Lêi më ®Çu
B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch trong hÖ thèng An sinh x· héi, nã lµ
sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña bÊt kú quèc gia nµo. §èi víi ViÖt Nam ChÝnh
s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ®-îc §¶ng ta ho¹ch ®Þnh tõ l©u, nh-ng viÖc triÓn khai
cßn muén. Khi b-íc vµo x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng héi nhËp víi kinh tÕ
thÕ giíi vµ khu vùc nhiÒu vÊn ®Ò n¶y sinh vµ cÇn sù ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch.
Trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ chÝnh s¸ch x· héi, cô thÓ lµ B¶o hiÓm x· héi. Qua
h¬n 30 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi, chóng ta ®· ®¹t ®-îc mét
sè thµnh tùu song còng kh«ng thÓ tr¸nh ®-îc nh÷ng tån t¹i. Chóng ta ph¶i biÕt
nh×n th¼ng vµo nh÷ng tån t¹i mµ kh¾c phôc, kh«ng ®-îc nÐ tr¸nh hay gi¶i
quyÕt mét c¸ch qua loa, ®¹i kh¸i. Lµm sao cho chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi thÓ
hiÖn lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt ®èi vãi ng-êi lao ®éng. §ång thêi còng
thÓ hiÖn tÝnh -u viÖt cña chÕ ®é X· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Mét x· héi cña
d©n do d©n vµ v× d©n.
Tõ khi t¸ch Quü B¶o hiÓm x· héi ra khái Ng©n s¸ch nhµ n-íc, tiÕn hµnh
thu phÇn ®ãng gãp cña nguêi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng. C«ng t¸c thu
trë lªn v« cïng quan träng. §Ó thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é trong B¶o hiÓm x· héi
th× C«ng t¸c thu ph¶i thùc hiÖn tèt hay cã thu tèt th× chi míi ®ñ. V× vËy em
chän ®Ò t¯i : “Mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu b¶o hiÓm x· héi – nguyªn
nh©n vµ gi¶i ph¸p” cho ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Môc ®Ých cña ®Ò t¯i n¯y l¯
cho ta mét c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n vÒ mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu B¶o
hiÓm x· héi, víi nh÷ng nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p ®-a ra nh»m lµm cho C«ng
t¸c thu trë lªn hoµn thiÖn h¬n. MÆc dï em chØ ®-a ra mét khÝa c¹nh trong ChÝnh
s¸ch B¶o hiÓm x· héi nh-ng qua ®ã mµ cã thÓ thÊy ®-îc nh÷ng bÊt cËp trong
ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi
1
Néi dung
Ch-¬ng I .Giíi thiÖu chung vÒ B¶o hiÓm x· héi vµ c«ng t¸c thu B¶o
hiÓm x· héi
I.B¶o hiÓm x· héi ( BHXH )
1.BHXH lµ mét chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc.
BHXH hiÖn nay hÇu hÕt ®-îc ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi.
Song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®-îc BHXH lµ g× vµ thÊy ®-îc sù cÇn thiÕt
kh¸ch quan cña BHXH trong ®êi sèng.
Tr-íc hÕt, ta cÇn ph¶i biÕt BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ
n-íc, lµ bé phËn quan träng cÊu thµnh hÖ thèng An sinh x· héi . Mµ An sinh
x· héi thÓ hiÖn truyÒn thèng ®oµn kÕt, gióp ®ì lÉn nhau, t-¬ng th©n t-¬ng ¸i
cña céng ®ång, thÓ hiÖn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao ®Ñp.
VËy An sinh x· héi lµ g× ? mµ ®Æc biÖt BHXH lµ g×?
Theo Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), An sinh x· héi lµ sù b¶o vÖ ®èi
víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p c«ng cô nh»m
chèng l¹i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi, do bÞ ngõng hoÆc gi¶m thu
nhËp g©y ra bëi c¸c rñi ro nh- èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, thÊt nghiÖp,
tuæi giµ, chÕt, ®ång thêi b¶o ®¶m ch¨m sãc y tÕ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh
®«ng con.
Cßn BHXH ®-îc coi lµ x-¬ng sèng cña hÖ thèng An sinh x· héi. Nã lµ
sù b¶o ®¶m thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi lao ®éng khi hä gÆp
ph¶i nh÷ng rñi ro lµm gi¶m, mÊt thu nhËp do gi¶m, hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh- èm ®au, tai n¹n, giµ yÕu...
ViÖc thùc hiÖn BHXH dùa trªn nguyªn t¾c cïng chia sÎ rñi ro gi÷a
nh÷ng ng-êi tham gia. Ng-êi tham gia gåm cã ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông
lao ®éng, vµ cã sù hç trî cña nhµ n-íc. An sinh x· héi còng nh- BHXH lµ sù
cÇn thiÕt kh¸ch quan ®èi víi bÊt kú x· héi nµo. Nh-ng tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh
tÕ x· héi cña mçi n-íc mµ cã hÖ thèng an sinh x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é
BHXH lµ kh¸c nhau. Song nÕu thùc hiÖn ®-îc tèt c¸c chÕ ®é trong An sinh x·
2
héi, ®Æc biÖt lµ thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é BHXH chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, ®éng lùc
thóc ®Èy tiÕn bé x· héi vµ c«ng b»ng x· héi. V× BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña
nhµ n-íc nªn nã ®-îc c¸c n-íc rÊt quan t©m vµ th-êng cã h¼n mét bé luËt
riªng cho nã quy ®Þnh râ ®èi t-îng tham gia, møc ®ãng vµ tr¸ch nhiÖm cña
c¸c bªn tham gia. Dï bÊt kú ®Êt n-íc nµo víi chÕ ®é chÝnh trÞ nh- thÕ nµo ®i
ch¨ng n÷a th× BHXH vÉn lu«n thÓ hiªn sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña nã trong
®êi sèng. NhiÒu n-íc BHXH ®-îc ¸p dông mét c¸ch réng r·i trong x· héi,
song còng cã n-íc viÖc ¸p dông BHXH cßn rÊt h¹n chÕ vÝ dô nh- ViÖt Nam.
VËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm g× ®Ó BHXH ®i vµo cuéc sèng cña bÊt kú ng-êi
d©n nµo. Nh-ng vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ dÔ song còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng
cã biÖn ph¸p, ®iÒu nµy cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè song nh×n chung yÕu tè
quan träng nhÊt vÉn lµ quan niÖm cña nhµ n-íc vÒ vÊn ®Ò tuyªn truyÒn
BHXH. NÕu chó träng h¬n viÖc nµy th× ch¾c ch¾n sÏ thu ®-îc kÕt qu¶ tèt h¬n
hiÖn t¹i.
Ta sÏ thÊy râ h¬n tÇm quan träng cña BHXH khi biÕt ®-îc nhiÖm vô,
vai trß vµ b¶n chÊt cña nã.
2.Chøc n¨ng, vai trß, b¶n chÊt, nhiÖm vô cña BHXH
2.1. Chøc n¨ng- vai trß cña BHXH.
a.Chøc n¨ng.
