Tài liệu Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh lớp 3

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THÀNH PHỐ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH LỚP 3 Người thực hiện: Lưu Thị Muôn Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Minh Khai 1 SKKN thuộc lĩnh vực (môn): HĐNGLL THANH HOÁ NĂM 2019 0 MỤC LỤC 1. Mở đầu: 1.1. Lí do chọn đề tài……………………………………………….trang 2 1.2. Mục đích nghiên cứu………………………………………......trang 2 1.3. Đối tượng nghiên cứu: ..................................................................trang 3 1.4. Phương pháp nghiên cứu…………………………………....…trang 3 2. Nội dung 2.1. Cơ sở lí luận………………………………………………….. .trang 3 2.2. Cơ sở thực tiễn………..……………………………………….trang 3-4 2.3. Thực trạng………..…………………………………………….trang 5-6 2.4.Một số biện pháp rèn luyện KNS cho học sinh ……………….....trang 6-17 2.5.Kết quả thực hiện…………………..……..…………………….trang 17-18 3. Kết luận, kiến nghị 3.1. Kết luận.........................................................................................trang 18-19 3.2. Kiến nghị.......................................................................................trang 19-20 1 1. Mở đầu: 1.1. Lý do chọn đề tài Kĩ năng sống là một trong những khái niệm được nhắc đến nhiều trong thời đại ngày nay. Kĩ năng sống theo cách nghĩ đơn giản là tất cả những điều cần thiết mà chúng ta phải biết để có thể thích ứng với những thay đổi diễn ra hằng ngày trong cuộc sống. Kĩ năng sống được hình thành theo một quá trình, hình thành một cách tự nhiên qua những va chạm, những trải nghiệm trong cuộc sống và qua giáo dục mà có. Có nhiều nhóm kĩ năng sống như: nhóm kĩ năng nhận thức, nhóm kĩ năng xã hội và nhóm kĩ năng quản lí bản thân... Dù là kĩ năng nào cũng đều rất quan trọng và cần thiết với mỗi con người. Cho nên, giáo dục kĩ năng sống cho học sinh có một vị trí quan trọng trong công tác giáo dục ở các nhà trường Từ năm 2008, phong trào xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực” đã được Bộ Giáo dục & Đào tạo phát động với 5 nội dung là: 1. Xây dựng trường, lớp xanh, sạch, đẹp, an toàn. 2. Dạy và học có hiệu quả,phù hợp vơi đặc điểm lứa tuổi của học sinh ở mỗi địa phương, giúp các em tự tin trong học tập. 3. Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. 4. Tổ chức các hoạt động tập thể vui tươi,lành mạnh. 5. Học sinh tham gia tìm hiểu, chăm sóc và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa, cách mạng ở địa phương. 1.2. Mục đích nghiên cứu: Trong 5 nội dung trên, nội dung thứ 3 chỉ rõ rèn kĩ năng sống là một việc cần đặc biệt coi trọng. Việc rèn kĩ năng sống cho học sinh là nhiệm vụ thường xuyên của công tác giáo dục đồng thời cũng là nhân tố quan trọng trong việc hình thành nhân cách cho học sinh. Bằng nhiều hình thức, nhiều con đường, việc rèn kĩ năng sống sẽ trang bị tri thức, hành vi kĩ năng . Đồng thời nó định hướng cho học sinh tiểu học rèn luyện cử chỉ hành vi và thói quen ứng xử tốt. Trong sự phát triển nhân cách của học sinh, việc rèn luyện kĩ năng sống là đảm bảo cho học sinh có được bản lĩnh rõ ràng về nhân cách toàn diện. Nếu không rèn kĩ năng sống thì không những sự ứng xử trong các tình huống sẽ phức tạp, gặp khó khăn, thậm chí mắc phải sai lầm, mà việc hình thành nhân cách toàn diện của trẻ bị hạn chế, phiến diện, dẫn đến có thể bị lệch lạc về nhân cách. 2 1.3. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 3B Trường Tiểu học Minh Khai 1. 1.4. Phương pháp nghiên cứu: Làm thế nào để nâng cao kĩ năng sống cho học sinh? Làm thế nào để học sinh biết cách vận dụng kĩ năng sống vào trong cuộc sống hàng ngày? Với mong muốn góp phần vào việc Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, tôi viết về: “Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh lớp 3”. 2. Nội dung 2. 