Tài liệu Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay (tt)

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HẢI YẾN NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ Mã số: 62 22 03 02 HÀ NỘI - 2019 Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Lê Hữu Nghĩa Phản biện 1:......................................................... ......................................................... Phản biện 2:......................................................... ......................................................... Phản biện 3:......................................................... ......................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2019 Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một quốc gia hưng thịnh hay suy vong, điều đó phụ thuộc đáng kể vào đường lối lãnh đạo, vào tầng lớp tinh hoa của quốc gia đó có tìm được phương thức đúng đắn để chấn hưng đất nước, thực sự vì dân, vì nước hay không. Đường lối lãnh đạo, chất lượng của tầng lớp tinh hoa ở mỗi quốc gia lại phụ thuộc đáng kể vào trình độ tư duy chiến lược của họ - những người cán bộ lãnh đạo. Khi bàn về vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi "cán bộ là cái gốc của mọi công việc, công việc thành công hay thất bại là do cán bộ tốt hay kém". Có thể nói rằng không một lĩnh vực, một nội dung, nhiệm vụ nào của sự nghiệp cách mạng lại không cần đến đội ngũ cán bộ lãnh đạo - những người đi đầu trong việc tham mưu, đề xuất và lãnh đạo tổ chức thực hiện các nghị quyết, chủ trương của Đảng. Để cán bộ lãnh đạo thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, đòi hỏi phải có những tố chất ưu trội cả về mặt trình độ tư duy và hành động. Tư duy con người có nhiều cấp độ khác nhau, người cán bộ lãnh đạo dù ở cương vị nào không thể chỉ có tư duy thông thường mà cần phải có tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược là yêu cầu cần thiết đối với người cán bộ lãnh đạo. Có tư duy chiến lược sẽ giúp cho chủ thể có tầm nhìn xa trông rộng, sớm phát hiện được các tín hiệu của sự thay đổi, của bước ngoặt, kịp thời phát hiện cái mới hợp quy luật. Tư duy chiến lược định hướng cho hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người; dự báo được các tình huống có thể xảy ra; trên cơ sở đó chủ động đề ra các phương án dự phòng, khắc phục tầm nhìn hạn hẹp. Trước những biến đổi nhanh chóng, phức tạp của tình hình thế giới với nhiều thời cơ, nhưng cũng nhiều thách thức thì người nào có được tư duy chiến lược đúng, vạch ra được những chủ trương, chính sách phát triển mang tầm chiến lược sẽ là người chiến thắng. Tư duy chiến lược là cần thiết cho bản thân mỗi người cán bộ lãnh đạo, bởi họ là những người trực tiếp hoặc góp phần xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách trong phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại và là người tổ chức thực hiện. Tuy có vai trò quan trọng đối với người cán bộ lãnh đạo như vậy, nhưng trình độ tư duy chiến lược trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta hiện nay còn những hạn chế, bất cập. Những hạn chế đó được bộc lộ ra khi có những quyết sách, quyết định, chủ trương chưa thể hiện được tầm nhìn xa, trông rộng; công tác 2 dự báo, định hướng còn chưa phù hợp với thực tiễn, còn rơi vào tình trạng bị động đối phó. Điều đó khiến những kế hoạch của đất nước và các địa phương chưa mang tính dài hạn, tổng thể, trên thực tiễn ở những chủ trương thiếu tính dự báo dễ dẫn đến tình trạng chắp vá, tùy tiện, gây tác hại tới phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương. Vì vậy, đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, nhằm đáp ứng một cách có hiệu quả và thành công đối với sự nghiệp đổi mới trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực với những biến đổi phức tạp, nhanh chóng, khó lường hiện nay. Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh chọn vấn đề: “Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Trên cơ sở phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược và thực trạng trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay, luận án đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, đáp ứng những yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ mới. 2.2. Nhiệm vụ - Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án - Phân tích, làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược; tầm quan trọng của nâng cao trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay; những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo; thực chất của việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược. - Phân tích thực trạng, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra đối với việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta. 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận án là đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp nói chung ở nước ta, tập trung vào thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về tư duy, vai trò của tư duy chiến lược, về cán bộ và vai trò của cán bộ lãnh đạo. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. - Phương pháp cụ thể: Kết hợp phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, lịch sử và logic, phương pháp liên ngành, phương pháp hệ thống - cấu trúc, so sánh, phỏng vấn. 5. Đóng góp mới của luận án - Bước đầu đưa ra khái niệm tư duy chiến lược ở mức độ khái quát, tạo cơ sở, tiền đề cho việc nghiên cứu tư duy chiến lược trên từng đối tượng cán bộ, lãnh đạo cụ thể của từng cấp, từng ngành, từng lĩnh vực. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy chiến lược, hình thành và phát triển một phương pháp tư duy cần thiết cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay nhằm đáp ứng công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo về tư duy chiến lược cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong các trường Đảng, trường Chính trị, Cao đẳng, Đại học cũng như trong công tác lãnh đạo của các cấp ủy Đảng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học của tác giả có liên quan đến luận án đã được công bố và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương, 13 tiết. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Liên quan đến nội dung của luận án, tác giả đã tổng quan những tài liệu đó thành ba nhóm chính dựa theo bố cục ba chương của luận án như sau: 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TƯ DUY VÀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC Tư duy và tư duy lý luận là những vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu khá sớm trong lịch sử triết học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là triết học Mác - Lênin. Ở nước ta, đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập trung làm rõ khái niệm tư duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong quá trình lãnh đạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập những bình diện khác nhau. Đặc biệt là thông qua đó đi tới đổi mới tư duy, phong cách tư duy nhằm đạt được những hiệu quả tối. Tiêu biểu có những công trình nghiên cứu sau: Tác phầm Đổi mới phong cách tư duy của tác giả Phạm Như Cương; tác phẩm Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh, do tác giả Trần Văn Phòng chủ biên; Nguyễn Trọng Chuẩn với Nửa thế kỷ nghiên cứu và giảng dạy triết học ở Việt Nam; cuốn “Những vấn đề lý luận đặt ra từ các văn kiện Đại hội IX của Đảng” của hai tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn và Đặng Hữu Toàn; tác giả Vũ Khoan với bài viết “Tư duy chiến lược và khoa học lãnh đạo, quản lý - những thành tựu nghiên cứu trên thế giới và sự tham khảo, vận dụng cho Việt Nam”; bài viết “Năng lực tư duy lý luận trong quá trình đổi mới tư duy” của tác giả Nguyễn Ngọc Long; thông qua “Mấy ý kiến về đổi mới tư duy lý luận” của tác giả Thái Ninh... Tư duy chiến lược cũng được nghiên cứu, trao đổi trong các diễn đàn, trong các cuộc hội thảo khoa học với những quy mô của những tổ chức khác nhau. Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, tháng 6/2008 đã tổ chức cuộc hội thảo với nội dung “Phát triển tư duy chiến lược cho các nhà lãnh đạo khu vực công”. Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu khác nhau liên quan đến việc đổi mới trong tổ chức, quản lý, xây dựng kế hoạch, những mô hình phát triển trong tương lai ở những lĩnh vực khác nhau tuy không trực tiếp nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược nhưng cũng có đề cập đến ở góc độ vai trò, tầm quan trọng của nó. Những công trình khoa học kể trên được chọn để tổng quan vì nó cung cấp cho tác giả luận án những quan điểm cốt lõi, những vấn đề lý luận về tư duy, tư duy biện chứng, tư duy lý luận, đây là những yếu tố liên quan tới việc hình thành tư duy chiến lược. 5 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TRÌNH ĐỘ TƯ DUY, TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CỦA ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Những công trình nghiên cứu tiêu biểu là: bài viết “Thực trạng tư duy lý luận của lãnh đạo quản lý nước ta hiện nay trong quá trình học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh” trong cuốn Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh của tác giả Nguyễn Thế Kiệt; cuốn sách “Quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng ta từ năm 1986 đến nay” của nhóm tác giả Tô Huy Rứa, Hoàng Chí Bảo, Trần Khắc Việt, Lê Ngọc Tòng; cuốn sách “5 đương đại”; tác giả Bruce và Andy với tác phẩm Tư duy chiến lược được Lê Ngọc Phương Anh tổng hợp và biên dịch; tác phẩm Tư duy chiến lược - Công cụ sắc bén trong chính trị, kinh doanh và đời thường của hai tác giả Avinat Đixit và Beri NênBăp; bài viết “Một số căn bệnh trong phương pháp tư duy của cán bộ ta” của tác giả Lê Hữu Nghĩa; bài viết “Bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay” và “Hội nhập quốc tế và yêu cầu về tư duy chiến lược của người lãnh đạo hiện nay” của tác giả Trần Văn Phòng; “Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 30 năm đổi mới”… đây là những công trình nghiên cứu về trình độ tư duy, tư duy lý luận và cũng đã có công trình đề cập đến vấn đề bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay. Thực trạng về trình độ tư duy, tư duy lý luận ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp được các tác giả đánh giá khá sâu sắc và toàn diện. Vấn đề về tư duy chiến lược đã được đề cập đến với tầm quan trọng của nó đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo của đất nước và yêu cầu nâng cao trình độ tư duy chiến lược là tất yếu trong điều kiện hiện nay. 1.3. NHỮNG CÔNG TRÌNH VỀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Với việc ngày càng chú trọng quan tâm, đi sâu nghiên cứu về tư duy chiến lược thì những giải pháp nhằm bồi dưỡng, nâng cao năng lực, trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo cũng được các tác giả của những công trình nghiên cứu đề cập đến. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu: Tác giả Trung Quốc Thái Kiến Ba, Chu Minh, Vĩ Học Cơ với “Một số vấn đề cán bộ lãnh đạo cần chú ý nắm bắt khi bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược”; bài viết “Năng lực lãnh đạo chiến lược - quan niệm, vấn đề và giải pháp” của tác giả Hoàng Chí Bảo; tác giả Trung Quốc Vương Như Cần với bài viết “Tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cần đủ bốn quan điểm”; cuốn sách “Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tham mưu chiến lược” của tác giả Đỗ Minh Cương và Nguyễn Viết Lộc; Luận án tiến sỹ của Dương Minh Đức “Nâng cao năng lực tư duy lý luận của cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay”; 6 bài viết“Nâng cao năng lực tư duy của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược” của Ngô Huy Đức; bài viết “Xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược ở nước ta hiện nay quan niệm, đặc điểm và những mâu thuẫn cần giải