Tài liệu Luận văn tốt nghiệp thực trạng rác thải và quản lý rác thải tại địa bàn xã tiên kiên huyện lâm thao tỉnh phú thọ

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN NGUYỄN HOA PHƯỢNG THỰC TRẠNG RÁC THẢI VÀ QUẢN LÝ RÁC THẢI TẠI ðỊA BÀN XÃ TIÊN KIÊN HUYỆN LÂM THAO, TỈNH PHÚ THỌ. LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ðẠI HỌC HÀ NỘI - 2009 TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ðẠI HỌC THỰC TRẠNG RÁC THẢI VÀ QUẢN LÝ RÁC THẢI TẠI ðỊA BÀN XÃ TIÊN KIÊN HUYỆN LÂM THAO, TỈNH PHÚ THỌ. Tên sinh viên : NGUYỄN HOA PHƯỢNG Chuyên ngành ñào tạo : Kinh tế Nông nghiệp Lớp : KTA – K50 Niên khoá : 2005 – 2009 Giáo viên hướng dẫn : ThS. ðỖ THỊ NÂNG HÀ NỘI - 2009 LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là luận văn tốt nghiệp do tôi nỗ lực nghiên cứu trong quá trình thực tập vừa qua. Các số liệu trong luận văn là số liệu do tôi trực tiếp ñiều tra và thu thập. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về ñề tài của mình nếu có vấn ñề gì xảy ra. Hà Nội, ngày 23 tháng 05 năm 2009 SV thực hiện Nguyễn Hoa Phượng i Lời cảm ơn Trong quá trình thực tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn tốt nghiệp, tôi nhận ñược sự quan tâm giúp ñỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin ñược bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của tôi ñến tất cả các nhân và tập thể ñã tạo ñiều kiện giúp ñỡ tôi trong học tập và thực tập tốt nghiệp. Trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới cô giáo ThS. ðỗ Thị Nâng, người ñã trực tiếp và tận tình giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực tập tốt nghiệp và hoàn thành bài luận văn này. Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñến quý thầy, cô giáo trong khoa Kinh tế và Phát triển Nông thôn cùng toàn thể các thầy cô giáo ñã trực tiếp tham gia giảng dạy, tận tình giúp ñỡ tôi trong bốn năm học vừa qua. Tôi xin chân thành cảm ơn UBND xã Tiên Kiên và các cán bộ, các phòng ban tại xã ñã nhiệt tình giúp ñỡ tôi trong việc thu thập số liệu và những thông tin cần thiết cho việc nghiên cứu ñề tài. Qua ñây, tôi cũng gửi ñến gia ñình, bạn bè, những người thân ñã ñộng viên tôi về tinh thần và vật chất trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện ñề tài lời cảm ơn chân thành nhất. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 23 tháng 5 năm 2009 Sinh viên thực hiện Nguyễn Hoa Phượng. ii MôC LôC PHẦN MỘT. MỞ ðẦU ................................................................................. 1 1.1 Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu ......................................................... 1 1.2 Mục tiêu của ñề tài ................................................................................... 2 1.2.1 Mục tiêu chung ...................................................................................... 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ...................................................................................... 2 1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 3 1.3.1 ðối tượng nghiên cứu............................................................................ 3 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 PHẦN HAI. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ......................................... 