Tài liệu Luận văn xây dựng hệ thống kiểm toán nội bộ tại tổng công ty muối vn

LỜI MỞ ĐẦU Theo thêi gian, cïng víi sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña x· héi ®· ®a nÒn kinh tÕ toµn cÇu sang mét h×nh th¸i míi. C¬ chÕ thÞ trêng ra ®êi lµm cho c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ së h÷u ngµy cµng ®a d¹ng vµ phøc t¹p, chøc n¨ng kiÓm tra kÕ to¸n kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi sö dông th«ng tin. ChÝnh v× thÕ, kiÓm to¸n ra ®êi nh mét ®ßi hái kh¸ch quan ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã. Cµng ngµy, kiÓm to¸n cµng trë nªn cã vai trß quan träng vµ cµng ph¸t triÓn, kh¼ng ®Þnh lµ mét m«n khoa häc, mét lÜnh vùc nghiªn cøu riªng. Cïng víi sù ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi, tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn ®æi to lín trong c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. Qu¸ tr×nh ®æi míi ®· ®a ViÖt Nam tõng bíc v¬n lªn vµ ®¹t ®îc nhiÒu th¾ng lîi trong kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®· vµ ®ang ®æi míi m¹nh mÏ vµ toµn diÖn, tõng bíc v¬n lªn kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña m×nh trong nÒn kinh tÕ. Thµnh tùu cña 10 n¨m ®æi míi gÇn ®©y cña níc ta lµ ®¹t ®îc sù t¨ng trëng kinh tÕ æn ®Þnh vµ m¹nh mÏ. Theo sù ®æi míi ®ã, ë tÇm vÜ m«, Nhµ níc ®· vµ ®ang cè g¾ng t¹o dùng mét m«i trêng ph¸p lý, mét hµnh lang ph¸p luËt kinh tÕ râ rµng vµ b×nh ®¼ng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ c¬ chÕ thÞ trêng c¹nh tranh gay g¾t ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i nç lùc v¬n lªn tõ chÝnh b¶n th©n m×nh, c¸c nhµ qu¶n trÞ ph¶i cã nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®óng ®¾n ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc kinh doanh cã hiÖu qu¶. Mét trong nh÷ng c«ng cô ®Ó gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ cã ®îc c¸c th«ng tin chÝnh x¸c vµ kÞp thêi ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n cña m×nh lµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Còng chÝnh tõ ®ã, kiÓm to¸n néi bé ra ®êi nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ cÇn thiÕt ®Ó gióp cho c¸c nhµ qu¶n trÞ cã ®Çy ®ñ th«ng tin chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp m×nh, vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc lËp ®Ó lµm c¬ së cho viÖc qu¶n trÞ doanh nghiÖp. ë ViÖt Nam hiÖn nay, kiÓm to¸n néi bé vÉn cßn lµ mét lÜnh vùc míi mÎ nhng nã ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ thÕ cña m×nh trong thêi gian qua vµ ®ang lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc nãi riªng trong giai ®o¹n míi. Qua qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam, t«i ®· ®i s©u t×m hiÓu vÒ thùc tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña Tæng C«ng ty trªn gãc ®é chuyªn m«n lµ mét sinh viªn chuyªn ngµnh KÕ to¸n - KiÓm to¸n. Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam lµ mét Tæng C«ng ty 90, cã quy m« lín, ph¹m vi réng, cã sù ph©n cÊp trong hÖ thèng qu¶n lý, tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng kinh doanh cña Tæng C«ng ty cha thùc sù ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. §iÒu nµy ®îc lý gi¶i bëi sù thiÕu mét hÖ thèng th«ng tin phôc vô qu¶n lý lµm cho viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña Tæng C«ng ty cha thùc sù ph¸t huy ®óng nh tiÒm n¨ng. Tõ thùc tÕ ë Tæng C«ng ty, kinh nghiÖm ®· ®îc häc hái kÕt hîp víi kiÕn thøc ë trêng, t«i ®· lùa chän ®Ò tµi: “X©y dùng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé t¹i Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam” nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, ph¸t huy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹i Tæng C«ng ty còng nh phôc vô cho c¸c môc tiªu kh¸c cña ®¬n vÞ. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ t×m hiÓu, tiÕp cËn hÖ thèng lý luËn vÒ kiÓm to¸n néi bé, tõ ®ã ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ x©y dùng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé t¹i Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu trªn, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi t«i ®· vËn dông ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, ph¬ng ph¸p cña kÕ to¸n, thèng kª häc, ph©n tÝch hÖ thèng, kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng... cã sù hç trî cña c¸c b¶ng biÓu, s¬ ®å nh»m minh häa râ h¬n vÊn ®Ò nghiªn cøu còng nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn, c¸ nh©n trong ®¬n vÞ víi vÊn ®Ò KÕ to¸n - KiÓm to¸n. 1 Theo ®ã, §Ò tµi ®îc x©y dùng ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn cßn gåm 3 ch¬ng: - Ch¬ng I: Nh÷ng luËn cø khoa häc ®Ó thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé trong c¸c ®¬n vÞ vµ tæ chøc kinh tÕ. - Ch¬ng II: Thùc tr¹ng vÒ kiÓm so¸t néi bé vµ sù cÇn thiÕt ph¶i tæ chøc bé phËn kiÓm to¸n néi bé t¹i Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam. - Ch¬ng III: §Þnh híng x©y dùng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé t¹i Tæng C«ng ty Muèi ViÖt Nam. §Ó hoµn thµnh §Ò tµi nµy t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña Phßng kÕ to¸n Tæng C«ng ty Muèi vµ sù híng dÉn, chØ b¶o tËn t×nh cña ThÇy gi¸o TiÕn sÜ: Ng« TrÝ TuÖ, qua ®©y t«i xin ®îc göi lêi ch©n thµnh c¶m ¬n tíi nh÷ng sù gióp ®ì chØ b¶o ®ã. MÆt kh¸c, do cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n còng nh thêi gian nªn ®Ò tµi ch¾c ch¾n cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ sai sãt. Víi tinh thÇn häc hái t«i rÊt mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c b¹n vµ nh÷ng ngêi quan t©m ®Ó t«i hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 2 Ch¬ng I Nh÷ng luËn cø khoa häc ®Ó thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé trong c¸c ®¬n vÞ vµ tæ chøc kinh tÕ. 1.1 HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong qu¶n lý vµ vÞ trÝ cña kiÓm to¸n néi bé trong kiÓm tra kiÓm so¸t néi bé. 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ kiÓm so¸t néi bé. KiÓm tra, kiÓm so¸t lu«n lµ mét chøc n¨ng quan träng cña qu¶n lý vµ ®îc thùc hiÖn bëi mét c«ng cô chÝnh yÕu lµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ. ViÖc x¸c lËp vµ duy tr× mét hÖ thèng kÕ to¸n thÝch hîp, kÕt hîp víi quy chÕ kiÓm so¸t néi bé kh¸c ®Ó më réng kinh doanh vµ më réng lo¹i h×nh kinh doanh thuéc tr¸ch nhiÖm qu¶n lý cña c¸c nhµ l·nh ®¹o doanh nghiÖp. C¸c nhµ qu¶n lý cÇn cung cÊp cho c¸c cæ ®«ng (hoÆc ChÝnh phñ) mét sù b¶o ®¶m thÝch hîp vÒ c«ng viÖc kinh doanh ®îc kiÓm so¸t chÝnh ®¸ng. §ång thêi, bé phËn qu¶n lý cßn cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp cho cho c¸c cæ ®«ng, ChÝnh phñ vµ nh÷ng ngêi ®Çu t tiÒm tµng (ng©n hµng, chñ ®Çu t, ngêi liªn doanh....) nh÷ng th«ng tin tµi chÝnh trªn c¬ së hîp thêi. Mét hÖ thèng bao gåm rÊt nhiÒu chÕ ®é vµ thÓ thøc ®Æc thï ®îc thiÕt kÕ ®Ó cung cÊp cho c¸c nhµ qu¶n lý sù b¶o ®¶m hîp lý lµ c¸c môc tiªu vµ môc ®Ých quan träng ®èi víi doanh nghiÖp. Nh÷ng chÕ ®é vµ thÓ thøc nµy ®îc gäi lµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t, vµ kÕt hîp l¹i h×nh thµnh nªn c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé cña doanh nghiÖp. Nh vËy hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ toµn bé c¸c chÝnh s¸ch, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t do ®¬n vÞ thiÕt lËp vµ duy tr× nh»m ®iÒu hµnh toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ®¶m b¶o c¸c môc tiªu sau: - B¶o vÖ tµi s¶n vµ sæ s¸ch kÕ to¸n. - B¶o ®¶m ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin. - B¶o ®¶m duy tr× vµ kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p lý, c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. - B¶o ®¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ hiÖu n¨ng qu¶n lý. Cô thÓ lµ: * B¶o vÖ tµi s¶n vµ sæ s¸ch kÕ to¸n. Tµi s¶n cña ®¬n vÞ hiÓu theo nghÜa réng bao gåm: - C¸c tµi s¶n ghi trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n (tµi s¶n cè ®Þnh, hµng tån kho, tiÒn mÆt, tiÒn göi, c¸c kho¶n ®Çu t ng¾n h¹n, dµi h¹n, c¸c kho¶n c«ng nî ph¶i thu...). - C¸c tµi s¶n phi vËt chÊt kh«ng cã h×nh th¸i cô thÓ nhng cã vai trß quan träng, tÝch cùc trong viÖc n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ nh uy tÝn doanh nghiÖp, sè lîng vµ quan hÖ kh¸ch hµng, lîi thÕ th¬ng m¹i, bÇu kh«ng khÝ lµm viÖc, quan hÖ c«ng t¸c, quan hÖ trong bé m¸y l·nh ®¹o, gi÷a l·nh ®¹o víi c¸n bé c«ng nh©n viªn, chÝnh s¸ch thèng nhÊt trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh.... Tµi s¶n vËt chÊt cña ®¬n vÞ cã thÓ bÞ trém c¾p, l¹m dông hoÆc bÞ h h¹i t×nh cê nÕu kh«ng ®îc b¶o vÖ bëi c¸c hÖ thèng kiÓm so¸t thÝch hîp. §iÒu nµy còng ®óng ®èi víi tµi s¶n phi vËt chÊt nh c¸c kho¶n c«ng nî ph¶i thu, c¸c tµi liÖu quan träng vµ sæ s¸ch. C¸c thñ tôc, quy tr×nh, nghiÖp vô vµ néi quy b¶o vÖ tµi s¶n ph¶i dù kiÕn c¸c ph¬ng tiÖn b¶o vÖ vËt chÊt chèng l¹i mÊt m¸t, h hao, ¨n c¾p, l·ng phÝ... C¸c ph¬ng tiÖn hoÆc biÖn ph¸p nµy sÏ b¶o vÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp c¸c tµi s¶n vËt chÊt nh hµng tån kho, thiÕt bÞ, tiÒn.... C¸c tµi s¶n v« h×nh cÇn ®îc b¶o vÖ vµ gi÷ g×n b»ng c¸c biÖn ph¸p tæ chøc, quy chÕ vµ c¶ nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt nghiÖp vô. * B¶o ®¶m ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin. Th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh do kÕ to¸n tæng hîp xö lý vµ tr×nh bµy lµ c¨n cø quan träng cho viÖc h×nh thµnh vµ lùa chän c¸c quyÕt ®Þnh kinh tÕ cña c¸c 3 nhµ qu¶n lý. Nhµ qu¶n lý ph¶i cã c¸c th«ng tin chÝnh x¸c ®Ó ®iÒu hµnh c¸c mÆt cña ho¹t ®éng kinh doanh. Mét lîng lín th«ng tin ®îc sö dông ®Ó ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh then chèt, do vËy th«ng tin ph¶i b¶o ®¶m kh«ng ®îc l¹m dông vµ sö dông sai môc ®Ých. C¸c th«ng tin ®îc cung cÊp ph¶i b¶o ®¶m: - §é tin cËy cña c¸c tµi liÖu tµi chÝnh, kÕ to¸n do bé phËn kÕ to¸n chuÈn bÞ, do Gi¸m ®èc ký duyÖt hoÆc b¸o c¸o víi Ban Gi¸m ®èc, víi Héi ®ång Qu¶n trÞ. - TÝnh thÝch ®¸ng, phï hîp cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh, kÕ to¸n. C¸c th«ng tin nµy ph¶i ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ, ®óng vµ kh¸ch quan c¸c néi dung chñ yÕu cña ho¹t ®éng kinh tÕ. * B¶o ®¶m duy tr× vµ kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p lý, c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Nhµ qu¶n trÞ x©y dùng c¸c thÓ thøc vµ nguyªn t¾c ®Ó tho¶ m·n c¸c môc tiªu cña Doanh nghiÖp. C¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé ®îc thiÕt kÕ ®Ó mang l¹i sù b¶o ®¶m ch¾c ch¾n c¸c quyÕt ®Þnh vµ chÕ ®é qu¶n lý ®îc thùc hiÖn ®óng thÓ thøc, ®ång thêi gi¸m s¸t møc hiÖu qu¶ cña c¸c chÕ ®é vµ c¸c thÓ thøc ®ã. Nh©n viªn trong c«ng ty ph¶i tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh néi bé, cô thÓ lµ: - Ph¸t hiÖn kÞp thêi nh÷ng r¾c rèi trong kinh doanh ®Ó ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®èi phã. - Ng¨n chÆn, ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m vµ c¸c gian lËn trong kinh doanh. - Ghi chÐp kÕ to¸n ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ ®óng thÓ thøc vÒ c¸c nghiÖp vô cña ho¹t ®éng kinh doanh. - LËp c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kÞp thêi, hîp lÖ vµ tu©n theo c¸c yªu cÇu ph¸p ®Þnh cã liªn quan. * B¶o ®¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ hiÖu n¨ng qu¶n lý. C¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong mäi tæ chøc nh»m ng¨n ngõa sù lÆp l¹i kh«ng cÇn thiÕt c¸c nç lùc vµ sù l·ng phÝ trong mäi lÜnh vùc kinh doanh, nh»m ng¨n c¶n viÖc sö dông kÐm hiÖu qu¶ c¸c nguån tiÒm n¨ng. §Þnh kú, nhµ qu¶n lý ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng ®Ó n©ng cao hiÖu n¨ng qu¶n lý, ®¶m b¶o c¬ cÊu bé m¸y ®¬n vÞ cã ®ñ n¨ng lùc ®iÒu khiÓn, chØ huy ®¬n vÞ. * C¸c môc tiªu chi tiÕt vµ nguyªn t¾c cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. §èi víi bÊt kú lo¹i h×nh nghiÖp vô kinh tÕ nµo trong mét doanh nghiÖp ®Òu cã thÓ x¶y ra mét vµi lo¹i sai sãt cña qu¸ tr×nh ghi sæ. Cã b¶y môc tiªu mµ mét cÊu tróc kiÓm so¸t néi bé ph¶i tho¶ m·n ®Ó ng¨n ngõa c¸c sai sãt nh vËy. Cô thÓ lµ: STT 1 2 3 4 5 6 7 C¸c môc tiªu chi tiÕt cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i cã c¨n cø hîp lý (tÝnh cã c¨n cø hîp lý). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc phª chuÈn ®óng ®¾n (môc tiªu vÒ sù phª chuÈn). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc ghi sæ mét c¸ch ®Çy ®ñ (môc tiªu vÒ tÝnh ®Çy ®ñ). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n (môc tiªu vÒ sù ®¸nh gi¸). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n (môc tiªu vÒ sù ph©n lo¹i). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc ph¶n ¸nh ®óng h¹n (môc tiªu vÒ tÝnh ®óng kú). C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¶i ®îc ghi ®óng ®¾n vµo sæ phô vµ ®îc tæng hîp chÝnh x¸c (môc tiªu vÒ tÝnh chÝnh x¸c c¬ häc). B¶y môc tiªu trªn ®îc ¸p dông cô thÓ cho tõng nghiÖp vô träng yÕu trong cuéc kiÓm to¸n. Cïng víi c¸c môc tiªu trªn, hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c sau: STT 1 2 C¸c nguyªn t¾c trong kiÓm tra, kiÓm so¸t néi bé Nguyªn t¾c ph©n c«ng ph©n nhiÖm Nguyªn t¾c bÊt kiªm nhiÖm 4 3 Nguyªn t¾c uû quyÒn phª chuÈn Tãm l¹i, kiÓm tra - kiÓm so¸t lµ nh÷ng hÖ thèng cã chøc n¨ng x¸c minh, ®¸nh gi¸, nhËn xÐt vÒ ®èi tîng kiÓm tra - kiÓm so¸t. Ho¹t ®éng kiÓm tra kiÓm so¸t n¶y sinh vµ ph¸t triÓn tõ chÝnh nhu cÇu cña qu¶n lý. C¸c yÕu tè cña hÖ thèng kiÓm tra - kiÓm so¸t bao gåm tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®èi chiÕu, xem xÐt, x¸c minh ®èi tîng cña qu¶n lý. Tæ chøc kiÓm tra - kiÓm so¸t thÓ hiÖn c¶ tÝnh khoa häc vµ tÝnh nghiÖp vô kü thuËt vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c chiÕn lîc vµ bíc ®i cô thÓ trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ chøc bé m¸y kiÓm tra - kiÓm so¸t ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m« cña nÒn kinh tÕ. 1.1.2 VÞ trÝ cña kiÓm to¸n néi bé trong kiÓm tra, kiÓm so¸t néi bé. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong mét doanh nghiÖp thêng ®îc xem gåm 3 yÕu tè cÊu thµnh nªn, ®ã lµ: M«i trêng kiÓm so¸t; HÖ thèng kÕ to¸n; vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. KiÓm to¸n néi bé lµ mét nh©n tè c¬ b¶n trong m«i trêng kiÓm so¸t. KiÓm to¸n néi bé thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ thêng xuyªn vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ bao gåm c¶ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th«ng qua viÖc kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ. Tõ ®ã, bé phËn nµy sÏ gióp cho ®¬n vÞ cã nh÷ng th«ng tin kÞp thêi, x¸c thùc vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ vµ chÊt lîng cña c¸c thñ tôc kiÓm so¸t nh»m ®iÒu chØnh, bæ sung c¸c thñ tôc kiÓm so¸t thÝch hîp vµ cã hiÖu lùc h¬n. Bªn c¹nh vai trß cña m×nh trong m«i trêng kiÓm so¸t cña ®¬n vÞ, kiÓm to¸n néi bé cßn cã thÓ gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ kiÓm to¸n thuª ngoµi b»ng c¸ch trùc tiÕp cung cÊp sù gióp ®ì cho c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp. NÕu kiÓm to¸n viªn bªn ngoµi cã ®ñ b»ng chøng chøng minh cho tÝnh kh¸ch quan, chÝnh trùc vµ n¨ng lùc cña kiÓm to¸n viªn néi bé th× kiÓm to¸n viªn bªn ngoµi cã thÓ dùa trªn c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn néi bé theo nhiÒu c¸ch. Nh vËy, kiÓm to¸n néi bé lµ mét phÇn trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. H¬n thÕ n÷a, theo chøc n¨ng cña m×nh, kiÓm to¸n néi bé cßn gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th«ng qua viÖc thùc hiÖn kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ, lµm lµnh m¹nh hãa vµ hiÖu qu¶ hãa hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. 1.2 KiÓm to¸n néi bé. 1.2.1 Kh¸i qu¸t chung vÒ kiÓm to¸n néi bé. a) Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n néi bé. Ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n nãi chung ®· xuÊt hiÖn tõ l©u trªn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña mçi quèc gia qua thêi gian ®· lµm cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n ngµy cµng ph¸t triÓn vµ trë thµnh nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña c¸c quèc gia. So víi kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n nhµ níc th× lo¹i h×nh kiÓm to¸n néi bé ra ®êi muén h¬n, b¾t ®Çu tõ n¨m 1940 míi xuÊt hiÖn kh¸i niÖm kiÓm to¸n néi bé. Nhng nã cã sù ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ ®Æc biÖt trong c«ng viÖc qu¶n trÞ doanh nghiÖp. C¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së ph¸t hiÖn ra r»ng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé lµ ph¬ng tiÖn qu¶n lý cã hiÖu qu¶ vµ lµ c«ng cô ®¾c lùc gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý gi¸m s¸t ®îc toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ m×nh. Kh«ng nh÷ng thÕ, trong c¸c c¬ quan nhµ níc viÖc h×nh thµnh c¸c bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®Ó kiÓm tra thêng xuyªn c¸c ho¹t ®éng trong c¬ quan ®ang tá ra cã nhiÒu t¸c dông thiÕt thùc. Víi sù lín m¹nh vµ gia t¨ng quy m« c¸c doanh nghiÖp vµi thËp niªn gÇn ®©y, tÇm quan träng kiÓm to¸n néi bé còng lín m¹nh mét c¸ch t¬ng øng, lµm cho nã trë thµnh yÕu tè chÝnh trong viÖc thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm so¸t vµ kiÓm tra néi bé. ë mét sè níc, c¬ quan lËp ph¸p ®· ®a ra nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt nh»m t¹o ra hµnh lang ph¸p lý ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho kiÓm to¸n néi bé ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®· ph¸t triÓn cùc nhanh ë Mü còng nh ë ch©u ¢u tõ nh÷ng n¨m 60. Sù ph¸t triÓn nµy ®· ®îc khuyÕn khÝch bëi sù thµnh lËp cña tæ 5 chøc KiÓm to¸n néi bé (IIA) n¨m 1941 t¹i NewYork, tæ chøc nµy ®· x¸c ®Þnh b¶n chÊt, môc tiªu vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Tæ chøc kiÓm to¸n néi bé lµ thµnh viªn cña Liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) vµ INTOSAI, ®ång thêi nã chuyªn s©u nghiªn cøu, ®µo t¹o, båi dìng cÊp chøng chØ cho c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé (CIA). b) B¶n chÊt cña kiÓm to¸n néi bé. ThuËt ng÷ “kiÓm to¸n” thùc sù míi xuÊt hiÖn vµ ®îc sö dông ë ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90. Trªn thÕ giíi thuËt ng÷ kiÓm to¸n ®· cã tõ l©u, tõ khi xuÊt hiÖn nhu cÇu x¸c ®Þnh tÝnh trung thùc, ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin b¸o c¸o tµi chÝnh, kÕ to¸n vµ thùc tr¹ng tµi s¶n cña mét chñ thÓ trong quan hÖ kinh tÕ. HiÖn cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ kiÓm to¸n, song cã thÓ hiÓu ®îc b¶n chÊt cña kiÓm to¸n qua ®Þnh nghÜa: “KiÓm to¸n lµ sù xem xÐt vµ bµy tá ý kiÕn vÒ thùc tr¹ng ho¹t ®éng ®îc kiÓm to¸n b»ng hÖ thèng ph¬ng ph¸p kü thuËt cña kiÓm to¸n chøng tõ vµ ngoµi chøng tõ do c¸c kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é nghiÖp vô t¬ng xøng thùc hiÖn trªn c¬ së hÖ thèng ph¸p lý cã hiÖu lùc”. HoÆc qua kh¸i niÖm kh¸ phæ biÕn sau: “KiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh mµ theo ®ã mét c¸ nh©n ®éc lËp cã thÈm quyÒn thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin sè lîng cã liªn quan ®Õn mét tæ chøc kinh tÕ cô thÓ nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh vµ b¸o c¸o møc ®é phï hîp gi÷a th«ng tin sè lîng ®ã víi c¸c chuÈn mùc ®· ®îc x©y dùng”. KiÓm to¸n gåm nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau. NÕu c¨n cø vµo chñ thÓ kiÓm to¸n (mét tiªu thøc ph©n lo¹i phæ biÕn) th× kiÓm to¸n bao gåm: kiÓm to¸n ®éc lËp, kiÓm to¸n Nhµ níc vµ kiÓm to¸n néi bé. C¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n nµy kh¸c nhau vÒ chøc n¨ng, tÝnh chÊt, ®Þa vÞ ph¸p lý, ph¹m vi vµ hoµn toµn kh«ng thÓ thay thÕ cho nhau (Phô lôc 1.1). Trong ®ã kiÓm to¸n néi bé lµ lo¹i kiÓm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé cña ®¬n vÞ tiÕn hµnh. LÞch sö ph¸t triÓn ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng cho thÊy kiÓm to¸n néi bé lµ mét nghÒ nghiÖp míi mÎ. Tuy lóc ®Çu kiÓm to¸n néi bé mang tÝnh chÊt kh«ng chuyªn, kh«ng tån t¹i ë c¸c doanh nghiÖp hoÆc ®îc coi nh mét phÇn cña kiÓm to¸n ®éc lËp, nhng vÒ sau nã ®· trë thµnh mét nghÒ cã tÝnh chuyªn nghiÖp. Mét c¸ch c¬ b¶n cã thÓ hiÓu kiÓm to¸n néi bé lµ mét bé phËn ®îc lËp ra trong mét ®¬n vÞ, thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, gi¸m s¸t ®Ó gióp c¸c nhµ qu¶n lý cÊp cao trong ®¬n vÞ ®ã gia t¨ng ®îc quyÒn lùc cña m×nh nh»m qu¸n xuyÕn ®îc c¸c ho¹t ®éng ®· vµ ®ang diÔn ra trong ®¬n vÞ, bao gåm: nh÷ng quy t¾c ®Æt ra cã ®îc tu©n thñ kh«ng? Tµi s¶n cã ®îc toµn vÑn kh«ng? C¸n bé, CNV lµm viÖc cã hiÖu qu¶ kh«ng? C¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh cã phï hîp khi ®iÒu kiÖn thay ®æi? §¸nh gi¸ tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh...... Ta cã thÓ hiÓu kiÓm to¸n néi bé mét c¸ch ®óng nhÊt lµ lo¹i h×nh kiÓm so¸t cã tæ chøc mµ chøc n¨ng lµ ®o lêng vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nh÷ng viÖc kiÓm tra kiÓm so¸t kh¸c vµ nã mang tÝnh néi kiÓm. Khi mét tæ chøc ®Æt ra kÕ ho¹ch ë tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã qua c¸c nghiÖp vô th× ph¶i cã nh÷ng viÖc g× ®Ó theo dâi nhiÖm vô nh»m b¶o ®¶m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh. Nh÷ng viÖc lµm tiÕp theo ®ã cã thÓ hiÓu lµ nh÷ng viÖc kiÓm so¸t. Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé tù nã còng lµ lo¹i kiÓm so¸t kh¸c, nhng c«ng viÖc kiÓm tra néi bé cã ®Æc biÖt quan träng lµ gióp ®o lêng vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng kiÓm so¸t ®ã. Nh vËy kiÓm to¸n néi bé võa ph¶i hiÓu vai trß cña m×nh lµ mét kiÓm so¸t, võa ph¶i hiÓu tÝnh chÊt vµ ph¹m vi cña c¸c lo¹i h×nh kiÓm so¸t kh¸c. Nh vËy, kiÓm to¸n néi bé còng lµ ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhng l¹i mang mµu s¾c riªng cña m×nh. ChÝnh b¶n th©n thuËt ng÷ kiÓm to¸n néi bé còng phÇn nµo ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng nÐt riªng ®ã vµ thÓ hiÖn ®îc b¶n chÊt cña ho¹t ®éng nµy. ë mét gãc ®é kh¸c, kiÓm to¸n néi bé lµ mét yÕu tè c¬ b¶n trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Thùc vËy, kiÓm so¸t néi bé lµ mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc ®îc thiÕt lËp t¹i ®¬n vÞ nh»m b¶o ®¶m hîp lý cho c¸c nhµ qu¶n lý nh»m ®¹t ®îc 4 môc tiªu sau: 6 - B¶o ®¶m tµi s¶n vµ sæ s¸ch kÕ to¸n. - B¶o ®¶m tÝnh tin cËy cña th«ng tin. - B¶o ®¶m vµ duy tr× kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. - B¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng vµ hiÖu n¨ng qu¶n lý. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®îc chia thµnh 3 bé phËn: m«i trêng kiÓm so¸t, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. Trong ®ã, m«i trêng kiÓm so¸t lµ toµn bé nh÷ng nh©n tè cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh thiÕt kÕ, vËn hµnh vµ tÝnh h÷u hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé vµ bao gåm nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n sau: ®Æc thï vÒ qu¶n lý, c¬ cÊu tæ chøc, chÝnh s¸ch nh©n sù, c«ng t¸c kÕ ho¹ch, Uû ban kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n néi bé. Theo mèi quan hÖ nµy, kiÓm to¸n néi bé ®îc xem lµ mét bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ thêng xuyªn vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ, qua ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng sai ph¹m lµm thÊt tho¸t tµi s¶n, ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p c¶i tiÕn ho¹t ®éng. Trong quan hÖ víi hÖ thèng kiÓm tra tµi chÝnh Nhµ níc, kh¸i niÖm kiÓm to¸n néi bé cã thÓ ®îc cô thÓ nh sau: “KiÓm to¸n néi bé lµ mét ho¹t ®éng néi kiÓm cã tÝnh ®éc lËp trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ kinh tÕ thùc hiÖn chøc n¨ng lµ kiÓm tra ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ phi tµi chÝnh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng ®ã vµ gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý t¹i c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së”. Nãi tãm l¹i, c¸c ®Þnh nghÜa ®· nªu tuy cã kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ víi ý nghÜa cô thÓ x¸c ®Þnh song chung quy ®Òu bao hµm vµo kh¸i niÖm kiÓm to¸n néi bé víi c¸c yÕu tè c¬ b¶n sau: 1. Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé lµ kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸. 2. Néi dung trùc tiÕp cña kiÓm to¸n néi bé kh«ng chØ giíi h¹n trong thùc tr¹ng ho¹t ®éng tµi chÝnh mµ c¶ nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña qu¶n lý. 3. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng trªn ph¹m vi cña ho¹t ®éng tµi chÝnh còng nh phi tµi chÝnh víi nhiÒu mèi quan hÖ phøc t¹p ®ßi hái kiÓm to¸n néi bé ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n riªng dùa trªn hÖ thèng ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n nãi chung gåm c¸c thñ tôc: quan s¸t, kiÓm kª thùc tÕ, x¸c minh, thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng, tÝnh to¸n, so s¸nh, ph©n tÝch, kiÓm tra trªn m¸y tÝnh; tæng hîp, lùa chän th«ng tin, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ møc ®é liªn quan, ®¸nh gi¸ kh¸c.... 4. Chñ thÓ kiÓm to¸n néi bé lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn néi bé cã tr×nh ®é nghiÖp vô t¬ng xøng víi c«ng viÖc ®¶m nhËn vµ ®éc lËp t¬ng ®èi víi c¸c bé phËn kh¸c trong ®¬n vÞ. Nh vËy, kiÓm to¸n néi bé h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu qu¶n lý cña b¶n th©n doanh nghiÖp. kiÓm to¸n néi bé thùc hiÖn chøc n¨ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®éc lËp vµ kh¸ch quan c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé cña doanh nghiÖp. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé bao gåm tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña cña doanh nghiÖp vµ ë tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý kh¸c nhau. KiÓm to¸n néi bé xem xÐt, ®¸nh gi¸ vµ b¸o c¸o vÒ thùc tr¹ng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, ®a ra nh÷ng ph©n tÝch, kiÕn nghÞ, t vÊn mang tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp ®Ó l·nh ®¹o doanh nghiÖp cã c¬ së tin cËy trong viÖc qu¶n lý thµnh c«ng c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 1.2.2 Chøc n¨ng, nhiÖm vô chñ yÕu vµ quyÒn h¹n cña kiÓm to¸n néi bé. * Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé. KiÓm to¸n néi bé h×nh thµnh do nhu cÇu qu¶n lý nªn chøc n¨ng cña nã còng tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp tíi cao cïng víi khoa häc qu¶n lý kinh tÕ, tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña c¸c nhµ l·nh ®¹o doanh nghiÖp. MÆc dï theo kinh nghiÖm cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé hiÖn ®¹i lµ ®¸nh gi¸ ®éc lËp hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, nhng chøc n¨ng truyÒn thèng cña kiÓm to¸n néi bé lµ xem xÐt, ®¸nh gi¸ ®é tin cËy, 7 thèng nhÊt cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông tiÕt kiÖm, h÷u hiÖu vèn vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp. ChÝnh v× thÕ, viÖc quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô cho kiÓm to¸n néi bé cÇn ph¶i xem xÐt phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng quèc gia, tõng khu vùc kinh tÕ, tõng ngµnh vµ tõng ®¬n vÞ cô thÓ. * NhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé. VÒ c¬ b¶n nhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé bao gåm c¸c nhiÖm vô sau: Thø nhÊt: KiÓm tra tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña c¸c chøng tõ, tµi liÖu, sè liÖu kÕ to¸n, viÖc chÊp hµnh chÕ ®é, thÓ lÖ kÕ to¸n tµi chÝnh cña nhµ níc, kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, c¸c quy ®Þnh, c¸c kÕ ho¹ch vµ c¸c thñ tôc hiÖn hµnh. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kiÓm tra c¸c hÖ thèng thiÕt lËp xem cã sù b¶o ®¶m sù tu©n thñ víi c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc, biÖn ph¸p vµ c¸c quy ®Þnh mµ cã thÓ t¸c ®éng quan träng ®Õn mäi ho¹t ®éng cña tæ chøc. TiÕp nèi víi chøc n¨ng nµy, trong mét sè trêng hîp vµ nÕu ®îc phÐp cña Uû ban qu¶n trÞ tèi cao, c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý vµ sù u viÖt cña c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh, kÕ ho¹ch tríc khi ®i ®Õn viÖc x¸c ®Þnh møc ®é tu©n thñ. Hä sÏ chØ ra kho¶n lîi nhuËn (hay tiÕt kiÖm ®îc) tõ c¸c ho¹t ®éng bëi viÖc tu©n thñ thÝch ®¸ng c¸c chÝnh s¸ch, c¸c kÕ ho¹ch vµ thñ tôc ®îc lËp ra vµ c¸c mÊt m¸t nÕu kh«ng cã sù tu©n thñ ®ã. Bªn c¹nh ®ã, c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kiÓm tra tÝnh ph¸p lý cña c¸c th«ng tin kÕ to¸n víi chuÈn mùc lµ c¸c quy ®Þnh ph¸p chÕ cña Nhµ níc. Thø hai: KiÓm tra tÝnh trung thùc vµ ®é tin cËy cña th«ng tin trong ®ã chñ yÕu lµ kiÓm tra vµ x¸c ®Þnh møc ®é trung thùc, hîp lý cña c¸c b¸o c¸o quyÕt to¸n do kÕ to¸n vµ c¸c bé phËn kh¸c trong doanh nghiÖp lËp ra. KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kiÓm tra tÝnh trung thùc vµ ®é tin cËy cña th«ng tin kh«ng chØ cña b¶n th©n c¸c th«ng tin tµi chÝnh mµ c¶ c¸c ho¹t ®éng vµ ph¬ng tiÖn ®îc sö dông ®Ó x¸c minh, ®o ®¹c, ph©n lo¹i vµ b¸o c¸o c¸c th«ng tin ®ã. ViÖc kiÓm tra hÖ thèng th«ng tin nµy lµ c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸c sæ s¸ch vµ b¸o c¸o tµi chÝnh chøa ®ùng c¸c th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi vµ h÷u Ých. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé thùc hiÖn kiÓm tra c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong hai trêng hîp: - Trêng hîp thø nhÊt víi môc ®Ých gióp chñ Doanh nghiÖp hay nhµ qu¶n lý cña Doanh nghiÖp kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn néi bé tiÕn hµnh kiÓm tra, so¸t xÐt viÖc tÝnh to¸n, ph©n lo¹i b¸o c¸o, thÈm ®Þnh cô thÓ c¸c kho¶n môc c¸ biÖt (kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô, c¸c sè d tµi kho¶n). §iÒu nµy còng cã t¸c dông gi¶m phÝ kiÓm to¸n cña c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp khi c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn néi bé ®¹t hiÖu qu¶ tèt. - Trêng hîp thø hai c«ng viÖc kiÓm tra ®îc thùc hiÖn nh»m hoµn thiÖn viÖc thÈm tra c¸c lÜnh vùc kh¸c ®Ó cã thÓ ®a ra kÕt luËn. ViÖc kiÓm tra c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh trë thµnh ho¹t ®éng bæ trî ®èi víi nhiÖm vô kiÓm to¸n chÝnh. Thø ba: KiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c môc tiªu ®Ò ra ®èi víi c¸c ch¬ng tr×nh hay c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô. KiÓm tra x¸c nhËn gi¸ trÞ vèn gãp cña Doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi t¸c tham gia liªn doanh víi doanh nghiÖp. KiÓm tra x¸c nhËn tÝnh trung thùc, hîp lý, ®Çy ®ñ cña sè liÖu kÕ to¸n vµ b¸o c¸o quyÕt to¸n cña ®¬n vÞ liªn doanh. KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng hay ch¬ng tr×nh ®Ó xem xÐt kÕt qu¶ thu ®îc cã phï hîp víi môc tiªu ®Ò ra hay kh«ng vµ c¸c ho¹t ®éng, ch¬ng tr×nh ®ã cã ®îc thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh hay kh«ng. Bªn c¹nh ®ã, kiÓm to¸n viªn néi bé cÇn trî gióp cho nh÷ng ngêi l·nh ®¹o khi x©y dùng c¸c môc tiªu cho c¸c ch¬ng tr×nh b»ng viÖc x¸c ®Þnh xem nh÷ng gi¶ thiÕt, d÷ liÖu quan träng cã hîp lý kh«ng, nh÷ng th«ng tin hiÖn thêi cã chÝnh x¸c vµ cã ®îc sö 8 dông kh«ng vµ hÖ thèng kiÓm tra kiÓm so¸t cã ®îc thiÕt lËp trong c¸c ho¹t ®éng hay ch¬ng tr×nh kh«ng. §¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn liªn doanh liªn kÕt trong ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp còng lµ nh÷ng môc tiªu quan träng mµ c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i thùc hiÖn, bao gåm: ®¸nh gi¸ c¸c b¸o c¸o kÕ to¸n liªn doanh liªn kÕt, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ liªn doanh cña Doanh nghiÖp vµ viÖc b¶o toµn vèn liªn doanh, liªn kÕt... Thø t: KiÓm tra c¸c ph¬ng tiÖn b¶o ®¶m an toµn cho tµi s¶n. KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ vµ ph¸p lý cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ®ã cã hÖ thèng kÕ to¸n. Gi¸m s¸t sù ho¹t ®éng vµ tham gia hoµn thiÖn chóng. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kiÓm tra c¸c ph¬ng tiÖn ®îc sö dông ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho c¸c tµi s¶n ®Ó tr¸nh c¸c mÊt m¸t kh¸c nhau nh ¨n trém hoÆc háa ho¹n.... MÆt kh¸c, kiÓm to¸n viªn néi bé cÇn cã nh÷ng kiÕn nghÞ cho nhµ qu¶n lý ®Ó phßng ngõa c¸c hµnh vi bÊt hîp ph¸p x©m ph¹m tµi s¶n cña ®¬n vÞ, tæ chøc. §¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé, xem xÐt hÖ thèng kÕ to¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ b¶o ®¶m ®é tin cËy hay kh«ng, ®ång thêi qua ®ã ®a ra c¸c kiÕn nghÞ còng nh c¸c gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng ®ã. Thø n¨m: §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c nguån lùc. KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i ®¸nh gi¸ chÊt lîng thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®îc giao. ViÖc thùc hiÖn nµy liªn quan ®Õn c¸c nhãm hay c¸c nh©n viªn cña ®¬n vÞ. ë ®©y kiÓm to¸n néi bé kh«ng chØ quan t©m tíi viÖc c¸c nhãm hay c¸c nh©n viªn thùc hiÖn c«ng viÖc cña hä cã mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn h¬n cho Doanh nghiÖp hay kh«ng? Do c¸c c«ng viÖc (®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc kü thuËt) rÊt ®a d¹ng trong mét tæ chøc kinh tÕ nªn ®Ó hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô trªn, bé phËn kiÓm to¸n ph¶i tuyÓn chän ®îc nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é nghiÖp vô t¬ng xøng. Thø s¸u: ThÈm tra c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh thÝch hîp vµ u viÖt cña nã. KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh ph¸p lý cña quy chÕ kiÓm so¸t néi bé, ®ång thêi cã kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c quy chÕ nµy. ThiÕt lËp hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®ång thêi kiÓm to¸n néi bé ph¶i thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c quy chÕ kiÓm so¸t néi bé ®· ®Ò ra, qua ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm cha hîp lý ®Ó tham gia hoµn thiÖn chóng. Môc ®Ých cña viÖc thÈm tra tÝnh thÝch hîp cña kiÓm to¸n néi bé ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé vËn hµnh ®Òu ®Æn vµ cã hiÖu qu¶, ®¸p øng mäi môc tiªu ®· ®Þnh tríc. ViÖc thÈm tra sÏ ph¬i bµy mäi hµnh vi gian lËn, kh«ng b×nh thêng vµ g©y l·ng phÝ víi b¶n chÊt lÆp ®i lÆp l¹i nh»m ng¨n chÆn vµ gi¶m thiÓu chóng. Thø b¶y: C¸c nhiÖm vô ®Æc biÖt kh¸c. Ngoµi c¸c nhiÖm vô chÝnh trªn, kiÓm to¸n néi bé cã thÓ ®îc giao bÊt cø nhiÖm vô g× mµ cã Ých cho Ban Gi¸m ®èc ch¼ng h¹n nh: ®iÒu tra vÒ c¸ nh©n, ®¹i diÖn cho Ban gi¸m ®èc hoÆc gi¸m s¸t trong c¸c tho¶ thuËn, tham gia vµo c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ®¬n vÞ. Th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô trªn, kiÓm to¸n néi bé cã tr¸ch nhiÖm híng dÉn nghiÖp vô cho c¸n bé kÕ to¸nvµ c¸c c¸n bé nghiÖp vô kh¸c cã liªn quan, ®Ò xuÊt c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý, xö lý vÒ tµi chÝnh kÕ to¸n vµ c¸c néi dung xö lý kh¸c. * QuyÒn h¹n cña kiÓm to¸n néi bé. Do ®Æc trng cña kiÓm to¸n néi bé lµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chñ yÕu nªu trªn, cho nªn kiÓm to¸n néi bé cã nh÷ng quyÒn h¹n riªng ®Ó ®¶m b¶o môc ®Ých ho¹t ®éng. KiÓm to¸n néi bé cã quyÒn: 9 - KiÓm to¸n néi bé ®éc lËp víi c¸c bé phËn kh¸c trong doanh nghiÖp, ®éc lËp vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô trong ph¹m vi khu«n khæ ph¸p luËt vµ c¸c chuÈn mùc, ph¬ng ph¸p nghiÖp vô chuyªn m«n. Cã quyÒn yªu cÇu c¸c bé phËn vµ c¸c c¸ nh©n cã liªn quan cung cÊp ®Çy ®ñ, kÞp thêi c¸c tµi liÖu vÒ kÕ to¸n, tµi chÝnh vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan tíi néi dung ®îc kiÓm to¸n. Cã quyÒn ®èi chiÕu x¸c minh c¸c th«ng tin kinh tÕ cã liªn quan tíi ®èi tîng ®îc kiÓm to¸n ë trong vµ ngoµi doanh nghiÖp. Cã quyÒn kiÕn nghÞ víi chñ thÓ ®îc kiÓm to¸n cã biÖn ph¸p söa ch÷a sai ph¹m vµ cã quyÒn ghi kiÕn nghÞ cña m×nh vµo b¸o c¸o kiÓm to¸n. §Ò xuÊt víi l·nh ®¹o doanh nghiÖp nh÷ng kiÕn nghÞ vµ biÖn ph¸p vÒ qu¶n lý. §ã lµ mét sè quyÒn h¹n c¬ b¶n cña kiÓm to¸n néi bé, bªn c¹nh ®ã tïy thuéc vµo tõng doanh nghiÖp, tõng ®iÒu kiÖn mµ kiÓm to¸n néi bé cã thÓ cã thªm c¸c quyÒn kh¸c. 10 1.2.3 Néi dung vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé. a) Néi dung ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé. Ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé trong doanh nghiÖp thùc hiÖn mét sè néi dung chñ yÕu sau: Rµ so¸t l¹i hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c quy chÕ kiÓm so¸t néi bé cã liªn quan, gi¸m s¸t sù ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng nµy còng nh tham gia hoµn thiÖn chóng. KiÓm tra c¸c th«ng tin t¸c nghiÖp, th«ng tin tµi chÝnh, bao gåm viÖc so¸t xÐt l¹i c¸c ph¬ng tiÖn ®· sö dông ®Ó x¸c ®Þnh, tÝnh to¸n, ph©n lo¹i vµ b¸o c¸o nh÷ng th«ng tin nµy, kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô, c¸c sè d vµ c¸c bíc c«ng viÖc. KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶, sù tiÕt kiÖm vµ hiÖu suÊt cña c¸c ho¹t ®éng, kÓ c¶ c¸c quy ®Þnh kh«ng cã tÝnh chÊt tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Nh vËy, lÜnh vùc ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé bao gåm c¶ kiÓm to¸n tµi chÝnh vµ kiÓm to¸n nghiÖp vô trong doanh nghiÖp. KiÓm to¸n néi bé lµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kinh tÕ, tÝnh h÷u hiÖu vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn trong doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã kiÓm to¸n néi bé còng tiÕn hµnh c¸c néi dung kiÓm to¸n tu©n thñ ®Ó xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña doanh nghiÖp. b) Ph¹m vi ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé. “MiÒn x¸c ®Þnh” ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé kh¸ réng lín. ThËt vËy, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu chung nhÊt cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh trong mäi ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ hay tæ chøc kinh tÕ, kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i ®¶m nhËn tÊt c¶ c¸c lo¹i c«ng viÖc mµ kh«ng mét lo¹i h×nh kiÓm to¸n ®¬n lÎ nµo cã thÓ ®¸p øng ®îc. Nh÷ng chøc n¨ng cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n sÏ ®a kiÓm to¸n viªn tíi tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trong doanh nghiÖp. C¸c lÜnh vùc cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ vµ kiÓm to¸n trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé lµ: * §¸nh gi¸: C«ng viÖc cña kiÓm to¸n néi bé thêng ®îc tiÕn hµnh trong néi bé doanh nghiÖp trong ®ã ®¸nh gi¸ mét trong nh÷ng phÇn hµnh kh«ng thÓ thiÕu víi bÊt kú mét cuéc kiÓm to¸n néi bé nµo. Ph¹m vi cña c«ng viÖc ®¸nh gi¸ trong cuéc kiÓm to¸n néi bé thêng bao gåm: - C¸c kÕ ho¹ch vµ môc tiªu cña c¸c nhµ qu¶n lý. - C¸c quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch hiÖn hµnh cho viÖc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch vµ môc tiªu trªn. - KiÓm so¸t néi bé vµ møc ®é gi¸m s¸t. - Ho¹t ®éng nh©n sù vµ c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o. * Theo tÝnh chÊt cña cuéc kiÓm to¸n. Tïy theo tõng lo¹i h×nh kiÓm to¸n mµ ph¹m vi kiÓm to¸n cã nh÷ng sù kh¸c nhau c¬ b¶n.  §èi víi kiÓm to¸n tµi chÝnh. Do viÖc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh chñ yÕu tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh tÝnh trung thùc, chÝnh x¸c cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cho nªn ph¹m vi cña cuéc kiÓm to¸n tµi chÝnh thêng giíi h¹n trong ph¹m vi c¸c b¶ng khai tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. Ngoµi ra cã thÓ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña cuéc kiÓm to¸n néi bé vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh sang mét sè lÜnh vùc khi cÇn thiÕt ®Ó phôc vô cho môc ®Ých x¸c ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña c¸c b¶ng khai tµi chÝnh ®îc lËp.  §èi víi kiÓm to¸n tu©n thñ vµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng. 11 Do môc tiªu cña kiÓm to¸n tu©n thñ vµ cuéc kiÓm to¸n ho¹t ®éng lµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng còng nh cña c¸c ho¹t ®éng, cho nªn ph¹m vi cña c¸c cuéc kiÓm to¸n nµy thêng më réng trªn ph¹m vi toµn ®¬n vÞ vµ ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng, c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã réng h¬n nhiÒu so víi kiÓm to¸n tµi chÝnh. 1.2.4 C¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n néi bé. a) Theo ph©n lo¹i chung phæ biÕn hiÖn nay, ho¹t ®éng kiÓm to¸n cã 3 lo¹i h×nh: KiÓm to¸n ho¹t ®éng, kiÓm to¸n tu©n thñ vµ kiÓm to¸n tµi chÝnh. * KiÓm to¸n ho¹t ®éng (Operational Audit): KiÓm to¸n ho¹t ®éng lµ viÖc kiÓm to¸n ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh h÷u hiÖu (hiÖu lùc) vµ tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña mét bé phËn hay toµn bé mét tæ chøc, mét ®¬n vÞ. TÝnh hiÖu lùc lµ kh¶ n¨ng hoµn thµnh c¸c môc tiªu hay nhiÖm vô ®Ò ra. TÝnh hiÖu qu¶ lµ viÖc ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt víi chi phÝ bá ra thÊp nhÊt. §èi tîng cña kiÓm to¸n ho¹t ®éng rÊt ®a d¹ng, tõ viÖc ®¸nh gi¸ mé ph¬ng ¸n kinh doanh, mét quy tr×nh c«ng nghÖ, mét lo¹i tµi s¶n thiÕt bÞ míi ®a vµo ho¹t ®éng hay viÖc lu©n chuyÓn chøng tõ trong mét ®¬n vÞ..... V× thÕ, khã cã thÓ ®a ra mét khu«n mÉu cho lo¹i h×nh kiÓm to¸n nµy. §ång thêi, tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng rÊt khã ®îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan so víi tÝnh tu©n thñ vµ tÝnh trung thùc, hîp lý cña b¸o c¸o tµi chÝnh. Thay vµo ®ã, viÖc x©y dùng c¸c chuÈn mùc ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin cã thÓ ®Þnh lîng trong mét cuéc kiÓm to¸n ho¹t ®éng lµ mét viÖc mang nÆng tÝnh chÊt chñ quan. Trong kiÓm to¸n ho¹t ®éng, viÖc kiÓm tra thêng vît ra khái ph¹m vi c«ng t¸c kÕ to¸n - tµi chÝnh mµ liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc. V× vËy, kiÓm to¸n ho¹t ®éng sö dông nhiÒu kü n¨ng kh¸c nhau: kÕ to¸n, tµi chÝnh, kinh tÕ, kü thuËt, khoa häc... S¶n phÈm cña kiÓm to¸n ho¹t ®éng lµ b¶n b¸o c¸o cho ngêi qu¶n lý vÒ kÕt qu¶ kiÓm to¸n vµ nh÷ng ý kiÕn ®Ò xuÊt c¶i tiÕn ho¹t ®éng. * KiÓm to¸n tu©n thñ (Compliance Audit): KiÓm to¸n tu©n thñ lµ x¸c ®Þnh liÖu bªn ®îc kiÓm to¸n cã tu©n thñ c¸c thñ tôc hoÆc c¸c nguyªn t¾c quy ®Þnh ®Æc thï mµ c¬ quan cã thÈm ®Þnh quyÒn hoÆc ®¬n vÞ ®· ®Ò ra hay kh«ng. KiÓm to¸n tu©n thñ ®èi víi mét tæ chøc hay mét c¸ nh©n cã thÓ bao gåm viÖc x¸c ®Þnh c¸ nh©n kÕ to¸n viªn cã tu©n thñ c¸c thñ tôc mµ kÕ to¸n trëng ®· ®Ò ra, cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt hay kh«ng. HoÆc lµ mét nh©n viªn thanh to¸n cã ch¸p hµnh c¸c quy ®Þnh trong quan hÖ thanh to¸n cña ®¬n vÞ ®· ®Ò ra hay kh«ng... Khi kiÓm to¸n tu©n thñ ®èi víi c¸ nh©n, tæ chøc, kiÓm to¸n viªn nh»m vµo ®¸nh gi¸ viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch ®· ®Ò ra, c¸c tho¶ hiÖp vµ c¸c quy ®Þnh vÒ ph¸p lý. KÕt qu¶ kiÓm to¸n tu©n thñ sÏ ®îc b¸o c¸o cho ngêi nµo ®ã cã tr¸ch nhiÖm cao nhÊt ®¬n vÞ. * KiÓm to¸n tµi chÝnh (Audit of Financial Statements): KiÓm to¸n tµi chÝnh lµ kiÓm tra x¸c nhËn xem c¸c b¶ng khai tµi chÝnh ®îc lËp cã trung thùc vµ hîp lý hay kh«ng, cã phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc kÕ to¸n th«ng dông ®· ®îc chÊp nhËn hay kh«ng... KÕt qu¶ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh sÏ ®îc b¸o c¸o víi ngêi hoÆc tæ chøc yªu cÇu hoÆc ®îc dïng c«ng khai sè liÖu b¸o c¸o tµi chÝnh. b) Dùa vµo thêi gian tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n, cã c¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n: KiÓm to¸n tríc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, kiÓm to¸n trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n sau qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. * KiÓm to¸n tríc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng: Chñ yÕu lµ kiÓm tra tÝnh kh¶ thi, tÝnh hiÖu qu¶ c¸c dù ¸n, kÕ ho¹ch nh»m gióp c¸c cÊp ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý cã ®îc nh÷ng th«ng tin vµ sù ®¶m b¶o ch¾c nh¾n vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. 12 * KiÓm to¸n trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng: Môc ®Ých nh»m gióp c¸c nhµ qu¶n lý ®iÒu chØnh nh÷ng sai lÖch thiÕu sãt khi thùc hiÖn kÕ ho¹ch hoÆc ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ®Ó ®¶m b¶o tèi u vÒ hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng ®ang vµ tiÕp tôc diÔn ra. * KiÓm to¸n sau qu¸ tr×nh ho¹t ®éng: Nh»m môc ®Ých thÈm ®Þnh tÝnh hîp lý trung thùc vµ ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin trong c¸c b¸o c¸o t×nh h×nh ho¹t ®éng cña mét tæ chøc, c¸ nh©n. Trong ®ã néi dung chñ yÕu kiÓm to¸n sau qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lµ kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. c) Dùa vµo c«ng viÖc cô thÓ cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n, c¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n ®îc chia thµnh: * KiÓm to¸n bé phËn: KiÓm to¸n bé phËn bao trïm lªn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng t¹i mét thêi ®iÓm ®îc qu¶n lý bëi mét gi¸m ®èc ®iÒu hµnh. §Þa ®iÓm nµy cã thÓ lµ mét chi nh¸nh c«ng së, mét bé phËn trong mét ®¬n vÞ kinh doanh, mét nhµ m¸y nhá trong mét Tæng C«ng ty lín. Lo¹i kiÓm to¸n nµy ®îc chän ®Ó ®¸nh gi¸ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trong ph¹m vi mét bé phËn nh viÖc qu¶n lý tiÒn mÆt, vËt t, c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt kinh doanh trong ®¬n vÞ, c¬ cÊu tæ chøc, ho¹t ®éng nh©n sù. Trong khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n bé phËn, kiÓm to¸n viªn chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ho¹t ®éng trong ph¹m vi bé phËn ®ã vµ thêng kh«ng vît qu¸ ranh giíi nµy. Môc tiªu cña kiÓm to¸n bé phËn lµ x¸c minh tÝnh hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng cña bé phËn ®îc kiÓm to¸n. V× vËy, kiÓm to¸n viªn néi bé quan t©m tíi chÊt lîng cña kiÓm so¸t néi bé trong ph¹m vi ®¬n vÞ, viÖc tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vµ quy ®Þnh ®Æt ra, tÝnh