Tài liệu Nâng cao chất lượng xây dựng đời sống văn hóa tại trường trung cấp y tế bắc giang trong giai đoạn hiện nay

PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các tổ chức nói chung bao giờ cũng có những mục đích nhất định và đều có tham vọng đạt được mục đích thông qua việc tạo dựng một môi trường phát triển bền vững. Trong quá trình tìm kiếm và tạo dựng môi trường đó, văn hoá được nhận diện như một yếu tè ngày càng trở nên bao trùm và rất quan trọng. Có thể nói văn hoá là một phần không thể xem nhẹ trong quá trình phát triển của các tổ chức. Ngày càng có nhiều bằng chứng rõ ràng và khẳng định rằng văn hoá đóng vai trò hết sức quan trọng, quyết định sự thành công của tất cả các tổ chức. Văn hoá cã ảnh hưởng rất quan trọng đến nhận thức và hành vi của các thành viên trong mọi tổ chức. Trong bối cảnh hiện nay, các tổ chức (trong đó có các nhà trường nói chung và trường Trung cấp chuyên nghiệp nói riêng) đang tìm cho mình một cách ứng xử thích hợp để có thể chủ động hội nhập với khu vực, quốc gia và thế giới một cách tự tin, có bản lĩnh. Quá trình giáo dục ở nhà trường là quá trình được tiến hành trong đó có Thầy và Trò cùng với các hoạt động dạy và học nhằm hướng tới mục tiêu phát triển tri thức, kỹ năng thực hành và hoàn thiện nhân cách con người. Quá trình này trong các thời kỳ khác nhau, ở các đối tượng khác nhau có những đặc thù khác nhau. Nhà trường cho dù không phải là địa chỉ duy nhất đặc biệt trong thời kỳ bùng nổ khoa học công nghệ như hiện nay, nhưng vẫn được coi là môi trường chủ yếu để trang bị kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, bồi dưỡng nhân cách, nuôi dưỡng tâm hồn cho con người. Mục tiêu hoạt động của nhà trường, nhất là trường chuyên nghiệp là dạy chữ (chuyên môn), dạy người và dạy nghề. Đối với trường Trung cấp Y tế Bắc Giang, làm sao đào tạo ra được những người cán bộ y tế “vừa 1 hồng, vừa chuyên”? Truyền bá hay chia sẻ kiến thức? Làm thế nào để gắn học với hành? Làm sao để môi trường sống của nhà trường thực sự là một môi trường có văn hóa: ở đó có giá trị chân, thiện, mỹ là mục tiêu hướng tới của các em. Sản phẩm của Trường Y là một loại sản phẩm đặc thù, đặc biệt và độc đáo - là con người “Lương y như từ mẫu”. ĐÓ đạt được mục tiêu đó, môi trường y tế phải như thế nào? Nói cách khác, môi trường sống, đời sống văn hóa trong ngành y nói chung và trường Trung cấp Y tế nói riêng phải hướng tới những tiêu chí cơ bản nào? Đó là một vấn đề mà trong bối cảnh thực tế hiện nay luôn là sự quan tâm, trăn trở của các nhà lãnh đạo, quản lý các cấp. Bởi lẽ cách thức, con đường giáo dục bao giờ còng gắn với một môi trường văn hoa nhất định. Giáo dục, trước hết và suy cho cùng là nhằm phát triển con người một cách toàn diện, xây dựng nhân cách văn hóa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển. Chính vì vậy tổ chức xây dựng đời sống văn hóa trong nhà trường đóng vai trò hết sức quan trọng. Trong thời kỳ đổi mới hiện nay, cùng với việc khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần, là mục tiêu, là động lực của sự phát triển thì việc xây dựng đời sống văn hóa trong nhà trường cũng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Cũng giống như các trường Trung cấp chuyên nghiệp khác, trường Trung cấp Y tế Bắc Giang đang đứng trước nhiều cơ hội lẫn thách thức về việc tạo ra sản phẩm đáp ứng yêu cầu thời cuộc. Thực tiễn và lý luận cũng đã chứng minh rằng xây dựng đời sống văn hóa trong nhà trường (hay còn gọi là văn hóa học đường, văn hóa nhà trường) là một cách tiếp cận đúng đắn và cần được nghiên cứu một cách nghiêm túc, thấu đáo và kỹ càng hơn. Với tinh thần và ý nghĩa trên, trên cương vị công tác của mình - nhiều năm gắn bó với sự nghiệp đào tạo nguồn nhân lực cho ngành y tế ở địa phương, tôi chọn đề tài: “NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG XÂY DỰNG ĐỜI 2 SỐNG VĂN HÓA TẠI TRƯỜNG TRUNG CẤP Y TẾ BẮC GIANG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY” làm luận văn tốt nghiệp cao cấp lý luận chính trị - hành chính của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ 2.1. Mục tiêu nghiên cứu - Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, cơ quan, đoàn thể; nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên và học sinh về công tác xây dựng đời sống văn hóa tại trường Trung cấp Y tế Bắc Giang. - Đánh giá thực trạng về hoạt động xây dựng đời sống văn hóa tại trường TCYT Bắc Giang. Tiếp tục hoàn thành và nâng cao chất lượng hoạt động xây dựng môi trường văn hóa ở các phòng ban, bộ môn, các lớp học sinh nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, tạo thương hiệu cho nhà trường. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài - Nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động xây dùng đời sống văn hóa trong nhà trường. - Kiện toàn hệ thống bộ máy tổ chức, xây dựng bổ xung nguồn nhân lực, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, bộ môn, các tổ chức đoàn thể về công tác xây dựng đời sống văn hóa trong đơn vị. - Đào tạo và đào tạo liên tục, bồi dưỡng cán bộ giáo viên, học sinh nhà trường có nhận thức tốt về công tác xây dựng đời sống văn hóa nhà trường. - Đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền xây dựng văn hóa đơn vị tạo động lực, sức mạnh nội sinh phát triển nhà trường lớn mạnh. - Tích cực xã hội hóa hoạt động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. 3. Phương pháp nghiên cứu 3 Trên cơ sở phương pháp luận cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vai trò của văn hóa và công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở trong giai đọan hiện nay, đề tài còn sử dụng các phương pháp khoa học cụ thể để tiếp cận thông tin và xử lý thông tin hiệu quả nhất nhằm giải quyết tốt mục tiêu của đề tài đặt ra. Phương pháp cụ thể: - Thu thập thông tin, điều tra, khảo sát, thống kê. - Phân tích tổng hợp. - Phân tích dự báo, so sánh đối chiếu. 4. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn viết thành 03 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở. Chương 2: Thực trạng về công tác xây dựng đời sống văn hóa tại trường Trung cấp Y tế Bắc Giang trong thời gian qua (2005 - 2010). Chương 3: Phương hướng và giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng xây dựng đời sống văn hóa nhà trường trong thời gian tới. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HOÁ CƠ SỞ 1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về vai trò của văn hoá và công tác xây dựng đời sống văn hoá cơ sở 1.1. Vai trò của văn hoá Quan niệm về văn hoá: Lịch sử phát triển của văn hoá gắn liền với lịch sử phát triển lâu dài của loài người. Khi con người xuất hiện, tự khẳng định mình là người thì lịch sử văn hoá cũng bắt đầu từ đó. Trải qua quá trình hình thành và phát triển, đến năm 1871 E.Taylo lần đầu tiên định nghĩa về văn hoá: “Văn hoá hiểu theo nghĩa rộng nhất của nó là toàn bộ phức thể bao gồm hiểu biết, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục cùng với những khả năng và tập quán khác mà con người có được với tư cách là một thành viên của xã hội”. Trong thập kỷ thế giới vì sự phát triển văn hoá Phederico Mayo - Tổng giám đốc UNESCO lúc đó đưa ra quan niệm “Văn hoá là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo trong quá khứ và trong hiện tại. Qua các thế kỷ hoạt động sáng tạo Êy đã hình thành nên hệ thống các giá trị, các truyền thống và các thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc”. Từ thực tiễn lịch sử lâu dài của dân tộc, trong tác phẩm văn hoá và đổi mới, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng viết: “Văn hoá là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử dân tộc, nó làm nên sức sống mãnh liệt, giúp cộng đồng các 5 dân tộc Việt Nam vượt qua biết bao sãng gió và thác ghềnh tưởng chừng không thể vượt qua được để không ngừng phát triển và lớn mạnh, viết lên những trang sử lạ lùng bởi tính kiên cường trong hoạn nạn, bởi khí phách hào hùng trong giữ nước và dựng nước”. “Cốt lõi của sức sống đó là văn hoá với ý nghĩa bao quát và cao đẹp của nó, bao gồm cả một hệ thống giá trị: tư tưởng và tình cảm, đạo đức và phẩm chất, trí tuệ và tài năng, sức nhạy cảm tiếp thu cái mới từ bên ngoài, ý thức bảo vệ bản lĩnh và bản sắc của cộng đồng dân tộc, sức đề kháng và sức chiến đấu để tự bảo vệ mình và không ngừng