4 2.1 Cơ sở lý luận ............................................................................................ 4 2.1.1 Lý luận về ô nhiễm môi trường và chất thải........................................... 4 2.1.2 Lý luận về quản rác thải ...................................................................... 12 2.1.3 Một số văn bản chính sách về rác thải................................................. 25 2.2 Cơ sở thực tiễn ....................................................................................... 27 2.2.1 Kinh nghiệm quản lý rác thải của một số nước trên thế giới................ 27 2.2.2 Kinh nghiệm quản lý rác tại một số vùng ở Việt Nam ......................... 31 PHẦN BA. ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................................................. 35 3.1. ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu................................................................. 35 3.1.1 ðiều kiện tự nhiên ............................................................................... 35 3.1.2 ðặc ñiểm về kinh tế xã hội................................................................... 37 3.2 Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 43 3.2.1 Phương pháp chọn ñiểm, chọn mẫu diều tra....................................... 43 3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu .............................................................. 44 3.2.3 Phương pháp xử lý thông tin............................................................... 45 iii 3.2.4 Phương pháp phân tích: ...................................................................... 45 3.2.5. Hệ thống chỉ tiêu dùng nghiên cứu ñề tài............................................ 46 PHẦN BỐN. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN....................... 48 4.1 Thực trạng rác thải và công tác quản lý rác thải tại ñịa bàn xã Tiên Kiên48 4.1.1 Thực trạng rác thải tại ñịa bàn xã Tiên Kiên ....................................... 48 4.1.2 Công tác quản lý môi trường tại khu vực Tiên Kiên............................. 57 4.2 Những thuận lợi, khó khăn và thách thức trong công tác quản lý rác thải tại ñịa bàn xã Tiên Kiên ............................................................................... 71 4.3 Giải pháp cho việc quản lý và bảo vệ môi trưsờng tại ñịa bàn xã tiên Kiên... 78 4.3.1 Về quy chế chính sách............................................................................ 78 4.3.2 Về kỹ thuật ............................................................................................ 78 PHẦN NĂM. KẾT LUẬN ........................................................................... 83 5.1 Kết luận.................................................................................................. 83 5.2 Kiến nghị................................................................................................ 