quyết” của tác giả Đoàn Minh Huấn; tác giả Trung Quốc Tăng Quảng Lạc với “Bàn về nguyên tắc cơ bản của tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo thời kỳ mới”; bài viết “Kinh nghiệm đào tạo lãnh đạo chiến lược của Xin-ga-po” của tác giả Trần Thị Thanh Thủy... Thông qua những công trình nghiên cứu trên, bên cạnh việc làm rõ những khái niệm về các hình thức, những trình độ của tư duy được phân tích và làm rõ thì vấn đề về thực trạng về trình độ, năng lực tư duy, tư duy lý luận trong độ ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta tùy từng phạm vi nghiên cứu được các tác giả tìm hiểu, phân tích và đánh giá nghiêm túc, từ đó xây dựng các giải pháp thiết thực nâng cao trình độ, năng lực tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược. 1.4. GIÁ TRỊ CỦA CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ TỔNG QUAN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.4.1. Giá trị của những công trình nghiên cứu đã tổng quan Qua tổng quan có thể nhận thấy, những công trình nghiên cứu về tư duy và tư duy lý luận được nghiên cứu sâu sắc ở nhiều góc độ khác nhau. Tư duy và tư duy lý luận là vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu khá sớm trong lịch sử triết học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là triết học Mác - Lênin. Đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập trung làm rõ khái niệm tư duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong quá trình lãnh đạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập những bình diện khác nhau. Mặc dù sau Nghị Quyết Trung ương VII, khóa XII với việc chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đã có một số bài viết liên quan đến tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược được bàn tới, tuy vậy, hiện nay trong nước còn rất ít công trình nghiên cứu chuyên sâu về tư duy chiến lược mà thường chỉ đề cập đến tư duy, tư duy lý luận. Tư duy chiến lược được một số công trình nghiên cứu đề cập đến thông qua bài tạp chí, hội thảo khoa học; một số sách đề cập đến tư duy chiến lược thì gắn với tư duy chiến lược cho lĩnh vực cụ thể. Hầu hết các ngành, các lĩnh vực đều xác định cho mình những chiến lược phát triển, từ đó có kế hoạch cụ thể để đảm bảo và hướng tới sự phát triển cho tương lai. Chúng ta không khó để tìm thấy chiến lược cho việc phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục, quân sự trong khoảng thời gian 10 năm, 20 năm, 50 năm ở những phạm vi, quy mô khác nhau.Việc nghiên cứu tư duy chiến lược với tính cách là một quá trình của tư duy, một trình độ tư duy, năng lực tư duy khái quát thì chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập tới. Đây là một khoảng trống lớn có thể tiếp cận khai thác, tìm tòi để là sáng rõ đặc trưng của tư duy chiến lược - yếu tố tư duy không thể thiếu đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo trước tình hình mới ở nước ta hiện nay. 7 Quan niệm thế nào là tư duy chiến lược, trình độ tư duy chiến lược cùng những đặc trưng của nó còn nhiều ý kiến khác nhau. Có sự khác nhau ấy là bởi các tác giả nghiên cứu về tư duy chiến lược gắn với tư duy theo ngành, theo lĩnh vực mà không phải là tư duy chiến lược chung, tổng thể, cách và khả năng tư duy ra những điều mới mang tầm nhìn dài hạn. Do vậy, các tác giả thường chỉ ra cách làm thế nào để có được một chiến lược mà còn ít đề cập đến để chỉ ra con đường hình thành tư duy chiến lược, để từ đó bồi dưỡng, nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo. Để có cái nhìn khái quát hơn về tư duy chiến lược, nâng cao trình độ tư duy chiến lược thì đây là nội dung cần tiếp tục được nghiên cứu, làm rõ. 1.4.2. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu Trên cơ sở tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến nội dung của luận án, tác giả nhận thấy việc đề cập trực tiếp, cụ thể về trình độ tư duy chiến lược còn ít được khai thác. Với khoảng trống đó, tại luận án này, nghiên cứu sinh tiếp tục nghiên cứu, làm rõ một số nội dung sau: - Phân tích, làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược; tầm quan trọng của nâng cao trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay; những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo; thực chất của việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược - Trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, phân tích rõ những ưu điểm, hạn chế và những vấn đề đặt ra về trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao có hiệu quả trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Như vậy, có thể nói, luận án có sự kế thừa nhất định từ kết quả nghiên cứu trước về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược, về đội ngũ cán bộ lãnh đạo nói chung, đồng thời cũng đưa ra một số nội dung mới xoay quanh vấn đề về nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Bàn về trình độ tư duy chiến lược là nội dung khó, ít công trình ở nước ta đề cập đến, đặc biệt dưới góc độ triết học, tài liệu tham khảo còn hạn chế. Tuy vậy, đây lại là vấn đề lớn, thực sự cần thiết cho sự phát triển của đất nước, do đó nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” với mong muốn đóng góp một cái nhìn hệ thống, tổng quát hơn về tư duy chiến lược trong sự phát triển tư duy nói chung của con người. Tiểu kết chương 1 Tư duy là vấn đề được nghiên cứu từ rất sớm trong lịch sử phát triển của loài người, được khai thác ở nhiều cấp độ, nhiều khía cạnh, qua nhiều công trình nghiên cứu lớn nhỏ khác nhau. Tư duy chiến lược là một loại hình của tư duy, 8 ngày càng trở nên cần thiết trong đời sống thực tiễn. Bởi thế, việc rèn luyện nâng cao trình độ tư duy chiến lược là không thể thiếu đối với mỗi người, đặc biệt là ở những người cán bộ lãnh đạo. Đã có nhiều công trình nghiên cứu có đề cập đến tư duy chiến lược, nhưng nội dung trình bày về những chiến lược cụ thể đối với từng lĩnh vực cụ thể, mà chủ yếu là đưa ra những chiến lược nhằm phát triển các mặt khác nhau của kinh tế. Tuy nhiên, tư duy chiến lược là gì, thực chất tư duy cần những yếu tố nào sẽ có được tư duy chiến lược, làm gì để rèn luyện và nâng cao trình độ tư duy chiến lược thì chưa được đề cập. Như vậy, những vấn đề lý luận về tư duy chiến lược, những nhân tố hình thành, vai trò của tư duy chiến lược cần được bàn đến một cách hệ thống hơn. Chương tiếp theo của luận án phần nào đi vào giải quyết những vấn đề đặt ra đó. Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CỦA CÁN BỘ LÃNH ĐẠO 2.1. TƯ DUY VÀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC 2.1.1. Khái niệm tư duy Tư duy là đối tượng phức tạp, được đề cập đến với nhiều lát cắt khác nhau và thông qua những khái niệm về tư duy cho thấy, tư duy là hiện tượng chỉ có ở con người, là sự phản ánh ở cấp độ cao nhất trong thế giới vật chất. Tư duy là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học khác nhau. Triết học xem xét tư duy dưới lát cắt lý luận phản ánh. Tư duy là trình độ cao của quá trình nhận thức; đó là quá trình nhận thức khái quát hóa, trừu tượng hóa, mang tính tích cực, sáng tạo. Nó có tính gián tiếp và gắn liền với ngôn ngữ; hướng sâu vào nhận thức bản chất, quy luật vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng bởi chủ thể nhận thức trên cơ sở thực tiễn mang tính lịch sử - xã hội cụ thể. Bản chất của tư duy luôn là tìm tới chân lý khách quan, phát hiện ra bản chất của sự vật, hiện tượng. Tư duy hoàn toàn không tồn tại ngoài hoạt động sống của con người; tư duy của con người mang tính sáng tạo, hoạt động của tư duy luôn vươn tới những nhận thức mới thông qua hoạt động thực tiễn và nhận thức. Hoạt động thực tiễn là cơ sở, động lực của tư duy. Tùy thuộc vào việc xem xét, nhìn nhận mà có thể chia ra những kiểu tư duy khác nhau. Nếu xét theo trình độ, có thể chia thành tư duy kinh nghiệm và tư duy lý luận; xét theo tầm nhìn, có thể chia thành tư duy sách lược và tư duy chiến lược… Tư duy chiến lược là một bước phát triển quan trọng trong quá trình tư duy của con người. Ngày nay, trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội, để có sự phát triển tối ưu đều cần tư duy ở tầm chiến lược. Đặc biệt đối với nước ta đang cần những bước đi dài, đi tắt, đón đầu để bắt kịp sự phát triển 9 của thế giới lại càng đòi hỏi phải có tư duy chiến lược, nhất là trong bối cảnh tình hình quốc tế biến đổi nhanh chóng, phức tạp, khó lường như hiện nay. 2.1.2. Khái niệm tư duy chiến lược Tư duy chiến lược là một loại hình của tư duy ở cấp độ cao của con người. Tư duy chiến lược phản ánh được bản chất, quy luật, xu hướng vận động của hiện thực khách quan, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng, có tính sáng tạo, từ đó đưa ra những dự báo, định hướng đúng để đạt mục tiêu chiến lược trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, phù hợp với quy luật phát triển của khách quan. Sự cần thiết của tư duy chiến lược và việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược không chỉ dành cho các nhà điều hành, các nhà lãnh đạo cấp cao, mà nó có thể, và cần phải có ở mọi cấp của tổ chức, thậm chí ở cá nhân. Tư duy chiến lược giúp chủ thể đưa ra các kế hoạch hiệu quả cũng như các bước để thực hiện thành công các kế hoạch đó. Tư duy chiến lược ngày càng trở nên cần thiết đối với tất cả mọi người và đặc biệt không thể thiếu đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo bởi sản phẩm của tư duy chiến lược của họ không thuần túy phục vụ cho những mục tiêu cá nhân, trong phạm vi nhỏ hẹp mà nó có ảnh hưởng, mang tính quyết định tới sự phát triển của cộng đồng, của vùng miền, của quốc gia dân tộc. Tư duy chiến lược của nhà lãnh đạo thể hiện những đặc trưng cơ bản gắn với hoạt động lãnh đạo. Tư duy chiến lược của nhà lãnh đạo mang tính tổng hợp, hệ thống, có tầm nhìn xa trông rộng, có tính dự báo, thấy được xu thế phát triển và hướng tới các phương án thực hiện tối ưu. Tư duy chiến lược mang tính định hướng và sáng tạo, có khả năng vận dụng một cách nhuần nhuyễn phép biện chứng, nhận thức rõ quy luật khách quan, bản chất của sự kiện, tình hình vận động của sự vật, biết phát hiện mâu thuẫn của sự vật, phát hiện cái mới phù hợp với sự phát triển của thực tiễn. Tư duy chiến lược của nhà lãnh đạo có phạm vi phản ánh sâu rộng, trong thời gian tương đối dài, tiếp cận vấn đề ở quy mô toàn cục. Tư duy chiến lược ở người cán bộ lãnh đạo mang tầm nhìn thời đại và những thành quả văn minh của nhân loại; tư duy chiến lược dược dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn, là tư duy tổng hợp của tư duy kinh tế, tư duy chính trị, tư duy văn hóa, tư duy quân sự, tư duy đối ngoại, từ đó hình thành nên một tầm nhìn vừa khái quát, vừa sâu rộng lại đáp ứng được nhu cầu phát triển lâu dài của thực tiễn. 2.1.3. Thực chất của việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược Nâng cao trình độ tư duy chiến lược thực chất cần bảo đảm nâng cao được trình độ ở những yếu tố đặc trưng của nó, đó là: Thứ nhất, nâng cao tầm nhìn xa trông rộng của tư duy. Nâng cao tầm nhìn tầm nhìn xa, trông rộng của tư duy để không mắc phải lối tư duy nhiệm kỳ, chỉ 10 thấy được cái trước mắt mà không thấy được lâu dài. Điều này đòi hỏi chủ thể phải có được khả năng nhìn xa, trông rộng trong cả không gian và thời gian, tức là phải có được cái nhìn mang tính toàn diện trước mọi vấn đề. Luôn đặt đối tượng hướng tới vào trong môi trường rộng mở để xem xét, so sánh trong mối quan hệ tương quan cả với quá khứ và tương lai nhằm xác định chính xác trạng thái tồn tại của đối tượng với đầy đủ những ưu điểm và hạn chế, những thuận lợi và khó khăn, những thời cơ và thách thức của nó. Thực hiện điều này sẽ giúp chủ thể tránh được hoặc hạn chế về sự phiến diện, siêu hình, máy móc, một chiều trong nhận thức cũng như trong giải quyết các tình huống thực tiễn. Nhờ đó tạo ra khả năng nhận thức đúng được sự vật, hiện tượng như nó vốn có trong thực tế. Đây là cơ sở, là căn cứ để có thể xử lý chính xác, có hiệu quả đối với những vấn đề của thực tiễn. Thứ hai, nâng cao tính sáng tạo của tư duy. Tư duy chiến lược phải được thể hiện bằng tư duy mang tính sáng tạo, vượt trước. Sự sáng tạo của con người là vô hạn, nhưng không phải ai cũng dám hiện thức hóa những ý tưởng sáng tạo của mình vào thực tế vì nhiều lý do khác nhau. Chính những lý do đó trở thành rào cản tư duy sáng tạo và nếu không vượt qua những rào cản đó sẽ không có được tư duy chiến lược. Để có được tư duy sáng tạo chủ thể cần gạt bỏ, vượt qua và khắc phục một số lối tư duy cũ, là những yếu tố lạc hậu, lực cản của tư duy sáng tạo. Trong bối cảnh xã hội, thời đại đang vận động, biến đổi, phát triển nhanh chóng hiện nay thì tính sáng tạo là linh hồn cho sự tiến bộ của một dân tộc, là động lực để quốc gia phát triển. Tính sáng tạo của tư duy đối lập với lối tư duy bảo thủ, trì trệ, ngại đổi mới và thực tiễn xã hội cùng sự vận động của nó là bất tận, tính sáng tạo của tư duy cũng không có giới hạn cuối cùng. Tư duy chiến lược không thể là lối tư duy nhốt mình, bó hẹp trong những cái cũ, cái đã qua, vì thế yêu cầu về tính sáng tạo không thể thiếu trong tư duy chiến lược. Hiện nay, yêu cầu đổi mới, sáng tạo để phát triển đất nước nhanh và bền vững của Đảng ta cũng chính là thể hiện tư duy chiến lược trong giai đoạn mới, trong điều kiện phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thứ ba, tư duy dự báo xu hướng vận động của sự vật, hiện tượng. Tư duy chiến lược phải được thể hiện bằng khả năng tư duy dự báo đúng xu hướng vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng, của thực tiễn, phải đưa ra được những phán đoán, những dự báo, từ đó có những định hướng đúng cho sự vận động, phát triển trong tương lai, đặc biệt là trong tương lai xa, khẳng định được tầm nhìn dài hạn. Người có tầm nhìn sẽ biết cách vạch ra những kế hoạch dài hạn và có hướng giải quyết cho kế hoạch đó. Tư duy chiến lược được thể hiện tập trung vào việc hoạch định đường lối, chính sách lâu dài, chứ không chỉ là lập kế hoạch ngắn hạn. Do vậy đòi hỏi tầm nhìn và dự báo một cách sáng tạo nhưng phải có cơ sở khả thi, thu hút được sự ủng hộ và đồng tình rộng rãi trong xã hội. 11 Có được tư duy dự báo tốt giúp cho chủ thể nắm bắt được những thời cơ, chủ động vạch ra những hướng đi tắt, đón đầu một cách hiệu quả, đúng quy luật sẽ đưa đất nước nhanh chóng phát triển, hòa nhập kịp với sự phát triển chung của thế giới hiện đại. 2.2. VAI TRÒ CỦA TƯ DUY CHIẾN LƯỢC ĐỐI VỚI CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Khái niệm cán bộ lãnh đạo trước hết là chỉ những người đứng đầu, phụ trách một tổ chức, đơn vị, phong trào nào đó do bầu cử hoặc chỉ định. Cán bộ lãnh đạo có trách nhiệm đề ra những phương hướng, chủ trương, quyết định có tính chiến lược về đơn vị mình phụ trách. Cán bộ lãnh đạo còn là người dẫn dắt, tổ chức đơn vị, phong trào theo hướng đi cụ thể, điều chỉnh những quyết định phù hợp với sự thay đổi của điều kiện khách quan, kiểm tra việc thực hiện những mục tiêu đã đề ra. Hoạt động lãnh đạo là hoạt động mang tính chất định hướng của chủ thể lãnh đạo đến đối tượng lãnh đạo bằng nhiều phương pháp (giáo dục, thuyết phục, động viên,…) nhằm đạt mục đích nhất định. Hoạt động lãnh đạo gồm có nhiều khâu, nhiều bước như: thu nhận và xử lý thông tin, ra quyết định, tổ chức thực hiện quyết định, tổ chức kiểm tra việc thực hiện quyết định… Tất cả những bước này đều cần tư duy chiến lược. Nâng cao trình độ tư duy chiến lược có vai trò to lớn cả về mặt nhận thức và hoạt động thực tiễn đối với người cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Về mặt nhận thức, việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược sẽ nâng cao khả năng nhận thức của người cán bộ lãnh đạo trước mọi vấn đề đặt ra. Trước thế giới đầy biến động, nhiều thời cơ nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, thách thức như hiện nay, sự nhìn nhận đúng các thách thức, nguy cơ từ thực tiễn có vai trò rất quan trọng. Những thách thức cơ bản đang đặt ra hiện nay mà chúng ta có thể thấy đó là: tính bất định cao trong mọi khía cạnh với rất nhiều yếu tố mới xuất hiện, bên cạnh đó đòi hỏi về sự tương tác trong xã hội ngày càng cao. Vậy, trước những diễn biến mới trong mớ chằng chịt những mối quan hệ mới ấy, đâu là yếu tố cốt lõi, là cái cơ bản và phải giải quyết những mối quan hệ như thế nào để đảm bảo cho sư phát triển bền vững? Do vậy, vấn đề về nhận diện cái bản chất, cùng đó là các thách thức, đặc biệt là các tính chất mới của chúng là vấn đề cơ bản trong quá trình tư duy. Đây là những yêu cầu tất yếu về mặt nhận thức ở người cán bộ lãnh đạo, đòi hỏi họ phải là những người có trình độ tư duy chiến lược vượt lên tư duy thông thường. Đối với hoạt động lãnh đạo, việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược có vai trò hết sức to lớn, gắn bó mật thiết đối với hoạt động lãnh đạo, đặc biệt trong bối cảnh công cuộc đổi mới và hội nhập ở nước ta hiện nay. Tình hình thế giới và khu vực những năm qua và đặc biệt thời gian gần đây có nhiều diễn biến rất phức 12 tạp, khó lường. Sự điều chỉnh chiến lược của các nước lớn đã tạo ra nhiều hệ lụy, bao gồm cả cơ hội lẫn thách thức đối với các nước ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam. Thực tiễn đó đặt ra những vấn đề mới đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo phải biết phân tích, lý giải để nhận thức và lãnh đạo quần chúng đạt hiệu quả. Nâng cao trình độ tư duy chiến lược sẽ giúp người cán bộ lãnh đạo nâng cao năng lực tổng kết thực tiễn, tránh bị rơi vào chủ nghĩa kinh nghiệm, giáo điều, chủ quan, duy ý chí, có tầm nhìn xa trông rộng trong hoạt động lãnh đạo, quản lý, hoạch định được những chính sách cho sự phát triển lâu dài, có những phương án dự phòng khắc phục những diễn biến bất lợi bất ngờ từ thực tiễn. Tư duy chiến lược giúp cho việc lãnh đạo của họ có tính kế hoạch, tính khoa học, tính dự báo và tính định hướng sâu sắc. Nâng cao trình độ tư duy chiến lược là tiền đề quan trọng để người cán bộ lãnh đạo xây dựng được những chiến lược phát triển kinh tế - xã hội mang tính dài hạn cho cho đất nước và các vùng miền, nâng cao được năng lực dự báo, chủ động ứng phó với những rủi ro, bất trắc, tạo ra bước tiến vững chắc. Như vậy, việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược có vai trò quan trọng không chỉ đối với nhận thức mà cả đối với hoạt động thực tiễn của người cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. 