Tài liệu Một số biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học.

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ----------------------- NGUYỄN THỊ CẨM HƢỜNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2016 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------------ NGUYỄN THỊ CẨM HƢỜNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến 2. TS. Nguyễn Thị Hồng Vân Hà Nội, 2016 iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Cẩm Hường iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Viết đầy đủ 1. Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và đào tạo 2. FSIQ Full Scale Intelligence Quotient Chỉ số trí tuệ chung (chỉ số trí tuệ toàn thang đo) 3. GV Giáo viên 4. HS Học sinh 5. IQ Intelligence Quotient/ Chỉ số trí tuệ 6. KKTT Khó khăn về tính toán 7. KKVĐ Khó khăn về đọc 8. KKVH Khó khăn về học 9. KKVV Khó khăn về viết 10. KTTT Khuyết tật trí tuệ 11. KTHT Khuyết tật học tập 12. LD Learning Disabilities/ Khuyết tật học tập 13. NLNT Năng lực nhận thức 14. PRI Perceptual Reasoning Index/ Chỉ số Tƣ duy tri giác 15. PSI Processing Speed Index/ Chỉ số Tốc độ xử lí 16. SD Standard Deviation/ Độ lệch chuẩn 17. TB Trung bình 18. VCI Verbal Comprehension Index/ Chỉ số Hiểu lời nói 19. WISC-IV Wechsler Intelligence Scale for Children – Fourth edition Thang đo trí tuệ Wechsler dành cho trẻ em, phiên bản IV 20. WMI Working Memory Index Chỉ số Trí nhớ công việc/ Chỉ số ghi nhớ công việc v MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC . 10 1.1. Tổng qu n ng n ứu vấn đề ........................................................ 10 1.1.1.Nghiên cứu về học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................ 10 1.1.1.1. Trên thế giới ................................................................................. 10 1.1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................. 13 1.1.2. Nghiên cứu về hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ....................................................................................... 17 1.1.2.1. Trên thế giới ................................................................................. 17 1.1.2.2. Ở Việt Nam .................................................................................. 18 1.1.3. Những vấn đề luận án cần giải quyết ........................................... 19 1.2. Họ s n ó k ó k ăn về viết .......................................................... 20 1.2.1. Các khái niệm ................................................................................ 20 1.2.1.1. Chữ viết ........................................................................................ 20 1.2.1.2. Viết ............................................................................................... 21 1.2.1.3. Khó khăn về viết .......................................................................... 24 1.2.1.4. Học sinh có khó khăn về viết ....................................................... 29 1.2.1.5. Hỗ trợ và biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 30 1.2.2. Nguyên nhân gây khó khăn về viết ............................................... 31 1.2.2.1. Nguyên nhân sinh học .................................................................. 31 1.2.2.2. Nguyên nhân nhận thức ............................................................... 33 1.2.3. Phân loại và đặc điểm các loại khó khăn về viết .......................... 35 1.2.3.1. Khó khăn về viết dạng tạo chữ .................................................... 36 1.2.3.2. Khó khăn về viết dạng chính tả/đánh vần .................................... 36 1.2.3.3. Khó khăn về viết dạng hỗn hợp ................................................... 37 1.2.4. Nhận biết học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ...................... 38 vi 1.2.4.1. Mục đích, yêu cầu nhận biết học sinh có khó khăn về viết ......... 38 1.2.4.2. Nội dung, công cụ đánh giá học sinh có khó khăn về viết .......... 39 1.2.4.3. Phƣơng pháp nhận biết học sinh có khó khăn về viết.................. 43 1.3. Hỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học ........................................................................................................... 46 1.3.1. Mục đích hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................ 46 1.3.2. Nội dung, hình thức hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học....................................................................... 47 1.3.3. Biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................ 49 1.3.3.1. Cách tiếp cận ngôn ngữ trong biện pháp hỗ trợ ........................... 49 1.3.3.2. Các dạng hoạt động trong biện pháp hỗ trợ ................................. 50 1.3.3.3. Các biện pháp hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ..................... 52 1.3.4. Đánh giá kết quả hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 54 1.3.5. Yếu tố ảnh hưởng đến việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .................................................................. 55 1.3.5.1. Yếu tố bên trong ........................................................................... 55 1.3.5.2. Yếu tố bên ngoài .......................................................................... 56 Kết luận chương 1.................................................................................... 58 C ƣơng 2 THỰC TRẠNG ĐẶC ĐIỂM HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT VÀ HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC .................................................................. 59 2.1. Giới thiệu chung về quá trìn ng n ứu thực trạng ................. 