BHXH kh«ng nh÷ng cã chøc n¨ng ph©n phèi vµ gi¸m ®èc mµ do nã cã
tÝnh ®Æc thï nªn BHXH cßn cã tÝnh kinh tÕ – x· héi cao. Nh-ng nh×n chung
BHXH cã mét sè chøc n¨ng sau:
Thø nhÊt: BHXH thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi lao
®éng tham gia BHXH khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng hay mÊt viÖc lµm do c¸c nguyªn nh©n nh- èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao
®éng, chÕt.v.v.. BÊt kú ai sinh ra còng ph¶i lín lªn, giµ ®i råi chÕt. Muèn tån
t¹i th× con ng-êi ph¶i lao ®éng nh-ng lao ®éng chØ thùc hiÖn khi cßn cã kh¶
n¨ng lao ®éng, vËy cßn lóc èm ®au hay vÒ giµ th× sao. Ng-êi lao ®éng tham
3
gia BHXH sÏ cã thÓ an t©m s¶n xuÊt vµ kh«ng ph¶i lo l¾ng vÒ thu nhËp khi
bÊt ngê gÆp rñi ro.
Thø hai: BHXH tiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a
nh÷ng ng-êi tham gia BHXH. T¹o sù c«ng b»ng trong x· héi.
Ta ®· biÕt ®èi t-îng tham gia BHXH lµ ng-êi lao ®éng , ng-êi sö dông
lao ®éng vµ cã sù hç trî mét phÇn cña nhµ n-íc. BHXH sÏ tiÕn hµnh ph©n
phèi l¹i gi÷a ng-êi giµu vµ ng-êi nghÌo, ng-êi khoÎ m¹nh vµ ng-êi èm yÕu
ph¶i nghØ viÖc....Tõ ®ã t¹o sù c«ng b»ng trong x· héi.
Thø ba: gãp phÇn kÝch thÝch ng-êi lao ®éng h¨ng say s¶n xuÊt.
Khi m¹nh khoÎ ng-êi lao ®éng ®-îc tr¶ l-¬ng cho c«ng viÖc cña m×nh,
khi rñi ro x¶y ra ng-êi lao ®éng ®-îc trî cÊp .Tõ ®ã mµ hä thÊy ®-îc sù quan
t©m cña mäi ng-êi ®èi víi hä ®Æc biÖt lµ ng-êi sö dông lao ®éng.Vµ hä sÏ
h¨ng say lao ®éng h¬n, kÝch thÝch sù s¸ng t¹o lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc
lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.
Thø t-: BHXH g¾n lîi Ých cña ng-êi lao ®éng víi lîi Ých cña ng-êi sö
dông lao ®éng vµ nhµ n-íc.
Tõ tr-íc ®Õn nay, ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng lu«n cã
mèi quan hÖ m©u thuÉn néi t¹i ë bªn trong. Khi tham gia BHXH ng-êi lao
®éng h¨ng say s¶n suÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao déng vµ ®©y chÝnh lµ lîi Ých cña
ng-êi sö dông lao ®éng, nhµ n-íc ®· ®iÒu hoµ m©u thuÉn néi t¹ng ®ã, b¶o
®¶m cho x· héi ®-îc ®¶m b¶o, vµ thu thuÕ tõ ng-êi sö dông lao ®éng dÔ dµng
h¬n.
Nhµ n-íc kh«ng nh÷ng thu ®-îc lîi Ých kinh tÕ mµ cßn thu ®-îc lîi Ých
x· héi.
b.Vai trß.
Thø nhÊt: Vai trß BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao
®éng .
Tõ nh÷ng chøc n¨ng cña BHXH ®· nªu ë trªn ta thÊy viÖc ng-êi lao
®éng tham gia BHXH lµ thùc sù cÇn thiÕt. Nã lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o vµ b¶o vÖ
4
nguêi lao ®éng tr-íc nh÷ng rñi ro bÊt ngê cã thÓ x¸y ra, gióp hä cã thÓ æn
®Þnh cuéc sèng, yªn t©m s¶n suÊt, t¹o cho hä niÒm tin vµo t-¬ng lai vµ mäi
ng-êi xung quanh. Nãi chung BHXH vµ nguêi lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ
chØ cã BHXH lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt. Tõ ®ã mµ nh÷ng ng-êi sö dông
lao ®éng cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt vµ t¨ng lîi nhuËn.
Thø hai: Vai trß cña BHXH ®èi víi nhµ n-íc vµ nÒn kinh tÕ – x· héi.
BHXH ®· chøng minh sù cÇn thiÕt cña m×nh b»ng nh÷ng g× mang ®Õn
cho ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®«ng vµ ®Æc biÖt h¬n nã ®¶m b¶o sù
æn ®Þnh trong tõng tÕ bµo cña x· héi, lµm cho x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn.
Kh«ng nh÷ng thÕ nã cßn cã vai trß trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. ViÖc
tham gia BHXH ®· huy ®éng mét quü tµi chÝnh t-¬ng ®èi lín, nguån tµi chÝnh
nµy sÏ ®-îc sö dông ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é trong BHXH. Khi Quü BHXH
nhµn rçi nã sÏ ®-îc ®Çu t- vµo nÒn kinh tÕ. BHXH lµ mét biÖn ph¸p huy ®éng
vèn h÷u hiÖu cho nÒn kinh tÕ.
2.2.B¶n chÊt cña BHXH.
Thùc chÊt BHXH lµ sù ®Òn bï hËu qu¶ cña nh÷ng rñi ro x· héi. Sù ®Òn
bï nµy ®-îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh tæ chøc vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp
chung h×nh thµnh do sù ®ãng gãp cu¶ c¸c bªn tham gia nh»m ®¶m b¶o an toµn
x· héi Nh- vËy b¶n chÊt cña BHXH ®-îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau:
Thø nhÊt: BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan.
Qua nhiÖm vô vµ vai trß cña BHXH ë trªn, ta còng ®· thÊy ®-îc BHXH
quan träng nh- thÕ nµo ®èi víi cuéc sèng. Nã kh«ng nh÷ng lµ nhu cÇu kh¸ch
quan cña ng-êi lao ®éng mµ nã cßn lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña x· héi.
Thø hai: BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi
gian vµ kh«ng gian.
C¸c rñi ro lµ ngÉu nhiªn trong cuéc sèng theo thêi gian vµ kh«ng gian
nªn còng cã thÓ nãi viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH còng lµ ngÉu nhiªn ( trõ
tr-êng hîp tuæi giµ), v× vËy cã thÓ coi BHXH lµ ngÉu nhiªn
5
Thø ba: BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn cã
tÝnh dÞch vô.
TÝnh kinh tÕ, x· héi cña BHXH ®· ®-îc nªu ë trªn. Ngoµi ra BHXH cßn
mang tÝnh dÞch vô ë chç. BHXH kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, muèn ®-îc
h-ëng c¸c chÕ ®é BHXH th× ng-êi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ vµ tÊt nhiªn ph¶i
lµm viÖc trong doanh nghiÖp cã ®¨ng ký tham gia BHXH. Khi nÒn kinh tÕ
ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ x· héi ho¸ cña BHXH ngµy cµng cao.
2.3.NhiÖm vô cña BHXH.