1. Cơ sở lí luận Kĩ năng sống là những kĩ năng tâm lý – xã hội cơ bản giúp cho cá nhân tồn tại và thích ứng trong cuộc sống, giúp cho cá nhân vững vàng trước cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại…Kĩ năng sống đơn giản là tất cả điều cần thiết chúng ta phải biết để có được khả năng thích ứng với những thay đổi diễn ra hằng ngày trong cuộc sống. Nghiên cứu gần đây về sự phát triển của não trẻ cho thấy rằng khả năng giao tiếp với mọi người, khả năng biết tự kiểm soát, thể hiện các cảm giác của mình, biết cách ứng xử phù hợp với các yêu cầu, biết giải quyết các vấn đề cơ bản một cách tự lập có những ảnh hưởng rất quan trọng đối với kết quả học tập của trẻ tại trường. Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như phương pháp học tập nhóm, thực hành, thông qua giao tiếp và nhất là thông qua ứng xử các tình huống của cuộc sống sẽ giúp học sinh rèn luyện được kĩ năng sống. Để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ đáp ứng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học, giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI mà thực chất là cách tiếp cận kĩ năng sống, đó là: học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để cùng chung sống. 2.2. Cơ sở thực tiễn 5 NHIỆM VỤ CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC trong Điều lệ trường Tiểu học đã chỉ rất rõ các nội dung cần giáo dục về Kĩ năng sống cho học sinh: 3 1. Thực hiện đầy đủ và có kết quả hoạt động học tập; chấp hành nội quy nhà trường; đi học đều và đúng giờ; giữ gìn sách vở và đồ dùng học tập. 2. Hiếu thảo với cha mẹ, ông bà; kính trọng, lễ phép với thầy giáo, cô giáo, nhân viên và người lớn tuổi; đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ bạn bè, người khuyết tật và người có hoàn cảnh khó khăn. 3. Rèn luyện thân thể, giữ vệ sinh cá nhân. 4. Tham gia các hoạt động tập thể trong và ngoài giờ lên lớp; giữ gìn, bảo vệ tài sản nơi công cộng; tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, thực hiện trật tự an toàn giao thông. 5. Góp phần bảo vệ và phát huy truyền thống của nhà trường, địa phương. Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là một việc làm hết sức cần thiết của nhà trường và xã hội, các em không chỉ biết học giỏi về kiến thức mà còn phải được tôi luyện những kĩ năng sống qua đó tạo cho các em một môi trường lành mạnh, an toàn, tích cực, vui vẻ để trang bị cho các em vốn kiến thức, kĩ năng, giá trị sống để bước vào đời tự tin hơn. Trong giai đoạn hiện nay, Việt Nam đang hội nhập với các nước trên thế giới từng bước phát triển vươn lên, những mặt tốt của xã hội được phát triển mạnh song những vấn đề mặt trái của xã hội cũng xuất hiện nhiều ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của mỗi tập thể, cá nhân trong đó có một bộ phận là trẻ em. Theo guồng quay của xã hội, một số gia đình bố mẹ chỉ quan tâm, mải lo đến việc làm kinh tế mà quên mất gia đình là chiếc nôi của trẻ, quên đi việc cần tạo một môi trường gia đình đầm ấm, người lớn gương mẫu, quan tâm dạy dỗ trẻ; Không những thế còn có những gia đình cha mẹ nghiện ngập, cờ bạc, rượu chè,... ảnh hưởng vô cùng lớn tới tâm hồn trẻ, tới sự phát triển nhân cách của trẻ. Một số gia đình hoàn toàn phó mặc việc dạy dỗ trẻ cho nhà trường. Cũng có những gia đình có điều kiện kinh tế, quá chiều chuộng con dẫn đến trẻ thiếu sự sáng tạo, luôn ỷ lại, phụ thuộc vào người lớn; mỗi khi gặp các tình huống trong thực tế lúng túng không biết xử lý thế nào, hạn chế trong việc tự bảo vệ bản thân mình; hoặc có trẻ được chiều chỉ làm theo ý của mình chứ không làm theo ý người khác. Bên cạnh việc học các môn văn hoá nếu trẻ được chú ý giáo dục đạo đức, được rèn kĩ năng sống biết phân biệt cái tốt, cái xấu, biết từ chối cám 4 dỗ, biết ứng xử, biết tự quyết định đúng trong một số tình huống thì chính trẻ sẽ là người tác động tốt đến gia đình, xã hội. 2.3. Thực trạng tại lớp 3B của tôi: Thực trạng hiện nay việc rèn kĩ năng sống của các em ở nhà trường còn nhiều hạn chế. Nguyên do chính là do giáo viên và phụ huynh chỉ chú trọng lo việc dạy và học kiến thức cho con em, việc rèn kĩ năng sống cho học sinh ít được phối hợp chặt chẽ. Về phía học sinh, các em ít được vận dụng những điều đã học vào thực tế. Tâm lý chiều chuộng con cái đến độ “quyền” thì được hưởng hết, mà “bổn phận” không mấy khi bị yêu cầu phải thực hiện đầy đủ khiến cho việc học và hành luôn có độ vênh nhất định. Mặc dù ở một số môn học, các hoạt động ngoại khóa, việc giáo dục kĩ năng sống đã được đề cập đến. Tuy nhiên, do nội dung, phương pháp, cách thức truyền tải chưa phù hợp và sự phối hợp giáo dục tay ba: Nhà trường – Gia đình – Xã hội chưa nhịp nhàng nên hiệu quả chưa cao. Qua thực tế giảng dạy ở lớp 3B, trường Tiểu học Minh Khai 1, bản thân tôi thấy kĩ năng sống của học sinh còn nhiều hạn chế. Chỉ một số học sinh có hành vi, thói quen, kĩ năng tốt. Còn phần lớn các em có thể hiện kĩ năng mờ nhạt, khuôn sáo, có nét lệch chuẩn. Qua tiến hành khảo sát (lần 1) ở lớp 3B đầu năm học với chủ đề “Kĩ năng của em”; kết quả như sau: Tổng số học sinh 36 Tổng số học sinh 36 Kĩ năng tốt SL % 5 14,25 Có hình thành kĩ năng SL % 11 28,5 Kĩ năng chưa tốt SL % 20 57,25 Thực hành thảo luận nhóm Biết cách lắng nghe, hợp Chưa biết cách lắng nghe, hay tách ra tác khỏi nhóm SL % SL % 15 42,75 21 57,25 Ứng xử tình huống trong chơi trò chơi tập thể 5 Tổng số học sinh 36 Biết cách ứng xử hài hòa, khá phù hợp. SL % 14 37,05 Hay cãi nhau, xô đẩy bạn khi chơi. SL % 22 62,95 Từ những thực trạng trên, đòi hỏi bản thân tôi phải tìm ra những biện pháp rèn kĩ năng sống cho học sinh đạt hiệu quả. 2.4. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh Kĩ năng sống được giáo dục ở nhà trường thông qua các môn học chính khóa và ngoại khóa. Xin được lần lượt trao đổi như sau: + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua một số môn học. + Rèn kĩ năng sống thông qua môn học Tiếng Việt: Trong chương trình Tiếng Việt ở lớp 3 có nhiều bài học có thể giáo dục kĩ năng sống cho các em, đó là các kĩ năng giao tiếp xã hội như: Viết thư, Điền vào giấy tờ in sẵn, Kể những điều em biết về thành thị hoặc nông thôn. Báo cáo các hoạt động, Kể chuyện,... được lồng cụ thể qua các tình huống giao tiếp. Khi dạy học các bài hoặc phần có liên quan tới kĩ năng sống, tôi thường gợi mở cho các em liên hệ và nói một cách tự nhiên, hoàn toàn không gò bó áp đặt. Bên cạnh đó, nhiều bài Luyện từ và câu có nội dung rèn luyện các nghi thức lời nói, nhiều bài Tập đọc giới thiệu những văn bản mẫu chuẩn bị cho việc hình thành một số kĩ năng giao tiếp cộng đồng như mẫu đơn, thư, báo cáo hoạt động, … hoặc cung cấp những câu chuyện mà qua đó học sinh có thể rút ra những nội dung rèn kĩ năng sống. 6 Để hình thành những kiến thức và rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh qua môn Tiếng Việt, người giáo viên cần phải vận dụng nhiều phương pháp dạy phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh như: thực hành giao tiếp, trò chơi học tập, phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp tổ chức hoạt động nhóm, phương pháp hỏi đáp,… Thông qua các hoạt động học tập, được phát huy trải nghiệm, rèn kĩ năng hợp tác, bày tỏ ý kiến cá nhân, đóng vai,… học sinh có được cơ hội rèn luyện, thực hành nhiều kĩ năng sống cần thiết. + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua dạy học môn Đạo đức: Ở môn Đạo đức, để các chuẩn mực đạo đức, pháp luật xã hội trở thành tình cảm, niềm tin, hành vi và thói quen của học sinh. Giáo viên phải sử dụng phương pháp dạy học đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động học tập phong phú, đa dạng như: kể chuyện theo tranh; quan sát tranh ảnh, băng hình, tiểu phẩm; phân tích, xử lí tình huống; chơi trò chơi, đóng tiểu phẩm, múa hát, đọc thơ, vẽ tranh,… Sử dụng nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như: học theo nhóm, đóng vai, trò chơi,…Và chính thông qua việc sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực đó, học sinh đã được tạo cơ hội để thực hành, trải nghiệm nhiều kĩ năng sống cần thiết, phù hợp với lứa tuổi. Đó là lối sống lành mạnh, các hành vi ứng xử phù hợp với nền văn minh xã hội. Lối sống, hành vi như gọn gàng, ngăn nắp, nói lời đẹp, chăm sóc bố mẹ, ông bà, hợp tác, giúp đỡ, chia sẻ với bạn… Khi dạy Đạo đức tôi thường tổ chức cho các em đóng vai, chơi trò chơi. Sau vài lời khuyến khích đầu tiên, tôi tổ chức cho các em ngồi thành nhóm đóng vai, giới thiệu về bản thân,đất nước của mình, bày tỏ ý kiến,… Lúc đầu các em rất ái ngại không tự tin khi đóng vai, bày tỏ ý kiến trước các bạn thiếu nhi quốc tế nhưng bản thân đã kịp thời nhắc nhở các em những điều cần chú ý trong khi giao tiếp, cộng thêm một môi trường hòa đồng thân thiện các em thực hiện rất tốt, không còn những cái nhìn ái ngại. Thay vào đó là sự tự tin cùng những câu nói rõ ràng, chắc gọn, mạnh dạn hơn. 7 Các kĩ năng được phát triển từ dễ đến khó. Sau bài học giới thiệu là những bài học như khám phá, tư duy hiệu quả và đặc biệt kĩ năng làm việc đồng đội. Bản thân luôn tạo không khí thân thiện, áp dụng việc đổi mới phương pháp tạo điều kiện cho các em mạnh dạn, tự lập, tự khẳng định và phát huy mình hơn qua việc học nhóm. Ví dụ: Khi dạy bài: “Quan tâm, chăm sóc ông bà cha mẹ”, tôi cho học sinh chuẩn bị những hộp về những việc đã làm và chưa làm được và tổng kết lại vào cuối tiết. Em nào nêu được nhiều việc tốt đã làm để quan tâm đến ông bà,cha mẹ nhất sẽ được tuyên dương. Tôi cũng tổ chức cho các em trao đổi : “Theo em, như thể nào là quan tâm chăm sóc ông bà cha mẹ?” “Em đã quan tâm, chăm sóc ông bà cha mẹ chưa?”... qua đó các em sẽ bộc lộ những suy nghĩ,tình cảm của mình về những người thân trong gia đình. + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua dạy học môn Tự nhiên và xã hội. Trong môn Tự nhiên và xã hội, khi dạy bài: "Cá”, tôi đã cho học sinh thảo luận nhóm, chơi trò chơi “đi chợ” mua cá. Từ đó các em biết cách chọn lựa cá và biết được lợi ích của cá. Qua đó các em thấy được trong các bữa ăn hàng ngày cá là loại thực phẩm cung cấp cho ta nhiều năng lượng, nhiều chất đạm cần cho cơ thể con người, thấy được vai trò của các chất dinh dưỡng có trong thức ăn. 8 Phòng một số bệnh do thiếu chất dinh dưỡng; Phòng bệnh béo phì; giáo dục các em hiểu rằng ăn uống đủ chất và hợp lí giúp cho chúng ta khoẻ mạnh, biết phòng tránh một số bệnh lây qua đường tiêu hóa… Hay khi dạy kĩ năng phòng chống tai nạn giao thông và các thương tích khác, tôi đã giáo dục các em thông qua các tiết: An toàn giao thông, Phòng chống tai nạn đuối nước… Khi hướng dẫn các em phòng chống tai nạn giao thông, các em cần có ý thức đội mũ bảo hiểm khi được bố mẹ đưa bằng xe máy khi đến trường. Hệ thống câu hỏi: “Trẻ em dưới 7 tuổi phải đi cùng với ai khi đi trên đường và khi qua đường?”; “Đi bộ qua đường em phải đi ở đâu?”; “Khi đi bộ em đi ở đâu? Nếu đường không có vỉa hè thì thế nào?”; “Em có nên chơi đùa trên đưòng phố không? Có leo trèo qua dải phân cách và chơi gần dải phân cách không? Vì sao?”; “Khi ngồi trên xe máy em phải như thế nào? Em hãy nêu cách đội mũ bảo hiểm? Nêu sự cần thiết phải đội mũ bảo hiểm?”; “Các em đã nhìn thấy tai nạn trên đường chưa? Theo các em vì sao tai nạn xảy ra?”;... 9 Giáo dục cho các em tránh các tai nạn trên đường: không được chạy lao ra đường, không được bám bên ngoài ô tô, không được thò tay, chân, đầu ra ngoài khi đi trên tàu, xe, ghe, đò,... Như vậy, các em có thể tự lập, xử lí được những vấn đề đơn giản khi gặp phải. + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp: + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua lời ăn, tiếng nói. “Nói lời hay, làm việc tốt” là một phong trào của Đội nhưng đồng thời cũng là những yêu cầu thiết yếu về kỹ năng sống. Qua cách ứng xử lễ phép như biết đi thưa về hỏi, chào hỏi những người lớn tuổi, biết xin lỗi khi có khuyết điểm, cảm ơn khi được tặng quà, vui vẻ hoà nhã với bạn bè, lễ phép với thầy cô và những người lớn tuổi,... Không gây gổ, chửi bậy, đánh nhau là những yêu cầu cụ thể trong ứng xử hàng ngày của học sinh với bạn bè thể hiện rõ kĩ năng sống. 10 Tôi luôn yêu cầu cao ở các em, đồng thời lắng nghe, tìm hiểu nguyên nhân của mọi việc “có vấn đề”. Tôi cố gắng dùng những lời lẽ mềm mỏng, cử chỉ yêu thương của mình khi góp ý hoặc yêu cầu học sinh làm những việc phù hợp. Tránh hành hung, nói nặng lời để các em bớt đi tính hung hăng đối với những học sinh nghịch ngợm, mắc lỗi. Trường tôi hay tổ chức những cuộc thi vui, những sinh hoạt theo chủ đề sau khi chào cờ đầu tuần. Những buổi như vậy, tôi luôn khuyến khích các em xung phong trả lời những câu hỏi mà cô Tổng phụ trách nêu ra. Luôn lắng nghe các nội dung, hoạt động cần làm trong tuần. Nhờ vậy các em mạnh dạn dần và thực hiện tốt các phong trào (Ngày 23/9/2013 em Lê Quang Minh, học sinh lớp 3A của tôi trả lời được câu hỏi của cô Tổng phụ trách hỏi vấn đề về “Tác dụng của chữ ạ trong cách xưng hô” đã được tuyên dương trước cờ...) Hay tổ chức cho các em tìm hiểu kho tàng tục ngữ, ca dao Việt Nam nói về tác dụng của lời ăn tiếng nói… + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua hoạt động Văn thể mỹ, vui chơi. Các hoạt động Văn thể mỹ và vui chơi cũng là các cơ hội tốt để rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. 11 Ví dụ: Nhân ngày lễ Chào mừng ngày nhà giáo Việt Nam 20-11. Khi làm báo tường, bản thân tôi đã hướng dẫn các em cùng sưu tầm bài và viết bài, vẽ và trang trí báo, các em đoàn kết xếp liền nhau thành khối chữ 3B rồi chụp ảnh đăng báo tường (xin mời xem ảnh minh họa trên báo tường). Các em cũng trình bày những hoạt động vui chơi của lớp mình lên trang báo. Qua hoạt động này rèn cho các em nhiều kĩ năng như: đoàn kết, thân ái, tương trợ, hợp tác với nhau rất tốt. Kết quả là tờ báo “Măng non” của chi đội lớp 3 đã đạt được giải nhì. Báo tường là công sức chung của cả tập thể GV và HS trong lớp Tôi cũng luôn tạo các tình huống xảy ra khi chơi hay trong sinh hoạt hàng ngày để các em rèn cách ứng xử. Trò chơi có một vai trò rất quan trọng trong việc rèn kĩ năng sống cho các em. Các em lớn lên, học hành và khám phá thông qua trò chơi. Các hành động chơi đòi hỏi các em phải suy nghĩ, giải quyết các vấn đề, thực hành các ý tưởng. Tôi cũng khuyến khích các em cùng chia sẻ những cảm nhận, những suy nghĩ, những quan sát của mình với cô với bạn một cách thoải mái, tự nhiên không gò bó, áp đặt. Hoặc ở những giờ sinh hoạt lớp, giờ ra chơi tôi không ngại 12 cùng các em tham gia những trò chơi dân gian, trò chơi giúp các em phát triển trí tuệ. Việc tham gia đọc sách ở thư viện của nhà trường cũng vậy, tôi cùng các em tổ chức đọc ở trong phòng Thư viện khi đến lượt lớp của mình hoặc cùng các em mượn sách báo đọc ngoài trời, dưới tán cây của Thư viện xanh. Tôi còn tranh thủ đọc sách cho các em nghe trong mọi tình huống như những lúc sinh hoạt đầu giờ, hoặc đọc sách các em nghe trong giờ sinh hoạt lớp. Tăng cường kể cho các em nghe các câu chuyện cổ tích, câu chuyện trong bài tập đọc, bài thơ,…để qua đó rèn luyện đạo đức cho các em, giúp các em hoàn thiện mình, dạy các em yêu thương bạn bè, yêu thương con người. Tạo hứng thú cho các em qua các truyện bằng tranh tùy theo lứa tuổi, gợi mở tính tò mò, ham học hỏi, phát triển khả năng thấu hiểu ở trẻ. Đọc sách đúng lịch trong Thư viện và … Đọc sách báo dưới tán cây của Thư viện xanh Các năm gần đây, ngành Giáo dục có kế hoạch phối hợp với Nhà hát Ca múa kịch Lam Sơn tổ chức “Sân khấu học đường” cho học sinh tiểu học. Mỗi cốt truyện trình diễn đều mang đậm tính nhân văn và đều có liên quan đến giáo dục kĩ năng sống. Tôi luôn dựa vào các cốt truyện để cùng các em tìm hiểu, bộc lộ quan điểm. Thậm chí, các em rất mạnh dạn hòa mình vào thế giới nhân vật, mạnh dạn lên giao lưu cùng các văn nghệ sĩ. Ảnh dưới bên phải minh họa học sinh lớp tôi lên giao lưu trong vở ca kịch “Tấm Cám” được diễn tại Nhà hát kịch Lam Sơn 13 + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua Lao động tự phục vụ. Ngoài những hoạt động vui chơi, tôi còn tổ chức cho các em tham gia các hoạt động như nhặt rác xung quanh vườn trường, nhổ cỏ ở các bồn hoa của nhà trường, bỏ rác đúng nơi quy định, chăm sóc “Vườn lịch sử xứ Thanh”, nhặt và tận dụng gạch Bloc cũ khi thành phố lát đá thay ở vỉa hè đường phố về lát trước cổng trường và đường nội bộ vườn sau của trường cho sạch. Từ đó, các em biết trân trọng thành quả và yêu lao động. Bỏ rác đúng nơi quy định Tận dụng gạch Bloc cũ nhặt về lát đường đi vườn trường Cô giáo, cha mẹ cần dạy các em những nghi thức văn hóa trong ăn uống, biết cách sử dụng các đồ dùng ăn uống; Cụ thể: Các em được làm quen với những đồ dùng, vật dụng khác nhau, (bộ đồ bếp, bộ đồ ăn, bộ đồ uống). Sự sạch sẽ, gọn gàng, một thói quen nề nếp, sự sắp đặt ngăn nắp, ngay ngắn những bộ đồ dùng, vật dụng, thái độ ăn uống từ tốn, không vội vã, không khí cởi mở, thoải 14 mái và đầm ấm, những cuộc trao đổi nhẹ nhàng, dễ chịu… tất cả những yếu tố trên sẽ giúp các em có thói quen tốt để hình thành kĩ năng tự phục vụ và ý nghĩa hơn là kỹ năng sống tự lập sau này. + Rèn luyện kĩ năng sống thông qua việc nêu gương, động viên, khen thưởng. Trong tiết chào cờ đầu tuần, nhà trường Minh Khai 1 thường có những hoạt động chủ đề do các khối lớp thay nhau chủ trì tổ chức. Gần đây nhất, đến dịp khối lớp 3, chúng tôi sưu tầm và đọc đoạn báo ngắn nói về một trường làm rất tốt công tác “Giữ vệ sinh cảnh quan trường lớp”. Qua lời đọc và định hướng liên hệ, cả CBGV và HS đều thấy thấm thía tác dụng nêu gương của thầy Hiệu trưởng và giáo viên của trường chuyên Quang Trung, tỉnh Bình Phước: “Các giáo viên xem việc cúi xuống nhặt rác trước mặt người khác là điều đáng tự hào.” Ngôi trường Không có nhân viên Vệ sinh. 10 năm kể từ khi thành lập, Trường chuyên Quang Trung không hề thuê nhân viên vệ sinh. Những yêu cầu để đảm bảo vệ sinh trong trường như không chạm vào tường, lau dọn phòng học mỗi ngày, nhặt bất kỳ cọng rác nào xuất hiện trước mặt, cầm rác cho đến khi tìm được sọt rác... luôn được yêu cầu và thực hiện hết sức nghiêm túc. Các giáo viên xem việc cúi xuống nhặt rác trước mặt người khác là điều đáng tự hào. Ngôi trường rộng 4ha không có lấy một nhân viên vệ sinh thế mà hầu hết rác thải đều được “bốc hơi” một cách tuyệt đối. “Mắt thấy rác, tay nhặt liền” là câu nói cửa miệng của nhiều thế hệ học sinh trong trường khi nhìn thấy rác vì tình yêu với ngôi trường cũng như tiết kiệm công sức lao động của người khác. Em Nguyễn Ngọc Huyền, học sinh lớp 12D, nói: “Truyền thống giữ gìn vệ sinh “xanh sạch đẹp” là di nguyện của thầy hiệu trưởng Trần Như Ý mà biết bao thế hệ học sinh tôn kính. Em nhớ lúc sinh thời thầy Ý từng nói: Thời gian có thể làm hỏng ngôi trường nhưng không thể để nó hư hỏng bởi bàn tay con người”. Để động viên, khuyến khích học sinh thực hiện tốt việc rèn luyện các kĩ năng, ngay từ buổi họp phụ huynh đầu năm học, tôi đưa ra kế hoạch rèn luyện cho các em lớp mình phụ trách. Trao đổi với Ban chấp hành hội CMHS cùng phối hợp và dành một khoản riêng để khen thưởng kịp thời động viên các em để tạo cho các em có một động cơ tốt trong việc duy trì thực hiện. Tôi và Ban cán sự lớp theo dõi hằng ngày, các em có biểu hiện tốt thì ghi vào sổ, trong tiết sinh 15 hoạt cuối tuần cho các em bình chọn những bạn thực hiện tốt sẽ được một bông hoa điểm mười. Vì vậy, các em thi đua nhau “ nói lời hay, làm việc tốt” và cuối tuần nào cũng có rất nhiều em được bông hoa điểm mười. Mỗi học kì, lớp tổ chức sơ kết một lần để khen thưởng những em đã đạt nhiều hoa điểm mười bằng những phần quà nhỏ có thể là một quyển vở hay là một cái bút. Các em rất vui và hãnh diện khi được tặng những bông hoa điểm tốt và những món quà của cô giáo tặng. Vì thế các em không ngừng thi đua cố gắng thực hiện tốt để được nhận những bông hoa mà cô giáo thưởng. Đây là một hình thức động viên về tinh thần rất giá trị và hiệu quả. Các em sẽ nhanh nhẹn hơn, có đạo đức tốt hơn, mạnh dạn hơn trong giao tiếp, tự tin hơn trong cuộc sống. + Phối hợp cùng Gia đình và cộng đồng Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. Trước hết, người lớn phải gương mẫu, yêu thương, tôn trọng, đối xử công bằng và thân thiện, có trách nhiệm với các em. Tạo điều kiện tốt nhất cho các em có điều kiện khẳng định mình trong việc tiếp thu và thực hiện được các kĩ năng sống theo chuẩn mực. Cô giáo, cha mẹ luôn khuyến khích các em bộc lộ hành vi, cử chỉ, tình cảm, thói quen của mình. Sẵn sàng giúp đỡ các em hiểu rõ các kĩ năng cần có ở mỗi con người là hành trang không thể thiếu trong cuộc sống con người. Tận tình giúp các em hình thành kĩ năng tự rèn luyện, tự kiểm soát bản thân, tự tin khi tham gia mọi hoạt động trong học tập và cuộc sống. Trong sinh hoạt hằng ngày, giáo viên cần chú ý nâng dần kĩ năng giao tiếp, tự nhận thức cho các em như biết sử dụng đúng các quy tắc: chào hỏi, xin phép, cảm ơn, xin lỗi, yêu cầu… Biết cả thông cảm chia sẻ buồn vui với mọi người. Giáo dục kĩ năng sống cho mọi người nói chung và học sinh nói riêng là điều rất cần thiết. Nó trang bị đầy đủ những kĩ năng cho các em để các em có được cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Đồng thời giúp những em có thói quen xấu và hành vi tiêu cực trở thành con ngoan, trò giỏi và là người có ích cho xã hội sau này. 16 + Cần sự gần gũi, thân thiện trong Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh. Trường học phải thật sự trở thành ngôi nhà thứ hai của các em, các thầy cô giáo cần được học sinh xem như là những người thân trong gia đình. Đây chính là điều kiện quan trọng để rèn luyện và phát triển kĩ năng sống cho học sinh. Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh có thể thực hiện ở bất cứ lúc nào, giờ học nào, mọi địa điểm và trong các môi trường khác nhau. Khi học sinh có kĩ năng sống tốt thì khả năng thích ứng được với môi trường xã hội, tự giải quyết được một số vấn đề thiết thực trong cuộc sống như vấn đề về sức khỏe, môi trường, tệ nạn xã hội,…các em có thể tự tin, chủ động không bị quá phụ thuộc vào người lớn mà vẫn có thể tự bảo vệ mình, tự đem lại lợi ích chính đáng, điều kiện thuận lợi cho bản thân mình rèn luyện, học tập phấn đấu vươn lên đáp ứng được phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Nhà trường thành lập “Đội tình nguyện xanh”. Phương châm, tiêu chí hoạt động của đội được Ban hành bằng quy định để mọi học sinh trong trường đều thực hiện. Ban thường trực của Đội quản lí, tổ chức hoạt động, đánh giá xếp loại theo hình thức tự quản. Tác dụng được nhân lên nhiều lần khi Lãnh đạo TP Thanh Hóa có các chỉ thị 08; 09 về công tác Vệ sinh đô thị và về An ninh trật tự để xây dựng “Đô thị văn minh, công dân thân thiện”. Nhà trường chúng tôi bám vào các tinh thần chỉ thị này để phối kết hợp với các lực lượng giáo dục khác rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh và cho cả chính đội ngũ của mình. 2.5 Kết quả thực hiện: Qua khảo sát lần 2 ở lớp 3B (cuối học kì 1) với chủ đề “Kĩ năng của em”; kết quả so với đầu năm thì các em tiến bộ rất nhiều. Cụ thể như sau: 17 Tổng số học sinh 36 Tổng số học sinh 36 Tổng số học sinh 36 Kĩ năng tốt SL % 