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 87 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCL Bãi chôn lấp BQ Bình quân BVTV Bảo vệ thực vật CC Cơ cấu CHXHCN Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam CN – TTCN Công nghiệp- Tiểu thủ công nghiệp CSHT Cơ sở hạ tầng CTR Chất thải rắn DN Doanh nghiệp DV Dịch vụ ðVT ðơn vị tính GTSX Giá trị sản xuất MT & DVðTVT Môi trường và Dịch vụ ðô thị Việt Trì NL – TS Nông lâm- Thủy sản NN – DV Ngành nghề- Dịch vụ ONMT Ô nhiễm môi trường PTBV Phát triển bền vững SL Số lượng STT Số thứ tự TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh UBTVQH Ủy Ban thường vụ Quốc hội VSMT Vệ sinh môi trường v PHẦN MỘT MỞ ðẦU 1.1 Tính cấp thiết của ñề tài nghiên cứu Khi nói ñến rác, nhiều người thường nghĩ ñó là vấn ñề cấp bách của các ñô thị hay các thành phố lớn. ðiều ñó ñúng nhưng chưa ñủ. Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, nhất là kỹ thuật sản xuất, ñóng gói bao bì, nhiều loại giấy, hộp ñóng gói ñược làm chủ yếu bằng ni lông, nhựa, thiếc... rất tiện lợi, góp phần làm thay ñổi phong cách và tập quán sống của nhiều người dân từ nông thôn ñến thành thị. Khách hàng dù ñến bất kỳ nhà hàng nào, mua sản phẩm gì cũng ñược ñóng gói cẩn thận bằng túi nilông hay ñồ ñóng gói tương tự từ cà, mắm, muối... cho ñến các sản phẩm cao cấp khác. Chính nhờ những dịch vụ chăm sóc khách hàng ñó cùng với sự phát triển kinh tế xã hội mà nhu cầu sinh hoạt của con người ngày càng cao và luôn ñược ñáp ứng kịp thời. Song bên cạnh các mặt tích cực ấy là lượng rác thải ra môi trường ngày càng lớn, không chỉ ở các ñô thị mà còn ở các vùng nông thôn, nó ñã và ñang trở thành vấn ñề ñược mọi người quan tâm. Theo TS Vũ Thị Thanh Hương, công tác tại trung tâm Tài nguyên nước và môi trường, người vừa thực hiện ñề tài khảo sát về rác thải sinh hoạt ở vùng nông thôn, cho biết: hiện mỗi năm người dân nông thôn trong cả nước ñang thải ra môi trường sống của họ khoảng 9.939.103 tấn rác thải rắn, tính trung bình mỗi ngày mỗi người dân ở vùng nông thôn thải ra môi trường khoảng 0,34 kg rác. Nếu ở nội thành, rác thải ñược ñược các cấp chính quyền quan tâm, cố gắng ñể tạo cảnh quan ñô thị xanh - sạch - ñẹp, thì ở nông thôn chưa có một giải pháp cụ thể về thu gom, xử lý các nguồn rác thải, những ñống rác ñược hình thành ở rất nhiều nơi, từ ñường công cộng, ñến ngoài cánh ñồng, trong vườn nhà ... làm mất dần không khí trong lành nơi thôn quê, làm ô nhiễm môi trường sống. ðặc biệt là khu vực chung quanh các chợ, sự ô nhiễm môi trường không khí nặng nề. 1 Theo báo cáo của Tờ trình “Phê chuẩn ñề án thu gom và xử lý rác thải Sinh hoạt ñảm bảo VSMT trên ñịa bàn huyện Lâm Thao ñến năm 2010”: Tiên Kiên là một khu vực có tiến ñộ ñô thị hóa diễn ra mạnh so với các xã trong huyện Lâm Thao, lượng rác thải ra của toàn xã xếp thứ hai sau thành phố Việt Trì. Chưa có một giải pháp cụ thể về quản lý rác thải tại ñịa bàn xã. Bởi vậy vấn ñề rác thải ñang là vấn ñề cần phải ñược quan tâm một cách ñúng mực. Vậy thực trạng rác thải trên ñịa bàn xã Tiên Kiên như thế nào? Cách quản lý ra sao? ðâu là nguyên nhân của việc rác thải bị xả bừa bãi? Làm sao ñể khắc phục tình trạng ñó? ðể hạn chế mức ô nhiễm môi trường do rác thải tại khu vực xã Tiên Kiên chúng ta phải có những nhìn nhận và ñánh giá nghiêm túc vấn ñề ô nhiễm môi trường tại khu vực này trên cơ sở ñó ñưa ra giải pháp ñể cải thiện môi trường khu vực nghiên cứu. ðó là lý do tôi chọn ñề tài: “Thực trạng rác thải và quản lý rác thải tại ñịa bàn xã Tiên Kiên, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ ” 1.2 Mục tiêu của ñề tài 1.2.1 Mục tiêu chung ðánh giá thực trạng rác thải và quản lý rác thải tại xã Tiên Kiên và ñề xuất một số giải pháp quản lý rác thải ở ñịa phương. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa những vấn ñề lý luận và thực tiễn về môi trường, rác thải, quản lý rác thải ở nông thôn. ðánh giá thực trạng rác thải và công tác quản lý rác thải tại khu vực xã Tiên Kiên. Những thuận lợi và khó khăn, thách thức trong công tác quản lý rác thải tại xã Tiên Kiên. ðề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý rác thải tại xã Tiên Kiên. 2 1.3 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1 ðối tượng nghiên cứu ðề tài tập trung vào nghiên cứu các ñối tượng chịu ảnh hưởng từ công tác quản lý rác thải như: hộ gia ñình, các ñơn vị, xí nghiệp, trạm xá. Bên cạnh ñó chúng tôi còn tiến hành nghiên cứu các ñối tượng trực tiếp chịu trách nhiệm trong công tác quản lý rác thải của xã là Công ty Môi trường và DV ñô thị Việt Trì. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi không gian: ñề tài ñược tiến hành nghiên cứu tại khu vực xã Tiên Kiên, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. * Phạm vi thời gian: - Thu thập các tài liệu có liên quan ñến nội dung nghiên cứu từ năm 2006- 2008. - ðề tài ñược triển khai nghiên cứu từ tháng 01/2009 ñến tháng 05/2009. * Phạm vi về nội dung: ðề tài tập trung tìm hiểu các vấn ñề về rác thải và quản lý rác thải của khu vực Tiên Kiên; những thuận lợi, khó khăn và thách thức ảnh hưởng ñến công tác quản lý rác thải. 3 PHẦNHAI CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Lý luận về ô nhiễm môi trường và chất thải 2.1.1.1 Một số khái niệm về môi trường và chất thải a, Khái niệm về môi trường Có rất nhiều quan ñiểm ñưa ra các khái niệm về môi trường, một số ñịnh nghĩa của một số tác giả ñược nêu ra như sau: Masn và Langenhim, 1957, cho rằng: “Môi trường là tổng hợp các yếu tố tồn tại xung quanh sinh vật và ảnh hưởng ñến sinh vật”. Tác giả Joe Whiteney, 1993, ñịnh nghĩa môi trường ñơn giản hơn: “Môi trường là tất cả những gì ngoài cơ thể, có liên quan mật thiết và có ảnh hưởng ñến sự tồn tại của con người như: ñất, nước, không khí, ánh sáng mặt trời, rừng, biển, tầng ozone, sự ña dạng của các loài”. Theo tác giả Công Chung, 2006 thì: “Môi trường là tất cả mọi người chung quanh chúng ta. Với thế giới tuổi thơ ở trường phổ thông – nơi các em ñang ngày ñêm học tập, môi trường là không khí trong lành, là san chơi, vườn trường với thật nhiều hoa tươi và cây xanh. Với công nhân nhà máy- nơi họ làm việc làm môi trường. Nói cách khác, môi trường là một trung tâm cụ thể với những nhân tố xung quanh trung tâm ñó. Vì vậy những trung tâm khác nhau thì môi trường cũng lớn nhỏ khác nhau. Môi trường lớn của nhân loại là trái ñất, bầu khí quyển, lục ñịa. Môi trường nhỏ gắn liền với ñời sống hàng ngày của con người: trường học, nhà máy, ñường phố, cánh ñồng”. Ngày nay người ta ñã thống nhất với nhau về ñịnh nghĩa: “Môi trường là các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo, lý học, hóa học, sinh học cùng tồn tại trong một không gian bao quanh con người. Các yếu tố ñó có quan hệ mật thiết, tương tác lẫn nhau và tác ñộng lên các cá thể sinh vật hay con người ñể 4 cùng tồn tại và phát triển. Tổng hòa của các chiều hướng phát triển của từng nhân tố này quyết ñịnh chiều hướng phát triển của cá thể sinh vật của hệ sinh thái và của xã hội con người”. Như vậy môi trường ảnh hưởng trực tiếp ñến cuộc sống con người, mức