Mçi n-íc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH lµ kh¸c nhau, nh-ng nh×n chung
BHXH cã nh÷ng nhiÖm vô sau:
ChØ ®¹o vµ thùc hiÖn c«ng t¸c thu BHXH, qu¶n lý quü, thùc hiÖn c¸c
biÖn ph¸p nh»m t¨ng tr-ëng quü BHXH
Tæ chøc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, tæ chøc c«ng t¸c thèng kª, h¹ch
to¸n, kÕ to¸n viÖc thu, chi BHXH.
Thùc hiÖn l-u gi÷ hå s¬.
Cã nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p vÒ viÖc söu ®æi bæ xung vÒ møc ®ãng,
møc h-ëng vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña BHXH.
X©y dùng bé phËn th«ng, tin tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch BHXH ®èi víi c¸c
®èi t-îng tham gia.
Th-êng xuyªn kiÓm tra, kiÖn toµn tæ chøc bé m¸y, viÖc thu chi, n©ng
cao tr×nh ®é cho c¸n bé c«ng nh©n viªn.
Cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m t¨ng sè l-îng lao ®éng vµ sè doanh nghiÖp
tham gia BHXH.
II. Quü BHXH.
1.Nguån h×nh thµnh.
Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp n»m ngoµi Ng©n s¸ch nhµ n-íc. Nã
®-îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau:
Thø nhÊt lµ do sù ®ãng gãp cña ng-êi sö dông lao ®éng ( th-êng c¨n cø
vµo tæng quü l-¬ng).
6
Thø hai lµ do sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng ( th-êng c¨n cø vµo
l-¬ng th¸ng).
Thø ba lµ do sù ®ãng gãp vµ hç trî thªm cña nhµ n-íc.
Thø t- lµ c¸c nguån kh¸c ( l·i ®Çu t- , c¸c tæ chøc tõ thiÖn ...)
Tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ tËp qu¸n cña mçi n-íc mµ cã
nh÷ng møc ®ãng gãp lµ kh¸c nhau.
VÝ dô:
ViÖt Nam. ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü l-¬ng.
Ng-êi lao ®éng ®ãng 5% l-¬ng th¸ng. Nhµ n-íc ®ãng cho c¸c c¸n bé c«ng
nh©n viªn chøc trong c¬ quan nhµ n-íc vµ hç trî ( bï thiÕu, ®¶m b¶o thùc hiÖn
mét sè chÕ ®é ...).
Céng hoµ liªn bang §øc. Ng-êi sö dông lao déng ®ãng 16,3% ®Õn
22,6% so víi tæng quü l-¬ng. Ng-êi lao ®éng ®ãng14,8% ®Õn 18,8% l-¬ng
th¸ng. Nhµ n-íc tiÕn hµnh bï thiÕu.
Malaxia. Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng 12,75% so víi tæng quü l-¬ng.
Ng-êi lao ®éng ®ãng 9,5% l-¬ng th¸ng. Nhµ n-íc chi toµn bé chÕ ®é èm ®au,
thai s¶n.
ViÖt Nam, hµng th¸ng ng-êi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng
BHXH theo quy ®Þnh vµ trÝch tõ tiÒn l-¬ng cña ng-êi lao ®éng nép cho c¬
quan BHXH. TiÒn l-¬ng th¸ng cña ng-êi lao ®éng lµm c¨n cø ®Ó ®ãng BHXH
gåm l-¬ng g¹ch bËc, chøc vô, hîp ®ång, vµ c¸c kho¶n phô cÊp khu vùc, ®¾t
®á, chøc vô, th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o l-u ( nÕu cã ). Ngoµi ra hµng
th¸ng bé tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch nhµ n-íc sè tiÒn chuyÓn vµo quü BHXH
®ñ chi cho c¸c chÕ ®é h-u trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh
nghÒ nghiÖp, tö tuÊt, b¶o hiÓm y tÕ, cña nh÷ng ng-êi lao ®éng thuéc khu vùc
nhµ n-íc.
Quü BHXH ®-îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña nhµ
n-íc, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®-îc nhµ n-íc b¶o hé. ViÖc qu¶n lý Quü BHXH,
cã sù ph©n cÊp viÖc thu ®ãng do bé phËn thu cña mçi cÊp ®¶m nhiÖm vµ chÞu
7
tr¸ch nhiÖm toµn diÖn sau ®ã sÏ ®-îc tËp trung qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é
qu¶n lý tµi chÝnh cña nhµ n-íc.
2. Môc ®Ých sö dông quü.
Theo c«ng -íc 102 th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬ cña Tæ chøc lao
®éng quèc tÕ ( ILO) th× quü BHXH dïng ®Ó trî cÊp cho 9 chÕ ®é.
1)
Ch¨m sãc y tÕ.
2)
Trî cÊp èm ®au.
3)
Trî cÊp thÊt nghiÖp.
4)
Trî cÊp tuæi giµ.
5)
Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
6)
Trî cÊp gia ®×nh.
7)
Trî cÊp sinh ®Î.
8)
Trî cÊp khi tµn phÕ.
9)
Trî cÊp cho ng-êi cßn sèng ( trî cÊp mÊt ng-êi nu«i
d-ìng).
Tuú vµo ®iÒu kiÖn cña mçi n-íc mµ cã thÓ tham gia nh÷ng ®iÒu kiÖn g×,
nh-ng Ýt nhÊt ph¶i cã mét trong n¨m chÕ ®é lµ: 3,4,5,8,9.
ViÖt Nam thùc hiÖn n¨m chÕ ®é ®ã lµ :
1)
Trî cÊp èm ®au.
2)
Trî cÊp thai s¶n.
3)
Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp.
4)
Trî cÊp h-u, mÊt søc lao ®éng.
5)
Trî cÊp tö tuÊt.
§Ó xÐt h-ëng BHXH cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã: Thêi
gian ®ãng BHXH, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña quü, møc sèng cña d©n c-, l-¬ng
cña ng-êi lao ®éng, l-¬ng tèi thiÓu theo quy ®Þnh cña nhµ n-íc...Tuy nhiªn
møc h-ëng kh«ng cao h¬n so víi tiÒn l-¬ng cña nguêi lao ®éng khi hä ®ang
lµm viÖc.
8
Ngoµi ra quü BHXH cßn dïng ®Ó chi tr¶ cho chi phÝ qu¶n lý hµnh
chÝnh, PhÇn nhµn rçi dïng ®Ó ®Çu t- vµo nÒn kinh tÕ nh»m sinh lêi ®¶m b¶o vµ
t¨ng tr-ëng quü. ViÖt Nam, quü BHXH ®-îc giao cho c¬ quan BHXH ViÖt
Nam qu¶n lý thu chi ®-îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc cÊp ph¸t sæ BHXH. ViÖc
®Çu t- t¨ng tr-ëng Quü BHXH ph¶i gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò sau:
Thø nhÊt, ph¶i x¸c ®Þnh râ nguån ®Çu t-.
Thø hai, quy ®Þnh râ tõng danh môc ®Çu t- vµ h¹n møc ®Çu t- cho tõng
danh môc ph¶i ®¶m b¶o anh toµn vµ ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng Quü.
Thø ba, kh«ng h¹n chÕ ë danh môc ®Çu t- cã thÓ më réng ra thªm c¸c
danh môc ®Çu t- trong nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t-.
Thø t-, ph¶i ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t- mét c¸ch kü l-ìng vµ ch¾c ch¾n vµ
thµnh lËp mét bé phËn chuyªn chÞu tr¸c nhiÖm vÒ ho¹t ®éng ®Çu t- t¨ng t-ëng
Quü.
II. vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH.
BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña nhµ n-íc, viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é trong
BHXH dùa trªn nguyªn t¾c chia sÎ rñi ro cña nh÷ng ng-êi tham gia vµ nguyªn
t¾c cã ®ãng míi cã h-ëng. ViÖc thu BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan. Nh×n
chung vÒ nguyªn t¾c th× c«ng t¸c thu BHXH cã mét sè vai trß sau:
1. Thu BHXH cña nh÷ng ng-êi tham gia ®Ó t¹o ra mét quü tµi chÝnh tËp
chung ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é trong BHXH, chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh, vµ
c¸c chi phÝ kh¸c cã liªn quan. VËy thu BHXH lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh
s¸ch BHXH. Cã thu tèt th× viÖc chi tr¶ míi ®¹t hiÖu qu¶. Tõ ®ã kÐo theo
nh÷ng lîi Ých cña BHXH mang l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ-x· héi.
2. Tõ viÖc x¸c ®Þnh dù to¸n thu, møc thu, biÖn ph¸p thu phï hîp, ph¹m
vi c¸c ®èi t-îng tham gia lµm sao ®Ó ®¶m b¶o thu ®ñ chi vµ quü BHXH ngµy
cµng ®-îc më. §Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nµy BHXH ph¶i dùa vµo c¸c sè liÖu
nh- sè doanh nghiÖp, sè lao ®éng, møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ, tiÒn l-¬ng tèi
thiÓu, møc sèng cña d©n c-...§Æc biÖt ë ViÖt Nam, C«ng t¸c thu ®-îc triÓn
khai ®· dÇn dÇn xo¸ bá sù û l¹i, gi¶m g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ n-íc.
9
3. Cung cÊp sè liÖu thèng kª cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc vµ c¬
quan qu¶n lý cÊp trªn tõ ®ã cã c¨n cø khoa häc ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng, C¬
cÊu cña c¸c ®èi t-îng tham gia BHXH vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý nhmøc ®ãng, møc h-ëng, c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, kiÖn toµn bé m¸y...
BHXH lµ chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ n-íc, C«ng t¸c thu ®¶m b¶o cho
BHXH ®-îc thùc thi v× vËy C«ng t¸c thu lµ nÒn cho BHXH ph¸t triÓn vµ
tr-ëng thµnh.Thu BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan còng nh- chÝnh s¸ch BHXH
vËy.
10
Ch-¬ng II . thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH ë viÖt nam
I.Giíi thiÖu chung vÒ BHXH ë viÖt nam.
§¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt Nam rÊt quan t©m ®Õn c¸c chÕ ®é trong an sinh
x· héi ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch BHXH vµ lu«n t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó BHXH ph¸t
triÓn. Sù ph¸t triÓn cña BHXH cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n.
1.Giai ®o¹n tr-íc n¨m 1995.
Ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng. §¶ng ®· cã
mét sè s¾c lÖnh vÒ BHXH cho c¸n bé c«ng chøc viªn chøc nhµ n-íc. Song v×
®iÒu kiÖn ®Êt n-íc ta cßn ®ang chiÕn tranh cho nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc
hiÖn. M·i ngµy 27 th¸ng 12 n¨m 1961 ChÝnh Phñ míi cã nghÞ ®Þnh sè 218/CP
ban hµnh kÌm theo ®iÒu lÖ BHXH t¹m thêi ¸p dông cho c¸n bé c«ng nh©n
viªn chøc nhµ n-íc, víi c¸c chÕ ®é nh-: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng,
bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao déng, h-u trÝ vµ tö tuÊt.
Trong h¬n 30 n¨m ( 1961- 1993) thùc hiÖn BHXH theo ®iÒu lÖ t¹m thêi,
ChÝnh Phñ ®· söa ®æi bæ xung rÊt nhiÒu lÇn. Song chÝnh s¸ch BHXH vÉn mang
nÆng tÝnh bao cÊp, ®èi t-îng tham gia BHXH chØ lµ c¸n bé nhµ n-íc kh«ng
®-îc më réng ®Õn ng-êi lao déng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.
Ch-a x©y dùng quü BHXH, mäi thu chi BHXH phô thuéc vµo Ng©n s¸ch nhµ
n-íc, c¬ chÕ qu¶n lý ph©n t¸n ch-a tËp chung thèng nhÊt, ®iÒu nµy thÓ hiÖn ë
viÖc BHXH ®-îc qu¶n lý bëi hai c¬ quan ®ã lµ Tæng c«ng ®oµn ViÖt Nam
(hiÖn nay gäi lµ Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam) qu¶n lý quü BHXH ng¾n
h¹n, Bé lao ®éng th-¬ng binh x· héi qu¶n lý quü dµi h¹n. TÊt c¶ c¸c kho¶n chi
®Òu lÊy tõ Ng©n s¸ch nhµ n-íc, mµ ®èi t-îng ®-îc h-ëng ngµy cµng t¨ng lªn
do ®ã ®· t¹o g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ n-íc.
2. Giai ®o¹n tõ 1995 ®Õn nay.
N¨m 1995 víi sù ra ®êi cña bé luËt lao ®éng ®¸nh dÊu mét b-íc
ph¸t triÓn míi vÒ c¸c vÊn dÒ lao ®éng. C¸c quy ®Þnh vÒ BHXH nh- ®èi t-îng
tham gia, møc ®ãng, tr¸ch nhiÖm ®ãng cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông
lao ®éng, c¸c chÕ ®é BHXH, quü BHXH... ®-îc quy ®Þnh kh¸ râ.
11
Ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1995 ChÝnh Phñ ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH
b¾t buéc kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/CP ¸p dônh cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ
n-íc vµ c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn vµ ®iÒu lÖ BHXH
kÌm theo nghÞ ®Þnh 45/CP ¸p dông cho sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp...
Theo nghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 19 th¸ng 2 n¨m 1995 cña ChÝnh Phñ,
th× BHXH sÏ ®-îc ®Æt d-íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña ChÝnh Phñ, sù qu¶n lý nhµ
n-íc cña Bé lao ®éng th-¬ng binh vµ x· héi, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc cã
liªn quan, vµ sù gi¸m s¸t cña Tæ chøc c«ng ®oµn. Theo ®ã viÖc thùc hiÖn
BHXH theo nghÞ ®Þnh míi t¹o lªn nh÷ng nÐt thay ®æi míi trong BHXH ViÖt
Nam ®ã lµ ®èi t-îng BHXH ®-îc më réng ®Õn ng-êi lao ®éng lµm c«ng ¨n
l-¬ng trong c¸c doanh nghiÖp quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn, quü
BHXH tËp chung ®· ®-îc h×nh thµnh, víi nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã h-ëng
®· xo¸ bá t- t-ëng û l¹i vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc. Víi chÝnh s¸ch BHXH
thèng nhÊt ®· t¹o ®-îc sù c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm viÖc ë
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. V× viÖc dùa vµo l-¬ng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng BHXH
chØ cã thÓ ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l-¬ng. ViÖt
Nam tØ lÖ lao ®éng tù do rÊt nhiÒu, l-¬ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh theo th¸ng v× vËy
®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ng-êi lao ®éng lµ rÊt khã.