2.3. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC 2.3.1. Tình hình kinh tế - xã hội của đất nước ta hiện nay Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011-2015 (Văn kiện Đại hội XII) nêu rõ về tình hình kinh tế - xã hội nước ta trước những biến đổi của thế giới, trong đó có cả thuận lợi và không ít khó khăn. Bên cạnh những kết quả đạt được, nền kinh tế - xã hội nước ta cũng còn những hạn chế, yếu kém, bất cập. Đứng trước sự tác động của những biến đổi nhanh chóng, phức tạp, khó lường của tình hình thế giới, bao gồm cả những nhân tố thuận lợi và cả khó khăn, thách thức đều đặt ra cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta yêu cầu mới về mặt tư duy, đó là phải tiếp tục đổi mới tư duy phát triển, đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo nâng cao hơn nữa trình độ tư duy chiến lược, từ đó có được những bước đi vững chắc, vượt qua được những khó khăn thách thức, hòa nhịp cùng sự phát triển chung của thế giới, hơn nữa còn có được những cống hiến vì sự tiến bộ của toàn nhân loại. 2.3.2. Ảnh hưởng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư Hiện nay, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với nhiều thành tựu nổi bật đang tác động vào đời sống xã hội nước ta hàng ngày, hàng giờ, tạo ra cơ hội nhưng cũng không ít thách thức, đòi hỏi chúng ta phải thay đổi nhận thức, tư duy. 13 Trước tất cả những cơ hội và thách thức ấy, trước hết bản thân người cán bộ lãnh đạo buộc phải nhận thức, nắm bắt tình hình một cách nhanh chóng, kịp thời nhận diện tình hình để sớm, phải có tầm tư duy bao quát, có cái nhìn xa trông rộng, nhanh nhạy, sáng tạo, trên cơ sở có cái nhìn toàn diện để nắm bắt và dự báo được xu thế biến đổi của sự vật đưa ra những quyết sách phù hợp. Như thế, yếu tố thời đại kể cả cơ hội và thách thức đều không ngừng tác động, yêu cầu con người phải nhạy bén với những bước tiến bộ nhanh chóng hơn những thời kỳ trước. Đồng thời, cũng chính sự tác động của thời đại tạo ra những điều kiện mới đòi hỏi đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta phải không ngừng nâng cao trình độ tư duy, đổi mới tư duy, nâng tầm tư duy chiến lược của mình để vươn lên có đủ năng lực và trình độ phù hợp với thực tiễn đời sống, đáp ứng trước những sự biến đổi mà thực tiễn đặt ra. 2.3.3. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước Qua mỗi kỳ đại hội Đảng, quan điểm, tư tưởng đổi mới công tác tổ chức, cán bộ ngày càng được thể hiện rõ hơn, phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng trong mỗi giai đoạn. Trước yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, không chỉ dừng lại ở cơ chế phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ theo phương thức cũ, mà cần có nhận thức mới phù hợp hơn. Theo đó, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ được tăng cường với nhiều hình thức đa dạng hơn; nội dung, phương pháp đào tạo từng bước được đổi mới, kết hợp giữa học lý luận với nâng cao kỹ năng thực hành. Công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực được tăng cường và đạt được một số kết quả quan trọng. Nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng đặc biệt nghiêm trọng đã được kịp thời phát hiện, điều tra và xử lý nghiêm minh, được nhân dân hoan nghênh, đồng tình, ủng hộ. Có thể nói, đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta ngày càng được quan tâm, chú trọng toàn diện nhằm phát huy cao nhất trách nhiệm, nhiệm vụ mà đội ngũ này phải đảm nhiệm trước đất nước, trước nhân dân. Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta giúp họ ngày càng hoàn thiện hơn, phát triển tư duy, tầm nhìn cũng như nâng cao trình độ, năng lực trong hoạt động thực tiễn nói chung và nâng cao trình độ tư duy chiến lược nói riêng, đáp ứng cho sự phát triển của đất nước trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng nhanh, mạnh mẽ và sâu rộng. 2.3.4. Truyền thống, văn hóa Theo các nghiên cứu khoa học thì Việt Nam đã từng tạo dựng lên một nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước phát triển rực rỡ trong lịch sử. Tuy nhiên cũng chính vì vậy mà người Việt bị trói chặt vào kinh tế nông nghiệp. Do đó, những căn tính nông dân, những đặc trưng của xã hội nông nghiệp có ảnh hưởng rất lớn đến tất cả mọi truyền thống Việt Nam bao gồm mặt tích cực và cả mặt hạn chế đối với việc phát triển tư duy của người cán bộ lãnh đạo hiện nay. 14 Lịch sử hình thành và phát triển truyền thống, văn hóa của nước ta cho thấy chúng ta có nhiều yếu tố tốt đẹp mà ngày nay chúng ta vẫn cần phải duy trì, gìn giữ, phát huy nhằm phát triển và hoàn thiện tư duy chiến lược. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng, có những đặc trưng truyền thống, văn hóa có ảnh hưởng tích cực cho sự phát triển của tư duy chiến lược không nổi bật, có những yếu tố cần cho sự phát triển tư duy chiến lược thì chưa được khai thác đúng mức, có những yếu tố tốt lại bị quên lãng, và nhiều yếu tố kìm hãm sự phát triển của tư duy này lại chưa được khắc phục, loại bỏ. Xuất phát là một đất nước thuần nông với hình thái kinh tế nông nghiệp lạc hậu, manh mún, lại liên tiếp chịu ách xâm lăng, đô hộ thì có nhiều yếu tố là cơ sở của tư duy ngắn hạn, tư duy kinh nghiệm ăn sâu bám rễ mà việc khắc phục những hạn chế trong tư duy này không phải dễ dàng và nhanh chóng. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, những con người được sinh ra từ cái nôi văn hóa, ảnh hưởng từ tư duy truyền thống, việc khắc phục những hạn chế, mạnh dạn bước qua những rào cản, sẵn sàng đưa ra cái mới, mang tầm nhìn dài hạn chưa phổ biến, kết quả đạt được trên thực tiễn chưa cao. 2.3.5. Nhân tố chủ quan của đội ngũ cán bộ lãnh đạo Giữa phẩm chất và năng lực cá nhân của người cán bộ lãnh đạo với tư duy chiến lược có mối quan hệ biện chứng, có sự tác động qua lại ảnh hưởng, chi phối lẫn nhau. Về mặt triết học, người ta có thể tiếp cận vấn đề này thông qua mối quan hệ giữa tư duy khoa học và phẩm chất đạo đức nhưng không phải như những hình thái ý thức xã hội riêng biệt, mà là sự thể hiện trong thực tiễn của sự phát triển tài năng trí tuệ và phẩm cách con người. Để nâng cao trình độ tư duy chiến lược, đáp ứng yêu cầu công tác lãnh đạo trong điều kiện đầy biến động, phức tạp như hiện nay, đối với cán bộ lãnh đạo chưa bao giờ là việc đơn giản. Điều đó đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo phải có nỗ lực cao trong học tập, nghiên cứu, khổ công rèn luyện trong trực tiễn. Thiếu động cơ học tập đúng đắn, thiếu nhiệt tình, lòng say mê cũng như ý thức trách nhiệm trước công việc, trước sự nghiệp cách mạng khó có thể đạt được yêu cầu đó. Nhân tố chủ quan luôn giữ một vai trò quan trọng đối với tất cả những hoạt động, một người cán bộ lãnh đạo có năng lực trí tuệ tốt, có thể phát hiện ra nhiều yếu tố mới nhưng không quyết tâm học tập nâng cao trình độ, thiếu khát khao cống hiến, không đem những điều mới có lợi cho sự phát triển ứng dụng vào thực tiễn thì vai trò của chủ thể đó cũng không được ghi nhận đối với sự phát triển. Tiểu kết chương 2 Tư duy chiến lược là một bước phát triển quan trọng trong quá trình tư duy của con người. Ngày nay, trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, để có sự phát triển tối ưu đều cần tư duy ở tầm chiến lược, đặc biệt đối với nước ta đang cần những bước đi dài, đi tắt, đón đầu để bắt kịp sự phát triển của thế giới. 15 Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay là yêu cầu tất yếu cho công cuộc phát triển đất nước. Để xây dựng được nội dung cụ thể cho việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo nước ta đảm bảo có được tầm nhìn xa, trông rộng, mang tính sáng tạo vượt trước, có được những dự báo đúng xu hướng vận động của thực tiễn thì việc tìm hiểu, đánh giá thực trạng tư duy chiến lược của đội ngũ này là cơ sở cần thiết. Chương 3 NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 3.1. NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO NƯỚC TA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN 3.1.1. Những kết quả đạt được trong nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta và nguyên nhân 3.1.1.1. Những kết quả đạt được Thứ nhất, nâng cao tầm nhìn xa trông rộng cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta khẳng định được tầm nhìn xa trông rộng qua từng giai đoạn phát triển của đất nước, đã xây dựng và thực hiện đạt kết quả tốt trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội với những kế hoạch cho nhiều năm, trong những giai đoạn đạt kết quả đáng ghi nhận. Những kết quả đạt được trong nâng cao trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay là kết quả trực tiếp từ công cuộc đổi mới, trong đó có đổi mới tư duy do Đại hội lần thứ VI của Đảng ta khởi xướng. Thứ hai, nâng cao tính sáng tạo của tư duy cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta ngày càng nhanh nhạy, thể hiện được tính sáng tạo, vượt trước. Phẩm chất năng động, sáng tạo trong tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay được thể hiện rõ nét trong việc nhạy bén, thích ứng nhanh, phân tích các tình huống hết sức phức tạp của tình hình thế giới cũng như trong nước, thông qua việc thu nhận và xử lý thông tin, trên cơ sở đó mà xây dựng kế hoạch, dự án, soạn thảo nghị quyết và ra quyết định phù hợp với xu hướng phát triển, đạt hiệu quả cao trong thực tiễn. Thứ ba, nâng cao tính dự báo trong tư duy của đội ngũ cán bộ, lãnh đạo. Khả năng dự báo, định hướng của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta có những bước tiến rõ nét. Người cán bộ lãnh đạo ở những cương vị, lĩnh vực khác nhau nhìn chung đều đã đưa ra được những dự báo sát với thực tế, chỉ ra được xu 16 hướng vận động của thế giới, của đất nước, những việc cần phải nhận thức và thực hiện, đáp ứng được xu thế phát triển. 3.1.1.2. Nguyên nhân của kết quả đạt được Để có được những kết quả ấy có nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả nguyên nhân từ những yếu tố khách quan đưa lại và nguyên nhân chủ quan từ chính đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta. Một là, đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta luôn được quan tâm một cách toàn diện từ phía Đảng và Nhà nước. Hai là, từ chính những yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn làm tư duy nói chung, tư duy chiến lược nói riêng của người cán bộ lãnh đạo phải được bồi dưỡng, nâng cao không ngừng để đáp ứng tình hình mới. Ba là, sự nỗ lực, cố gắng của đội ngũ cán bộ lãnh đạo trong việc tự học tập, tự rèn luyện nâng cao trình độ tư duy chiến lược. Bên cạnh những thành tựu đạt được, tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta vẫn còn bộc lộ những hạn chế về trình độ dẫn tới việc đất nước ta phát triển chưa bền vững, nguy cơ tụt hậu về kinh tế còn lớn, chưa ứng phó kịp thời trước những biến đổi. 3.1.2. Những hạn chế về nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta và nguyên nhân 3.1.2.1. Những hạn chế Có thể nêu ra một số hạn chế sau: - Còn nhiều cán bộ lãnh đạo các cấp tầm nhìn hạn hẹp, thiển cận theo lối kinh nghiệm chủ nghĩa; chưa nắm bắt được những quy luật khách quan dẫn đến việc đặt ra những mục tiêu dài hạn chưa phù hợp. - Bước vào thời kỳ đổi mới, một bộ phận đáng kể cán bộ lãnh đạo của nước ta còn thiếu tư duy sáng tạo, nhạy bén với cái mới. - Phương pháp tư duy ở một bộ phận cán bộ còn siêu hình, bảo thủ, giáo điều, nặng về chủ nghĩa kinh nghiệm, máy móc, xơ cứng. - Năng lực dự báo của các cơ quan tham mưu chiến lược và một bộ phận trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta còn hạn chế nên một số chủ trương, chính sách, giải pháp đề ra chưa phù hợp, chưa hiệu quả. 3.1.