sống của con người càng ñược nâng cao thì lượng rác thải tạo ra môi trường ngày càng lớn, mức ñộ ô nhiễm môi trường ngày càng lớn. b, Khái niệm về ô nhiễm môi trường * ðịnh nghĩa về ô nhiễm môi trường: Theo tác giả Võ Quý, 2006: “Ô nhiễm môi trường là sự suy giảm chất lượng môi trường quá một giới hạn cho phép, ñi ngược lại mục ñích sử dụng môi trường, ảnh hưởng ñến sức khỏe con người và sinh vật”. Ô nhiễm môi trường là một khái niệm ñược nhiều ngành khoa học ñịnh nghĩa. Dưới góc ñộ kinh tế học, theo giáo trình Kinh tế tài nguyên môi trường, NXB Nông Nghiệp Hà Nội, 2006: ô nhiễm môi trường là một dạng ngoại ứng ñược tạo ra từ bên trong của một hoạt ñộng nào ñó gây ra chi phí chưa ñược ñền bù cho các ñối tượng và hoạt ñộng bên ngoài khác. Dưới góc ñộ pháp lý, khoản 6 ðiều 13 Luật bảo vệ môi trường năm 2005: ô nhiễm môi trường là sự biến ñổi các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu ñến môi trường sinh vật. Tổ chức Y tế Thế giới ( WHO) ñịnh nghĩa việc ô nhiễm môi trường là việc chuyển các chất thải hoặc nguyên vật liệu vào môi trường ñến mức có khả năng gây hại cho sức khỏe con người và sự phát triển sinh vật hoặc làm giảm chất lượng môi trường sống. c, Các khái niệm về chất thải *Khái niệm chất thải: Theo mục 2 ñiều 2 của Luật bảo vệ môi trường quy ñịnh: "Chất thải là chất ñược loại ra trong sinh hoạt, trong quá trình sản xuất hoặc trong các hoạt ñộng khác. Chất thải có thể ở dạng rắn, lỏng, khí hoặc các dạng khác." 5 * Chất thải rắn (rác thải ): là chất thải ở thể rắn, ñược thải ra từ quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt ñộng khác. * Chất thải rắn nguy hại: là chất thải rắn chứa các chất hoặc hợp chất có một trong những ñặc tính: phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây ngộ ñộc hoặc các ñặc tính nguy hại khác. Rác và chất thải tự bản thân nó có thể chưa gây ô nhiễm hoặc mới ở mức làm bẩn môi trường, nhưng qua tác ñộng của các yếu tố môi trường, qua phân giải, hoạt hóa mà chất thải mới trở nên ô nhiễm và gây ñộc. Rác hữu cơ thì bị lên men gây thối và ñộc. Nước thải chứa hóa chất làm ô nhiễm ñất, ô nhiễm nước mặt, nước ngầm, chất thải phóng xạ gây ô nhiễm phóng xạ, hầu như ở ñâu có sinh vật sống là ở ñấy có chất thải, hoặc ở dạng này hoặc ở dạng khác. Vì vậy chỗ nào càng tập trung sinh vật, con người và hoạt ñộng của họ càng cao thì chất thải càng nhiều. *Nguồn phát sinh rác thải : Nhà dân, khu dân cư Cơ quan, trường học, bệnh viện Thương mại rác thải Nông nghiệp, hoạt ñộng xử lý rác thải DV công cộng Xây dựng Khu công nghiệp, nhà máy, xí nghiệp (Nguồn: Tham khảo từ tài liệu của Ngọc Ân, 2001). Hình 1.1: Sơ ñồ nguồn phát sinh rác thải 6 Hộ gia ñình: rác thải phát sinh từ những thực phẩm thừa, carton, plastic, vải, da, gỗ vụn, thủy tinh, kim loại, tro bếp, lá cây, các chất thải ñặc biệt (ñồ ñiện, ñiện tử hỏng, lốp xe…) và các chất thải ñộc hại. Thành phần chủ yếu của rác thải từ khu vực gia ñình là rác hữu cơ. Việc phân loại rác tại nguồn ảnh hưởng trực tiếp ñến hiệu quả của tái chế rác thải. Tuy nhiên việc phân loại rác tại nguồn chưa ñược quan tâm ñúng mức, gây những khó khăn trong xử lý. Thương mại: rác phát sinh từ các nhà kho, quán ăn, chợ, văn phòng, khách sạn, trạm xăng chủ yếu là ñồ ăn thừa, dầu mỡ, giấy báo… Các cơ quan (trường học, bệnh viện...) rác thải ở ñây