Tài liệu Nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện phú bình, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VŨ CAO CƯỜNG NÂNG CAO THU NHẬP CHO LAO ĐỘNG NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM VŨ CAO CƯỜNG NÂNG CAO THU NHẬP CHO LAO ĐỘNG NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Giáo viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Yến THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và tôi chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Các số liệu nghiên cứu và nội dung trình bày trong luận vàn là trung thực chưa được bảo vệ một học vị nào. Mọi thông tin trích dẫn được sử dụng trong luận văn đều nêu rõ xuất xứ tác giả và được ghi trong danh mục các tài liệu tham khảo. Thông tin được thu thập và điều tra thực tế tại địa phương. Thái Nguyên, ngày 18 tháng 3 năm 2019 Tác giả luận văn Vũ Cao Cường ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình và hoàn thành chương trình đào tạo thạc sĩ, tôi đã nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình, giúp đỡ quý báu của các thầy cô giáo trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Trước hết tôi xin bày tỏ sự cảm ơn đối với Ban giám hiệu nhà trường, Khoa sau Đại học Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và các thầy, cô giáo Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện về tinh thần và vật chất giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu. Có được kết quả này tôi vô cùng biết ơn và bày tỏ lòng kính trọng sâu sắc đối với TS. Nguyễn Thị Yến người đã nhiệt tình hướng dẫn giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn nhận được sự giúp đỡ của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã chia sẻ những khó khăn và động viên tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình làm luận văn, mặc dù có nhiều cố gắng nhưng do trình độ lý luận và kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của thầy, cô và các nhà khoa học để tôi hoàn thành tốt hơn. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, ngày 18 tháng 3 năm 2019 Tác giả luận văn Vũ Cao Cường iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ......................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................. iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ............................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................... vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ..................................................................... ix MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 2 3. Đối tượng nghiên cứu.......................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 2 5. Ý nghĩa khoa học của luận văn ........................................................... 3 6. Kết cấu của luận văn ........................................................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI.................................. 4 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................... 4 1.1.1. Một số khái niệm ........................................................................ 4 1.1.2. Các yếu tố tác động đến thu nhập của lao động nông nghiệp .... 7 1.2. Cơ sở thực tiễn về nâng cao thu nhập của lao động nông nghiệp .......................................................................................... 9 1.2.1. Kinh nghiệm về nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp ở Việt Nam ..................................................................................... 9 1.2.2. Bài học kinh nghiệm đối với huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên 15 1.3. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .................................................. 16 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 20 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.................................................... 20 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ..................................................................... 20 iv 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú Bình .............. 