§iÒu ®¸ng ghi nhËn lµ n¨m 1996 BHXH tiÕn hµnh cÊp ph¸t sæ
BHXH cho ng-êi lao ®éng. Nh»m qu¶n lý chÆt chÏ c¸c ®èi t-îng tham gia,
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho ng-êi lao ®éng, sæ
BHXH cßn lµ c¬ s¬ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a ng-êi lao
®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH.
N¨m 2003, khi triÓn khai thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP
Ngµy 9 th¸ng 1 n¨m 2003 cña ChÝnh Phñ, ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp
cã tõ mét lao ®éng trë lªn ®· më réng ®-îc ®èi t-îng tham gia song v× c¸c
doanh nghiÖp tõ m-êi lao ®éng trë xuèng Ýt cã tæ chøc ®oµn thÓ do bËn s¶n
xuÊt kinh doanh khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn NghÞ ®Þnh míi. Trong thêi
gian s¾p tíi, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng chØ râ : KhÈn
12
tr-¬ng më réng hÖ thèng BHXH vµ An sinh x· héi . Sím x©y dùng vµ thùc
hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi ng-êi lao ®éng thÊt nghiÖp... ViÖt Nam
®ang cã chñ ch-¬ng tiÕn tíi BHXH tù nguyÖn. Do vËy nhiÖm vô cña C¬ quan
BHXH trong thêi gian tíi rÊt nÆng lÒ.
II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c thu ë viÖt nam.
Bµn vÒ c«ng t¸c thu BHXH ë ViÖt Nam ta cÇn ph¶i nãi ®Õn nh÷ng tån
t¹i vµ thuËn lîi cña c«ng t¸c thu BHXH mét vµi n¨m qua. Tõ ®ã nh×n mét c¸c
tæng quan ta míi thÊy ®-îc nh÷ng g× BHXH ®·, ®ang lµm ®-îc vµ t-¬ng lai
cÇn ph¶i lµm g× tÊt nhiªn chØ trªn mét khÝa c¹nh ®ã lµ c«ng t¸c thu BHXH mµ
th«i.
Ngay sau khi Bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m
1995 chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1995
vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. BHXH
lóc nµy ®· cã nh÷ng b-íc chuyÓn biÕn râ rÖt. B»ng sù nç lùc cè g¾ng cña l·nh
®¹o vµ toµn thÓ c¸n bé, c«ng chøc viªn chøc BHXH ®· ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt qu¶
quan träng, trong ®ã ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c thu BHXH. Do ®èi t-îng tham gia
BHXH tõng b-íc ®-îc më réng cho nªn sè thu BHXH t¨ng nhanh qua tõng
n¨m. N¨m 2002 sè thu BHXH gÊp ba lÇn sè thu n¨m 1996. N¨m 2003 ®· thu
®-îc 11.470 tû ®ång b»ng 101,4 % kÕ ho¹ch ®Ò ra, sè lao ®éng tham gia t¨ng
9,1 % so víi n¨m 2002. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 2004 toµn ngµnh ®· thu ®-îc
4.600 tû ®ång t¨ng so víi cïng kú n¨m tr-íc lµ 4,2 % b»ng 183 tû ®ång. Dù
tÝnh ®Õn n¨m 2022 Quü BHXH ngµy cµng t¨ng tr-ëng vµ tÝch luü lín. Sè
ng-êi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn nh- vËy th× dù tÝnh Quü BHXH sÏ cã sè dkho¶ng 200.000 tû vµo n¨m 2022. Sau khi thùc hiÖn c¬ chÕ míi C«ng t¸c thu
BHXH râ rµng ®· ®-îc tæ chøc tèt vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. NhiÒu doanh nghiÖp ®·
n©ng cao ®-îc ý thøc nép BHXH.
§· tõng b-íc n©ng cao chÊt l-îng ®éi ngò c¸n bé c¬ b¶n ®¸p øng ®-îc
nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao cña BHXH còng nh- c«ng t¸c thu. ViÖc qu¶n lý
13
Quü BHXH tËp chung thèng nhÊt phï hîp víi ®-êng lèi ®æi míi cña cña
§¶ng vµ Nhµ N-íc phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña n-íc ta.
ThuËn lîi nh- vËy nh-ng bÊt cËp còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã.
Theo dù to¸n Ng©n s¸ch n¨m 2003 BHXH c¸c tØnh , thµnh phè vµ c¸c
khèi lùc l-îng vò trang víi tæng thu lµ 11.345 tû ®ång. Sau ba quý triÓn khai
thùc hiÖn toµn quèc míi ®¹t 60 % kÕ ho¹ch thÊp h¬n n¨m 2002 gÇn 5 %. Theo
b¸o c¸o tæng hîp cña BHXH c¸c tØnh vµ thµnh phè ®Õn ngµy 31 th¸ng 7 n¨m
2003 toµn ngµnh thu ®-îc 5.002.309 triÖu ®ång ®¹t 45,4 % kÕ ho¹ch n¨m
gi¶m 6,4% so víi cïng kú n¨m 2002. Trong ®ã cã 57 tØnh vµ thµnh phè tû lÖ
thu BHXH gi¶m so víi cïng kú n¨m 2002. Cã 8 ®¬n vÞ gi¶m tõ 10 ®Õn 20 %.
NhiÒu n¬i cã ý kiÕn cho r»ng dù to¸n thu lµ kh¸ cao, vµ viÖc thùc hiÖn nghiªm
chØnh ngay tõ ®Çu cña c¸c c¸n bé vµo ®Çu n¨m kh«ng ®-îc tèt ®Õn khi cuèi
n¨m míi ch¹y theo kÕ ho¹ch, ph¶i ch¨ng nh- vËy ®· muén.
§Æc biÖt vÊn ®Ò trèn nî ®äng BHXH ë c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh cßn rÊt phæ biÕn. Theo thèng kª n¨m 2003 c¶ n-íc cã kho¶ng 50.000
doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh víi sè lao ®éng kho¶ng 1,5 v¹n lao ®éng. Tuy
nhiªn hiÖn nay chØ cã h¬n 7000 doanh nghiÖp tham gia BHXH chiÕm kho¶ng
15 %. Ch-a cã n¬i nµo thu ®-îc 100 % trõ khu vùc c¸n bé c«ng chøc nhµ
n-íc, cßn c¸c doanh nghiÖp tû lÖ ®ãng BHXH cao nhÊt còng chØ ®¹t 80 ®Õn 90
%. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 sè tiÒn nî ®äng BHXH cña c¸c doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh lªn tíi 33 tû ®ång. NhiÒu doanh nghiÖp vÉn trÝch l-¬ng cña
ng-êi lao ®éng song l¹i kh«ng nép lªn c¬ quan BHXH nh»m chiÕm dông sè
tiÒn ®ã. HiÖn nay vÉn ch-a cã biÖn ph¸p ®Ó ph¸t hiÖn vµ xö lý nh÷ng tr-êng
hîp vi ph¹m nãi trªn. C«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ BHXH trong doanh nghiÖp
ch-a ®-îc thùc hiÖn, hÇu nh- phÇn lín ng-êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao
®éng kh«ng cã hiÓu biÕt g× vÒ BHXH cho nªn vÉn cßn trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm
®ãng BHXH.