giống như rác thải sinh hoạt. Xây dựng: các công trình mới, tu sửa từ nhà ở ñến công viên, trường học, bệnh viện, khách sạn chủ yếu là vôi vữa bê tông, gạch thép, cốt pha…Nhin chung rác thải từ xây dựng ít mang tính ñộc hại. Loại rác này chủ yếu ñược xử lý bằng phương pháp chôn lấp. Với khu vực mật ñộ dân số cao, khó khăn chủ yếu trong quản lý là bãi chôn lấp. Dịch vụ công cộng: rửa ñường, rác du lịch (rác công viên, bãi biển, các danh lam thắng cảnh). Rác thải của khu vực này chủ yếu do ñội tổ thu gom hay công ty môi trường ñảm nhiệm. Khó khăn trong quản lý loại rác phát sinh từ nguồn này là ý thức của người dân. Việc ñể rác ñúng nơi quy ñịnh và phân loại rác ở các nơi công cộng rất khó quản lý vì nhân viên môi trường không ñủ ñể giám sát, người thải rác không ở một vị trí cố ñịnh. Công nghiệp: công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ ñều phát sinh ra chất thải, rác thải như giấy vụn, hóa chất…Các nhà máy sản sinh ra nhiều loại chất thải: rắn, lỏng, khí. Vì mục ñích lợi nhuận các công ty, nhà máy, xí nghiệp luôn tìm cách tối thiểu hóa chi phí, việc ñầu tư cho xử lý các loại rác thải bị hạn chế. Chính vì vậy nếu không có các biện pháp quản lý chặt chẽ từ các cơ quan chức năng rác thải từ khu vực này sẽ gây ONMT nghiêm trọng. 7 Nông nghiệp: ñốt tro, thuốc trừ sâu. Trong sản xuất nông nghiệp, tồn dư của thuốc trừ sâu ít nhưng khả năng gây ô nhiễm mạnh: ô nhiễm không khí, ñất, nước. Nông dân tực tiếp quản lý loại rác này. Hiện nay ở nhiều ñịa phương chưa có những giải pháp cụ thể ñể xử lý bởi nhận thức của người dân về xử lý ñúng kĩ thuật loại rác này còn hạn chế, d, Phân loại rác thải Tùy theo mục ñích nghiên cứu có nhiều cách ñể phân loại rác thải . * Theo bản chất nguồn tạo thành Rác thải sinh hoạt: là chất thải rắn ñược sản sinh trong sinh hoạt hàng ngày của con người, nguồn tạo thành chủ yếu từ các khu dân cư, cơ quan, trường học, các trung tâm dịch vụ thương mại. Rác thải công nghiệp: là chất thải rắn của các cơ sở sản xuất (từ cá thể thủ công ñến công nghiệp nhà máy). Rác thải xây dựng: là các phế thải như cát, ñá, bê tông, vôi vữa...do các hoạt ñộng phá vỡ công trình, xây dựng công trình. Rác thải nông nghiệp: những chất thải ñược thải ra từ các hoạt ñộng sản xuất nông nghiệp. Rác thải sinh hoạt chiếm một lượng lớn nhất trong 4 loại rác thải trên. Ta biết rằng lượng rác thải sinh hoạt thải ra phụ thuộc vào 2 yếu tố chính ñó là sự phát triển kinh tế và sự gia tăng dân số. * Theo mức ñộ nguy hại của rác thải Rác thải nguy hại: bao gồm các loại hóa chất dễ cháy gây phản ứng ñộc hại, chất thải sinh hoạt ñể thối rữa, các chất dễ cháy nổ hoặc các chất phóng xạ, các chất nhiễm khuẩn lây lan,…có nguy cơ ñe dọa sức khỏe con người và sinh vật. Rác thải y tế nguy hại: là chất thải có chứa các hợp chất có những ñặc tính nguy hại tới sức khỏe công ñồng và môi trường. Theo quy chế quản lý 8 chất thải y tế nguy hại ñược phát sinh từ các hoạt ñộng chuyên môn trong các bệnh viện, trạm y tế. Rác thải không nguy hại: là các loại chất thải không chứa các chất và hợp chất gây nguy hại trực tiếp và có khả năng tương tác thành phần. * Phân loại theo tính chất hóa học, người ta phân ra: Rác thải hữu cơ. Rác thải vô cơ. * Phân loại theo ñặc tính của vật chất như: Chất thải dạng kim loại. Chất thải dạng dẻo. Chất thải dạng giấy bìa. 