23 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................. 25 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................... 26 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu .............................................................. 26 2.3.2. Phương pháp thu thập thông tin ................................................ 26 2.3.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin ................................ 29 2.3.4. Phương pháp phân tích số liệu .................................................. 29 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .................................................... 30 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............. 32 3.1. Thực trạng về thu nhập cho lao động nông nghiệp ở huyện Phú Bình............................................................................................ 32 3.1.1. Một số đặc điểm cơ bản về lao động nông nghiệp điều tra huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ......................................... 32 3.1.2. Thực trạng về thu nhập của lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên .......................................... 34 3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập cho lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình ..................................................... 51 3.3. Đánh giá chung ........................................................................ 58 3.3.1. Cơ hội ....................................................................................... 58 3.3.2. Thách thức................................................................................. 59 3.4. Các giải pháp nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình ............................................................ 59 3.4.1. Tạo điều kiện để các lao động nông nghiệp tiếp cận với sản xuất hàng hoá .................................................................................... 59 3.4.2. Nâng cao trình độ học vấn và lao động nông nghiệp ............... 60 3.4.3. Tạo điều kiện và đẩy mạnh các hoạt động khuyến nông cũng như chuyển giao tiến bộ kỹ thuật cho lao động nông nghiệp .......... 63 3.4.4. Tạo điều kiện cho lao động nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay để v đầu tư vào sản xuất nhằm tạo ra nhiều chủng loại hàng hoá có chất lượng.......................................................................................... 64 3.4.5. Hoàn thiện về cơ sở hạ tầng ...................................................... 65 3.4.6. Giải pháp riêng đối với lao động thuộc từng nhóm hộ ............ 66 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................ 68 1. Kết luận ............................................................................................. 69 2. Kiến nghị ........................................................................................... 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 72 PHỤ LỤC ............................................................................................. 74 vi DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT CSXH : Chính sách xã hội ĐH : Đại học HTX : Hợp tác xã KHKT : Khoa học kĩ thuật NLKH : Nông lâm kết hợp NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn TTCN : Tiểu thủ công nghiệp vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình dân số và lao động giai đoạn 2015-2017 ........... 23 Bảng 2.2. Tổng sản phẩm trong tỉnh theo giá hiện hành phân theo khu vực kinh tế năm 2015-2017 ................................................ 24 Bảng 2.3. Cơ cấu kinh tế trong huyện Phú Bình phân theo khu vực kinh tế theo giá so sánh năm 2015-2017..................................... 25 Bảng 2.4. Số lượng mẫu điều tra theo xã và theo nhóm hộ ................ 28 Bảng 3.1. Thông tin cơ bản về lao động của hộ điều tra..................... 32 Bảng 3.2. Đặc điểm về điều kiện sản xuất của lao động nông nghiệp tại các hộ điều tra ..................................................................... 33 Bảng 3.3. Kết quả sản xuất ngành trồng trọt bình quân các hộ điều tra ........................................................................................ 