Mét sè ®Þa ph-¬ng viÖc qu¶n lý cßn mang nÆng tÝnh h×nh thøc, gi¶i
quyÕt c«ng viÖc kh«ng triÖt ®Ó. L·nh ®¹o tØnh ch-a thùc sù quan t©m ®Õn c«ng
14
t¸c thu BHXH . C¸n bé BHXH tiÕp cËn ®Õn c¸c doanh nghiÖp ch-a kÞp thêi vµ
thiÕu ®ång bé...
ViÖc h-íng dÉn thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n míi vÒ BHXH cßn muén. C¸c
doanh nghiÖp d-íi m-êi lao ®éng khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn NghÞ
®Þnh sè 01/2003 N§-CP vµ hÇu nh- kh«ng cã Tæ chøc c«ng ®oµn. Cho nªn ®Ó
cã thÓ tiÕn hµnh thu BHXH trong c¸c ®¬n vÞ nµy lµ khã thùc hiÖn.
C«ng t¸c kiÓm tra thanh tra viÖc thùc hiÖn BHXH cña c¸c cÊp, c¸c c¬
quan ch-a th-êng xuyªn ®ã lµ mét trong nh÷ng kÎ hë cho c¸c doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh trèn, nî BHXH.
Trªn ®©y chØ lµ mét sè -u nh-îc ®iÓm trong c«ng t¸c thu BHXH. §Ó
thÊy râ h¬n vÊn ®Ò nµy ta sÏ ®i ph©n tÝch tõng bÊt cËp vµ xem xÐt nguyªn nh©n
do ®©u, tõ ®ã mµ cã gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc ®Ó c«ng t¸c thu ngµy cµng trë lªn
hoµn thiÖn h¬n.
III. nh÷ng bÊt cËp vµ nguyªn nh©n cña c«ng t¸c thu BHXH.
1. Nh÷ng bÊt cËp.
1.1. VÊn ®Ò trèn , nî ®äng BHXH cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh.
ViÖc trèn ®ãng BHXH cßn diÔn ra ë c¸c doanh nghiÖp, nh-ng theo sè
liÖu thèng kª ë trªn ta thÊy vÊn ®Ò trèn, nî ®äng BHXH ë khu vùc c¸c Doanh
nghiÖp ngoµi quèc doanh diÔn ra rÊt phæ biÕn. VËy trèn vµ nî ®äng BHXH
cña c¸c Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ do ®©u?
Cã hµng ngµn lý do ®Ó biÖn hé cho vÊn ®Ò nµy. ë phÝa c¸c Doanh
nghiÖp th× nãi r»ng do lµm ¨n kh«ng cã lîi nhuËn, bÊt æn ®Þnh, s¶n phÈm
kh«ng b¸n ®-îc hay do bËn lµm ¨n nªn ch-a cã thêi gian ®Ó tham gia
BHXH..v.v..Cßn ë phÝa c¬ quan chøc n¨ng th× l¹i cho r»ng kh«ng thÓ qu¶n lý
®-îc vÊn ®Ò nµy. Thùc chÊt thùc tr¹ng chÊp hµnh Ph¸p luËt lao ®éng ë khu vùc
nµy cßn yÕu kÐm, vai trß cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n-íc cßn h¹n chÕ. V× vËy
tuy BHXH lµ b¾t buéc ®-îc luËt quy ®Þnh nh-ng trªn thùc tÕ viÖc ®èc thu
BHXH chñ yÕu vÉn lµ vËn ®éng thuyÕt phôc.VËy th× ai sÏ lµ ng-êi bÊt lîi
15
nhÊt?. §ã chÝnh lµ ng-êi lao ®éng, thùc sù quyÒn lîi cña ng-êi lao ®éng ®·
®-îc ®¶m b¶o?
Víi sè Doanh nghiÖp ngµy cµng t¨ng thu hót mét l-îng lao ®éng kh¸
®«ng ®¶o. Song viÖc tham gia BHXH cña c¸c Doanh nghiÖp th× cÇn ph¶i nãi
®Õn. Nh- Phó Thä, n¨m 2003 cã kho¶ng 400 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh
®-îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng víi sè lao ®éng lµ 11.673 ng-êi ( tÝnh ®Õn 12
n¨m 2001). Tuy nhiªn, n¨m 1998 míi cã 12 ®¬n vÞ víi 2.494 lao ®éng tham
gia BHXH, sè thu BHXH lµ 3,188 tû ®ång. N¨m 2002, cã 58 ®¬n vÞ víi 7.113
lao ®énh, thu ®¹t 9,450 tû ®ång. Theo b¸o c¸o tæng hîp cña BHXH c¸c tØnh vµ
thµnh phè n¨m 2003, th× kiÓm tra 39 doanh nghiÖp ë Hµ Néi ph¸t hiÖn nî 10.9
tû ®ång, ë Phó Yªn cã 7 doanh nghiÖp nî 3,8 tû ®ång, 10 doanh nghiÖp ë L©m
§ång nî 3,5 tû ®ång...KiÓm tra ë Hµ Néi ph¸t hiÖn 4.108 lao ®éng ch-a tham
gia BHXH, H¶i Phßng 3.172 lao ®éng, §µ N½ng cã 2.155 lao ®éng, Yªn B¸i
cã 1.530 lao ®éng. T¹i Hµ Néi , n¨m 2002 kiÓm tra 222 doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh th× cã tíi 112 doanh nghiÖp chØ ®ãng BHXH cho gÇn mét nöa lao
®éng thùc tÕ. Cã nhiÒu doanh nghiÖp ®· thu 6 % l-¬ng cña ng-êi lao ®éng
nh-ng kh«ng nép cho c¬ quan BHXH, ®iÓn h×nh cho viÖc nÐ tr¸nh ®ãng
BHXH vµ chiÕm dông BHXH cña ng-êi lao ®éng lµ C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u
h¹n Thiªn Hé (Thµnh phè Hå ChÝ Minh ), nÕu tÝnh s¬ bé tõ n¨m 1997 ®Õn
nay ( ngµy 5 th¸ng 12 n¨m 2003) sè tiÒn chñ sö dông lao ®éng chiÕm dông
cña ng-êi lao ®éng lµ 22 tû ®ång.
