Tài liệu Năng lực lãnh đạo của đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp tại thành phố việt trì tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- NGUYỄN NGỌC QUẾ NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA ĐỘI NGŨ LÃNH ĐẠO DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ-TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN NGỌC QUẾ NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA ĐỘI NGŨ LÃNH ĐẠO DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ-TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60 34 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VŨ MẠNH CHIẾN XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN Vũ Mạnh Chiến Hà Nội - Năm 2015 CAM KẾT Tôi xin cam đoan luận văn “Năng lực lãnh đạo của đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trƣớc đây. Hà Nội, năm 2015. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trƣờng. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn đến PGS.TS. Vũ Mạnh Chiến, Giảng viên trƣờng Đại học Thƣơng Mại, ngƣời đã luôn tận tình hƣớng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong khoa Quản trị kinh doanh, khoa Sau Đại học đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến các lãnh đạo, cán bộ công nhân viên của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Việt Trì đã phối hợp, nhiệt tình trao đổi, góp ý và cung cấp thông tin tƣ liệu cho tôi thực hiện luận văn. Xin trân tro ̣ng cảm ơn! MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................i DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................ ii DANH MỤC HÌNH ........................................................................................................... v DANH MỤC BIỂU ĐỒ ...................................................................................................vi MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 1. Lời nói đầu ..................................................................................................................... 1 1.1. Về tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................... 1 1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 2 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3 1.4. Đóng góp của đề tài .................................................................................................... 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO .......................................................................................... 5 1.1. Một số khái niệm năng lực lãnh đạo........................................................................... 5 1.1.1. Lãnh đạo .................................................................................................................. 5 1.1.2. Năng lực lãnh đạo .................................................................................................... 6 1.1.3. Năng lực lãnh đạo của CEO .................................................................................... 7 1.1.4. Phân biệt lãnh đạo và quản trị ................................................................................. 8 1.2. Vai trò của lãnh đạo và CEO ...................................................................................... 9 1.2.1. Vai trò của lãnh đạo ................................................................................................. 9 1.2.2. Vai trò của CEO .................................................................................................... 10 1.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................................... 10 1.3.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài ...................................................... 10 1.3.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ........................................................ 