26 71,5 Có hình thành kĩ năng SL % 9 25,65 Kĩ năng chưa tốt SL % 1 2,85 Thực hành thảo luận nhóm Chưa biết cách lắng nghe, hay tách Biết cách lắng nghe, hợp tác ra khỏi nhóm SL % SL % 35 97,15 1 2,85 Ứng xử tình huống trong chơi trò chơi tập thể Biết cách ứng xử hài hòa, khá Hay cãi nhau, xô đẩy bạn khi phù hợp. chơi. SL % SL % 34 97,15 2 2,85 Qua việc thực hiện các biện pháp trên, đến giữa học kì II, tôi nhận thấy các em có tiến bộ rõ rệt. Đa số các em đều có ý thức tốt trong việc rèn luyện các kĩ năng, được thể hiện rõ qua: Việc sinh hoạt hằng ngày trên lớp, trong nhiều nghi thức lời nói, các em biết vận dụng những lời nói thân thiện vào thực tế, những lời chào, cảm ơn hay xin lỗi, những yêu cầu, đề nghị lịch sự,... đã trở thành thói quen được các em vận dụng hằng ngày. 3. Kết luận, kiến nghị: 3.1. Kết luận: Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là một việc làm hết sức cần thiết của nhà trường và xã hội, các em không chỉ cần giỏi về kiến thức mà còn phải được tôi luyện những kĩ năng sống. Việc giáo dục kĩ năng sống ngay từ lớp nhỏ sẽ rút ngắn thời gian để trang bị cho các em vốn kiến thức, kĩ năng, giá trị sống để làm hành trang bước vào đời. Hiệu quả công việc giáo dục kĩ năng sống không đo đếm được bằng những con số chính xác nhưng thường được biểu hiện bằng những hành vi, cử chỉ, ý thức, việc làm, thái độ, thói quen trong cuộc sống hàng ngày. Dựa trên những biểu hiện đó, người lớn hoặc nhà giáo dục có thể tác động đến học sinh để điều chỉnh, định hướng, rèn luyện cho học sinh. Một nguyên tắc cơ bản là: Trong giáo dục kĩ năng sống, nên “nhúng” học sinh vào hoàn cảnh có vấn đề và luôn xuất phát từ những biểu hiện nhân cách 18 hiện có của học sinh để tham gia tác động. Luôn tạo mọi điều kiện để các em có thể bộc lộ mình, thể hiện mình và tự mình tham gia vào quá trình giáo dục với tư cách “Tự giáo dục”, tự khẳng định mình. 1. Giáo dục kĩ năng sống là một trong ba cái đích (kiến thức, kĩ năng, thái độ) mà mỗi môn học cũng như ngành học cần đạt được. Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2009 - 2020 đã nêu rõ: Giáo dục và đào tạo có sứ mạng đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, đồng thời tạo lập nền tảng và động lực công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Giáo dục và đào tạo phải góp phần tạo nên một thế hệ người lao động có tri thức, có đạo đức, có bản lĩnh trung thực, có tư duy phê phán, sáng tạo, có kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết vấn đề và kĩ năng nghề nghiệp để làm việc hiệu quả trong môi trường toàn cầu hóa, vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Có thể khẳng định, mục tiêu giáo dục toàn diện không thể đạt được nếu không giáo dục kĩ năng sống. 3.2. Kiến nghị: + Để nâng cao hiệu quả giáo dục kĩ năng sống, cần thiết phải: Thứ nhất, đưa nội dung giáo dục kĩ năng sống vào lồng ghép trong các môn học chính khoá. Thứ hai, nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, học sinh, về tầm quan trọng của kĩ năng sống (người trong và ngoài ngành giáo dục cần có nhận thức đúng, đầy đủ về kĩ năng sống). Từ đó quan tâm đầu tư về cơ sở vật chất, phương tiện giảng dạy có hiệu quả trong giáo dục kĩ năng sống. Thứ ba, quá trình giảng dạy kĩ năng sống cần quan tâm đến đặc điểm lứa tuổi và yếu tố vùng miền. Điều đó có nghĩa là kĩ năng sống vừa mang tính cá nhân vừa mang tính xã hội: mỗi cá nhân có năng lực thích ứng, hành vi ứng xử với mỗi tình huống xảy ra khác nhau; mỗi vùng miền cần những kĩ năng sống phù hợp. Thứ tư, các hoạt động giáo dục kĩ năng sống cần phong phú, đa dạng như: thảo luận, phân tích trường hợp điển hình, giải quyết tình huống, đóng vai, chơi trò chơi, bày tỏ ý kiến… Tạo điều kiện cho người học tham gia thoải mái, tự tin, giáo viên tạo không khí thân mật, cởi mở, tôn trọng lẫn nhau trong lớp học; tăng 19