hiÖu qu¶ trong c¸c ho¹t ®éng, tÝnh chÝnh x¸c vµ ®é tin cËy cña c¸c d÷ liÖu trong c¸c sæ s¸ch vµ b¸o c¸o. Lo¹i h×nh kiÓm to¸n nµy thêng ®îc dïng trong bé phËn kho b¹c, bé phËn thu mua, c¸c v¨n phßng chuyªn m«n vµ c¸c chi nh¸nh hay c¸c ®¬n vÞ, bé phËn t¬ng ®¬ng. * KiÓm to¸n chøc n¨ng: KiÓm to¸n chøc n¨ng lµ lo¹i kiÓm to¸n trong ®ã c¸c bíc kiÓm to¸n cô thÓ vµ xuyªn suèt mét vµi bé phËn trong tæ chøc. Nãi c¸ch kh¸c quy tr×nh kiÓm to¸n ®îc thiÕt lËp nh»m kiÓm tra ho¹t ®éng cña mét chøc n¨ng riªng biÖt tõ khi b¾t ®Çu ®Õn khi kÕt thóc vµ th«ng thêng ho¹t ®éng nµy liªn quan tíi mét vµi bé phËn hay phßng ban trong tæ chøc. Trong kiÓm to¸n chøc n¨ng, kiÓm to¸n viªn néi bé kiÓm tra, ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ vµ c¸c ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña mét chøc n¨ng. Qua ®ã ngêi ta ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong c«ng t¸c kiÓm so¸t néi bé, t×m ra c¸c c¸ch kh¸c nhau ®Ó thùc hiÖn mét môc ®Ých hay so s¸nh tÝnh hiÖu qu¶ viÖc thùc hiÖn mét chøc n¨ng ë nh÷ng n¬i kh¸c nhau. Lo¹i h×nh kiÓm to¸n nµy ®îc sö dông ®Ó kiÓm to¸n c¸c chøc n¨ng nh: thanh to¸n tiÒn l¬ng, mua b¸n hµng hãa, nguyªn vËt liÖu, qu¶n lý tiÒn mÆt, c¸c ho¹t ®éng vËn t¶i vµ ho¹t ®éng ®iÒu phèi... * KiÓm to¸n c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ: KiÓm to¸n ho¹t ®éng qu¶n trÞ lµ sù ®¸nh gi¸ ®èi víi mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, ®èi víi mét ®¬n vÞ trong tæ chøc hoÆc ®èi víi mét chøc n¨ng cô thÓ. Ph¹m vi cña kiÓm to¸n ho¹t ®éng qu¶n trÞ cã thÓ chØ lµ mét chøc n¨ng nh ho¹t ®éng nh©n sù, marketing, tµi chÝnh hay mua b¸n; nã cã thÓ lµ mét cuéc kiÓm to¸n vÒ tay nghÒ vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña ngêi lao ®éng vµ nã cã thÓ lµ cuéc kiÓm to¸n toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña mét tæ chøc. KiÓm to¸n qu¶n trÞ cã thÓ ¸p dông cho mét ®¬n vÞ cã vµi ngêi hay cho mét ban cã hµng ngµn ngêi. KiÓm to¸n qu¶n trÞ lµ mét cã mét vµi thÓ thøc ®¸nh gi¸, ®ã lµ: So s¸nh nh÷ng viÖc ®· thùc hiÖn ®îc víi kÕ ho¹ch ®Ò ra, so s¸nh kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi c¸c tiªu chuÈn hay so s¸nh nh÷ng diÔn biÕt thùc tÕ víi ph¬ng híng, chÝnh s¸ch ®· ho¹ch ®Þnh. Môc ®Ých cña kiÓm to¸n qu¶n trÞ lµ x¸c ®Þnh xem ®¬n vÞ hay chøc n¨ng ®îc kiÓm to¸n ho¹t ®éng nh thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña tæ chøc. 13 Khi tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn néi bé triÓn khai nhiÖm vô cña m×nh theo c¸c khÝa c¹nh cô thÓ sau: - Xem xÐt c¸c môc tiªu ®îc tæ chøc lËp ra cho lÜnh vùc ®îc kiÓm to¸n vµ c¸c kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch ®Ò ra nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®ã. - X¸c ®Þnh møc ®é tu©n thñ c¸c kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch ®Ò ra vµ nh÷ng quy ®Þnh kh¸c trong c¸c ho¹t ®éng cña lÜnh vùc ®îc kiÓm to¸n. - §¸nh gi¸ c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé. - §¸nh gi¸ chÊt lîng thùc hiÖn môc tiªu vµ møc ®é gi¸m s¸t. - §¸nh gi¸ kÕt qu¶ hay lîi Ých tæng thÓ ®em l¹i cho tæ chøc khi thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu ®Ò ra. * KiÓm to¸n c©n ®èi thö: KiÓm to¸n c©n ®èi thö lµ kiÓm tra c¸c th«ng tin tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn bëi c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé thùc hiÖn th«ng qua viÖc tÝnh to¸n, ph©n lo¹i vµ thÈm ®Þnh cô thÓ c¸c tµi kho¶n. KiÓm to¸n c©n ®èi thö ®îc tiÕn hµnh theo yªu cÇu cña nhµ qu¶n lý nh»m gi¸m s¸t viÖc x©y dùng b¸o c¸o tµi chÝnh trog nh÷ng trêng hîp kh¸c. Trong tæ chøc kinh tÕ, kiÓm to¸n viªn néi bé thÈm tra c¸c th«ng tin tµi chÝnh qua hÖ thèng sæ s¸ch kÕ to¸n víi nguyªn t¾c tiÕp cËn trªn hai mÆt: kiÓm tra vµ ph©n tÝch. Th«ng qua viÖc kiÓm to¸n c©n ®èi thö, kiÓm to¸n viªn néi bé còng liªn tôc ®¸nh gi¸ ®îc c¸c ho¹t ®éng cã chøa ®ùng c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh trong mét tæ chøc. * KiÓm to¸n ®iÒu hµnh: KiÓm to¸n ®iÒu hµnh lµ viÖc tham gia vµ ®¸nh gi¸ c¸c lÜnh vùc vÒ qu¶n lý vµ kh«ng bao gåm c¸c vÊn ®Ò tµi chÝnh kÕ to¸n. KiÓm to¸n ®iÒu hµnh ®îc kiÓm to¸n viªn néi bé sö dông ®Ó xem xÐt toµn bé ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh trong mét tæ chøc. Môc ®Ých cña kiÓm to¸n ®iÒu hµnh lµ ®¸nh gi¸ tÝnh ®Çy ®ñ vµ tÝnh hiÖu lùc cña c¸c bé phËn cÊu thµnh trong toµn bé hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. * KiÓm to¸n toµn diÖn: KiÓm to¸n toµn diÖn lµ lo¹i h×nh kiÓm to¸n hiÖn ®¹i ®îc tiÕn hµnh theo yªu cÇu cña c¸c nhµ qu¶n lý víi sù kÕt hîp mét vµi lo¹i h×nh kiÓm to¸n. KiÓm to¸n toµn diÖn ®îc thùc hiÖn dùa vµo ph¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng hîp mµ qua ®ã mét vµi lo¹i h×nh kiÓm to¸n ®îc thùc hiÖn. Cuéc kiÓm to¸n nµy thêng b¾t ®Çu víi viÖc x¸c ®Þnh tÝnh tu©n thñ víi luËt ph¸p, quy ®Þnh vµ chÕ ®é cô thÓ, tiÕp ®Õn x¸c minh tÝnh kinh tÕ vµ tÝnh hiÖu qu¶ vµ cuèi cïng ®a ra kiÕn nghÞ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ søc c¹nh tranh cho mét ®¬n vÞ hay tæ chøc kinh tÕ. d) Dùa vµo chu kú cña kiÓm to¸n, cã thÓ cã c¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n sau: KiÓm to¸n thêng xuyªn vµ kiÓm to¸n ®Þnh kú. * KiÓm to¸n thêng xuyªn: Lµ thùc hiÖn c¸c viÖc kiÓm tra, xem xÐt liªn tôc, hµng tuÇn, hµng th¸ng, trong suèt n¨m. H×nh thøc nµy tá ra kh¸ h÷u hiÖu vµ cã thÓ gióp cho viÖc ph¸t hiÖn mau chãng, kÞp thêi c¸c sai sãt, nhê ®ã h¹n chÕ ng¨n chÆn ®îc c¸c t¸c h¹i. MÆt kh¸c do ®îc thùc hiÖn thêng xuyªn, c¸c cuéc kiÓm to¸n nµy cã t¸c dông ng¨n chÆn, phßng ngõa rÊt hiÖu qu¶. * KiÓm to¸n ®Þnh kú: Tr¸i l¹i víi kiÓm to¸n thêng xuyªn, kiÓm to¸n ®Þnh kú chØ nh»m theo dâi t×nh h×nh qua c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kÕ to¸n hµng th¸ng, hµng quý hoÆc c¶ n¨m nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n gi÷a n¨m hoÆc cuèi n¨m ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn xÐt, kÕt luËn, ®¸nh gi¸ vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, do kho¶ng c¸ch vÒ thêi gian kiÓm to¸n c¸ch nhau qu¸ xa nªn nhiÒu khi kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ mong muèn vÒ c¸c sai tr¸i, tiªu cùc (nÕu cã) ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ khã cã thÓ kh¾c phôc. 1.2.5 VÞ trÝ, ý nghÜa vµ t¸c dông cña kiÓm to¸n néi bé. 14 XÐt vÒ vÞ trÝ cña kiÓm to¸n néi bé trong c¬ cÊu tæ chøc: Trong s¬ ®å qu¶n lý doanh nghiÖp, tr¸ch nhiÖm vµ nhiÖm vô cµng lín th× vÞ trÝ cµng cao. Do tÝnh chÊt ®Æc thï cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n, ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan trong c«ng viÖc, bé phËn kiÓm to¸n néi bé cÇn ®îc tæ chøc ®éc lËp víi c¸c bé phËn qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh kinh doanh trong doanh nghiÖp vµ chÞu sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña (Tæng) Gi¸m ®èc hoÆc H§QT cña doanh nghiÖp. ý nghÜa vµ t¸c dông cña kiÓm to¸n néi bé: KiÓm to¸n néi bé lµ mét ho¹t ®éng néi kiÓm sinh ra tõ nhu cÇu qu¶n lý, nªn tríc hÕt ho¹t ®éng nµy cã ý nghÜa vµ t¸c dông to lín ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý. Thùc vËy, kÓ tõ khi chÝnh thøc ra ®êi ®Õn nay cã sù lín m¹nh nhanh chãng trong viÖc ¸p dông kiÓm to¸n néi bé vµo c«ng viÖc qu¶n trÞ Doanh nghiÖp. C¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së ph¸t hiÖn ra r»ng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé lµ ph¬ng tiÖn qu¶n lý hiÖu qu¶ vµ ngµy nay nã ®· t×m ®îc chç ®øng v÷ng ch¾c trong c¸c c¬ quan ChÝnh phñ, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh lín nhá trªn toµn cÇu. §èi víi c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp: Hä thõa nhËn kiÓm to¸n néi bé lµ c«ng cô qu¶n lý hiÖu qu¶ vµ lµ sù bæ sung cÇn thiÕt cho c«ng viÖc ngo¹i kiÓm nªn lu«n khuyÕn khÝch kh¸ch hµng cña m×nh thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé. Trong hÖ thèng kiÓm tra tµi chÝnh Nhµ níc, hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß hÕt søc quan träng. Do kiÓm to¸n néi bé ®îc ®Æt t¹i c¸c ®¬n vÞ c¬ së nªn gióp sím ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa vµ xö lý c¸c hµnh vi tiªu cùc, gian lËn trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, tµi chÝnh, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ hiÖu n¨ng qu¶n lý; hoµn thiÖn vµ ®æi míi phong c¸ch lµm viÖc t¹i c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ. VÒ mÆt lý thuyÕt, kiÓm to¸n néi bé lµ lùc lîng ®éc lËp trong ®¬n vÞ ®îc lËp ra ®Ó kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ vµ c¸c thµnh viªn kh¸c trong ®¬n vÞ ®ã. Trong nh÷ng ®¬n vÞ nhá, chøc n¨ng kiÓm to¸n néi bé thuéc vÒ mét phÇn cña vai trß qu¶n lý vµ ®îc ngêi chñ së h÷u hoÆc ngêi qu¶n lý trùc tiÕp thùc hiÖn. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t ®éng cô thÓ t¹i c¸c ®¬n vÞ rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, hÖ thèng kiÓm tra ®· thiÕt lËp tõ tríc khã ®em l¹i cho «ng chñ vµ c¸c nhµ qu¶n lý cÊp cao c¸i nh×n qu¸n xuyÕn ®èi víi ho¹t ®éng ®· vµ ®ang diÔn ra. Nh÷ng quy t¾c ®Þnh ra cã ®îc tu©n thñ hay kh«ng? Tµi s¶n cã ®îc b¶o vÖ nguyªn vÑn hay kh«ng? C«ng nh©n viªn lµm viÖc cã hiÖu n¨ng kh«ng? Nh÷ng c©u tr¶ lêi nµy ph¶i giao cho mét ngêi hoÆc mét sè ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng, sau ®ã b¸o c¸o l¹i cho chñ së h÷u hoÆc ngêi qu¶n lý. KiÓm to¸n viªn néi bé lµ ngêi ®¶m nhËn c«ng viÖc nµy. Tãm l¹i kiÓm to¸n néi bé ho¹t ®éng ®óng víi chøc n¨ng cña m×nh sÏ cã ý nghÜa vµ t¸c dông to lín ®èi víi Doanh nghiÖp mµ tríc hÕt lµ cho nh÷ng nhµ qu¶n lý. 1.3 C¸c tiªu chuÈn ®Ó thiÕt lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Trªn thùc tÕ kh«ng cã nh÷ng tiªu chuÈn tuyÖt ®èi quyÕt ®Þnh viÖc thµnh lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé, nhng còng cã thÓ kÓ ra mét sè nh©n tè mµ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp khi lËp mét bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®Òu cÇn ph¶i quan t©m. Quy m« cña doanh nghiÖp. Quy m«, tÇm vãc cña doanh nghiÖp lµ mét tiªu chuÈn tiªn quyÕt cho môc ®Ých thµnh lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé, ë c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá Ýt khi cã bé phËn kiÓm to¸n néi bé. C¸c doanh nghiÖp lín thêng lËp ra bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò ph¸t sinh do quy m« cña m×nh. Quy m« doanh nghiÖp cã thÓ ®îc ®o lêng theo chØ tiªu doanh thu, tæng s¶n lîng hay tæng sè c«ng nh©n viªn. Thêng ngêi ta hay lÊy theo tiªu thøc cuèi cïng lµ sè lîng c«ng nh©n viªn. ë Ph¸p, møc ®é trung ®é trung b×nh lµ mét kiÓm to¸n viªn néi bé cho 1000 c«ng nh©n viªn. Tiªu chuÈn theo nh©n sù nµy chØ ra r»ng, kh«ng h¼n chØ cã sù phøc t¹p cña nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt, tµi chÝnh hay th¬ng m¹i quyÕt ®Þnh  15 cho sù tån t¹i cña ®éi ngò kiÓm to¸n viªn néi bé, mµ vÊn ®Ò quan träng h¬n hÕt lµ kho¶ng c¸ch gi÷a Ban gi¸m ®èc vµ c¸c cÊp thi hµnh c«ng viÖc trong doanh nghiÖp. Kho¶ng c¸ch nµy cã thÓ dÉn ®Õn sù biÕn d¹ng cña nh÷ng th«ng tin ph¶n håi vÒ Ban gi¸m ®èc hay sù hiÓu sai c¸c quyÕt ®Þnh cña Ban gi¸m ®èc. B»ng viÖc kiÓm tra, gi¶i thÝch c¸c th«ng tin nµy cña hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé sÏ lµm gi¶m bít hiÖn tîng ph©n t¸n vèn vµ sai lÖch th«ng tin kh«ng thÓ tr¸nh khái trong c¸c doanh nghiÖp lín. Ph¹m vi ho¹t ®éng hay sù ph©n t¸n vÒ ®Þa lý. §éc lËp víi quy m« cña doanh nghiÖp, viÖc ph©n t¸n theo ®Þa lý cña c¸c bé phËn, ®¬n vÞ còng lµ mét tiªu chuÈn chñ yÕu cho viÖc x©y dùng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé, nÕu xÐt theo khÝa c¹nh chÊt lîng th«ng tin. NhiÒu doanh nghiÖp cã thÓ cã c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc, phô thuéc ë c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. Do sù c¸ch xa vÒ ®Þa lý nªn ë c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc cÊp díi cã thÓ gÆp khã kh¨n trong viÖc n¾m b¾t ®îc c¸c th«ng tin chÝnh x¸c, ngîc l¹i, ë c¸c ®¬n vÞ cÊp trªn kh«ng ph¶i bao giê còng nhËn ®îc c¸c th«ng tin cÇn cho ho¹t ®éng tõ c¸c ®¬n vÞ díi quyÒn. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò do viÖc ph©n t¸n vÒ mÆt ®Þa lý nµy vµ viÖc ph¶i ®i c«ng t¸c thêng xuyªn lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn. Trong thùc tÕ, c¸c chuyªn gia trªn thÕ giíi vÒ kiÓm to¸n néi bé cho r»ng c¸c c«ng ty ®êng s¾t cã thÓ lµ c¸c c«ng ty ®Çu tiªn ghi nhËn sù cÇn thiÕt cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé. Do b¶n chÊt kinh doanh vËn t¶i hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸ rÊt ph©n t¸n, lÎ tÎ nªn hä chÊp nhËn kiÓm to¸n néi bé nh mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng riªng lÎ réng lín cña m×nh. T¬ng tù nh vËy, ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé ®· x©m nhËp vµo c¸c c«ng ty kinh doanh ®iÖn, ga vµ khÝ ®èt, c¸c tËp ®oµn x¨ng dÇu vèn cã ph¹m vi ho¹t ®éng rÊt lín.  Møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý trong ®¬n vÞ. Trong c¸c doanh nghiÖp mµ quyÒn quyÕt ®Þnh ®îc uû quyÒn hoÆc giao cho tõng trung t©m thùc hiÖn th× viÖc ph©n quyÒn, ph©n cÊp qu¶n lý chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc khi cã c¸c môc tiªu, thñ tôc vµ hÖ thèng hµnh chÝnh lµ ®ñ râ vµ khi mét sè biÖn ph¸p kiÓm tra sau ®ã ®îc tiÕn hµnh (nhÊt lµ kiÓm tra trªn kÕt qu¶ vµ hiÖu n¨ng). C¸c rñi ro, sai sãt th«ng tin qu¶n lý cã thÓ tån t¹i ë 3 møc: Rñi ro trong viÖc hiÓu sai c¸c môc tiªu, néi dung cña c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý do c¸c bé phËn thùc hiÖn. ViÖc tu©n thñ c¸c môc tiªu nµy lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña c¬ cÊu ph©n quyÒn, ph©n cÊp trong qu¶n lý th«ng qua hÖ thèng hµnh chÝnh thêng trùc. Rñi ro vÒ ®é trung thùc cña c¸c th«ng tin cung cÊp tõ c¸c bé phËn, ch¼ng h¹n nh viÖc cè g¾ng c¶i thiÖn mét c¸ch gi¶ t¹o c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ hiÖu n¨ng. Rñi ro trong viÖc kh«ng tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, c¸c quy chÕ qu¶n lý quy ®Þnh cho c¸c bé phËn thùc hiÖn. Nh vËy kiÓm to¸n néi bé lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý ®îc tu©n thñ trong tÊt c¶ c¸c phßng, ban vµ c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc.  N¨ng lùc, tr×nh ®é cña nh©n viªn. Ngay c¶ khi nh÷ng doanh nghiÖp lín, ph©n t¸n vÒ mÆt ®Þa lý vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý lµ ph©n quyÒn th× tÊt c¶ c¸c th«ng tin ®Òu cã thÓ tin cËy nÕu nh cã mét ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn cã tr×nh ®é, n¨ng lùc cao vµ ®ång nhÊt, còng nh kh¶ n¨ng thÝch øng cao. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ kh«ng ph¶i bao giê doanh nghiÖp còng cã ®éi ngò c¸n bé héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. §Æc biÖt, tr×nh ®é n¨ng lùc lµ tho¶ ®¸ng t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã, cã thÓ kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái míi ph¸t sinh tõ sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. KiÓm to¸n viªn néi bé  16 cã thÓ h¹n chÕ c¸c rñi ro, sai sãt do tr×nh ®é kÐm cña nh©n viªn b»ng c¸ch më ra nh÷ng kho¸ ®µo t¹o vÒ môc tiªu, c¸c thñ tôc cÇn tu©n thñ vµ b»ng c¸ch tr×nh bµy gi¶i thÝch cho c¸c nh©n viªn vÒ nh÷ng sai sãt ®· ph¸t hiÖn ra. C¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. C¸c rñi ro, sai sãt vÒ th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh chñ yÕu tån t¹i ë nh÷ng doanh nghiÖp cã nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng. Trªn thùc tÕ, v× muèn cã c¸c thñ tôc ®ång nhÊt cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng, nªn c¸c th«ng tin nhËn ®îc cã thÓ kh«ng ph¶n ¸nh trung thùc t×nh h×nh trong lÜnh vùc nµy hay lÜnh vùc kh¸c. C¸c sai sãt nµy chñ yÕu lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn chu tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh vµ viÖc x¸c ®Þnh c¸c chuÈn mùc (®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng). KiÓm to¸n viªn néi bé cã thÓ nªu lªn viÖc ®a ra c¸c thñ tôc cung cÊp th«ng tin riªng cho tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng.  C¸c tiªu chuÈn kh¸c. CÇn thÊy r»ng, ngoµi c¸c tiªu chuÈn hîp lý nãi trªn, viÖc thiÕt lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong thùc tÕ cßn cã c¸c lý do vµ nguyªn nh©n chñ quan cña doanh nghiÖp. V× muèn ®Ò cao uy tÝn cña doanh nghiÖp ®«i khi dÉn ®Õn viÖc g¸n chøc danh kiÓm to¸n viªn néi bé cho ngêi chØ lµm chøc n¨ng kiÓm so¸t hµnh chÝnh cô thÓ. Trong mét sè trêng hîp, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®îc sö dông nh mét n¬i dõng ch©n t¹m bî cña c¸n bé tríc khi chuyÓn ®i n¬i kh¸c. §¸ng lÏ, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ph¶i do mét nh©n viªn cao cÊp phô tr¸ch, nhng nhiÒu khi chØ lµ n¬i tró ch©n t¹m bî cña c¸n bé l·nh ®¹o tríc khi phô tr¸ch mét bé phËn chøc n¨ng quan träng kh¸c cña doanh nghiÖp. Tãm l¹i, c¸c tiªu chuÈn trªn ®©y lµ nh÷ng tiªu chuÈn c¬ b¶n cho viÖc x©y dùng hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé t¹i doanh nghiÖp, song sù thµnh c«ng trong viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé phô thuéc rÊt lín vµo viÖc liÖu c¸c nhµ qu¶n lý cã thÊy ®îc tÇm quan träng thùc sù cña nã hay kh«ng. Quy m« ho¹t ®éng vµ sù phøc t¹p cña c«ng t¸c qu¶n lý trong mçi doanh nghiÖp sÏ dÉn tíi vai trß cña kiÓm to¸n néi bé cµng quan träng h¬n.  17 1.4 Tæ chøc hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé. 1.4.1 Nguyªn t¾c, nhiÖm vô cña tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. Bé m¸y kiÓm to¸n bao gåm con ngêi vµ c¸c ph¬ng tiÖn chøa ®ùng c¸c yÕu tè cÊu thµnh cña kiÓm to¸n ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng cña kiÓm to¸n. Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n chÝnh lµ viÖc t¹o ra c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh kiÓm to¸n, gi÷a c¸c ph©n hÖ trong hÖ thèng kiÓm to¸n vµ chÝnh gi÷a b¶n th©n cña hÖ thèng kiÓm to¸n víi c¸c yÕu tè kh¸c trong m«i trêng ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n. ChÝnh tõ viÖc tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n mµ c¸c mèi liªn hÖ ®îc duy tr× ®¶m b¶o cho hÖ thèng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn. * Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ph¶i ®¶m b¶o: TÝnh khoa häc: Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ph¶i phï hîp víi nguyªn lý chung cña lý thuyÕt kiÓm to¸n. Tïy theo ®Æc ®iÓm tæ chøc cña doanh nghiÖp lµ tæ chøc theo ph¬ng ph¸p chøc n¨ng hay trùc tuyÕn tham mu mµ ®a ra m« h×nh tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé cho phï hîp. TÝnh nghÖ thuËt: Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ph¶i chó ý tíi nh©n tè con ngêi. Trong s¬ ®å tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n cÇn ph¶i ph©n c«ng râ rµng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña mçi kiÓm to¸n viªn nh»m ®¹t hiÖu qu¶ vµ hiÖu suÊt cao. Ph¶i ®¶m ®ñ vÒ sè lîng nh©n viªn trong bé phËn kiÓm to¸n còng lµ mét vÊn ®Ò quan träng. Sè lîng nh©n viªn kiÓm to¸n cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh qua c«ng thøc sau: n Sè lîng nh©n viªn KTNB =  ai*t  b Trong ®ã: i 1 + ai: Thêi gian cÇn thiÕt ®Ó tiÕn k hµnh kiÓm to¸n mét ho¹t ®éng hoÆc mét bé phÇn cña doanh nghiÖp bao gåm c¶ thêi gian kiÓm to¸n dù tÝnh, thêi gian ®i l¹i nÕu cã. + t: TÇn suÊt kiÓm to¸n c¸c bé phËn hoÆc c¸c ho¹t ®éng t¬ng øng/n¨m. + b: Thêi gian dù kiÕn ph¸t sinh cho c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o, nghØ phÐp, héi häp....... + k: Thêi gian lµm viÖc trung b×nh cña mét kiÓm to¸n viªn /n¨m. + n: Tæng sè bé phËn hoÆc ho¹t ®éng cÇn ®îc kiÓm to¸n. - §iÒu quan träng trong tæ chøc kiÓm to¸n néi bé lµ ph¶i x¸c ®Þnh quy m« cña doanh nghiÖp: Doanh nghiÖp cã thùc sù cÇn bé m¸y kiÓm to¸n néi bé hay kh«ng, quy m« cña doanh nghiÖp nh thÕ th× bé m¸y kiÓm to¸n néi bé nªn cã quy m« nh thÕ nµo th× thÝch hîp... - Tïy theo c¬ cÊu cña doanh nghiÖp nh thÕ nµo mµ tæ chøc kiÓm to¸n néi bé cho phï hîp sao cho ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt, tèn chi phÝ Ýt nhÊt. - Tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ: TËp trung d©n chñ thÝch øng víi tõng bé phËn kiÓm to¸n. - HÖ hèng bé m¸y kiÓm to¸n néi bé bao gåm c¸c mèi liªn hÖ trong vµ ngoµi kh¸c nhau vµ ph¶i phï hîp víi nguyªn lý chung cña lý thuyÕt tæ chøc vµ quy luËt biÖn chøng vÒ mèi liªn hÖ. * §Ó tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé th× cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau: Ph¶i x¸c ®Þnh kiÓu m« h×nh tæ chøc phï hîp víi ®Æc ®iÓm, c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh kiÓu liªn hÖ trong tõng m« h×nh. X©y dùng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh nªn hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé víi kiÓm to¸n viªn. §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c vµ nhiÖm vô cÇn ph¶i tu©n thñ khi tiÕn hµnh tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. 18 1.4.2 M« h×nh tæ chøc. Bé m¸y kiÓm to¸n néi bé lµ hÖ thèng tæ chøc cña c¸c kiÓm to¸n viªn do ®¬n vÞ tù lËp ra theo yªu cÇu qu¶n trÞ néi bé vµ thùc hiÖn nÒn nÕp, kû c¬ng qu¶n lý. §Ó tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé, trong bé m¸y l·nh ®¹o cao nhÊt cña ®¬n vÞ ph¶i cö ra nh÷ng ngêi phô tr¸ch c«ng viÖc nµy. ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, thêng ë c¸c Bé, ngµnh cã Uû ban kiÓm to¸n néi bé. Uû ban kiÓm to¸n néi bé ®îc lËp trong c¸c Bé, ngµnh thêng do c¸c quan chøc cÊp cao phô tr¸ch cßn trong c¸c doanh nghiÖp do c¸c thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ trùc tiÕp l·nh ®¹o. Theo yªu cÇu ®ã, th«ng thêng mét Uû ban kiÓm to¸n ®îc lËp ra do mét tËp thÓ thêng bao gåm ba thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ phô tr¸ch. Trong trêng hîp cÇn thiÕt, Héi ®ång qu¶n trÞ cã thÓ quyÕt ®Þnh thuª c¸c chuyªn gia kiÓm to¸n tham gia hoÆc t vÊn cho Uû ban. Uû ban kiÓm to¸n néi bé võa cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng vµ tæ chøc ho¹t ®éng cho bé m¸y kiÓm to¸n néi bé (néi kiÓm), võa cã tr¸ch nhiÖm t¹o lËp mèi quan hÖ víi chñ thÓ kiÓm to¸n bªn ngoµi (ngo¹i kiÓm). Trong trêng hîp kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ, chñ ®Çu t hoÆc ngêi ®îc uû quyÒn sÏ chØ ®¹o c«ng t¸c kiÓm to¸n. TÊt nhiªn, Uû ban kiÓm to¸n hoÆc ngêi phô tr¸ch chØ cã chøc n¨ng tæ chøc, chØ ®¹o thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n. Ngêi thùc hiÖn kiÓm to¸n néi bé lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn kh«nng chuyªn nghiÖp trong ®¬n vÞ hoÆc chuyªn gia (gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n) tõ bªn ngoµi. Tõ ®ã, cã thÓ cã hai lo¹i h×nh tæ chøc kiÓm to¸n néi bé c¬ b¶n lµ Héi ®ång néi kiÓm (hay bé phËn kiÓm to¸n néi bé) vµ Héi ®ång c¸c Gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n (hoÆc Gi¸m s¸t viªn Nhµ níc). Héi ®ång néi kiÓm hay bé phËn kiÓm to¸n néi bé lµ m« h×nh phæ biÕn ®Æc biÖt ë c¸c níc B¾c Mü. Thµnh viªn cña bé phËn nµy lµ c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé. Sè lîng vµ c¬ cÊu c¸c thµnh viªn tuú thuéc vµo quy m« cña ®¬n vÞ, vµo nhiÖm vô kiÓm to¸n néi bé cô thÓ trong tõng thêi kú. Héi ®ång cã nhiÖm vô thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc do Uû ban kiÓm to¸n giao cho kÓ c¶ viÖc x©y dùng hoÆc hoµn thiÖn quy chÕ kiÓm to¸n néi bé (nÕu cã), tæ chøc thùc hiÖn ®Òu ®Æn vµ cã hiÖu lùc quy chÕ ®· ban hµnh vµ c¶ c«ng viÖc ®ét xuÊt kh¸c. M« h×nh nµy cã nhiÒu u ®iÓm vµ rÊt thÝch hîp víi c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín, Tuy nhiªn, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph¸t huy tÝnh u viÖt nµy lµ chÊt lîng cña ®éi ngò kiÓm to¸n viªn. Héi ®ång gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n (hoÆc Gi¸m s¸t viªn Nhµ níc) lµ m« h×nh øng dông phæ biÕn ë c¸c xÝ nghiÖp Nhµ níc vµ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá. Trong trêng hîp nµy, ngêi thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n cã thÓ lµ kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp (hµnh nghÒ) thËm chÝ ë mét sè níc T©y ¢u, kiÓm to¸n viªn Nhµ níc trong c¸c xÝ nghiÖp c«ng vµ doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc biªn chÕ trong bé m¸y kiÓm to¸n Nhµ níc. M« h×nh nµy rÊt phï hîp víi c¸c xÝ nghiÖp c«ng, c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá kh«ng cÇn thiÕt biªn chÕ kiÓm to¸n viªn néi bé. Nã còng thÝch hîp víi c¸c tæ chøc kinh tÕ Nhµ níc do tÝnh ®éc lËp cña kiÓm to¸n viªn bªn ngoµi trong kiÓm to¸n néi bé doanh nghiÖp, hç trî cã hiÖu qu¶ cho c«ng viÖc cña kiÓm to¸n Nhµ níc va ph¸t huy ®îc thÕ m¹nh nghÒ nghiÖp cña c¸c chuyªn gia giái bªn ngoµi. Tuy nhiªn, trong trêng hîp nµy chi phÝ kiÓm to¸n thêng cao do ph¶i thuª nh©n viªn vµ do ®ßi hái sè lîng nh©n viªn ph¶i lín. MÆt kh¸c, do c«ng viÖc kiÓm to¸n néi bé còng do mét sè Ýt chuyªn gia giái ®¶m nhiÖm do vËy viÖc ®¶m b¶o ®îc tÝnh kh¸ch quan, trung thùc trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n còng lµ mét vÊn ®Ò ®Æt ra. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy th× cÇn sö dông thªm c¸c biÖn ph¸p bæ sung nh t¨ng cêng kiÓm tra chÐo, ®Þnh kú thay ®æi n¬i lµm viÖc cña c¸c kiÓm to¸n viªn, t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn bªn ngoµi. Thùc tÕ t¹i mét sè n¬i cho thÊy bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ®îc thiÕt lËp t¹i c¸c c¬ quan vµ tæ chøc kinh tÕ Nhµ níc cã thÓ lµ ch©n rÕt cña c¸c c¬ quan h÷u quan. Trong nh÷ng trêng hîp nµy bé phËn kiÓm to¸n néi bé chÞu sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña c¬ quan Tæng kiÓm so¸t, kiÓm to¸n Nhµ níc, Bé Tµi chÝnh. KiÓm to¸n 19 viªn néi bé ®îc KiÓm to¸n Nhµ níc ®µo t¹o, bæ nhiÖm, qu¶n lý vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng. ViÖc x©y dùng m« h×nh nh vËy cã nh÷ng u ®iÓm lµ: Thèng nhÊt qu¶n lý Nhµ níc ®èi víi ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé trong c¸c c¬ quan vµ tæ chøc kinh tÕ Nhµ níc. Tiªu chuÈn ho¸ ®îc ®éi ngò kiÓm to¸n viªn. C«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé sÏ ®îc híng dÉn vµ chØ ®¹o thèng nhÊt. KiÓm to¸n néi bé sÏ trë thµnh c«ng cô hç trî ®¾c lùc cho c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng kiÓm tra, kiÓm so¸t khi bé m¸y kiÓm to¸n Nhµ níc míi h×nh thµnh víi sè lîng kiÓm to¸n viªn cßn Ýt ái so víi nhu cÇu thùc tÕ. Tõ nh÷ng vai trß cña kiÓm to¸n néi bé trong doanh nghiÖp th× viÖc tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong doanh nghiÖp lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, tïy theo quy m« cña doanh nghiÖp mµ tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n cho phï hîp. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp nªn ®îc tæ chøc nh thÕ nµo? VÒ vÊn ®Ò nµy, cã 2 lo¹i quan ®iÓm kh¸c nhau:  Quan ®iÓm thø nhÊt: Bé phËn kiÓm to¸n néi bé trùc thuéc H§QT mµ trùc tiÕp lµ chÞu sù chØ ®¹o cña Ban kiÓm so¸t. Cã nh vËy bé phËn kiÓm to¸n néi bé míi ph¸t huy ®îc tÝnh ®éc lËp, kÕt qu¶ kiÓm to¸n néi bé míi cã tÝnh kh¸ch quan, kh¾c phôc t×nh tr¹ng " võa ®¸ bãng võa thæi cßi". M« h×nh 1: M« h×nh bé m¸y KTNB theo quan ®iÓm nµy nh sau Héi ®ång Qu¶n trÞ. Ban kiÓm so¸t Ban Gi¸m ®èc Bé phËn KTNB C¸n bé qu¶n lý cÊp trung gian C¸c bé phËn kh¸c C¸n bé qu¶n lý cÊp DN Quan hÖ trùc thuéc Quan hÖ kiÓm tra Luång th«ng tin ph¶n håi M« h×nh trªn ®îc coi lµ m« h×nh lý tëng, nã b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn vÒ tÝnh ®éc lËp cña kiÓm to¸n néi bé nhng kh«ng cã tÝnh thùc tÕ. §ã lµ v× Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban kiÓm so¸t kh«ng trùc tiÕp ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý doanh nghiÖp, h¬n n÷a, Héi ®ång qu¶n trÞ ë Tæng C«ng ty nhµ níc hiÖn nay cßn nhiÒu thµnh viªn kiªm chøc nªn kh«ng ®¶m b¶o ®îc tÝnh ®éc lËp ®Æt ra. 20