12 1.4. Khung lý thuyết về năng lực lãnh đạo ...................................................................... 14 1.4.1. Mô hình ASK ......................................................................................................... 14 1.4.2. Mô hình kỹ năng lãnh đạo ..................................................................................... 14 1.4.3. Mô hình BKD (Be – Know – Do) ......................................................................... 15 CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................. 20 2.1. Các bƣớc nghiên cứu trong luận văn ........................................................................ 20 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 20 2.2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu định tính ........................................................................ 21 2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu định lƣợng..................................................................... 27 CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA ĐỘI NGŨ CEO ......... 42 CÁC DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ - TỈNH PHÚ THỌ ................. 42 3.1. Tổng quan về đôi ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì ..................... 42 3.1.1. Tình hình chung về đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì ......... 42 3.1.2. Mô tả mẫu nghiên cứu ........................................................................................... 44 3.2. Thực trạng năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì .............................................................................................................................. 47 3.2.1. Tố chất lãnh đạo của đội ngũ CEO ........................................................................ 47 3.2.2. Kiến thức lãnh đạo của đội ngũ CEO .................................................................... 49 3.2.3. Hành động lãnh đạo của đội ngũ CEO .................................................................. 50 3.3. Phân tích định lƣợng các yếu tố cấu thành năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì ......................................................................... 54 3.3.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo .......................................................................... 54 3.3.2. Phân tích nhân tố ................................................................................................... 58 3.3.3. Phân tích hồi quy ................................................................................................... 68 3.4. Đánh giá .................................................................................................................... 71 CHƢƠNG 4 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO CỦA ĐỘI NGŨ CEO CÁC DOANH NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ TỈNH PHÚ THỌ ....................................................................................................... 74 4.1. Thảo luận về kết quả nghiên cứu .............................................................................. 74 4.1.1. Tố chất - BE ........................................................................................................... 74 4.1.2. Kiến thức lãnh đạo - KNOW ................................................................................. 74 4.1.3. Hành động lãnh đạo - DO ...................................................................................... 76 4.1.4. Một số hạn chế của luận văn và hƣớng nghiên cứu mới ....................................... 79 4.2. Nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ....................................................................................................... 