59 2.1.1. Mục đích nghiên cứu..................................................................... 59 2.1.2. Nội dung nghiên cứu thực trạng .................................................. 59 2.1.2.1. Nội dung khảo sát thực trạng đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học............................................................................................ 59 vii 2.1.2.2. Nội dung khảo sát thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .......................................................... 60 2.1.3. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát thực trạng .......................... 61 2.1.3.1. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 61 2.1.3.2. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................... 71 2.1.4. Phương pháp nghiên cứu thực trạng ........................................... 72 2.2.Kết quả ng n ứu đặ đ ểm họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học .................................................................................................................... 73 2.2.1. Kết quả sàng lọc học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ........... 73 2.2.2. Đặc điểm của học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................ 78 2.2.2.1.... Đặc điểm phát triển, trí tuệ, hành vi của học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................................ 78 2.2.2.2. Đặc điểm, mức độ khó khăn trong kĩ năng viết của học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................ 78 2.2.2.3. Đặc điểm năng lực nhận thức của học sinh có khó khăn về viết . 78 2.2.2.4. Liên hệ giữa đặc điểm năng lực nhận thức với đặc điểm kĩ năng viết ............................................................................................... 85 2.2.3. Đánh giá chung về đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học và định hướng hỗ trợ......................................................................... 87 2.3. Kết quả khảo sát t ực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sn ó k ó k ăn về viết ở tiểu học........................................................ 89 2.3.1. Thực trạng nhận thức, thái độ của giáo viên về việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................ 89 2.3.2. Thực trạng hiểu biết của giáo viên về khó khăn về viết và hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết .............................. 90 2.3.3. Thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................................ 92 viii 2.3.4. Khó khăn trong việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ....................................................................................... 95 2.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ............................................................ 96 2.3.6. Thực trạng bồi dưỡng, phát triển chuyên môn về hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................ 98 2.3.7. Đánh giá chung về thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học và nguyên nhân .............................. 99 Kết luận chương 2.................................................................................. 101 C ƣơng 3 BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC VÀ THỰC NGHIỆM . 103 3.1. Nguy n tắ xây dựng biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho học sn ó k ó k ăn về viết ở tiểu học...................................................... 103 3.1.1. Đảm bảo yêu cầu đổi mới trong dạy học tiếng Việt ở tiểu học .. 103 3.1.2. Đảm bảo phù hợp với cơ chế hoạt động viết .............................. 104 3.1.3. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm, khả năng, nhu cầu của học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................ 105 3.1.3.1. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm năng lực nhận thức của học sinh có khó khăn về viết ................................................................................. 105 3.1.3.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm kĩ năng viết của học sinh có khó khăn về viết ............................................................................................. 106 3.1.3.3. Đảm bảo phù hợp với khả năng tập trung chú ý, nhu cầu, sở thích của học sinh có khó khăn về viết ............................................................ 107 3.1.4. Đảm bảo kế thừa và phát huy những thành tựu trong dạy học viết ở tiểu học ................................................................................................. 107 3.1.5. Đảm bảo điều kiện môi trường phù hợp trong quá trình hỗ trợ 108 3.2. Mụ t u của biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học................................................................... 108 ix 3.3. Đề xuất một số biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh ó k ó k ăn về viết ở tiểu học .............................................................. 110 3.3.1. Nhóm biện pháp tiền đề trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 112 3.3.1.1. Biện pháp 1: Nhận biết học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học, xác định đặc điểm, khả năng, nhu cầu của học sinh ............................... 112 3.3.1.2. Biện pháp 2: Lập kế hoạch hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................. 116 3.3.2. Nhóm biện pháp chính trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 118 3.3.2.1. Nhóm biện pháp chính 1 - Nhóm biện pháp hỗ trợ ghi nhớ công việc ............................................................................................. 118 3.3.2.2. Nhóm biện pháp chính 2 – Nhóm biện pháp hỗ trợ mã hóa chính tả ............................................................................................. 