp cơ sở, đƣợc nhà nƣớc sử dụng để duy trì sự tồn tại của bộ máy Nhà nƣớc và thực hiện các chức năng kinh tế của mình. Các hoạt động của ngân sách cấp huyện đƣợc tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định (luật thuế, chế độ thu, chi…) 12 Nguồn thu và nhiệm vụ chi của ngân sách cấp huyện mang tính pháp lý, nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nƣớc. Quan hệ lợi ích phát sinh trong quá trình thu, chi ngân sách cấp huyện là quan hệ về lợi ích giữa lợi ích chung của cộng đồng cấp cơ sở đại diện là chính quyền cấp huyện với một bên là các chủ thể kinh tế khác trong xã hội. Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp ngân sách, vừa là một đơn vị dự toán trung gian (ngân sách cấp huyện trực thuộc ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã trực thuộc ngân sách cấp huyện). 1.1.4. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện Sự thay đổi cơ chế quản lý nền kinh tế từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế kinh tế thị trƣờng c sự quản lý vĩ mô của Nhà nƣớc đã làm thay đổi căn bản cách nhìn nhận, sử dụng công cụ tài chính của Nhà nƣớc từ chỗ coi tài chính chỉ nhƣ là phƣơng tiện sẵn c sang vị thế là nguồn lực tài chính. Do đ , tài chính luôn là nguồn lực khan hiếm nên phải cân nhắc và sử dụng n một cách tiết kiệm nhất nhƣng phải đạt hiệu quả một cách tốt nhất. Đ chính là quan điểm xuyên suốt mà mỗi cấp chính quyền Nhà nƣớc luôn phải quán triệt mỗi khi bàn về vấn đề quản lý, sử dụng tài chính phục vụ cho việc thực hiện các nhiệm vụ của mình. 1.1.4.1. Ngân sách cấp huyện đảm bảo các phương tiện vật chất cho sự tồn tại và hoạt động của bộ máy Nhà nước ở cơ sở. Lịch sử phát triển của xã hội loài ngƣời đã chứng minh rằng: Khi xã hội c sự phân chia giai cấp thì tạo ra tiền đề cho sự xuất hiện của Nhà nƣớc. Nhà nƣớc ra đời với tƣ cách là một bộ máy cai trị nhằm duy trì quyền lực và địa vị của giai cấp thống trị, nên hoạt động của n hầu nhƣ không tạo ra của cải cho xã hội. Ngƣợc lại, n còn phải sử dụng một phần giá trị của cải của xã hội để trang trải cho các chi phí của chính bộ máy đ . Comment [lb3]: 13 Nguồn để trang trải các khoản chi phí của bộ máy Nhà nƣớc chủ yếu đƣợc đảm bảo từ NSNN. Ngoài ra, c thể lấy từ các quỹ tài chính nhà nƣớc khác ngoài NSNN để trang trải cho các nhu cầu của bộ máy Nhà nƣớc thông qua các chƣơng trình chi tiêu khác nhau; song cách này là thứ yếu. Trong điều kiện hình thành NSNN cấp huyện trong hệ thống NSNN thì đƣơng nhiên NS cấp huyện phải đảm nhận vai trò là nguồn cung cấp chủ yếu các nhu cầu về tài chính để chính quyền Nhà nƣớc cấp huyện tồn tại, hoạt động và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình. Thông qua chi NSNN cấp huyện mà các nhu cầu chi thƣờng xuyên, chi đầu tƣ do chính quyền cấp huyện phải đảm nhận mới c nguồn để trang trải. Vì vậy, muốn cho vai trò đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền cấp huyện đƣợc phát huy tốt thì chính quyền cấp huyện phải c trách nhiệm bồi đắp các nguồn thu cho tài chính huyện ngày càng lớn, tốc độ tăng trƣởng nguồn thu ngày càng nhanh. Nhờ đ mà chính quyền cấp huyện mới c cơ hội hoàn thành và hoàn thành tốt các nhiệm vụ đã đƣợc giao ph . 1.1.4.2. Ngân sách cấp huyện là một trong những công cụ quan trọng để chính quyền cấp huyện thực hiện nhiệm vụ quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng trên địa bàn. Là một cấp chính quyền, cấp Huyện cũng là một hệ thống các cơ quan, đoàn thể hành chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc. Điều đ cũng c nghĩa là để cho các cơ quan đoàn thể đ hoạt động đƣợc cần phải c một quỹ tài chính tập trung cho n . Đ chính là Ngân sách Huyện. Mặc dù không lớn mạnh nhƣ NSTW, NS tỉnh nhƣng Ngân sách Huyện cũng c cho mình một vị thế nhất định nhằm chủ động trong việc thực hiện chức năng Nhà nƣớc ở điạ phƣơng. Bởi vậy, ngân sách huyện đã trở thành công cụ quan trọng đƣợc chính quyền cấp huyện sử dụng phục vụ cho việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh trên địa bàn của mình. Comment [lb4]: