Tài liệu Một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp tại trường đại học sư phạm kỹ thuật vinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ----------------------- Nguyễn Thị Thúy Hiền MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA DOANH NGHIỆP TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT VINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN HỒNG MINH Hà Nội, tháng 04 năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là Công trình nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Hồng Minh, các thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là do tôi tự thu thập, tìm hiểu và phân tích một cách trung thực và phù hợp với thực tế của trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. Trong thời gian thực hiện luận văn, tôi có tham khảo một số tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như đã liệt kê trong phần tài liệu tham khảo. Nếu có bất kỳ sự sai sót nào, tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Nguyễn Thị Thúy Hiền LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp, ngoài sự nỗ lực của bản thân còn có sự giúp đỡ rất tận tình của các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp, các cán bộ giảng viên Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Vinh và một số đơn vị có liên quan khác. Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Viện Kinh tế và Quản lý, Viện đào tạo sau đại học Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Ban Giám hiệu và các đồng nghiệp, sinh viên Trường Đại học Sư phạm Kỹ Thuật Vinh đã cung cấp kiến thức, thông tin bổ ích giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tác giả xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Hồng Minh, Tổng Cục trưởng Tổng cục dạy nghề - Bộ Lao động Thương binh và Xã hội là người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình học tập và nghiên cứu song do kiến thức và kinh nghiệm còn hạn chế nên luận văn còn rất nhiều thiếu sót. Tác giả rất mong muốn được các thầy cô giáo trong Viện Kinh tế và Quản lý trường Đại học Bách khoa Hà Nội đọc và đóng góp những ý kiến quý báu để đề tài hoàn thiện hơn và ứng dụng có hiệu quả vào thực tiễn. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu .............................................................................3 3. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................5 4. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................6 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................6 6. Kết cấu luận văn ......................................................................................................8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ĐÀO TẠO NGHỀ VÀ ĐÀO TẠO ĐÁP ỨNG NHU CẦU DOANH NGHIỆP ......................................................................9 1.1. Lý luận về đào tạo nghề .......................................................................................9 1.1.1. Khái niệm về đào tạo nghề ...............................................................................9 1.1.2. Các hình thức đào tạo nghề .............................................................................10 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến đào tạo nghề ......................................................12 1.2. Lý luận về đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ..................................16 1.2.1. Khái niệm đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ...............................16 1.2.2. Nội dung đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ..........................................18 1.2.3. Hình thức đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp .........................................22 1.2.4. Vai trò của đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp .......................................25 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng và tiêu chí đánh giá đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp .....26 1.3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ............26 1.3.2. Tiêu chí đánh giá đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp .............................29 1.4. Kinh nghiệm phát triển đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại các cơ sở đào tạo ........................................................................................................................31 1.4.1. Kinh nghiệm của các cơ sở đào tạo ở một số nước trên thế giới ...................31 1.4.2. Kinh nghiệm đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp của một số cơ sở đào tạo ở Việt Nam ..........................................................................................................35 1.4.3. Bài học rút ra cho Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh .........................36 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG ĐÀO TẠO NGHỀ ĐÁP ỨNG NHU CẦU DOANH NGHIỆP TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT VINH GIAI ĐOẠN 2015-2017 ..............................................................................38 2.1. Tổng quan về Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ..................................38 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ..........38 2.1.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Trường ..................................................39 2.1.3. Hình thức đào tạo của Trường ........................................................................41 2.2. Thực trạng về đào tạo nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh .......43 2.2.1. Số lượng sinh viên được đào tạo nghề tại trường giai đoạn 2015 - 2017 ....43 2.2.2. Tình hình về việc sử dụng sinh viên đã qua đào tạo nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ......................................................................................44 2.2.3. Việc sử dụng lao động được phản ánh qua tỷ lệ có việc làm và mức thu nhập của sinh viên đã qua đào tạo nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ...................46 2.3. Thực trạng đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh .............................................................................................47 2.3.1. Thực trạng xác định nhu cầu đào tạo ..............................................................47 2.3.2. Thực trạng lập kế hoạch và thiết kế các khóa học .........................................49 2.3.3. Thực trạng phát triển chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp 50 2.3.4. Thực trạng các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo ..................................53 2.3.5. Thực trạng triển khai đào tạo ..........................................................................55 2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh .................................................................58 2.4.1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giảng viên về đào tạo nghề 58 2.4.2. Thông tin về việc làm và thị trường lao động ................................................59 2.4.3. Chất lượng đào tạo ..........................................................................................61 2.4.4. Phân cấp quản lý, nâng cao quyền tự chủ, chịu trách nhiệm xã hội của Trường và Doanh nghiệp ..........................................................................................62 2.4.5. Chính sách liên kết đào tạo giữa Trường và Doanh nghiệp ..........................62 2.4. Đánh giá thực trạng đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ...............................................................................63 2.4.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................63 2.4.2. Những hạn chế ................................................................................................64 2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................................65 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ ĐÁP ỨNG NHU CẦU DOANH NGHIỆP TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT VINH .........................................................................................................68 3.1. Tình hình chung về đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ở Nghệ An những năm gần đây ...................................................................................................68 3.2. Quan điểm, mục tiêu và định hướng phát triển đào tạo nghề của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ......................................................................................70 3.2.1. Quan điểm .......................................................................................................70 3.2.2. Mục tiêu ...........................................................................................................71 3.2.3. Định hướng ......................................................................................................74 3.3. Quan điểm phát triển đào tạo đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ...............................................................................75 3.4. Các giải pháp phát triển đào tạo đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ...............................................................................76 3.4.1. Nhóm giải pháp về thành lập trung tâm khảo sát nhu cầu đào tạo và tư vấn nghề nghiệp ................................................................................................................76 3.4.2. Nhóm giải pháp về cấu trúc chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp 77 3.4.3. Nhóm giải pháp về nâng cao năng lực cán bộ quản lý của Trường ..............79 3.4.4. Nhóm giải pháp về nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên ............................79 3.4.5. Nhóm giải pháp về hoàn thiện mô hình liên kết Trường và Doanh nghiệp ..80 3.5. Một số kiến nghị............................................................................................. 83 3.5.1. Đối với Bộ Lao động Thương Binh Xã hội ...................................................83 3.5.2. Đối với tỉnh Nghệ An...................................................................................... 85 KẾT LUẬN ..............................................................................................................86 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 87 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BLĐTBXH Bộ Lao động Thương binh xã hội CNH Công nghiệp hóa CP Chính phủ ĐBCL Đảm bảo chất lượng ĐH Đại học ĐT Đào tạo GD Giáo dục GVDN Giáo viên dạy nghề KCN Khu công nghiệp HĐH Hiện đại hóa HS - SV Học sinh – sinh viên NCKH Nghiên cứu khoa học NĐ Nghị định NQHĐND Nghị quyết Hội đồng nhân dân NXB Nhà xuất bản QĐ Quyết định THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TNHH Trách nhiệm hữu hạn SPKT Sư phạm kỹ thuật UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Danh sách ngành đào tạo của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ................................................................................................ 41 Bảng 2.2: Số lượng sinh viên được đào tạo nghề tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh giai đoạn 2014 - 2016 ............................................ 44 Bảng 2.3: Kết quả đào tạo nghề, giải quyết việc làm từ năm 2015 - 2016 của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ....................................... 45 Bảng 2.4: Đánh giá về mức độ phù hợp giữa nghề được đào tạo và việc làm theo trình độ đào tạo của sinh viên trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh giai đoạn 2014 - 2016 .................................................. 48 Bảng 2.5: Chương trình đào tạo các ngành đào tạo của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ....................................................................... 51 Bảng 2.6. Xu hướng học tập của học sinh nghề ............................................. 56 Bảng 2.7: Nhu cầu lao động được đào tạo của một số lĩnh vực cụ thể trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến 2020 ........................................................... 59 Bảng 2.8: Nhu cầu lao động được đào tạo cho các ngành năm 2018 ............ 60 Bảng 2.9: Tỷ lệ sinh viên có việc làm ngày sau khi tốt nghiệp của một số ngành đào tạo tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh .......... 61 Bảng 2.10: Danh sách một số Doanh nghiệp tiêu biểu liên kết với Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ........................................................... 63 Bảng 3.1: Chỉ tiêu tuyển sinh dự kiến của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh theo ngành, nghề đào tạo ...................................................... 72 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong giai đoạn hội nhập nền kinh tế hiện nay, với sự đòi hỏi ngày càng cao của thị trường lao động, việc đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại các trường đại học ngày càng có vai trò hết sức quan trọng. Đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp là cơ sở để phát huy tiềm năng và thế mạnh của cả cơ sở đào tạo và đơn vị sử dụng lao động, nhằm tạo ra các sản phẩm có hàm lượng trí thức cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức. Trong thị trường lao động, nếu đào tạo không đủ về số lượng, không đáp ứng được nhu cầu và phù hợp về cơ cấu ngành nghề, vùng miền, không đáp ứng được yêu cầu của sản xuất thì sẽ xảy ra tình trạng tụt hậu, gây ảnh hưởng đến mức tăng trưởng của nền kinh tế và hạn chế sự tiến bộ xã hội. Ngược lại, nếu doanh nghiệp và người sử dụng lao động không tham gia vào quá trình đào tạo, không định hướng sản xuất, cung cấp thông tin về nhu cầu và đòi hỏi của doanh nghiệp và người sử dụng lao động và sử dụng hợp lý lao động qua đào tạo thì sẽ làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp, gây lãng phí nguồn lực xã hội, kèm theo nó là sự phát sinh nhiều vấn đề kinh tế, xã hội phức tạp khác. Việt Nam đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đội ngũ lao động qua đào tạo có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển của đất nước đặc biệt là trong nền kinh tế tri thức hiện nay. Trong những năm qua, hệ thống đào tạo nhân lực nước ta trong đó có các trường đại học, cao đẳng, trường dạy nghề đã có những thay đổi đáng kể trong việc mở rộng quy mô đào tạo và đa dạng hóa các loại hình đào tạo. Tuy nhiên, vẫn đang còn tồn tại một số hạn chế giữa chất lượng nguồn nhân lực được đào tạo ở các cơ sở đào tạo và khả năng đáp ứng nhu cầu của đơn vị sử dụng lao động . Yêu cầu đặt ra hiện nay đối với các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp sử dụng lao động là phải đảm bảo sự cân đối giữa quy mô và chất lượng, giữa đào tạo và sử dụng lao động, cần có sự liên kết giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp sử dụng lao động trong quá trình xây dựng chương trình đào tạo, định hướng nghề nghiệp nhằm tạo nguồn đầu ra đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của doanh nghiệp sử dụng lao động. Đối với Nghệ An là một tỉnh có dân số đông và trẻ, trên 3.022.300 người, đứng thứ 4 cả nước (sau thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Thanh Hóa). Trên thực tế, Nghệ An hiện có rất ít lao động được qua đào tạo có tay nghề. Đồng thời, trình độ chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp của lao động được đào tạo còn 1 hạn chế, kết quả là theo số liệu Sở Lao động Thương Binh và Xã hội Nghệ An thì tỷ lệ thất nghiệp có khuynh hướng tăng trong những năm gần đây, cụ thể: năm 2011 là 1,95%, năm 2012 là 1,03%, năm 2013 là 0,93%, năm 2014 là 1,12% và năm 2015 là 1,47%. Điều này, dẫn đến một thực trạng người lao động cần việc làm nhưng khó xin việc, trong khi doanh nghiệp cần lao động lại không tuyển dụng được. Từ năm 2014 đến 2016, trung bình hàng năm có khoảng 84.000 lao động Nghệ An được đào tạo tại 64 cơ sở đào tạo nghề và các trường đại học, cao đẳng nghề trên địa bàn, nhưng chỉ có khoảng 35.000 đến 37.000 lao động (chiếm gần 42%) tìm được việc làm đúng chuyên ngành. Trong đó, có 24.629 lao động làm việc trong nước, với 13.896 người làm việc tại các KCN Bắc Vinh, Nam Cấm, Hoàng Mai… đóng trên địa bàn tỉnh, còn lại 10.833 người làm việc ngoài địa bàn tỉnh. Nguyên nhân chính của thực trạng này là do đào tạo tràn lan, mạnh ai nấy làm, nhà trường ít quan tâm đến sản phẩm đào tạo ra sử dụng thế nào, sản phẩm được đào tạo không đáp ứng được nhu cầu của Doanh nghiệp, các doanh nghiệp cho rằng trách nhiệm đào tạo của nhà trường mà không quan tâm đến việc liên kết, hỗ trợ nhà trường trong quá trình đào tạo... Theo thống kê của Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An, năm 2016, Nghệ An có gần 25.000 sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng (chưa kể số học sinh học trung cấp chuyên nghiệp), trong đó có hơn 8.000 người đến nay vẫn chưa tìm được việc làm. Những người này đa số là sinh viên tốt nghiệp các khối ngành kinh tế, tài chính ngân hàng, sư phạm, y dược và các trường nghề … Vì vậy, việc không quan tâm đến nhu cầu của thị trường lao động, nhu cầu của doanh nghiệp sử dụng lao động của các cơ sở đào tạo là một trong những nguyên nhân gây cản trở đến cơ hội việc làm. Mặt khác, kiến thức đào tạo người lao động ở các cơ sở đào tạo, đặc biệt là ở các trường đào tạo nghề khá chung chung, năng lực thực hành thấp, khối lượng kiến thức lý thuyết đang chiếm tỷ lệ lớn mà chưa quan tâm đến khối lượng kiến thức thực hành nên việc thích nghi với những đòi hỏi công việc sau khi ra trường tồn tại rất nhiều hạn chế đặc biệt là khi chuyển đổi từ công việc này sang công việc khác thường chậm. Sự chênh lệch nhu cầu lao động của Doanh nghiệp và số lượng đào tạo lao động tại các cơ sở đào tạo đặc biệt là các trường Đào tạo nghề đang có xu hướng gia tăng với nghịch lý “vừa thiếu, vừa thừa” ở tất cả các trình độ cũng như tất cả các ngành, từ sơ cấp đến đại học và trên đại học. Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh là một trong các trường dạy nghề có uy tín của tỉnh Nghệ An. Là cơ sở đào tạo giáo viên dạy nghề, nhân lực kỹ thuật - công 2 nghệ trình độ sau đại học, đại học, cao đẳng; dạy nghề các cấp trình độ, thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ góp phần nâng cao cuộc sống và phát triển bền vững xã hội, phục vụ cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế. Với xu thế mở cửa, hội nhập hiện nay để tăng sức cạnh tranh, mở rộng thị trường thì một yêu cầu tất yếu đối với các doanh nghiệp là phải đầu tư công nghệ, trang thiết bị hiện đại và điều đặc biệt quan trọng là phải nâng cao chất lượng của nguồn nhân lực đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, phải có đội ngũ công nhân kỹ thuật, công nhân lành nghề đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển của doanh nghiệp và sự thay đổi linh hoạt của thị trường lao động. Xuất phát từ những yêu cầu đó, công tác đào tạo nghề giữ vị trí quyết định nhất, không chỉ đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp mà còn phục vụ việc xuất khẩu lao động, nâng cao hiệu quả của công tác xuất khẩu lao động. Chính vì vậy, vấn đề liên kết giữa đào tạo đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp, nâng cao chất lượng đào tạo nghề, thích ứng với sự biến động của thị trường lao động là chiến lược phát triển của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. Xuất phát từ thực tiễn và tầm quan trọng của vấn đề, học viên đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh ” làm đề tài luận văn thạc sỹ. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Nghị định số 119/2014/NĐ-CP ngày 17/12/2014 của Chính Phủ quy định chi tiết về một số điều của Bộ luật lao động, Luật dạy nghề của các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động dạy nghề. Nghị quyết số 316/2010/NQHĐND ngày 10/7/2010 của Hội đồng nhân dân tỉnh Nghệ An; Quyết định số 65/2010/QĐ-UBND ngày 26/8/2010, Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An ban hành quy định về một số chính sách đối với nhân lực chất lượng cao trong các tổ chức Đảng, Mặt trận Tổ quốc, hành chính Nhà nước, sự nghiệp công lập, tổ chức chính trị - xã hội các cấp ở tỉnh Nghệ An. Đề án “Đào tạo lao động kỹ thuật tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 – 2020”. Đề án đã đề ra những nhiệm vụ cụ thể như: Đào tạo nâng cao chất lượng lao động, đội ngũ lao động kỹ thuật có phẩm chất và năng lực, tiếp thu thành tựu công nghệ, đáp ứng yêu cầu phát triển nền kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập kinh tế quốc tế. Đồng thời, liên kết đào tạo và giải quyết việc làm, tạo thu nhập cho người lao động nhằm hoàn thành mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của tỉnh giai 3 đoạn 2011 - 2015 theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh khoá XVII đề ra và nguồn lao động kỹ thuật tính đến năm 2020 theo dự báo chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh để đáp ứng nhu cầu lao động xã hội. Đề án “Phê duyệt đề án phát triển các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020” theo quyết định số 6980/QĐUBND.VX. Đề án đã đề ra những nhiệm vụ cụ thể như cần đầu tư nâng cấp và mở rộng mạng lưới các trường, trung tâm dạy nghề, đảm bảo đáp ứng được khoảng 30% nhu cầu đào tạo nghề của khu vực Bắc Trung Bộ. Chỉ tiêu bình quân hàng năm đào tạo nghề cần đạt khoảng 16.000 lượt người nhằm nâng tỷ lệ đào tạo nghề đạt 61% đến năm 2020. Riêng tỉnh Nghệ An có 75% lao động qua đào tạo, trong đó 10,75% có trình độ từ cao đẳng trở lên, trong đó 0,45% có trình độ thạc sĩ trở lên và 3,13% trung cấp chuyên nghiệp. Trong ấn phẩm của Phan Chính Thức (2010) về“Những giải pháp phát triển đào tạo nghề góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Luận án tiến sĩ, Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, luận án đã làm rõ những đề xuất và giải pháp hữu hiệu nhằm phát triển hệ thống dạy nghề đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Trong nghiên cứu của Nguyễn Minh Đường (2012) “Thực trạng và giải pháp đào tạo lao động kỹ thuật đáp ứng yêu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động trong điều kiện thị trường, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế”, nghiên cứu đã phân tích thực trạng và năng lực đào tạo của các cơ sở đào tạo, các chính sách đào tạo lao động kỹ thuật…Nghiên cứu đồng thời cũng đã đề cập đến thực trạng cung cầu thị trường lao động trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo lao động kỹ thuật đáp ứng yêu cầu chuyển dịch cơ cấu lao động trong điều kiện thị trường, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Nguyễn Minh Hiển, Nguyễn Hoàng Lan (2014), “Liên kết trường đại học doanh nghiệp ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp tháo gỡ rào cản”, Tạp chí Tài chính và Phát triển, đã phân tích thực trạng liên kết trường đại học - doanh nghiệp ở nước ta hiện nay, chỉ ra thành tựu và hạn chế, nguyên nhân hạn chế của mô hình liên kết trường đại học và doanh nghiệp Việt Nam. Từ đó, đề xuất các giải pháp tháo gỡ các rào cản, thúc đẩy liên kết giữa các trường đại học – doanh nghiệp. 4 Luận án của NCS. Nguyễn Hoàng Lan (2014) “Nghiên cứu đánh giá mức độ hài lòng của doanh nghiệp về chất lượng đào tạo nguồn nhân lực trình độ đại học ở Việt Nam”, Luận án tiến sĩ, Đại học Bách khoa, Hà Nội đã làm rõ các vấn đề lý luận và thực tế liên quan đến sự hài lòng về của doanh nghiệp Việt Nam với chất lượng đào tạo nhân lực đại học. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực trình độ đại học ở Việt Nam nhằm đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp sử dụng lao động. Tác giả Lưu Thanh Tâm (2015) trong nghiên cứu về “Mối quan hệ kết nối giữa trường đại học và doanh nghiệp”, Tạp chí Phát triển và Hội nhập, đã đề cập đến mô hình quản lý quan hệ trường đại học – doanh nghiệp nghiệp trong các nội dung như xây dựng doanh nghiệp trong trường đại học, quản lý quyền sở hữu trí tuệ trong các ứng dụng công nghiệp và cung cấp dịch vụ cũng như quản lý tài chính và nhân sự... Từ đó, đưa ra giải pháp tăng cường liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp. Nhìn chung, các nghiên cứu kể trên đã đề cập đến đào tạo nguồn nhân lực tại các trường Đại học đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu đồng bộ về vấn đề đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp ở một số khía cạnh như xác định nhu cầu đào tạo, lập kế hoạch và thiết kế khóa học, phát triển chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp, các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo, triển khai đào tạo...đặc biệt là tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. Chính vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề này có ý nghĩa hết sức cần thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp sử dụng lao động, nâng cao chất lượng giảng dạy và đào tạo tại Trường. 3. Mục tiêu nghiên cứu - Mục tiêu tổng quát là trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp sử dụng lao động đặc biệt là tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh trong thời gian qua, từ đó đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. - Làm rõ một số vấn đề cơ sở lý luận về đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp, các chỉ tiêu đánh giá về đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp.... - Đánh giá đúng thực trạng đào tạo nghề và sử dụng lao động, đưa ra các thành 5 tựu và hạn chế của vấn đề đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp, đồng thời làm rõ nguyên nhân dẫn đến các hạn chế đó. - Trên cơ sở nghiên cứu bối cảnh thị trường lao động trên thế giới và Việt Nam và Nghệ An, quan điểm, phương hướng và mục tiêu đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp của thị trường lao động Việt Nam nói chung và Nghệ An nói riêng, mục tiêu đào tạo của các trường Đại học đặc biệt là Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh trong thời gian tới, tác giả đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp đến năm 2020 và tầm nhìn 2030. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu + Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu về phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp dựa trên các khía cạnh như: xác định nhu cầu đào tạo, lập kế hoạch và thiết kế khóa học, phát triển chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp, các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo, triển khai đào tạo. Từ đó, đối tượng nghiên cứu của Luận án chính là đối tượng được đào tạo tại trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. + Phạm vi nghiên cứu:  Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu chỉ tập trung vào các vấn đề liên quan đến đào tạo nghề, nhu cầu doanh nghiệp với lao động nghề và đào tạo đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp, chứ không đi sâu xem xét chất lượng nguồn nhân lực ở phạm vi rộng. Thực hiện nghiên cứu giai đoạn đầu ngay sau khi người lao động được đào tạo ra từ các cơ sở đào tạo nói chung và Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh nói riêng và vào làm việc trong các doanh nghiệp sử dụng lao động.  Phạm vi về không gian: Luận văn chỉ nghiên cứu hoạt động đào tạo đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh.  Phạm vi thời gian: Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015 - 2017 và dựa vào những dự báo cho đến năm 2030. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Khung lý thuyết Luận văn sử dụng mô hình sau để phân tích yêu cầu đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh . 6 Nhu cầu đào tạo Lập kế hoạch và thiết kế các khóa học Đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu Doanh nghiệp Chương trình đào tạo hướng tới nhu cầu DN DDoanh Điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo Triển khai đào tạo Đánh giá đào tạo và sau đào tạo Sơ đồ: Khung nghiên cứu luận văn 5.2. Quy trình nghiên cứu Sử dụng phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp và so sánh nguồn số liệu thống kê của Sở Lao động - Thương Binh và xã hội Nghệ An, Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An, UBND tỉnh Nghệ An, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh và các nguồn thông tin đã được công bố trên sách báo, tạp chí, trên các trang web, các số liệu của Tổng cục thống kê, tư liệu trong nước và ngoài nước, nhất là các công trình nghiên cứu, các tư liệu thứ cấp, so sánh các vấn đề nghiên cứu giữa các đối tượng nghiên cứu được chọn lựa. Đây là phương pháp được tác giả sử dụng xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu đề tài. Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, tham gia các hội nghị, hội thảo chuyên đề trao đổi với một số cá nhân, tổ chức có liên quan như: cán bộ quản lý các cơ sở đào tạo, 7 cán bộ quản lý và giảng viên giảng dạy tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh, quản lý tại doanh nghiệp sử dụng lao động và người lao động đã qua đào tạo tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về đào tạo nghề và đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp Chương 2: Thực trạng đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh giai đoạn 2015 - 2017 Chương 3: Một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh 8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ĐÀO TẠO NGHỀ VÀ ĐÀO TẠO ĐÁP ỨNG NHU CẦU DOANH NGHIỆP 1.1. Lý luận về đào tạo nghề 1.1.1. Khái niệm về đào tạo nghề Khái niệm đào tạo nghề thường gắn với giáo dục, nhưng hai phạm trù vẫn có nhiều điểm khác nhau tương đối. Cụ thể, giáo d ục được hiểu là các hoạt động và tác động hướng vào sự phát triển và rèn luyện năng lực (bao gồm tri thức, kỹ năng và kỹ xảo…) và phẩm chất (niềm tin, tư cách, đạo đức…) ở con người để có thể phát triển nhân cách đầy đủ nhất và trở nên có giá trị tích cực đối với xã hội. Hay nói cách khác, giáo dục còn là quá trình khơi gợi các tiềm năng sẵn có trong mỗi con người, góp phần nâng cao các năng lực và phẩm chất cá nhân của cả người dạy và người học theo hướng hoàn thiện hơn, đáp ứng các yêu cầu phát triển trong xã hội trong các giai đoạn khác nhau. Thứ nhất, theo từ điển Tiếng Việt, “đào tạo nghề được hiểu là quá trình làm cho con người trở thành người có năng lực thỏa mãn những tiêu chuẩn nhất định”. Thứ hai, theo quan điểm của các nhà giáo dục và đào tạo Việt Nam, đào tạo nghề là quá trình hoạt động có mục đích, có tổ chức nhằm đạt được các kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo về cả lý thuyết và thực tiễn, nâng cao năng lực để thực hiện thành công một hoạt động nghề nghiệp cần thiết. Thứ ba, đào tạo nghề là quá trình trang bị kiến thức nhất định về mặt chuyên môn, nghiệp vụ cho người lao động để họ có thể đảm nhận được một công việc nhất định. Hay nói cách khác, đào tạo nghề đề cập đến việc dạy các kỹ năng thực hành, nghề nghiệp hay kiến thức liên quan đến một lĩnh vực cụ thể, nhằm giúp cho người học có thể nắm vững những tri thức, kĩ năng, nghề nghiệp một cách có bài bản và hệ thống để người đó có thể thích nghi với cuộc sống và khả năng đảm nhận được một công việc nhất định. Như vậy, giáo dục và đào tạo nghề đều có điểm chung là đều hướng vào việc trang bị kiến thức kỹ năng nhằm phát triển năng lực của người lao động. Tuy nhiên, trong giáo dục nhằm vào những năng lực rộng lớn hơn còn đào tạo nghề lại nhằm vào những năng lực cụ thể để người lao động đảm nhận công việc xác định, thường đào tạo nghề đề cập đến giai đoạn sau, được thực hiện khi người lao động đã đạt đến một độ tuổi nhất định, có một trình độ nhất định. Tùy theo nhiều cách phân loại khác nhau, có 9 nhiều dạng đào tạo như đào tạo cơ bản và đào tạo chuyên sâu, đào tạo chuyên môn và đào tạo nghề, đào tạo lại, đào tạo từ xa, tự đào tạo... 1.1.2. Các hình thức đào tạo nghề Thứ nhất, đào tạo nghề chính quy Theo quy định của Luật dạy nghề, đào tạo nghề chính quy được thực hiện với các chương trình sơ cấp nghề, trung cấp nghề và cao đẳng nghề tại các cơ sở dạy nghề theo các khóa học tập trung và liên tục. Đào tạo nghề chính quy là loại hình đào tạo tập trung tại các trung tâm dạy nghề, các trường nghề và quy mô đào tạo tương đối lớn, chủ yếu là đào tạo các công nhân kỹ thuật có trình độ lành nghề cao. Quá trình đào tạo nghề thường được chia ra làm hai giai đoạn: giai đoạn học tập cơ bản và giai đoạn học tập chuyên môn. Giai đoạn học tập cơ bản là giai đoạn đào tạo nghề theo diện rộng, thường chiếm từ 70% đến 80% nội dung giảng dạy và tương đối ổn định. Giai đoạn học tập chuyên môn, người học được trang bị những kiến thức chuyên sâu và rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo để nắm vững nghề đã chọn. Với hình thức đào tạo nghề chính quy, người học được học một cách có hệ thống từ đơn giản đến phức tạp, từ lý thuyết đến thực hành, tạo điều kiện cho người học tiếp thu kiến thức nhanh chóng và dễ dàng. Hình thức đào tạo này cung cấp cho người học cả kiến thức lý thuyết lẫn thực hành một cách đầy đủ. Với hình thức đào tạo chính quy, sau khi đào tạo, người học có thể chủ động, độc lập giải quyết công việc, có khả năng đảm nhận các công việc tương đối phức tạp, đòi hỏi trình độ lành nghề cao. Cùng với sự phát triển của sản xuất và tiến bộ của khoa học kỹ thuật như hiện nay, hình thức đào tạo này ngày càng giữ vai trò quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực đặc biệt là đội ngũ lao động kỹ thuật. Nhưng hình thức đào tạo này có nhược điểm đó là thời gian đào tạo tương đối dài, đòi hỏi vốn đầu tư tương đối lớn nhằm đảm bảo đầy đủ cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, các cán bộ quản lý…nên kinh phí đào tạo của mỗi người học là rất lớn. Thứ hai, đào tạo nghề tại nơi làm việc (kèm cặp trong quá trình làm việc) Là hình thức đào tạo trực tiếp, trong đó người học sẽ được dạy những kiến thức, kỹ năng cần thiết cho công việc thông qua các hoạt động thực tế thực hiện công việc và thường là dưới sự hướng dẫn của những người lao động có trình độ cao hơn, kinh nghiệm làm việc lâu hơn. Hình thức đào tạo này thiên về thực hành ngay trong quá trình