35 Bảng 3.4. Kết quả sản xuất ngành chăn nuôi bình quân các hộ điều tra ........................................................................................ 38 Bảng 3.5. Thu nhập và cơ cấu thu từ lâm nghiệp của lao động tại nhóm hộ điều tra ........................................................................... 39 Bảng 3.6. Cơ cấu thu nhập của các hộ điều tra ................................... 41 Bảng 3.7. Chi phí trồng trọt các hộ điều tra ........................................ 44 Bảng 3.8. Chi phí cho chăn nuôi các hộ điều tra................................. 45 Bảng 3.9. Thu nhập của lao động nông nghiệp ................................... 47 Bảng 3.10. Thực trạng chi tiêu của lao động nghiệp tại các hộ điều tra ........................................................................................ 50 Bảng 3.11. Thực trạng tiết kiệm của lao động nghiệp tại các hộ điều tra huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên .................................... 51 Bảng 3.12. Trình độ văn hóa của lao động nông nghiệp ...................... 52 Bảng 3.13. Diện tích đât sản xuất của lao động nông nghiệp ............... 53 Bảng 3.14. Trang bị vốn sản xuất cho lao động nông nghiệp tại huyện Phú Bình.............................................................................. 54 Bảng 3.15. Tình hình tham gia các chương trình khuyến nông của lao viii động nông nghiệp................................................................ 55 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Mục đích - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về thu nhập của lao động nông nghiệp. - Đánh giá thực trạng thu nhập của lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình giai đoạn 2015-2017. - Xác định các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình, giai đoạn 2020-2025. 2. Phương pháp nghiên cứu 2.1. Chọn điểm nghiên cứu Huyện Phú Bình được chia làm ba vùng. Vùng 1 thuộc tả ngạn sông Máng gồm 8 xã: Đồng Liên, Bàn Đạt, Đào Xá, Hà Châu, Tân Kim, Tân Thành, Bảo Lý và Tân Hòa. Vùng 2 gồm thị trấn Hương Sơn và 6 xã vùng nước máng sông Cầu: Xuân Phương, Kha Sơn, Dương Thành, Thanh Ninh, Lương Phú, và Nga My. Vùng 3 là vùng nước máng núi Cốc gồm 6 xã: Điềm Thụy, Thượng Đình, Tân Khánh, Tân Đức, Nhã lộng và Úc Kỳ. Do không đủ điều kiện để tiến hành nghiên cứu tại tất cả các xã trong huyện nên tác giả chỉ chọn 03 xã đại diện 3 vùng đặc trưng của Huyện Phú Bình, bao gồm: Nga My, Điềm Thụy và Hà Châu. 2.2. Phương pháp thu thập thông tin 2.2.1. Thu thập thông tin thứ cấp Dữ liệu thứ cấp: Sử dụng báo cáo kinh tế xã hội, báo cáo nông nghiệp và phát triển nông thôn… và cơ quan tổng hợp là Chi cục Thống kê, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện; Phòng lao động thương binh và xã hội huyện Phú Bình. x 2.2.2. Thu thập thông tin sơ cấp - Đề tài tiến hành điều tra 150 hộ sản xuất nông nghiệp tại huyện Phú Bình. 2.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý thông tin a. Đối với thông tin sơ cấp. b. Đối với thông tin thứ cấp. 2.4. Phương pháp phân tích số liệu - Phương pháp thống kê. - Phương pháp so sánh. - Phương pháp chuyên khảo. 3. Kết quả nghiên cứu Qua phân tích tình hình sản xuất kinh doanh và thu nhập của hộ nông dân trên địa bàn huyện chúng tôi rút ra một số vấn đề sau: - Quy mô đất đai của huyện là nhỏ bé, manh mún và phân tán, điều này mâu thuẫn với xu hướng phát triển sản xuất hàng hoá mà số nhân khẩu và lao động ngày càng tăng trong nông hộ. Vì vậy muốn phát triển sản xuất hàng hoá đòi hỏi phải có quy mô đất đai lớn và tập trung mà chính quyền các cấp nên có những biện pháp khuyến khích việc dồn điền đổi thửa giữa các nông hộ. - Cơ cấu kinh tế trong huyện tuy có biến chuyển song vẫn chưa thoát khỏi được các ngành truyền thống. Để nâng cao thu nhập cho hộ nông dân thì vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu ngành là việc làm cần thiết đối với các nông hộ trong huyện. - Thiếu vốn, chưa đủ năng lực để tiếp thu khoa học kĩ thuật mới và không năng động trong việc nắm bắt thị trường là vấn đề nhức nhối đối với các nông hộ trong xã, vì hàng năm các hộ nghèo trong huyện không có tích luỹ trong khi các nhóm hộ nghèo tích luỹ không cao. Do đó ngoài sự nỗ lực của bản thân, nông hộ còn rất cần sự quan tâm giúp đỡ của các ngành, các cấp và các tổ chức trong xã. xi - Cơ sở hạ tầng thiếu đặc biệt là hệ thống giao thông chất lượng kém và đã xuống cấp cộng với cơ sở chế biến đơn giản mang tính thủ công... điều này đã gây rất nhiều khó khăn cho nông hộ phát triển sản xuất 4. Kết luận Luận văn phản ánh thực trạng về thu nhập của lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, phân tích được các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập cho lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình và đánh giá chung thực trạng thu nhập cho lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình. Từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình đó là: + Tạo điều kiện để các lao động nông nghiệp tiếp cận với sản xuất hàng hoá. + Nâng cao trình độ học vấn và lao động nông nghiệp. + Tạo điều kiện và đẩy mạnh các hoạt động khuyến nông cũng như chuyển giao tiến bộ kỹ thuật cho lao động nông nghiệp. + Tạo điều kiện cho lao động nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay để đầu tư vào sản xuất nhằm tạo ra nhiều chủng loại hàng hoá có chất lượng. + Hoàn thiện về cơ sở hạ tầng. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phú Bình là một huyện phía đông nam của tỉnh Thái Nguyên, diện tích tự nhiên gần 240,53 km2, dân số có 145.214 (năm 2017) người, có 1 thị trấn và 20 xã, với 11 dân tộc anh em sinh sống. Trong thời gian qua, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, với nhiều cơ chế chính sách về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn; nhất là Nghị quyết Trung ương 7 (khoá X) về "nông nghiệp, nông dân, nông thôn"; Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ ban hành "Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới" đã góp phần tạo ra những chuyển biến tích cực trong nông nghiệp, nông dân, nông thôn cả nước nói chung và ở Phú Bình nói riêng. Thu nhập của người lao động nông nghiệp đã từng bước được nâng cao, cải thiện đời sống, thu hẹp khoảng cách phát triển và đời sống dân cư giữa các vùng, miền trong huyện. Tuy nhiên, trên thực tế số lao động trong độ tuổi ở địa bàn nông thôn là 58.132 người chiếm tỷ lệ 40,03%, tỷ lệ lao động qua đào tạo còn ở mức thấp chỉ có khoảng 35% (Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội huyện Phú Bình năm 2017). Sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện còn khó khăn, hạn chế, thiếu tính bền vững. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, chưa hình thành các vùng sản xuất tập trung, chuyên canh theo quy hoạch. Việc liên kết "4 nhà" trong sản xuất nông nghiệp chưa rõ nét, chưa có nhiều doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Hoạt động ứng dụng chuyển giao khoa học kỹ thuật vào sản xuất, gắn với xây dựng thương hiệu và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp còn hạn chế, giá trị kinh tế và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp chưa cao. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn mặc dù đã được chú trọng đầu tư song chưa đồng bộ, nhất là hạ tầng vùng sản xuất tập trung. Thu nhập của người dân nông thôn còn thấp bình quân là 19,15 triệu đồng trong đó thu nhập từ hoạt 2 động nông nghiệp chiếm trên 65% (năm 2017), đời sống của người dân ở một số xã khu vực nông thôn còn khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo giảm song thiếu tính bền vững. Chính vì vậy, việc tìm ra giải pháp khoa học nhằm nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp nói chung, lao động nông nghiệp huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên nói riêng là yêu cầu cấp thiết. Với lý do nêu trên, tôi lựa chọn đề tài "Nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên" làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về thu nhập của lao động nông nghiệp. - Đánh giá thực trạng thu nhập của lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình. - Xác định các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp huyện Phú Bình. 3. Đối tượng nghiên cứu Thu nhập của lao động nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Phân tích, đánh giá thực trạng thu nhập của lao động nông nghiệp huyện Phú Bình và đề ra giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho lao động nông nghiệp của Huyện. - Về không gian: Huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên. - Về thời gian: Luận văn sử dụng số liệu thứ cấp giai đoạn 2015 - 2017 và sử dụng số liệu sơ cấp (điều tra) năm 2018. 