80 4.2.1. Nâng cao tố chất lãnh đạo...................................................................................... 82 4.2.2. Nâng cao kiến thức lãnh đạo ................................................................................. 84 4.2.3. Nâng cao hành động lãnh đạo................................................................................ 85 4.3. Kiến nghị nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì ..................................................................................................... 89 4.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ ................................................................................. 89 4.3.2. Đối với các Hiệp hội ngành nghề .......................................................................... 89 4.3.3. Đối với các đơn vị đào tạo ..................................................................................... 90 4.3.4. Đối với các doanh nghiệp ...................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 92 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 96 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BE 2 CEO Tổng giám đốc hay giám đốc điều hành 3 DN Doanh nghiệp 4 DO Hành động lãnh đạo 5 FTA Hiệp đinh thƣơng mại tự do 6 ILO Tổ chức lao động quốc tế 7 JICA Văn phòng hợp tác quốc tế Nhật Bản 8 KNOW 9 TPP 10 WTO Tố chất lãnh đạo Kiến thức lãnh đạo Hiệp định Đối tác Kinh tế chiến lƣợc xuyên Thái Bình Dƣơng Tổ chức thƣơng mại quốc tế i DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung 1 Bảng 1.1 Sự khác nhau giữa lãnh đạo và quản trị 9 2 Bảng 2.1 Các năng lực thuộc nhóm tố chất lãnh đạo 21 3 Bảng 2.2 Các năng lực thuộc nhóm tố chất lãnh đạo 22 4 Bảng 2.3 Các năng lực thuộc nhóm kiến thức lãnh đạo 23 5 Bảng 2.4 Các hành động thuộc nhóm hành động của CEO 23 6 Bảng 2.5 Các năng lực thuộc nhóm hành động lãnh đạo 24 7 Bảng 2.6 25 8 Bảng 2.7 Chỉ tiêu đo lƣờng kết quả hoạt động của doanh nghiệp Thang đo năng lực lãnh đạo của doanh nghiệp 9 Bảng 2.8 Thang đo năng lực lãnh đạo của doanh nghiệp 26 10 Bảng 2.9 30 11 Bảng 2.10 12 Bảng 2.11 13 Bảng 2.12 14 Bảng 2.13 15 Bảng 3.1 Năng lực lãnh đạo thuộc nhóm tố chất lãnh đạo của CEO Các biến trong thang đo tố chất lãnh đạo của CEO (BE) Các biến trong thang đo kiến thức lãnh đạo của CEO (KNOW) Các biến trong thang đo hành động lãnh đạo của CEO (DO) Tổng hợp biến của thang đo kết quả hoạt động doanh nghiệp Bảng thống kê lƣợng phiếu điều tra 16 Bảng 3.2 Độ tuổi của đội ngũ CEO 44 17 Bảng 3.3 Giới tính của đội ngũ CEO 45 18 Bảng 3.4 Kinh nghiệm lãnh đạo của đội ngũ CEO 46 19 Bảng 3.5 Trình độ học vấn của đội ngũ CEO 46 20 Bảng 3.6 Tố chất lãnh đạo của đội ngũ CEO 48 21 Bảng 3.7 Kiến thức về lãnh đạo của đội ngũ CEO 49 22 Bảng 3.8 Hành động lãnh đạo của đội ngũ CEO 50 ii Trang 25 35 36 36 37 44 DANH MỤC BẢNG Nội dung STT Bảng 23 Bảng 3.9 Độ tin cậy của thang đo tố chất lãnh đạo (BE) 55 24 Bảng 3.10 Hệ số tƣơng quan biến của tố chất lãnh đạo (BE) 55 25 Bảng 3.11 Độ tin cậy của thang đo kiến thức lãnh đạo (KNOW) 56 26 Bảng 3.12 56 27 Bảng 3.13 Hệ số tƣơng quan biến trong thang đo kiến thức lãnh đạo (KNOW) Độ tin cậy của thang đo hành động lãnh đạo (DO) 28 Bảng 3.14 57 29 Bảng 3.15 Hệ số tƣơng quan biến tổng trong thang đo hành động lãnh đạo Độ tin cậy của thang đo hoạt động của doanh nghiệp 30 Bảng 3.16 Hệ số tƣơng quan biến hoạt động của doanh nghiệp 57 31 Bảng 3.17 58 32 Bảng 3.18 33 Bảng 3.19 Kiểm định sự phù hợp phân tích nhân tố trong thang đo tố chất lãnh đạo (BE) Phân tích chỉ số giá trị đặc trƣng của 11 yếu tố quan sát trong bộ thang đo tố chất lãnh đạo (BE) Ma trận xoay tố chất lãnh đạo (BE) 34 Bảng 3.20 Tên nhóm nhân tố trong thang đo tố chất lãnh đạo 60 35 Bảng 3.21 61 36 Bảng 3.22 37 Bảng 3.23 Kiểm định sự