lớn mạnh” Trong quan niệm trên, tác giả đặc biệt nhấn mạnh văn hoá là sức sống, phẩm chất, bản lĩnh dân tộc. Hồ Chí Minh - danh nhân văn hoá thế giới đã đưa ra định nghĩa: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thÝch ứng với nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. Từ nhiều định nghĩa về văn hoá, ta có thể xác định được những nét tương đồng với nhau ở những điểm rất cơ bản: Theo nghĩa rộng, văn hoá là toàn bộ các hệ thống giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong hoạt động thực tiÔn lịch sử - xã hội, mang tính chân, thiện, mỹ, phục vụ cho sù sinh tồn và phát triển của con người và xã hội loài người. Văn hoá là đặc trưng khác biệt giữa con người với động vật, là sản phẩm nhân tạo và sản phẩm tự nhiên, là kết quả của sự thích nghi có ý thức và chủ động của con người với tự nhiên. 6 Văn hoá thể hiện đặc điểm đặc trưng của mỗi xã hội, mỗi cộng đồng, văn hoá là thước đo trình độ phát triển và đặc tính riêng của mỗi dân tộc. Những gì trái với chuẩn mực trên thì không phải là văn hoá. Theo nghĩa hẹp, quan niệm về văn hoá chỉ ở lĩnh vực sản xuất tinh thần, lĩnh vực sản xuất vật chất được tách riêng trong lĩnh vực kinh tế. Văn hoá là toàn bộ các giá trị tinh thần do con người sáng tạo, tích luỹ qua quá trình lịch sử xã hội. Trong Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ năm (khoá VIII), Đảng ta tiếp cận văn hoá dưới góc độ toàn bộ những giá trị tinh thần tạo nên nền tảng tinh thần của xã hội và chia thành 8 lĩnh lực cơ bản, trong đó tư tưởng đạo đức, lối sống và đời sống văn hoá được coi là những lĩnh vực quan trọng nhất hiện nay. Chóng ta cũng tiếp cận văn hoá dưới góc độ trên để xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. * Vai trò của văn hoá đối với sự phát triển: Văn hoá có một vai trò to lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Thực tế cho thấy không có sự tiến bộ nào của kinh tế mà lại không có sự tham gia của văn hoá. Kinh tế có sự tăng trưởng tất sẽ ảnh hưởng tới văn hoá theo chiều tích cực hay tiêu cực. Kế thừa kinh nghiệm của dân tộc, tiếp thu tinh thần thời đại, dựa trên định hướng phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã sớm đổi mới tư duy về văn hoá, tiến đến nhận thức mới, sâu sắc, toàn diện về văn hoá và vai trò của nó đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, đặc biệt từ Đại hội VII đến nay, trong quan điểm, đời sống và chính sách phát triển, Đảng cộng sản Việt Nam luôn khẳng định: văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hoá hàm chứa nội dung lý luận và thực 7 tiễn sâu sắc. Vừa bổ sung, phát triển lý luận văn hoá mácxít, vừa tiếp cận với những tư tưởng tiến bộ của thời đại, đồng thời phù hợp với thực tiễn xây dựng và phát triển đất nước ta trong thời kỳ đổi mới. - Văn hoá là nền tảng tinh thần xã hội: quan điểm này chỉ rõ vị trí của văn hoá trong đời sống xã hội. Trong sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc, kinh tế và văn hoá luôn giữ vai trò quan trọng và có ý nghĩa quyết định. Xã hội muốn phát triển bền vững cần có sự phát triển hài hoà giữa kinh tế và văn hoá. Bản chất của văn hoá là sáng tạo vươn tới các giá trị chân, thiện, mỹ, các giá trị nhân văn để xây dựng con người và phát triển xã hội loài người. “Hai vấn đề văn hóa và kinh tế - xã hội gắn chặt nhau, vừa là vấn đề cơ bản lâu dài, vừa cấp bách trước mắt. Nếu nhận thức đúng và giải quyết tốt sẽ thúc đẩy đất nước vượt qua khó khăn, phát triển mạnh mẽ bền vững, nhưng nếu nhận thức không đúng, giải quyết không tốt thì tình hình sẽ trở nên phức tạp hơn nhiều”. Điều cần nhấn mạnh trong quan điểm về vai trò của văn hoá đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, Đảng ta chú trọng vai trò của văn hoá trong đời sống tinh thần. Xây dựng và phát triển văn hoá là xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội “Đảm bảo gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trọng tâm, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ của ba lĩnh vực trên chính là điều kiện quyết định đảm bảo sự phát triển toàn diện và bền vững của đất nước”. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X, XI cũng tiếp tục nhấn mạnh phát triển văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội là một trong những nhiệm vụ lớn của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân trong những năm tới. - Văn hoá là mục tiêu của sự phát triển kinh tế - xã hội: 8 Mục tiêu của sự phát triển là phải nâng cao chất lượng cuộc sống của con người trong sự kết hợp hài hoà giữa điều kiện vật chất và tinh thần, giữ mức sống cao và lối sống đẹp, vừa an toàn, vừa bền vững, không chỉ cho một số Ýt người mà cho tất cả mọi người, không chỉ cho thế hệ hôm nay mà còn cho các thế hệ mai sau. Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển. Công bằng xã hội phải thể hiện ở cả khâu phân phối hợp lý tư liệu sản xuất lẫn ở khâu phân phối kết quả sản xuất, ở việc tạo điều kiện cho mọi người đều có cơ hội phát triển và sử dụng năng lực của mình. Đi theo hướng đó, văn hoá phát triển và sử dụng năng lực của mình, văn hoá phải thực sự trở thành mục tiêu của sự phát triển. Nghị quyết Hội nghị TW 5 (khoá VIII) của Đảng chỉ rõ: Xây dựng và phát triển kinh tế phải nhằm mục tiêu văn hoá, vì xã hội công bằng, văn minh, con người phát triển toàn diện. - Văn hoá là động lực, là nền tảng cho sự phát triển kinh tế: Ngày nay, trong điều kiện của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, yếu tố quyết định cho sự phát triển là trí tuệ, tri thức, thông tin, sáng tạo và đổi mới không ngừng nhằm tạo ra những giá trị vật chất và tinh thần ngày càng cao, đáp ứng nhu cầu đa dạng của cá nhân và cộng đồng. Việc đề cao yếu tố thông tin và tri thức đã dẫn đến yêu cầu coi trọng chất lượng và số lượng về tư bản con người (Human-Capital) yêu cầu phát huy tiềm năng sáng tạo của con người. Trong thời đại ngày nay, thời đại của cách mạng khoa học và công nghệ, của xu thế toàn cầu hoá, việc nhấn mạnh vai trò của khoa học và công nghệ, giáo dục đào tạo, giữ gìn và phát huy văn hoá dân tộc là hợp lý và cần thiết (nhất là đối với các nước đang phát triển). Với thiên chức hướng tới các giá trị chân - thiện - mỹ, văn hoá còn khơi dậy tiềm năng sáng tạo vô tận của nguồn lực con người từ đó khai 9 thác tốt nhất các nguồn lực phát triển nội lực và nguồn lực từ bên ngoài phục vụ cho sự phát triển. Quá trình xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc cũng chính là quá trình đưa văn hoá trở thành mục tiêu, động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Do vậy, Đảng và Nhà nước ta rất chú ý đến giáo dục đào tạo. Con người Việt Nam là sự kết tinh của nền tảng văn hoá Việt Nam. Vì thế, một trong những nhiệm vụ cơ bản nhất để chúng ta thực hiện mục tiêu đề ra chính là: xây dựng con người Việt Nam về “trí tuệ, đạo đức, tâm hồn, lối sống, tình cảm, có nhân cách tốt đẹp, có bản lĩnh vững vàng, ngang tâm sự nghiệp đổi mới vì dân giàu, nước mạnh, xã hội văn minh”. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 (Khoá VIII) đề ra nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam giai đoạn cách mạng mới có những đức tính như sau: - Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, có ý thức vươn lên vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. - Có ý thức tập thể, đoàn kết vì lợi Ých chung. - Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ cương phép nước, quy ước của cộng đồng, có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái. - Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật, có năng suất cao. - Thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ và thể lực. Để phát huy hơn nữa vai trò của văn hoá đối với sự phát triển ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, cần lưu ý những vấn đề sau: - Lấy con người làm mục đích cao cả: nâng cao mức sống vật chất và tinh thần của toàn thể nhân dân. Không ngừng nâng cao chất lượng sống 10 của con người, hướng tới những chỉ số phát triển con người cao nhất, hoàn thiện và tiến bộ nhất. Phát triển sản xuất, hiện đại hoá đất nước, gắn liền với bảo vệ môi trường và sự cần bằng sinh thái. Phát triển khoa học và công nghệ theo hướng nhân văn, phục vụ đời sống nhân sinh và tiến bộ xã hội; chống quan điểm phát triển khoa học thuần túy tách rời những giá trị nhân bản, đạo đức, vì quyền lợi Ých kỷ trước mắt của số Ýt bất chấp lợi Ých lâu dài của cộng động. - Phát triển kinh tế phải thống nhất với việc giải quyết tốt các vấn đề xã hội: thực hiện từng bước có hiệu quả về bình đẳng, công bằng xã hội. Có chính sách thiết thực để thực hiện xoá đói, giảm nghèo. Tạo cơ hội để người dân có việc làm ổn định, thu nhập chính đáng, giải quyết tốt nạn thất nghiệp và các tệ nạn xã hội khác; kiến tạo một xã hội phồn vinh, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ chủ quyền của dân tộc trong xu thế hội nhập và toàn cầu hoá. - Chính sách văn hoá nhằm phát huy mọi năng lực tinh thần sẵn có của con người, nhưng cốt lõi vẫn là tạo dựng nhân cách. Chỉ có phát triển trên cơ sở trí tuệ cao, nhân cách đẹp mới thực sự bền vững. Muốn vậy cần coi giáo dục - đào tạo và Khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu, tạo nguồn lực con người cho phát triển. Bảo vệ và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc phải trở thành nhiệm vụ trọng tâm trong xây dựng và phát triển xã hội, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay khi mà nguy cơ đồng hoá cũng như nguy cơ sa sút đời sống tinh thần của xã hội có nguồn gốc từ sự mất gốc, từ sự đánh mất nền văn hóa của mình. Một chính sách phát triển đúng đắn phải là chính sách làm cho văn hoá thấm sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động sáng tạo của con người. Trong nhận thức cũng như trong hành động phải gắn kinh tế với xã hội, cần có tư duy mới về kinh tế thị trường; xây dựng kinh tế thị trường theo định hướng 11 XHCN đảm bảo phúc lợi cho toàn dân, đảm bảo sự cân bằng giữ tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hoá bảo đảm duy trì sự phát triển những giá trị văn hoá truyền thống đồng thời có tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại. 1.2. Công tác xây dựng đời sống văn hoá cơ sở Tổ chức, xây dựng đời sống văn hoá cơ sở là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta. Trong thời kỳ đổi mới, cùng với việc khẳng định văn hoá là nền tảng tinh thần xã hội, là mục tiêu, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội; Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 (khoá VIII) của Đảng nhấn mạnh tư tưởng chỉ đạo về xây dựng đời sống văn hoá cơ sở là “làm cho văn hoá thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội vào từng người, từng gia đình, từng tập thể và cộng động, từng địa bàn dân cư, vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người, tạo ra trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp, trình độ dân trí cao, khoa học phát triển, phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, tiến bước vững chắc lên CNXH”. Tiếp đó Hội nghị lần thứ mười BCH TW khoá IX khẳng định xây đựng đời sống văn hoá cơ sở là một trong 3 nhiệm vụ trọng tâm của sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tiếp tục chủ trương xây dựng và phát triển đời sống văn hoá cơ sở, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng nêu rõ cần tập trung vào những nội dung lớn và quan trọng sau: - Phát huy tinh thần tự nguyện, tính tự quản và năng lực làm chủ của nhân dân trong đời sống văn hoá. Đây là động lực lớn nhất, đồng thời cũng là nguyên nhân có tính chất quyết định tạo nên tính bền vững và chất lượng, hiệu quả của phong trào “toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” tạo dựng môi trường văn hoá tốt đẹp, lành mạnh, phong phó cho mỗi người và cả cộng đồng. 12 - Đa dạng hoá các phương thức hoạt động của phong trào “toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. - Xây dựng và nâng cấp đồng bộ hệ thống thiết chế văn hoá, chú trọng công trình văn hoá lớn, tiêu biểu. Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống nhà văn hoá, bảo tàng, nhà truyền thống, thư viện, phòng đọc, khu vui chơi, giải trí v.v... Như vậy, xây dựng đời sống văn hoá cơ sở đã, đang và sẽ tiếp tục là nhiệm vụ chiến lược của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta trong thời kỳ đổi mới, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. * Quan niệm về đời sống văn hoá cơ sở: “Đời sống văn hoá cơ sở” là thuật ngữ được sử dụng trên cơ sở kết hợp hai khái niệm đời sống văn hoá và đơn vị cơ sở. - Đời sống văn hoá là sự hiện diện, tồn tại và phát triển của đời sống tinh thần trong toàn bộ hoạt động thực tiễn xã hội. Là một bộ phận của đời sống xã hội, gắn với những giá trị chân - thiện - mỹ, gắn với mọi sản phẩm vật chất và tinh thần, với mọi hoạt động của con người trong mọi lĩnh vực xã hội. - Đời sống bao gồm một tổng thể những hoạt động văn hoá, những tác động qua lại trong đời sống cá nhân với cộng đồng nhằm đáp ứng nhu cầu của mỗi con người và thúc đẩy sự phát triển của đời sống xã hội. - Đời sống văn hoá cũng được hiểu như môi trường văn hoá, là cầu nối giữa văn hóa xã hội và văn hoá cá nhân. Nó là tổng thể những yếu tố văn hoá vật thể, phi vật thể và nhân cách văn hoá, cảnh quan văn hoá bao quanh con người gây ra sự tác động lẫn nhau giữa cá nhân trên phạm vi không gian, thời gian nào đó, trực tiếp lên lối sống và nếp sống của con người. Trong bất kỳ cộng đồng nào cũng có môi trường văn hoá lớn và môi trường văn hoá nhỏ. Môi trường văn hoá lớn được hiểu là toàn bộ môi 13 trường văn hoá của cộng đồng nói chung, môi trường văn hoá nhỏ là gia đình, nhà trường, tổ nhóm lao động và học tập. Nhìn chung môi trường văn hoá nhỏ là môi trường gần gũi nhất, hoạt động sâu sắc nhất đến đời sống của mỗi cá nhân. Với ý nghĩa đó, trong môi trường văn hoá nhỏ, nhà trường, gia đình được đặt ở vị trí một số trong toàn bộ quá trình giáo dục để hình thành nhân cách con người. Môi trường văn hoá nhỏ không biệt lập mà là một bộ phận cấu thành rất quan trọng trong môi trường văn hoá lớn. Như vậy đời sống văn hoá với tinh thần như môi trường văn hoá, được biểu hiện bằng sự hoạt động của nó trong toàn bộ đời sống xã hội. Từ đó ta hiểu đời sống văn hoá là mét bộ phận của đời sống xã hội, bao gồm tổng thể qua lại lẫn nhau trong đời sống xã hội để tạo ra những quan hệ có văn hoá trong cộng động, trực tiếp hình thành nhân cách và lối sống của con người. Đời sống văn hoá bao gồm những nội dung không thể tách rời các lĩnh vực của đời sống xã hội và các yếu tố cơ bản tạo nên văn hoá. *Đơn vị cơ sở: Đối với công tác xây dựng đời sống văn hoá cơ sở thì vấn đề phạm vi của cơ sở đơn vị ở đây quan niệm là những địa bàn dân cư, đơn vị hành chính, tổ chức trính trị, xã hội... Như vậy, có thể hiểu phạm vi của đơn vị cơ sở như sau: đơn vị cơ sở là loại thiết chế cơ bản của đời sống xã hội, là hình thức tổ chức cơ bản của đời sống văn hoá. Đó là những cộng đồng dân cư có địa bàn sinh sống ổn định, có quan hệ chặt chẽ về kinh tế, chính trị, văn hoá và cả quan hệ huyết thống. Những cộng đồng dân cư này gắn kết với nhau một cách chặt chẽ trong các sinh hoạt vật chất và tinh thần diễn ra trong đời sống hàng ngày. Từ đó, có thể thấy đơn vị cơ sở trong tổ chức xây dựng đời sống văn hoá có phạm vi rộng lớn và có vị trí hết sức quan trọng trong đời sống xã hội. Vì thế có thể nói rằng: toàn bộ đời sống xã hội chỉ có thể ổn định và phát triển bền vững khi các đơn vị cơ sở ổn định bền vững. 14 * Nhu cầu văn hoá của nhân dân rất đa dạng vì thế các hoạt động để đáp ứng nhu cầu đáp ứng hết sức phong phó. Trong hoàn cảnh của nước ta, một số mặt hoạt động chủ yếu của đời sống văn hoá cơ sở, cụ thể là: - Hoạt động thông tin, tuyên truyền cổ động - Hoạt động câu lạc bộ, nhà văn hoá - Hoạt động thư viện, đọc sách báo - Hoạt động giáo dục truyền thông - Hoạt động nghệ thuật quần chúng - Hoạt động xây dựng nếp sống văn hoá - Hoạt động TDTT, vui chơi giải trí - Hoạt động xã hội từ thiện * Phương thức và phương châm xây dựng đời sống văn hoá cơ sở. - Về phương thức: Xây dựng một đời sống văn hoá cơ sở là nhiệm vụ của toàn xã hội vì thế Đảng, Nhà nước, nhân dân, tập thể, gia đình, cá nhân, ... phải cùng làm văn hoá, đó không chỉ là phương châm mà còn là phương thức hoạt động văn hoá trong thực tiễn. Nghĩa là, từ việc lớn đến việc nhỏ thuộc đời sống văn hoá đều phải trở thành việc chung của toàn xã hội ở phạm vi và mức độ khác nhau. Xây dựng đời sống văn hoá cơ sở không chỉ nhằm mục tiêu thoả mãn nhu cầu văn hoá và đáp ứng khả năng hưởng thụ văn hoá của nhân dân mà quan trọng hơn, thông qua việc thoả mãn đó có tác dụng giáo dục nhân cách toàn diện cho con người. Xây dựng đời sống văn hoá cơ sở là hoạt động hai chiều kết hợp chặt chẽ. Một chiều là đưa giá trị văn hoá đến nhân dân ở cơ sở, tạo điều kiện cho họ hưởng thụ những giá trị đó. Chiều khác, quan trọng hơn cả là đến với dân, cùng họ nghiên cứu, sưu tầm, khai thác, động viên, đánh thức tiềm năng hoạt động sáng tạo văn hoá trong quần chúng nhân dân ở cơ sở. Đây là phương thức tiến hành hoạt động văn hoá cơ sở, đồng thời là quy luật vận động văn hoá trong xã hội. 15 - Xây dựng đời sống văn hoá cơ sở là một quá trình kế thừa, phối hợp, chọn lọc những tinh hoa, những giá trị, những yếu tố văn hoá nổi trội, thích hợp. Văn hoá tồn tại ngay trong đời sống ở cơ sở chứ không trong ý muốn chủ quan của con người. Văn hoá là cả một hành trình dài trong lịch sử chứ không phải chỉ là một khóc quanh. - Xây dựng đời sống văn hoá cơ sở vẫn thực hiện theo phương pháp phát huy dân chủ xã hội hoá các hoạt động văn hoá. Các hoạt động văn hoá cơ sở chủ yếu do nhân dân làm ra, giao lưu trong nội bộ nhân dân, cùng nhau hưởng thụ những thành quả văn hoá. Nhân dân vừa là chủ thể vừa là đối tượng của công tác xây dựng đời sống văn hoá cơ sở. Gắn mục tiêu xây dựng đời sống văn hoá cơ sở với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Văn hoá không thể đi sau, đi theo kinh tế, nhưng cũng không thể thoát ly điều kiện kinh tế ở mỗi địa phương. Sử dụng sức mạnh tổng hợp trong công tác xây dựng đời sống văn hoá cơ sở có ý nghĩa hết sức quan trọng. Xây dựng đời sống văn hoá cơ sở phải chú ý kết hợp giữa xây dựng cái mới với việc bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc, bài trừ các tệ nạn xã hội, ngăn chặn các hoạt động và sản phẩm văn hoá độc hại. 2. Thực trạng xây dựng đời sống văn hoá cơ sở ở nước ta trong sự nghiệp đổi mới đất nước Công cuộc đổi mới của đất nước ta hiện nay đang đứng trước bối cảnh có nhiều thời cơ, thuận lợi, song cũng không Ýt thách thức, khó khăn. Trong Văn kiện đại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta đã xác định: tình hình thế giới hiện nay tuy hoà bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song luôn tiềm Èn những yếu tố bất trắc khó lường. Toàn cầu hoá kinh tế tạo ra cơ hội nhưng cũng chứa đựng nhiều yếu tố bất bình đẳng gây khó khăn, thách thức cho các quốc gia (nhất là các nước đang phát 16 triển) những diễn biến phức tạp về chính trị, an ninh trên thế giới như chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, xung đột dân tộc, tôn giáo, khủng bố quốc tế cùng với các tệ nạn xã hội và tội ác không ngừng tăng gia ở nhiều nơi với tính chất càng phức tạp ... đã và đang tác động mạnh mẽ đến mọi đời sống xã hội, đặc biệt là đời sống con người. Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng - văn hoá diễn ra ngày càng gay go, quyết liệt, phức tạp. Các thế lực thù địch sử dụng các sản phẩm văn hoá để thực hiện “diễn biến hoà bình”, tập trung vào việc hạ thấp và làm phai nhạt dẫn đến suy thoái về lý tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân ta ... Bên cạnh đó quá trình đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong nước tất yếu diễn ra những biến động lớn về văn hoá, xã hội như: đô thị hoá nhanh và tự phát, thay đổi về cơ cấu dân cư và sự biến đổi của nhu cầu thị hiếu văn hoá, hình thành nhiều nghề nghiệp mới và sự biến đổi về tập quán, lối sống trong nhân dân... 17 Tất cả những biến động đó đã, đang và sẽ ảnh hưởng trực tiếp làm thay đổi đời sống văn hoá nước ta theo cả hai chiều tích cực và tiêu cực. Đời sống văn hoá của đất nước ta cũng không nằm ngoài dòng chảy đó. 2.1. Về mặt tích cực Từ khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, cơ chế hành chính quan liêu bao cấp được thay thế bằng cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước dẫn đến đời sống kinh tế được nâng cao. Vì vậy đời sống văn hoá cũng có điều kiện mở rộng và ngày một tốt hơn. Điều này được thể hiện về nhận thức đó là một trong những thành tựu quan trọng trong tư duy lý luận của Đảng ta về văn hoá là mô hình cụ thể trong chủ trương xây dựng đời sống văn hoá cơ sở. Đảng ta nhấn mạnh: nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, xây