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế Có nhiều nguyên nhân khác nhau ảnh hưởng, chi phối đến tư duy, trình độ tư duy của con người nói chung, đến trình độ tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nói riêng. Có những nguyên nhân thuộc về khách quan, có những nguyên nhân thuộc về yếu tố chủ quan ở bản thân chủ thể tư duy. * Nguyên nhân khách quan Đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta được sinh ra từ một xã hội vốn có điểm xuất phát là một nước nông nghiệp lạc hậu, mang tính sản xuất nhỏ, manh mún 17 cùng với những năm dài triền miên chịu sự thống trị của phong kiến, thực dân, lại trải qua những cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc lâu dài, sau giải phóng khỏi ách lược, thống nhất đất nước là thời gian khá dài tồn tại nền kinh tế tập trung bao cấp, điều này có những ảnh hưởng lớn đến trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta. Sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa là một sự nghiệp cách mạng vĩ đại với quy mô và tầm vóc to lớn, chưa có tiền lệ trong lịch sử và chưa có sự chuẩn bị về lý luận. Công cuộc đổi mới càng đi vào chiều sâu càng nảy sinh nhiều vấn đề mới, phức tạp, “hóc búa” về lý luận và thực tiễn không có sẵn trong di sản kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin nên không thể giải quyết ngay trong một sớm một chiều. * Nguyên nhân chủ quan Về mặt nhận thức, chưa nhận thức một cách tự giác về tầm quan trọng và những yêu cầu về tư duy chiến lược. Trên thực tế, các chủ trương, đường lối, chính sách đưa ra rất coi trọng tính chiến lược của nó, nghĩa là tính khả thi, tính hiệu quả trong tương lai nhưng lại chưa thực sự chú trọng về mặt phương pháp, yêu cầu trong tư duy cần những yếu tố gì để xây dựng được một chiến lược khả thi. Điều này thiếu đi mặt phương pháp luận để hình thành chiến lược cho sự phát triển trong các lĩnh vực cụ thể. Bên cạnh đó, một bộ phận cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ; trong công tác lãnh đạo, quản lý, tổ chức thực hiện còn lúng túng; chưa thực sự chủ động xây dựng chương trình, kế hoạch phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương; công tác tham mưu, đề xuất, tháo gỡ khó khăn còn thiếu tính chủ động; công tác dự báo, định hướng còn hạn chế; công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận còn nhiều bất cập. Về tổ chức, bộ máy của Đảng, Nhà nước còn ít các cơ quan nghiên cứu chiến lược, các cơ quan nghiên cứu, phản biện, còn ít chú trọng nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế; việc cập nhật thông tin khoa học công nghệ, học tập nâng cao trình độ chuyên môn của cán bộ lãnh đạo chưa thường xuyên và chưa theo kịp với sự phát triển đương đại; các cơ quan hoạch định chính sách sự liên kết, phối hợp chưa thực sự chặt chẽ; chưa gắn công tác nghiên cứu lý luận với tư vấn, hoạch định chính sách. Về cán bộ, vẫn còn nặng về tư duy kinh nghiệm, chủ quan, dập khuôn, máy móc, giáo điều trong việc đưa ra các quyết định và tổ chức thực hiện các quyết định ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo. 18 3.2. NHỮNG YÊU CẦU ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO NƯỚC TA Để nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay có nhiều mâu thuẫn đặt ra cần được giải quyết. Sau đây, bước đầu tác giả xin nêu một số mâu thuẫn chủ yếu: 3.2.1. Sự biến đổi nhanh chóng của tình hình thế giới và trong nước với hạn chế trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta Thế giới đang chuyển mình với những biến đổi nhanh chóng. Trong những năm tới, xu thế hòa bình, hợp tác, phát triển của thế giới vẫn là xu thế lớn. Nước ta nằm trong vùng kinh tế phát triển năng động, ngày càng đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, chính trị thế giới; khoa học, công nghệ, kinh tế tri thức, kinh tế số phát triển mạnh mẽ. Tuy vậy, tình hình thế giới và khu vực vẫn tồn tại những biến đổi phức tạp, khó lường; tình trạng bất ổn đời sống chính trị thế giới và khu vực sẽ còn tác động thường xuyên tới thế giới và nước ta; những vấn đề toàn cầu tiếp tục được đặt ra và cần được giải quyết; vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống tiếp tục diễn biến phức tạp... Ở trong nước, thông qua đường lối đổi mới đúng đắn, phù hợp với quy luật, Đảng đã đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội và tình trạng kém phát triển, trở thành nước đang phát triển có thu nhập trung bình, đang phấn đấu trở thành nước phát triển có thu nhập cao. Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu đạt được, tình hình trong nước hiện nay còn nhiều khó khăn, nhiều vấn đề phải được quan tâm giải quyết. Tất cả những yếu tố này đều cần được nhìn nhận, nghiên cứu, phân tích nhằm đưa ra những dự báo, định hướng chính xác, chỉ ra con đường ứng phó và phát triển phù hợp đối với nước ta. Muốn vậy, người cán bộ lãnh đạo nước ta cần phải khắc phục và vượt qua được những hạn chế yếu kém từ những ảnh hưởng của nhân tố khách quan cũng như chủ quan. 3.2.2. Nâng cao toàn diện về nội dung, phương pháp tư duy chiến lược với những bất cập, yếu kém của đội ngũ cán bộ lãnh đạo Theo tinh thần Nghị quyết Trung ương VII, khóa XII đã đưa ra mục tiêu tổng quát cũng như các mục tiêu cụ thể đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta phải đáp ứng được những yêu cầu cả về phẩm chất lẫn năng lực. Về mặt phẩm chất, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, nhất là cán bộ cấp chiến lược phải có được phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Về năng lực, “đủ sức lãnh đạo đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, ngày càng phồn vinh, hạnh phúc”