phù hợp phân tích nhân tố kiến thức lãnh đạo Phân tích chỉ số giá trị đặc trƣng của 08 nhân tố quan sát trong bộ thang đo kiến thức lãnh đạo Ma trận xoay kiến thức lãnh đạo (KNOW) 38 Bảng 3.24 Tên nhóm nhân tố kiến thức lãnh đạo 62 39 Bảng 3.25 Kiểm định phân tích nhân tố hành động lãnh đạo 62 40 Bảng 3.26 63 41 Bảng 3.27 Phân tích chỉ số giá trị đặc trƣng của 08 nhân tố quan sát trong bộ thang đo hành động lãnh đạo (DO) Ma trận xoay 08 nhân tố quan sát hành động lãnh đạo 42 Bảng 3.28 Tên nhóm nhân tố hành động lãnh đạo (DO) 64 43 Bảng 3.29 Kiểm định phân tích nhân tố kết quả hoạt động (FC) 64 44 Bảng 3.30 Phân tích chỉ số giá trị đặc trƣng của 08 nhân tố quan sát trong bộ thang kết quả hoạt động (FC) 65 iii Trang 56 57 59 59 61 61 63 DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 45 Bảng 3.31 Ma trận xoay 08 nhân tố trong thang đo kết quả hoạt động (FC) 65 46 Bảng 3.32 Tên nhóm nhân tố kết quả hoạt động (FC) 66 47 Bảng 3.33 66 48 Bảng 3.34 Tổng hợp các yếu tố cấu thành năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Tóm tắt mô hình hồi quy 49 Bảng 3.35 Phân tích phƣơng sai 69 50 Bảng 3.36 Các tham số ƣớc lƣợng của mô hình 69 51 Bảng 4.1 Hệ số tƣơng quan Pearson 71 iv 68 DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung 1 Hình 2.1 Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu của luận văn 29 2 Hình 4.1 Hình 4.1. Mô hình phát triển năng lực lãnh đạo dựa trên KSPD 88 v Trang DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung 1 Biểu đồ 3.1 Tố chất lãnh đạo của đội ngũ CEO 48 2 Biểu đồ 3.2 Thực trạng kiến thức lãnh đạo của đội ngũ CEO 50 3 Biểu đồ 3.3 Thực trang hành động lãnh đạo của CEO 51 vi Trang MỞ ĐẦU 1. Lời nói đầu 1.1. Về tính cấp thiết của đề tài Trong vài thập kỳ trở lại đây, lãnh đạo và năng lực lãnh đạo nhận đƣợc sự quan tâm đặc biệt của nhiều nhà nghiên cứu, giới doanh nhân và những ngƣời đứng đầu các tổ chức. Theo tác giả, trƣớc đây hình ảnh về lãnh đạo nói chung thƣờng gắn liền với những ngƣời tài giỏi có năng lực siêu phàm có thể làm những điều ngƣời thƣờng không thể làm đƣợc thì này nay hình ảnh về lãnh đạo trong tâm chí mọi ngƣời cũng rất đa dạng và phong phú với những phong cách lãnh đạo khác nhau và cũng có những hành động và việc làm khác nhau nhƣ: phong cách lãnh đạo dân chủ, gần gũi với mọi ngƣời; phong cách lãnh đạo độc đoán chuyên quyền, ít gần với nhân viên và thƣờng hay sử dụng quyền lực của mình để thực hiện các mục tiêu hành động của tổ chức;… mỗi phong cách đều có những ƣu nhƣợc điểm riêng, dù thế nào đi nữa thì lãnh đạo vẫn là ngƣời chèo lái con thuyền doanh nghiệp cập bến mục tiêu, sứ mệnh. Xu thế toàn cầu hóa, quốc tế hóa đã và đang diễn ra mạnh mẽ cả chiều rộng và chiều sâu. Thế giới phẳng hơn, đồng nghĩa cạnh tranh giữa các quốc gia, giữa các tổ chức ngày càng gay gắt và khốc liệt hơn, đòi hỏi mỗi quốc gia, mỗi tổ chức phải tìm ra các chiến lƣợc và huy động các nguồn lực ngày càng khan hiếm để đạt đƣợc mục tiêu phát triển bền vững và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trƣờng. Đây là yêu cầu rất khó, vấn đề này chỉ có thể đƣợc giải quyết bởi con ngƣời, mà lãnh đạo hay năng lực của lãnh đạo là một trong những yếu tố rất quan trọng tác động tích cực đến hiệu quả của tổ chức. Hiện nay, nền kinh tế Thế Giới và Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, khi chứng kiến nhiều doanh nghiệp tạm dừng hoạt động hoặc phá sản. Lãnh đạo tại các doanh nghiệp nói chung và lãnh đạo tại các doanh nghiệp của tỉnh Phú Thọ nói riêng đã và đang nỗ lực để vƣợt qua khó khăn và thách thức. Mai Thị Thanh Xuân và Ngô Đăng Thành (2009) đã chỉ ra những khó khăn và thách thức mà tỉnh Phú Thọ phải khắc phục nhƣ: phải tập trung vào việc huy 1 động vốn; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông, lâm nghiệp, thủy sản; phát triển mạnh