2.1.1.2 Tác ñộng của rác thải ñến môi trường Theo tác giả Hồng Hà và Công Hoan, 2006, rác thải có những tác ñộng chính sau ñây: * Làm ô nhiễm môi trường ñất Các chất hữu cơ còn ñược phân hủy trong môi trường ñất trong hai ñiều kiện yếm khí và háo khí, khi có ñộ ẩm thích hợp qua hàng loạt loại sản phẩm trung gian cuối cùng tạo ra các chất khoáng ñơn giản, các chất H2O, CO2. Nếu là yếm khí sản phẩm cuối cùng chủ yếu là CH4, H2O, CO2 gây ñộc hại cho môi trường.Với một lượng vừa phải thì khả năng làm sạch của môi trường ñất khiến rác không trở thành ô nhiễm. Nhưng một lượng rác quá lớn thì môi trường ñất quá tải và bị ô nhiễm. Ô nhiễm này sẽ cùng với ô nhiễm kim loại nặng, chất ñộc hại theo nước trong ñất chảy xuống mạch nước ngầm, làm ô nhiễm nước ngầm. Khi nước ngầm ô nhiễm thì không còn cách gì cứu chữa ñược. * Làm ô nhiễm môi trường nước Các chất thải rắn, nếu là chất thải hữu cơ, trong môi trường nước sẽ bị phân hủy một cách nhanh chóng. Phần nổi trên mặt nước sẽ có quá trình 9 khoáng hóa chất hữu cơ ñể tạo ra các sản phẩm trung gian sau ñó là những sản phẩm cuối cùng là chất khoáng và nước. Phần chìm trong nước sẽ có quá trình phân giải yếm khí ñể tạo ra các hợp chất trung gian và sau ñó là những sản phẩm cuối cùng như CH4, H2S, H2O, CO2. Tất cả các chất trung gian ñều gây mùi thối và là ñộc chất. Bên cạnh ñó còn có bao nhiêu vi trùng và siêu vi trùng làm ô nhiễm nguồn nước. Nếu rác thải là những chất kim loại thì nó gây nên hiện tượng ăn mòn trong môi trường nước. Sau ñó quá trình oxy hóa có oxy và không có oxy xuất hiện, gây nhiễm bẩn cho môi trường nước, nguồn nước. Những chất thải ñộc như Hg, Pb hoặc các chất thải phóng xạ còn nguy hiểm hơn. * Làm ô nhiễm môi trường không khí Các chất thải rắn thường có bộ phận có thể bay hơi và mang theo mùi làm ô nhiễm không khí. Cũng có những chất thải có khả năng thăng hoa phát tán vào không khí gây ô nhiễm trực tiếp. Cũng có loại rác, trong ñiều kiện nhiệt ñộ và ẩm ñộ thích hợp (35oC và ñộ ẩm 70-80%) sẽ có quá trình biến ñổi nhờ hoạt ñộng của vi sinh vật. Kết quả của quá trình là gây ô nhiễm không khí. * Nước rò rỉ từ bãi rác và tác hại của chúng Ở những bãi rác hoặc những ñống rác lớn mà trong ñó có một lượng nước nhất ñịnh hoặc mưa xuống làm nước ngấm vào rác thì tạo ra một loại nước rò rỉ. Trong nước rò rỉ chứa những chất hòa tan, những chất lơ lửng, chất hữu cơ và nấm bệnh. Khi nước này ngấm vào ñất làm ô nhiễm môi trường ñất trầm trọng. Mặt khác, nó cũng làm ô nhiễm nguồn nước thổ nhưỡng và nước ngầm. 10 Môi trường không khí Bụi,CH4, NH3, H2S rác thải (Chất thải rắn) - Sinh hoạt - Sản xuất (công nghiệp, nông nghiệp, ...) - Thương nghiệp - Tái chế Nước mặt Nước ngầm Kim loại nặng, chất ñộc Ăn uống, tiếp xúc qua da Môi trường ñất Qua ñường hô hấp Qua chuỗi thực phẩm Người, ñộng vật (Nguồn: Tham khảo từ tài liệu của Hồng Hà và Công Hoan, 2006) Hình 2.2: Sơ ñồ tác ñộng của rác thải ñến môi trường và sinh vật Tình trạng rác thải sinh hoạt ñổ bừa bãi ở các gốc cây, ñầu ñường, góc hẻm, các dòng sông, lòng hồ hoặc rác thải lộ thiên mà không ñược xử lý sẽ là nơi nuôi dưỡng ruồi nhặng, chuột bọ..., là nguyên nhân lây truyền mầm bệnh ñó là chưa kể ñến gây mất mỹ quan môi trường xung quanh. rác thải hữu cơ phân hủy tạo ra mùi và các khí ñộc hại như CH4, CO2, NH3,... gây ô nhiễm môi trường