NhiÒu doanh nghiÖp t- nh©n khi lµm ®Ò ¸n kh¶ thi ®Ó thµnh lËp vµ tuyÓn
dông lao ®éng, th× cã ®-a ra nh÷ng kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ sù quan t©m ®Õn c¸c
chÝnh s¸ch cña ng-êi lao ®éng. Song khi ®i vµo ho¹t ®éng th× hä l¹i t×m c¸ch
l¸ch luËt, thËm chÝ nhiÒu lao ®éng ký hîp ®ång b»ng miÖng. PhÇn lín lao
®éng kh«ng hiÓu BHXH lµ g× vµ coi nh- viÖc ®ãng BHXH nh- mét lo¹i thuÕ
nªn hä còng kh«ng mÊy mÆn mµ l¾m trong viÖc ®Êu tranh t×m hiÓu xem doanh
nghiÖp cã nép BHXH cho hä hay kh«ng. Nh-ng còng cã nhiÒu lao ®éng hiÓu
hä bÞ thiÖt nh-ng còng kh«ng d¸m ®Êu tranh tÊt c¶ chØ v× miÕng c¬m manh
16
¸o. NÕu gi¶ sö hä cã ®øng lªn ®Êu tranh th× cã mu«n vµn lý do ®Ó ng-êi sö
dông lao ®éng ®uæi viÖc hä. Hä chØ lµ sè rÊt Ýt vµ tÊt nhiªn phÇn thiÖt lu«n
thuéc vÒ hä ®¬n gi°n v× “Trøng kh«ng thÓ chäi víi §¸”. Mét c©u hái ®Æt ra l¯:
VËy tæ chøc c«ng ®oµn ®©u?. Tæ chøc c«ng ®oµn ë ®©y còng chØ lµ nh÷ng
ng-êi lµm c«ng ¨n l-¬ng vµ ch¾c g× hä ®· hiÓu BHXH lµ g× vµ thùc sù hä ®·
phôc vô cho lîi Ých cña ng-êi lao ®éng hay ch-a, hay hä còng chØ lµ nh÷ng
ng-êi lao ®éng b×nh th-êng nh- nh÷ng ng-êi lao ®éng kh¸c.ThËm chÝ nhiÒu
doanh nghiÖp d-íi 10 lao ®éng kh«ng cã Tæ chøc c«ng ®oµn.
Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng nµy, phÇn lín c¸c chñ sö dông lao ®éng chØ
quan t©m ®Õn lîi nhuËn, Ýt ch¨m lo ®Õn lîi Ých cña ng-êi lao ®éng. Khi ch-a
cã NghÞ ®Þnh 01/2003/N§-CP, mét sè doanh nghiÖp l¸ch luËt b»ng c¸ch chØ sö
dông d-íi 10 lao ®éng hoÆc hîp ®ång lao ®éng chØ cã thêi h¹n d-íi 3 th¸ng.
Cßn ®èi víi doanh nghiÖp lín th× th-êng kh«ng khai b¸o ®óng sè lao ®éng sö
dông. Mét phÇn còng do viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh, nhiÒu doanh nghiÖp lao
®éng chØ lµ lao ®éng phæ th«ng, dÔ mÊt viÖc lµm do chuyÓn ®æi lo¹i h×nh kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Nh-ng còng cã nhiÒu doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i
song vÉn ch-a tham gia ®ãng BHXH cho ng-êi lao ®éng. Nguyªn nh©n lµ
ch-a cã mét chÕ tµi xö ph¹t ®ñ m¹nh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vi ph¹m. Hay
sù qu¶n lý ch-a chÆt chÏ cña c¬ quan chøc n¨ng, kh«ng cã sù phèi kÕt hîp
gi÷a c¸c ngµnh c¸c cÊp vµ ®Þa ph-¬ng. VÝ dô t¹i C«ng ty TNHH Kwang Nam
(Thµnh Phè Hå ChÝ Minh ), cuèi n¨m 2003 ph¸t hiÖn nî BHXH tíi 4,8 tû
®ång. T¹i sao mét doanh nghiÖp ho¹t ®éng c¶ chôc n¨m trêi vi ph¹m LuËt lao
®éng nh- vËy mµ m·i ®Õn cuèi n¨m 2003 míi ph¸t hiÖn ra. ViÖc kiÓm tra
thanh tra th-êng xuyªn víi c¸c doanh nghiÖp lµ rÊt cÇn thiÕt. Song nÕu kiÓm
tra tèt mµ c«ng ty vÉn sai ph¹m chÊp nhËn nép ph¹t råi l¹i t¸i ph¹m th×
sao?.Ph¶i ch¨ng møc ph¹t ch-a ®ñ cao, hay viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p r¨n
®e cßn ch-a ®ñ m¹nh ®iÒu nµy chØ cã c¬ quan cã thÈm quyÒn míi cã thÓ tr¶
lêi mét c¸ch chÝnh x¸c vµ hîp lý nhÊt.
17
1.2.ViÖc ho¹ch ®Þnh, thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña c¬ quan chøc n¨ng.
ViÖc t¨ng chØ tiªu thu BHXH n¨m 2003 cao h¬n 60 % so víi n¨m 2002
lµ møc t¨ng kh¸ cao. Víi NghÞ ®Þnh 01/2003/N§-CP ®èi t-îng BHXH ®· t¨ng
lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ. Song NghÞ ®Þnh míi ban hµnh viÖc h-íng dÉn thùc hiÖn
cßn chËm. ViÖc triÓn khai NghÞ ®Þnh cho khu vùc phÝa Nam ®-îc tæ chøc vµo
th¸ng 7 n¨m 2003, do vËy thùc tÕ chØ cã n¨m th¸ng thùc hiÖn. Cßn c¸c ®¬n vÞ
cã sö dông d-íi m-êi lao ®éng khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn LuËt lao
®éng vµ NghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP. Sè l-îng c¸n bé kh«ng ®ñ ®Ó cã thÓ
thùc hiÖn nhiÖm vô míi céng víi c¸n bé BHXH ch-a tÝch cùc, chñ ®éng trong
c«ng viÖc, viÖc thùc hiÖn chØ mang tÝnh h×nh thøc. NhiÒu tØnh cho r»ng møc dù
to¸n thu lµ qu¸ cao, triÓn khai thùc hiÖn dù to¸n cßn tr«ng chê, thiÕu sù phÊn
®Êu xa rêi thùc tÕ. Hµng n¨m mÆc dï BHXH ViÖt Nam ®· dù b¸o, tÝnh to¸n
giao dù to¸n thu s¸t víi tØnh ®ã. Nh-ng cuèi n¨m vÉn ®Ò nghÞ ®iÒu chØnh kÕ
ho¹ch ®Ó råi v-ît sè giao ban ®Çu. Nh- vËy ng-êi v¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®·
thùc sù xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ hay ch-a?
Më réng ®èi t-îng tham gia lµ rÊt cÇn thiÕt, kh«ng nh÷ng t¨ng thu cho
Quü BHXH mµ cßn ®¶m b¶o sù c«ng b»ng ®èi víi ng-êi lao ®éng. Nh-ng vÊn
®Ò trèn nî ®äng trong c¸c doanh nghiÖp lín cßn diÔn ra kh¸ phæ biÕn nh÷ng
doanh nghiÖp nhá víi lao ®éng cßn thñ c«ng, c«ng viÖc theo thêi vô liÖu
doanh nghiÖp ®ã cã ®ãng BHXH cho ng-êi lao ®éng hay kh«ng ?. §Æc biÖt
tÝnh h×nh thøc trong qu¶n lý thùc hiÖn cña c¸n bé BHXH nh- ®· nãi ë trªn.
Cßn nhiÒu thùc tr¹ng cÇn ph¶i nãi ®Õn nh- viÖc trÝch nép BHXH trªn
møc l-¬ng thùc tÕ cña ng-êi lao ®éng thùc sù ®· thùc sù hîp lý ch-a. Trong
khi l-¬ng thùc tÕ cña ng-êi lao ®éng kh«ng h¼n chØ cã nh÷ng kho¶n l-¬ng cÊp
bËc, th-ëng vµ phô cÊp. Mµ cßn nhiÒu kho¶n kh¸c.