các ngành nghề và nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực đi đôi với chuyển dịch cơ cấu lao động theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Yếu tố quan trọng để tháo gỡ những khó khăn trên, đó là vai trò của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh nói chung và của thành phố Việt Trì nói riêng. Mặt khác, trong nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng: năng lực lãnh đạo là nhân tố quyết định lớn đến sự thành công của tổ chức Chính vì vậy, nghiên cứu năng lực lãnh đạo của đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ là việc làm cần thiết. Do đó tác giả đã đặt ra các câu hỏi: - Có sự khác biệt trong đánh giá về năng lực lãnh đạo của đội ngũ giám đốc điều hành (CEO) Việt Trì giữa bản thân CEO và những ngƣời thân tín? - Năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Trì ảnh hƣởng nhƣ thế nào tới kết quả hoạt động của doanh nghiệp? - Làm thế nào để nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Trì? 1.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trong thành quả phát triển kinh tế và xã hội của tỉnh Phú Thọ, có sự đóng góp quan trọng của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì. Kế thừa và phát huy đƣợc thành tựu đã xây dựng, đòi hỏi đội ngũ CEO hiện tại cũng nhƣ trong tƣơng lai phải có năng lực lãnh đạo, có trình độ, tiếp thu và vận dụng đƣợc tinh hoa lãnh đạo thế giới, kết hợp với thực tiễn Việt Nam. Trong khuôn khổ luận văn, tôi chọn chủ đề năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ nghiên cứu và đề ra một số mục tiêu cơ bản sau: - Hệ thống hóa các quan điểm về lãnh đạo, CEO, năng lực lãnh đạo và năng lực lãnh đạo của CEO. - Đánh giá năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Trì giữa bản thân CEO và ngƣời thân tín nhƣ: Tố chất lãnh đạo của CEO; Kiến thức lãnh đạo của CEO; Hành động lãnh đạo lãnh đạo và kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Đồng thời năng lực lãnh đạo ảnh hƣởng nhƣ thế nào đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp. 2 - Đề xuất giải pháp nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng tập trung nghiên cứu của luận văn là năng lực lãnh đạo và nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. - Phạm vi nghiên cứu của luận văn: Nội dung: năng lực lãnh đạo và nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp. Không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu đội ngũ CEO của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Đây là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, có trụ sở chính trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Thời gian: nghiên cứu đƣợc thực hiện trong 3 tháng từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2015. Theo cục thống kê tỉnh Phú Thọ (2015), tính đến tháng 12 năm 2014 trên địa bàn thành phố Việt Trì có 856 doanh nghiệp đang hoạt động và thỏa mãn yêu cầu đặt ra của luận văn. Trong đó có 812 doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm 94,86%. Vậy tổng thể nghiên cứu của luận văn là 856 doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 1.4. Đóng góp của đề tài - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về năng lực lãnh đạo của CEO và các yếu tố cấu thành năng lực lãnh đạo của CEO các doanh nghiệp. Đồng thời khái quát đƣợc kinh nghiệm ở trong nƣớc và nƣớc ngoài về năng lực lãnh đạo của CEO. - Đánh giá có hệ thống về thực trạng năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO tại các doanh nghiệp Việt Trì. Phân tích làm rõ các yếu tố ảnh hƣởng tới năng lực lãnh đạo của CEO và năng lực lãnh đạo đƣợc cấu thành bởi Tố Chất (BE), Kiến Thức (KNOW) và Hành Động (DO) có ảnh hƣởng đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp. - Đề xuất giải pháp nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO Việt Trì. 3 2. Kết cấu của luận văn Ngoài phần giới thiệu và kết luận, luận văn có bốn chƣơng, bao gồm: Chƣơng 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về năng lực lãnh đạo. Chƣơng 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3. Thực trạng năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Chƣơng 4. Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo của đội ngũ CEO các doanh nghiệp tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 4 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ NĂNG LỰC LÃNH ĐẠO 1.1. Một số khái niệm năng lực lãnh đạo 1.1.1. Lãnh đạo Lãnh đạo là chủ đề yêu thích và nghiên cứu của nhiều nhà nghiên cứu, giới doanh nhân, các chính trị gia và sinh viên. Do sự phát triển của xã hội, tiến bộ của khoa học và kỹ thuật, các cuộc cách mạng công nghiệp,… và cạnh tranh ngày càng gay gắt đã làm cho vai trò và năng lực của nhà lãnh đạo ngày càng đƣợc nâng cao. Lịch sử phát triển của loài ngƣời đã minh chứng mức độ và phạm vi ảnh hƣởng của lãnh đạo trong nhiều lĩnh vực nhƣ tôn giáo, chính trị hay quân sự, kinh doanh. Ví dụ, nhà lãnh đạo kiệt xuất nhƣ: Hồ Chí Minh, Lý Quang Diệu, Franklin Lincoln; những nhà quân sự thiên tài nhƣ: Võ Nguyên Giáp, Alexander Đại Đế; nhà lãnh đạo doanh nghiệp nhƣ Bill Gates (Microsoft, Mỹ), Steve Jobs (Apple, Mỹ), … Mặc dù thuật ngữ lãnh đạo đã đƣợc sử dụng từ rất lâu nhƣng khái niệm lãnh đạo hay năng lực lãnh đạo thì mãi đến thế kỷ 19 mới đƣợc nghiên cứu. Đối với Quân đội Hoa Kỳ, lãnh đạo là “ngƣời có tầm ảnh hƣởng bằng cách cung cấp định hƣớng, mục đích và động lực trong quá trình hoạt động để hoàn thành nhiệm vụ và cải thiện tổ chức” theo Campbell và cộng sự (2004, trang 3). Theo tổng hợp của Lê Quân (2015, trang 33), có các khái niệm về lãnh đạo sau: Theo nghiên cứu của Fry (2003), lãnh đạo, quản lý là sự kết nối, truyền đạt tầm nhìn và các giá trị, cũng nhƣ tạo ra môi trƣờng phù hợp. Nghiên cứu của nhóm tác giả De Jong và Den Hartog (2007) cho rằng lãnh đạo, quản lý là quá trình tạo ra ảnh hƣởng giữa họ và nhân viên nhằm tạo ra sự thay đổi để vƣơn tới mục tiêu chung của tổ chức. Bennis và Nanus (2004) đã đƣa ra khái niệm lãnh đạo, quản lý là quá trình gây ảnh hƣởng mang tính xã hội nhằm tìm kiếm sự tham gia tự nguyện của cấp dƣới để thực hiện một cách tốt nhất các mục tiêu của tổ chức. Trong các định nghĩa trên tác giả thấy rằng cách tiếp cận của Campbell và cộng sự (2004); Bennis và Nanus (2004) là đầy đủ hơn cả vì lãnh đạo là ngƣời chia 5 sẻ niềm tin, họ vẽ nên bức tranh hay viễn cảnh về tổ chức trong tƣơng lai,… đồng thời khuyến khích động viên, tạo điều kiện cho ngƣời lao động để họ tự nguyện hăng hái làm việc hết mình để hoàn thành bức tranh đó, do đó: Lãnh đạo là quá trình cung cấp định hướng, mục đích và tạo động lực cho cấp dưới để họ hăng hái, tự nguyện thực hiện một cách tốt nhất các mục tiêu của tổ chức. 1.1.2. Năng lực lãnh đạo a. Năng lực Theo tác giả, năng lực là yếu tố tiềm ẩn trong mỗi con ngƣời, nó có thể do bẩm sinh và cũng có thể do quá trình học tập, tích lũy và rèn luyện mà có đƣợc. Kiến thức và kỹ năng thuần thục để hoàn thành một công việc cũng chính là năng lực, tuy nhiên kiến thức và kỹ năng chỉ trở thành năng lực khi chúng đƣợc sử dụng để thực hiện một công việc và tạo ra đƣợc một kết quả nào đó. Có thể chia năng lực thành nhiều dạng nhƣ: Năng lực quản lý, năng lực chuyên môn, năng lực tƣ duy. Theo từ điển Cambridge.org (2015), có các từ sau cùng chỉ “năng lực”: Competency: thể hiện kỹ năng, điểm mạnh, kiến thức nhất định của cá nhân. Capacity: khả năng nắm giữ, thu nhận, chứa đựng. Capability: Là những đặc tính/quá trình qua đó, năng lực (competency) của cá nhân đƣợc sử dụng. Vì vậy, thuật ngữ năng lực của cá nhân đƣợc sử dụng trong nghiên cứu là tổng hợp tố chất, kiến thức, kỹ năng và khả năng vận dụng chúng (hành động) nhằm