dựng nền văn hoá mới, con người mới phải bắt đầu từ mỗi gia đình. Từ đó, dần dần yếu tố văn hoá đã từng bước gắn bó chặt chẽ hơn với các nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội. - Tính chủ động, sáng tạo, tích cực xã hội của nhân dân được xác lập cần được ghi nhận. Việc người dân ngày càng tự nguyện làm văn hoá, tự quản trong văn hoá là một thành công lớn, là một yếu tố rất quan trọng trong việc xây dựng, củng cố và phát triển văn hoá. - Về môi trường văn hoá: Với Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII, chóng ta đã có bước tiến trong tư duy về xây dựng môi trường văn hoá. Xây dựng môi trường văn hoá trở thành một chủ trương lớn của Đảng. Nhận thức về xây dựng môi trường văn hoá được thể hiện cụ thể hơn định hướng theo công tác chỉ đạo và hoạt động văn hoá của nhân dân. Việc xây dựng môi trường văn hoá đã trở thành phong trào quần chúng rộng rãi huy động được các tổ chức trong hệ thống chính trị, các lực lượng xã hội, các tầng lớp nhân dân tự nguyện tham gia. Các phong trào xây dựng gia đình 18 văn hoá, làng văn hoá, cụm dân cư văn hoá; cơ quan công sở văn hoá, nếp sống văn hoá ... đã trở thành phong trào có chiều rộng và chiều sâu trong cả nước. Các giải pháp tích cực của Nghị quyết Hội nghị TW 5 khoá VIII sau đó được khẳng định bằng các tiêu chí phấn đấu cụ thể mà Đại hội Đảng IX, Đại hội Đảng X đề ra đã thúc đẩy mạnh mẽ cuộc vận động “toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. “ Tất cả vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh”. Thông qua việc xây dựng môi trường văn hoá, mức hưởng thụ văn hoá của người dân được tăng lên rõ rệt, yếu tố văn hoá trở thành thước đo về giá trị chất lượng cuộc sống, về phẩm giá và sự phát triển nhân cách con người. 2.2. Về mặt hạn chế So với yêu cầu của thời kỳ đổi mới, thành tựu và những tiến bộ chúng ta đã đạt được trong xây dựng đời sống văn hoá chưa tương xứng và chưa vững chắc, chưa đủ để tác động có hiệu quả đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội đặc biệt với đạo đức, lối sống. Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” thực tế mới phát động trên diện rộng nhưng chưa đều, chưa sâu, chưa ổn định. Một số địa phương, cơ sở mới chỉ chú ý xây dựng phong trào ở những nơi 19 thuận lợi để có được mô hình, biểu dương thành tích, mà chưa chú trọng tới các địa bàn khó khăn. Môi trường văn hoá bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, sự tràn lan các sản phẩm và dịch vụ văn hoá độc hại ... Sự phối kết hợp giữa các ban, ngành đoàn thể chưa chặt chẽ. Một số cấp uỷ, chính quyền đoàn thể chưa thật coi trọng vai trò của văn hoá, chưa thấy được những giá trị bền vững lâu dài và tính cấp bách của công tác văn hoá trong sự nghiệp đổi mới đất nước. Một số cấp uỷ đảng chưa đổi mới phương thức lãnh đạo văn hoá. Chưa đi sâu, đi sát chỉ đạo công tác văn hoá. DÔ dãi hoặc cực đoan, máy móc trong lãnh đạo, quản lý xây dựng đời sống văn hoá. Đội ngũ cán bộ văn hoá còn nhiều bất cập: vừa thiếu, vừa yếu lại thường không ổn định, thậm trí không có chuyên môn vẫn làm công tác quản lý. Đây cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự phát triển không đồng đều của đời sống văn hoá ở cơ sở. Phô trương, chạy theo thành tích trong các hoạt động văn hoá còn phổ biến. Việc bình bầu danh hiệu gia đình văn hoá ở nhiều nơi còn qua loa, đại khái, nặng về số lượng, thành tích nên hiệu quả chưa cao. Để xây dựng đời sống văn hoá cơ sở nước ta đáp ứng sự nghiệp đổi mới đất nước, xuất phát từ nhận thức về mục tiêu của sự phát triển là nâng cao chất lượng cuộc sống con người, tạo sự phát triển hài hoà giữa đời sống vật chất và đời sống tinh thần - Yếu tố cơ bản làm nên sự phát triển bền vững đất nước. Việc đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” chính là hiện thực hoá của mục tiêu, chỉ tiêu về xây dựng đời sống văn hoá. Đảng ta coi đây là giải pháp quan trọng để xây dựng đời sống văn hoá nói riêng và xây dựng nền văn hoá nói chung. Phong trào được thể hiện ở 5 nội dung: - Phát triển kinh tế, giúp nhau làm giàu chính đáng, xoá đói giảm nghèo. - Xây dựng tư tưởng chính trị lành mạnh. 20