123 3.3.3. Nhóm biện pháp bổ trợ trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 132 3.3.3.1. Biện pháp 10: Điều chỉnh cách sử dụng tranh ảnh minh họa .... 133 3.3.3.2. Biệp pháp 11: Điều chỉnh cách tự đánh giá kĩ năng viết của HS134 3.3.3.3. Biện pháp 12: Tạo và duy trì hứng thú với hoạt động viết ........ 134 3.3.3.4. Biện pháp 13: Sử dụng thiết bị công nghệ điện tử..................... 135 3.3.4. Điều kiện thực hiện các biện pháp hỗ trợ .................................. 136 3.3.5. Mối quan hệ giữa các biện pháp hỗ trợ...................................... 137 3.3.6. Định hướng thực hiện các biện pháp hỗ trợ .............................. 137 3.4. Thực nghiệm biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học................................................................... 139 3.4.1. Giới thiệu chung về quá trình thực nghiệm ............................... 139 3.4.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................... 139 3.4.1.2. Nội dung, công cụ, mẫu thực nghiệm ........................................ 139 3.4.1.3. Tổ chức thực nghiệm ................................................................. 140 x 3.4.1.4. Đánh giá thực nghiệm ................................................................ 141 3.4.1.5. Xử lí và phân tích kết quả thực nghiệm ..................................... 141 3.4.2. Kết quả thực nghiệm biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học........................................................ 142 3.4.2.1. Trƣờng hợp nghiên cứu 1........................................................... 142 3.4.2.2. Trƣờng hợp nghiên cứu 2........................................................... 146 3.4.3. Tính khả thi của các biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học........................................................ 151 Kết luận chương 3.................................................................................. 152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................... 154 1. KẾT LUẬN ........................................................................................ 154 2. KHUYẾN NGHỊ................................................................................. 155 2.2. Đối với công tác đào tạo, bồi dƣỡng GV về biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học .................................................... 156 2.3. Đối với các nhà quản lí trong việc xây dựng chiến lƣợc, chính sách, nghiên cứu về hỗ trợ HS KKVV ............................................................. 156 2.4. Đối với các nghiên cứu tiếp theo ..................................................... 157 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ . ........................... 158 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 160 PHỤ LỤC .................................................................................................. 173 xi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lƣợng HS t mg ng n ứu xây dựng ông ụ đán g á p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn t ứ n ìn v ết) ............................................ 62 Bảng 2.2: Cá mứ độ p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn thứ n ìn - viết) của HS tiểu học ................................................................................................... 65 Bảng 2.3: P ân loại mứ độ chậm p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn t ức n ìn - viết) của HS tiểu học ........................................................................ 65 Bảng 2.4: Xá định mứ độ chậm p át tr ển kĩ năng v ết đúng ( ìn thứ n ìn - viết) của HS tiểu học theo số lỗi mắc phải ............................ 66 Bảng 2.5: Cá n óm lỗi chữ viết ( ìn t ứ n ìn – viết) của HS tiểu học và loại lỗi chữ viết trong n óm .................................................................. 66 Bảng 2.6: HS tham gia khảo sát sàng lọ HS ó KKVV ở tiểu học ........ 69 Bảng 2.7: Số lƣợng và tỉ lệ HS ó KKVV ở tiểu họ xét t eo k ối lớp và giớ tín ........................................................................................................ 73 Bảng 2.8: HS ó KKVV xét t eo g đoạn đầu và uối cấp tiểu học ..... 74 Bảng 2.9: HS ó KKVV trong tổng số HS ó KTHT ở tiểu học ............. 75 Bảng 2.10: Số lƣợng HS ó KKVV ở tiểu học dạng đơn lẻ và dạng kết hợp ................................................................................................................ 76 Bảng 2.11: HS ó KKVV k ểu A, kiểu B, kiểu C và k ểu D t eo á k ối lớp ................................................................................................................. 77 Bảng 2.12: Kiểu A, kiểu B, kiểu C và k ểu D t eo á g đoạn học tập ....................................................................................................................... 77 Bảng 2.13: Đ ểm TB và độ lệch chuẩn của NLNT tổng thể, á NLNT uy n b ệt của HS ó KKVV (N=11) ....................................................... 79 Bảng 2.14: Đ ểm TB và độ lệch chuẩn á NLNT ụ thể củ HS ó KKVV (đ ểm tiểu trắc nghiệm) (N=11)..................................................... 80 Bảng 2.15: Tổng hợp á đặ đ ểm NLNT củ HS ó KKVV ở tiểu học ....................................................................................................................... 87 xii Bảng 2.16: T á độ của GV về việc hỗ trợ HS ó KKVV ........................ 89 Bảng 2.17: Thực trạng hiểu biết về KKVV của GV tiểu học .................. 90 Bảng 2.18: Thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết o HS ó KKVV ..... 92 Bảng 2.19: Lự lƣợng phối hợp trong hỗ trợ HS ó KKVV ................... 94 Bảng 2.20: Những k ó k ăn trong ỗ trợ HS ó KKVV ........................ 95 Bảng 2.21: Ản ƣởng củ á yếu tố k á qu n và chủ qu n đến hiệu quả hỗ trợ HS ó KKVV (0 - Xem thêm -