thực hiện tốt nhất công việc của cá nhân. b. Năng lực lãnh đạo Theo Lê Quý Nhâm (2014, trang 76), Năng lực lãnh đạo đề cập đến những phẩm chất, kiến thức, kỹ năng của ngƣời đứng đầu doanh nghiệp. Năng lực lãnh đạo của giám đốc điều hành quyết định đến sự thành công của doanh nghiệp và tăng trƣởng kinh tế của một quốc gia. Theo tác giả, mô hình BKD (Shinseki và cộng sự, 1999) thì năng lực lãnh đạo bao gồm tố chất lãnh đạo, kiến thức lãnh đạo và hành động lãnh đạo. Do đó, nhà lãnh đạo cần phải có các năng lực lãnh đạo này để điều hành tổ chức hiệu quả. 6 Bên cạnh đó, theo Lê Quân (2012, trang 29, 30) cho rằng năng lực lãnh đạo bao gồm thái độ, kỹ năng và kiến thức lãnh đạo, ba yếu tố này ảnh hƣởng thuận chiều đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Vì vậy, thuật ngữ năng lực lãnh đạo đƣợc sử dụng trọng nghiên cứu là tố chất lãnh đạo (Be), kiến thức lãnh đạo (Know) và hành động lãnh đạo (Do). 1.1.3. Năng lực lãnh đạo của CEO a. Khái niệm về CEO Trong tiếng Việt, CEO đƣợc gọi là tổng giám đốc điều hành hay giám đốc. Giám đốc điều hành là một chức danh có mô tả công việc, có trách nhiệm, quyền hạn, nghĩa vụ đƣợc quy định rõ ràng theo quy định của pháp luật, của điều lệ doanh nghiệp. CEO là ngƣời đƣợc chủ sở hữu doanh nghiệp giao cho quyền quản lý điều hành doanh nghiệp theo chế độ một thủ trƣởng, chịu trách nhiệm trƣớc ngƣời chủ sở hữu về mọi hoạt động của doanh nghiệp cũng nhƣ kết quả các hoạt động đó, đồng thời đƣợc hƣởng thù lao tƣơng xứng với kết quả mang lại. Theo Lê Quý Nhâm (2014, trang 77), Giám đốc điều hành là một chức danh cao nhất trong đội ngũ quản lý và điều hành của một doanh nghiệp, chịu trách nhiệm đƣa ra định hƣớng (tầm nhìn, chiến lƣợc) và điều phối, giám sát hoạt động của một doanh nghiệp. Vậy tác giả sẽ sử dụng thuật ngữ CEO là một chức danh cao nhất trong đội ngũ quản lý và điều hành, chịu trách nhiệm đƣa ra định hƣớng (tầm nhìn, chiến lƣợc) và điều phối, giám sát hoạt động của một doanh nghiệp. b. Năng lực lãnh đạo của CEO Theo Lê Quý Nhâm (2014, trang 87) đã chỉ ra năng lực lãnh đạo của CEO Việt Nam bao gồm: 1. Nhóm năng lực tƣ duy tổng thể; 2. Nhóm năng lực xây dựng và phát triển quan hệ và tạo ảnh hƣởng; 3. Nhóm năng lực thích ứng và đổi mới. Hơn nữa, mô hình BKD (Shinseki và cộng sự, 1999) cũng đã chỉ ra các năng lực lãnh đạo của CEO là tố chất lãnh đạo, kiến thức lãnh đạo và hành động lãnh đạo của CEO. 7 Dựa trên các quan điểm trên, sự phù hợp đối tƣợng nghiên cứu và mục tiêu muốn nhấn mạnh đến hành động lãnh đạo của CEO nên tác giả sử dụng thuật ngữ năng lực lãnh đạo của CEO là tổng hợp tố chất lãnh đạo (BE), kiến thức lãnh đạo (KNOW) và hành động lãnh đạo (DO) của CEO trong hoạt động quản lý và lãnh đạo để đạt đƣợc tốt nhất mục tiêu doanh nghiệp đã đề ra. 1.1.4. Phân biệt lãnh đạo và quản trị Theo tác giả, hiện nay có nhiều nghiên cứu về năng lực lãnh đạo, đặc biệt là năng lực lãnh đạo của CEO doanh nghiệp thì việc phân biệt hai thuật ngữ lãnh đạo và quản trị là cần thiết. Do đó tác giả đã tổng hợp và chỉ ra điểm khác nhau về lãnh đạo và quản trị: Giống nhau: Lãnh đạo và quản trị đều là những ngƣời gây ảnh hƣởng đến các thành viên khác trong và ngoài tổ chức. Là những ngƣời bên trong tổ chức và thực hiện các hành động vì mục tiêu chung của tổ chức. Là ngƣời sử dụng các nguồn lực của tổ chức một cách hiệu quả để đem lại lợi ích cho tổ chức. Là hoạt động nhằm đảm bảo hiệu quả sản xuất kinh doanh đƣợc cao hơn. Là các hoạt động phát sinh từ tập hợp tự nguyện một nhóm ngƣời có ý thức nhằm hoàn thành mục tiêu chung cụ thể. Là sự chỉ huy theo nghĩa hẹp. Là quá trình tác động của chủ thể quản trị lên đối tƣợng bị quản trị (có thể là một ngƣời hay một nhóm ngƣời) để họ tự nguyện, hăng hái thực hiện tốt nhất mục tiêu của tổ chức đã đề ra trong môi trƣờng của tổ chức đó. Khác nhau: 8