HiÖn nay cuéc sèng ngµy cµng cao ®ßi hái møc trî cÊp còng ph¶i t¨ng
lªn ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®-îc nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng, vËy nªn
ch¨ng cÇn tÝnh to¸n kü trong tØ lÖ thu nép cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö
dông lao ®éng.
18
§©y cã lÏ lµ c¸c vÊn ®Ò mµ c¬ quan chøc n¨ng nªn xem xÐt vµ cã kÕ
ho¹ch cô thÓ nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng-êi lao ®éng. N-íc ta ®ang cã
chñ ch-¬ng tiÕn tíi BHXH tù nguyÖn, nh-ng tr-íc khi lµm ®-îc ®iÒu ®ã th×
nh÷ng vÊn ®Ò trªn cÇn ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó
2. Nguyªn nh©n.
Bao giê nh÷ng tån t¹i còng cã nguyªn nh©n cña nã, nÕu biÕt nguyªn
nh©n vµ tõ nguyªn nh©n ®ã mµ cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc, th× kh«ng nh÷ng
bÊt cËp sÏ ®-îc gi¶i quyÕt mµ cßn lµm cho c«ng viÖc cµng hoµn thiÖn h¬n. Sau
®©y chØ lµ mét sè nguyªn nh©n kh«ng thÓ kÓ hÕt ®-îc nh÷ng nguyªn nh©n bªn
trong, nh-ng nã còng gãp phÇn cho nh÷ng c¶i c¸ch, nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó kh¾c
phôc bÊt cËp.
2.1. Sù thiÕu hiÓu biÕt cña ®«ng ®¶o ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông
lao ®éng.
Sù hiÓu biÕt cña ®«ng ®¶o ng-êi d©n cô thÓ ë ®©y lµ ng-êi lao ®éng vÒ
BHXH lµ rÊt cÇn thiÕt. Nã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó cho chÝnh s¸ch
BHXH ®uîc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶. Mét thùc tÕ lµ dï chÝnh s¸ch x· héi nµo cã
cao ®Ñp ®Õn ®©u mµ ng-êi d©n kh«ng hiÓu th× chÝnh s¸ch ®ã liÖu cßn cã ý
nghÜa n÷a kh«ng.
NÕu cã hái mäi ng-êi th× liÖu mÊy ai biÕt BHXH lµ g×. PhÇn lín mäi
ng-êi ®Òu nghÜ b¶o hiÓm lµ lõa ®¶o. Còng kh«ng phñ nhËn r»ng kiÕn thøc vÒ
b¶o hiÓm cña mét sè nguêi ®· thay ®æi, nÕu kh«ng th× B¶o hiÓm th-¬ng m¹i
sÏ kh«ng cã thÓ tån t¹i ®-îc. Nh-ng còng chÝnh v× vËy mµ mäi ng-êi ®ång
nghÜa BHXH víi B¶o hiÓm th-¬ng m¹i.Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Bé Lao ®éng
Th-¬ng binh vµ X· héi ë khu vùc phi kÕt cÊu cã tíi 16,87% sè ng-êi ®-îc hái
kh«ng biÕt g× vÒ BHXH,73,25% biÕt l¬ m¬ chót Ýt, 9,88% lµ hiÓu biÕt vÒ
BHXH. Nh-ng phÇn lín ng-êi lao ®éng coi ®ãng BHXH nh- mét lo¹i thuÕ mµ
kh«ng nghÜ ®Õn lîi Ých cña nã, cßn B¶o hiÓm th-¬ng m¹i Ýt nhÊt hä còng nh×n
thÊy ®-îc lîi Ých cña nã. ThËm chÝ nh÷ng ng-êi cã kiÕn thøc §¹i häc, Cao
®¼ng còng nh- vËy. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù kh«ng tÝch cùc
19
tham gia BHXH cña ng-êi lao ®éng, kh«ng cã sù ®Êu tranh khi quÒn lîi cña
m×nh kh«ng ®-îc ®¶m b¶o. Ng-êi sö dông lao ®éng th× qu¸ quan t©m ®Õn lîi
nhuËn vµ mét phÇn còng kh«ng hiÓu vÒ BHXH nªn cè t×nh nÐ tr¸nh ®ãng
BHXH cho ng-êi lao ®éng. Tæ chøc c«ng ®oµn trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh ho¹t ®éng ch-a hiÖu qu¶ ch-a ®ñ kh¶ n¨ng ®¹i diÖn cho quyÒn lîi
chÝnh ®¸ng cña ng-êi lao ®éng. BHXH ®-îc coi lµ x-¬ng sèng cña hÖ thèng
An sinh x· héi, nh-ng khi ng-êi d©n kh«ng hiÓu g× vÒ nã th× liÖu vai trß cña
nã cã ph¸t huy hÕt t¸c dông hay kh«ng. HiÖn nay vÉn ch-a cã mét ch-¬ng
tr×nh nµo nãi vÒ BHXH, ph¶i ch¨ng BHXH lµ b¾t buéc råi nªn kh«ng cÇn sù
tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o. C¸c b¸o còng cã ®Ò cËp ®Õn BHXH thËm chÝ cã h¼n
T¹p chÝ BHXH, song chØ cã trong ngµnh míi th-êng sö dông chø Ýt khi ng-êi
d©n nµo l¹i t×m ®äc T¹p chÝ BHXH. VËy ®Ó ng-êi d©n hiÓu vÒ BHXH, n©ng
cao ý thøc trong viÖc tham gia BHXH th× cÇn cã mét biÖn ph¸p tÝch cùc trong
vÊn ®Ò nµy.
2.2. HÖ thèng LuËt vµ c¸c V¨n b¶n cã liªn quan.
Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc c¶i c¸ch BHXH vµ x©y dùng LuËt BHXH cã
tÇm quan träng rÊt lín. Cô thÓ sÏ lµm thay ®æi suy nghÜ t- duy h×nh thµnh mét
thãi quyen míi. Lµm lµnh m¹nh Ng©n s¸ch nhµ n-íc kh«ng ®Ó cho ng-êi d©n
lóc nµo còng cã t- t-ëng bao cÊp, khi ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH yªu cÇu
mçi ng-êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n m×nh. Nh-ng hiÖn nay vÉn ch-a
cã LuËt BHXH hoµn chØnh, mµ nã ®ang n»m trong ch-¬ng tr×nh x©y dùng
ph¸p luËt cña nhiÖm kú quèc héi kho¸ XI. Dù kiÕn cuèi n¨m 2005 sÏ tr×nh
Quèc héi. HiÖn nay BHXH cßn nhiÒu bÊt cËp vËy cã nªn ®Èy nhanh tiÕn tr×nh
x©y dùng LuËt BHXH lªn kh«ng. Qua bÊt cËp cña C«ng t¸c thu ®· nªu ë trªn
vÊn ®Ò x©y dùng mét hµnh lang ph¸p lý chÆt chÏ lµ vÊn ®Ò rÊt cÊp b¸ch. Mong
r»ng c¬ quan so¹n th¶o vµ c¸c c¬ quan cã liªn quan cè g¾ng tiÕp thu c¸c ý
kiÕn ®ãng gãp ®Ó sím hoµn thiÖn LuËt BHXH.
20
- Xem thêm -
.PDF 
28 
55366 
125 