3 5. Ý nghĩa khoa học của luận văn Luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về thu nhập của lao động nông nghiệp; đánh giá thực trạng về thu nhập của lao động nông nghiệp tại huyện Phú Bình; đề xuất trong luận văn có thể làm cơ sở để các nhà quản lý, nhà lãnh đạo huyện tham khảo nhằm nâng cao thu nhập của lao động nông nghiệp huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu, lãnh đạo địa phương và những người quan tâm. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo; luận văn gồm có 3 chương: - Chương 1: Cơ sở khoa học của đề tài. - Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu. - Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận. 4 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm Khái niệm về thu nhập Thu nhập của hộ là toàn bộ số tiền và giá trị hiện vật quy thành tiền sau khi đã trừ chi phí sản xuất mà hộ và các thành viên của hộ nhận được trong một thời gian nhất định, thường là 1 năm (Đào Thế Tuấn, 1997). Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng được tính bằng cách chia tổng thu nhập trong năm của hộ dân cư cho số nhân khẩu của hộ và chia cho 12 tháng . Thu nhập của lao động nông nghiệp Thu nhập của lao động nông nghiệp là phần giá trị sản xuất tăng thêm mà hộ được hưởng để bù đắp cho thù lao lao động của gia đình, cho tích lũy và tái sản xuất mở rộng nếu có. Thu nhập của hộ phụ thuộc vào kết quả của các hoạt động sản xuất kinh doanh mà hộ thực hiện (Đinh Phi Hổ, 2008). Phân loại thu nhập lao động nông nghiệp - Thu nhập từ sản xuất lâm nghiệp - Thu nhập từ các hoạt động sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản. - Từ các hoạt động dịch vụ. - Từ các hoạt động làm thuê. - Từ các hoạt động sản xuất của các ngành nghề phi nông nghiệp. Bên cạnh đó thu nhập của hộ nông dân còn được chia theo 3 loại sau: * Thu nhập nông nghiệp: Thu nhập nông nghiệp bao gồm thu nhập từ các hoạt động sản xuất trong nông nghiệp như: Trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản, lâm nghiệp (Lâm Quang Huyên, 2004). * Thu nhập phi nông nghiệp: Thu nhập phi nông nghiệp là thu nhập được tạo ra từ các hoạt động ngành nghề công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, bao gồm các ngành nghề chế biến, 5 sản xuất vật liệu xây dựng, gia công cơ khí… Ngoài ra, thu nhập phi nông nghiệp còn được tạo ra từ các hoạt động thương mại dịch vụ như buôn bán, thu gom (Lâm Quang Huyên, 2004). * Thu nhập khác: Là các nguồn thu từ các hoạt động làm thêm, làm thuê, làm công ăn lương; từ các nguồn trợ cấp xã hội hoặc các nguồn thu bất thường khác. Vai trò của thu nhập - Là nguồn lực để chi tiêu cho mọi nhu cầu cần thiết trong đời sống hàng ngày của mỗi nông hộ, mỗi người như lương thực, thực phẩm, y tế, giáo dục… - Đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao đời sống vật chất mỗi hộ. - Thu nhập sẽ góp phần nâng cao dân trí của mỗi thành viên trong hộ. Khi có thu nhập cao, thì mỗi thành viên sẽ có điều kiện tiếp cận tới các dịch vụ giáo dục, các dịch vụ thông tin truyền thông. - Thu nhập của hộ nông dân sẽ quyết định tới quy mô sản xuất, cũng như loại hình sản xuất nông nghiệp của mỗi hộ. Với những hộ nông dân có thu cập cao, các hộ sẽ có nhiều cơ hội lựa chọn các loại hình sản xuất nông nghiệp, cũng như qui mô sản xuất của họ. - Thu nhập là thước đo mức sống, khả năng sẵn sàng tiêu dùng của mỗi hộ nông dân đối với kinh tế thị trường. Nâng cao thu nhập của nông dân Trong cơ chế thị trường, hoạt động sản xuất kinh doanh của nông hộ diễn ra rất đa dạng, ngoài sản xuất nông nghiệp hộ còn tham gia vào các ngành nghề khác như: Công nghiệp nông thôn, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, xây dựng và nghề rừng. Chính vì thu nhập của hộ nông