không khí. Nước thải ra từ các bãi rác ngấm xuống ñất, nước mặt và ñặc biệt là nguồn nước ngầm gây ô nhiễm nghiêm trọng. Xét trong phạm vi rộng, tác hại của chất thải rắn ñến sức khoẻ con người mang tính gián tiếp thông qua các mối nguy hại trên cho những người sống xung quanh khu vực ô nhiễm. Các bãi chôn lấp rác còn là nơi phát sinh các bệnh truyền nhiễm như tả, lỵ, thương hàn... Chất thải nguy hại phát sinh từ hoạt ñộng sản xuất công nghiệp, nông nghiệp khi ñưa vào môi trường ñất sẽ làm thay ñổi thành phần 11 cấp hạt, tăng ñộ chặt, giảm tính thấm nước, giảm lượng mùn, làm mất cân bằng dinh dưỡng... làm cho ñất bị chai cứng không còn khả năng sản xuất. Còn ñối với loại hình công việc tiếp xúc trực tiếp với các loại chất thải rắn, bùn cặn (kim loại nặng, hữu cơ tổng hợp, thuốc bảo vệ thực vật, chứa vi sinh vật gây hại...) sẽ gây nguy hại cho da hoặc qua ñường hô hấp gây các bệnh về ñường hô hấp. Một số chất còn thấm qua mô mỡ ñi vào cơ thể gây tổn thương, rối loạn chức năng, suy nhược cơ thể, gây ung thư... 2.1.2 Lý luận về quản rác thải 2.1.2.1 Khái niệm và nội dung công tác quản lý chất thải * Khái niệm hoạt ñộng quản lý chất thải rắn Theo Nghị ñịnh số 59/2007/Nð-CP thì: Hoạt ñộng quản lý chất thải rắn bao gồm các hoạt ñộng quy hoạch quản lý, ñầu tư xây dựng cơ sở quản lý chất thải rắn, các hoạt ñộng phân loại, thu gom, lưu giữ, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải rắn nhằm ngăn ngừa, giảm thiểu những tác ñộng có hại ñối với môi trường và sức khoẻ con người. Mặc dù những năm gần ñây hoạt ñộng của các công ty ñô thị tại ñịa phương ñã có những tiến bộ ñáng kể, phương thức tiêu hủy chất thải ñã ñược cải tiến nhưng chất thải vẫn là mối hiểm họa ñối với sức khỏe con người và môi trường. a, Nguyên tắc quản lý CTR Cũng theo Nghị ñịnh số 59/2007/Nð-CP của Chính phủ thì hiện nay công tác quản lý CTR phải theo nguyên tắc sau: - Tổ chức, cá nhân xả thải hoặc có hoạt ñộng làm phát sinh CTR phải nộp phí cho việc thu gom, vận chuyển và xử lý CTR. - Chất thải phải ñược phân loại tại nguồn phát sinh, ñược tái chế, tái sử dụng, xử lý và thu hồi các thành phần có ích làm nguyên liệu và sản xuất năng lượng. - Ưu tiên sử dụng công nghệ xử lý CTR khó phân hủy, có khả năng giảm thiểu khối lượng CTR ñược chôn lấp nhằm tiết kiệm tài nguyên ñất ñai. 12 - Nhà nước khuyến khích việc xã hội hóa công tác thu gom, phân loại, vận chuyển và xử lý CTR. Một cách tổng quát, các hợp phần chức năng của một hệ thống quản lý CTR có thể ñược minh họa ở hình 2.3. Nguồn phát sinh CTR Gom nhặt, tách và lưu trữ tại nguồn Thu gom Tách, xử lý và tái chế Trung chuyển và vận chuyển Tiêu huỷ (Nguồn: Tham khảo từ tài liệu của Nguyễn Danh Sơn,2004) Hình 2.3: Những hợp phần chức năng của một hệ thống quản lý CTR * Lưu giữ chất thải rắn là việc giữ chất thải rắn trong một khoảng thời gian nhất ñịnh ở nơi ñược cơ quan có thẩm quyền chấp thuận trước khi vận chuyển ñến cơ sở xử lý. * Thu gom chất thải rắn là hoạt ñộng tập hợp, phân loại, ñóng gói và lưu giữ tạm thời chất thải rắn tại nhiều ñiểm thu gom tới ñịa ñiểm hoặc cơ sở ñược cơ quan nhà nước có thẩm quyền chấp thuận. Thu gom chất thải là quá trình thu nhặt rác thải từ các nhà dân, các công sở hay từ những ñiểm thu gom, chất chúng lên xe và chở ñến ñịa ñiểm xử lý, chuyển tiếp, trung chuyển hay chôn lấp. 13