sản xuất và thường là do các doanh nghiệp (hoặc các cá nhân sản xuất) tự tổ chức. 10 Chương trình đào tạo áp dụng cho hình thức đào tạo tại nơi làm việc và thường được chia ra làm ba giai đoạn: Giai đoạn đầu, người hướng dẫn vừa sản xuất vừa hướng dẫn cho học viên. Giai đoạn hai, giao việc làm thử cho học viên sau khi họ đã nắm được các nguyên tắc và phương pháp làm việc. Giai đoạn ba, giao việc hoàn toàn cho học viên sau khi họ đã có thể tiến hành làm việc một cách độc lập. Ưu điểm: Có khả năng đào tạo nhiều người cùng một lúc ở tất cả các doanh nghiệp, phân xưởng. Thời gian đào tạo ngắn, không đòi hỏi điều kiện về trường lớp, giáo viên chuyên trách, bộ máy quản lý, thiết bị học tập riêng…nên tiết kiệm chi phí đào tạo. Trong quá trình học tập, người học còn được trực tiếp tham gia vào quá trình sản xuất thực tế, giúp họ có thể nắm chắc kỹ năng lao động, làm quen nhanh với công việc thực tế. Nhược điểm: Việc truyền đạt và tiếp thu kiến thức không có tính hệ thống. Người dạy không có nghiệp vụ sư phạm nên hạn chế trong quá trình hướng dẫn, việc tổ chức dạy lý thuyết gặp nhiều khó khăn…nên kết quả học tập còn hạn chế. Học viên không chỉ học các phương pháp tiên tiến mà còn có thể bắt chước những thói quen không tốt của người hướng dẫn hoặc bị ảnh hưởng bởi quan điểm chủ quan của người hướng dẫn. Vì vậy hình thức đào tạo này chỉ phù hợp với những công việc đòi hỏi trình độ kỹ thuật không cao. Thứ ba, tổ chức các lớp cạnh doanh nghiệp Đây là hình thức đào tạo theo chương trình gồm hai phần lý thuyết và thực hành. Phần lý thuyết được giảng tập trung do các kỹ sư, cán bộ kỹ thuật phụ trách. Còn phần thực hành thì được tiến hành ở các xưởng thực tập do các kỹ sư hoặc công nhân lành nghề hướng dẫn. Hình thức đào tạo này chủ yếu tập trung áp dụng để đào tạo cho những nghề phức tạp, đòi hỏi có sự hiểu biết rộng về lý thuyết và độ thành thạo cao. Ưu điểm: Dạy lý thuyết tương đối có hệ thống, đồng thời học viên lại được trực tiếp tham gia lao động ở các phân xưởng, tạo điều kiện cho họ nắm vững nghề nghiệp. Bộ máy đào tạo tinh gọn và chi phí đào tạo không lớn. Nhược điểm: Hình thức này chỉ áp dụng được ở những doanh nghiệp tương đối lớn và chỉ đào tạo cho các doanh nghiệp cùng ngành có tính chất và đặc thù công việc giống nhau. Thứ tư, đào tạo nghề tại các trung tâm dạy nghề Đây là loại hình đào tạo nghề ngắn hạn, phần lớn thời gian đào tạo dưới 1 năm. Đối tượng chủ yếu là đào tạo phổ cập nghề cho thanh niên và người lao động. 11 Ưu điểm: Thu hút được đông đảo người học vì các thủ tục học thường dễ dàng, thời gian hợp lý. Nghề đào tạo đa dạng và thường các trung tâm đào tạo nghề gắn với giới thiệu việc làm nên hỗ trợ được cho người lao động trong quá trình tìm kiếm việc làm. Khả năng thích ứng nhanh với nhu cầu thị trường lao động, nhu cầu người học. Bên cạnh đó, chi phí đầu tư đào tạo không lớn. Nhược điểm: Hình thức đào tạo này biểu hiện là quy mô nhỏ, kiến thức lý thuyết ở mức độ thấp, thiếu đội ngũ giáo viên chuyên nghiệp, thiếu các máy móc, thiết bị, phương tiện hiện đại cho thực hành nghề, đào tạo đa số là công nhân bán lành nghề. 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến đào tạo nghề Chất lượng đào tạo luôn là vấn đề quan trọng nhất trong mục tiêu phát triển của các nhà trường nói chung và các trường đào tạo nghề nói riêng, nâng cao chất lượng đào tạo bao giờ cũng được xem là nhiệm vụ then chốt nhất trong công tác quản lý của các trường đào tạo nghề. Trên thực tế, công tác nâng cao chất lượng đào tạo nghề tại các các trường đào tạo nghề chịu ảnh hưởng của các yếu tố: Yếu tố đầu vào Chất lượng đầu vào là cơ sở, là nền móng vững chắc để đảm bảo chất lượng đào tạo. Chất lượng đầu vào thường được đánh giá thông qua: số lượng thí sinh dự tuyển thực, chỉ tiêu tuyển, chất lượng tuyển (tiêu chí và chuẩn tuyển), cơ cấu người học nhập học theo vùng, miền… Chất lượng đầu vào là nhân tố nằm trong nhóm yếu tố về người học, có ảnh hưởng lớn đến việc tiếp thu chương trình đào tạo, có quyết định đến: Thứ nhất, đó là năng lực học tập hay khả năng tiếp thu kiến thức của người học. Đây là tiêu chí dùng để đánh giá mức độ thông minh của người học. Nếu trường tuyển được những sinh viên giỏi thì việc tiếp thu chương trình học của sinh viên sẽ dễ dàng hơn và do đó sinh viên sẽ có kiến thức, kỹ năng tốt hơn sau khi tốt nghiệp. Tuy nhiên, tiêu chí này khó có thể lượng hóa. Thông thường chúng ta sẽ sử dụng điểm tuyển sinh để đánh giá năng lực tiếp thu kiến thức của sinh viên. Thứ hai, là mức độ chuyên tâm và tâm lý ổn định và mức độ yên tâm học tập của sinh viên. Có thể nói rằng, năng lực tiếp thu kiến thức là điều kiện cần để sinh viên có thể học tập tốt nhưng nếu người học có năng lực tốt nhưng tâm lý không ổn định, không chuyên tâm vào học hành thì lượng kiến thức tiếp thu sẽ không nhiều, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. 12