dân bao gồm toàn bộ những kết quả của các ngành trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ và một số ngành nghề khác như: sửa chữa, sản xuất nguyên vật liệu, chế biến nông sản... mang lại. Nâng cao thu nhập là tăng tổng thu và thu nhập thực tế của hộ nông dân năm sau cao hơn năm trước. Tăng thu nhập có thể được chia thành các hợp phần sau: 6 - Tăng thu nhập từ trồng trọt: + Mở rộng diện tích: Có thể bằng khai hoang phục hoá hay giảm thời gian để hoang của đất. + Tăng hệ số sử dụng ruộng đất: Tăng số vụ trong năm bằng cách áp dụng các giống cây có thời gian sinh trưởng ngắn hơn, hay bằng cách tăng số vụ trong năm. + Tăng năng suất: Năng suất cao hơn thường được tính bằng sản lượng trên một đơn vị diện tích gieo trồng, nâng cao năng suất đi liền với việc sử dụng nhiều hơn hoặc hiệu quả hơn đầu vào hiện đại, kiểm soát nước tưới tốt hơn và/hoặc phương pháp canh tác tốt hơn. + Giá nông sản cao hơn: Điều này có thể có được nhờ sự tự do hoá thương mại, hạ tầng nông thôn tốt hơn hoặc sự phối hợp tốt hơn giữa nông dân với người mua. - Đa dạng hoá cây trồng: Ngay cả khi giá cả, năng suất cây trồng, hệ số sử dụng ruộng đất và diện tích không thay đổi, người nông dân vẫn có thể tăng thu nhập bằng cách chuyển đổi từ cây có giá trị kinh tế thấp (đặc trưng là cây lương thực) sang cây trồng có giá trị cao hơn (đặc trưng là cây hàng hoá), thực hiện các vùng sản xuất tập trung, xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị và hiệu quả kinh tế. - Tăng thu nhập từ lâm nghiệp: Đây là một nguồn thu quan trọng của người dân vùng núi, thu từ lâm nghiệp là các giá trị thu được từ sản phẩm của rừng hoặc thu được từ việc cho thuê môi trường rừng và chuyển nhượng chứng chỉ các bon. Điều quan trọng là thu nhập từ lâm nghiệp phải là thu nhập bền vững. - Tăng thu nhập từ dịch vụ: Mô hình du lịch sinh thái rất có tương lai khi đời sống của người dân các khu vực thành thị ngày càng nâng cao. - Tăng thu nhập từ công nghiệp: Một số ngành công nghiệp có thể phát triển ở những vùng miền núi như: Công nghiệp chế biến nông, lâm sản, công nghiệp khai khoáng (tuy nhiên, công nghiệp khai khoáng thường gây tác động tiêu cực tới môi trường) (Đặng Kim Sơn, Hoàng Thu Hòa, 2002). 7 * Nâng cao thu nhập có thể theo các hướng sau: 1. Nâng cao thu nhập theo hướng chuyển sang các hoạt động có giá trị cao hơn: Là quá trình người nông dân chuyển từ cây trồng và hoạt động có giá trị thấp sang cây trồng và hoạt động có giá trị cao hơn. Ba chỉ số đo lường là tỷ lệ hộ tham gia vào hoạt động phi trồng trọt, tỷ lệ hộ trồng cây phi lương thực và tỷ lệ diện tích dành cho cây phi lương thực (Vũ Đình Thắng, Hoàng Văn Định, 2002). 2. Tác động đến các yếu tố đầu vào nhằm tăng năng suất, sản lượng, chất lượng, tăng vụ, tiếp cận thị trường tăng giá cả nông sản hàng hóa. 3. Đa dạng nguồn thu nhập: có nghĩa là số lượng nguồn thu nhập tăng lên làm cho tổng thu nhập tăng lên. Nâng cao thu nhập với ý nghĩa thương mại hóa: Những năm gần đây hướng nâng cao thu nhập này càng được quan tâm và áp dụng rộng rãi. Nâng cao thu nhập được xem như là quá trình chuyển từ sản xuất theo kiểu tự cung tự cấp các cây lương thực chủ yếu sang sản xuất nhiều loại hàng hóa nông sản hơn và hoạt động phi nông nghiệp. Chúng ta có thể xác định được mức đo lường nâng cao thu nhập với ý nghĩa thương mại hóa. + Thứ nhất: “Thương mại hóa cây trồng” được xác định bằng tỷ trọng giá trị cây trồng đem bán và trao đổi so với tổng giá trị cây trồng sản xuất được. + Thứ hai: “Thương mại hóa nông nghiệp” được xác định bằng tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp (gồm cả trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và lâm nghiệp) đem bán và trao đổi so với tổng giá trị sản phẩm nông nghiệp sản xuất được. + Thứ ba là: “Thương mại hóa thu nhập” được xác định dưới dạng tổng thu nhập bằng tiền mặt so với tổng thu nhập của hộ (Đinh Phi Hồ, 2008). 1.1.2. Các yếu tố tác động đến thu nhập của lao động nông nghiệp * Các yếu tố về nguồn lực sản xuất: Hộ sản xuất nông nghiệp muốn tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh nông, lâm nghiệp thì vấn đề có tính quyết định trước tiên là các yếu tố sản xuất