Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
PHAÀN I: GIÔÙI THIEÄU
NOÄI DUNG TRÌNH BAØY TRONG PHAÀN NAØY GOÀM:
SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA LA BAØN TÖØ
SÖÏ TOÀN TAÏI KHOÂNG THEÅ THIEÁU CUÛA LA BAØN TÖØ TREÂN TAØU
BIEÅN
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI
GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN SÖÛ DUÏNG TREÂN TAØU
BIEÅN
QUY ÑÒNH CUÛA IMO VEÀ VIEÄC TRANG BÒ VAØ SÖÛ DUÏNG LA BAØN
TÖØ TREÂN TAØU BIEÅN
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -1-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
I. SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA LA BAØN TÖØ
Lòch söû la baøn baét ñaàu töø hôn 1000 naêm tröôùc coâng nguyeân, luùc ñoù ngöôøi
Trung Quoác khaùm phaù ra nguyeân taéc vaø töø töø phaùt trieån theâm. Theo caùc söû
saùch Taây phöông ghi laïi laø la baøn töø duøng kim nam chaâm ñöôïc caùc nhaø haøng
haûi Trung Hoa duøng khoaûng naêm 1100 Taây lòch; caùc thuyû thuû Anh vaøo naêm
1190 ñaõ duøng la baøn töø trong khi ñi bieån; coøn vôùi ngöôøi Araäp baét ñaàu duøng la
baøn töø khoaûng naêm 1220 vaø khoaûng naêm 1250 thì ngöôøi Viking ñaõ bieát duøng la
baøn naøy.
Tröôùc khi phaùt minh ra la baøn, thuyû thuû ñònh höôùng baèng vò trí maët trôøi luùc
ban ngaøy vaø vò trí cuûa sao vaøo ban ñeâm, vaø ngöôøi ta cuõng thöôøng theo höôùng
gioù maäu dòch theo muøa. Nhöng khi trôøi nhieàu maây hoaëc möa thì khoâng theå ñònh
höôùng ñöôïc. La baøn töø ñaõ giuùp giaûi quyeát vieäc ñònh höôùng trong moïi hoaøn caûnh
thôøi tieát, keå caû vieäc ñònh höôùng cuûa gioù maäu dòch.
Töø cuoái theá kyû 15 cho tôùi ñaàu theá kyû 16, nhöõng nhaø haøng haûi AÂu chaâu ñaõ ñi
thaùm hieåm nhieàu nôi , veõ nhöõng ñöôøng ñi môùi , khaùm phaù ra chaâu Myõ vaø ñaõ
thöïc hieän nhöõng chuyeán ñi voøng quanh theá giôùi. Neáu khoâng coù la baøn töø thì khoù
coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc chuyeán vieãn du naøy.
La baøn ñaàu tieân ñöôïc goïi laø “kim chæ Nam” do ngöôøi Trung Hoa phaùt
minh raát sôùm, ngay khi ngöôøi ta tìm ra ñöôïc töø löïc vaø ñaù nam chaâm, trong
khoaûng thôøi kyø chieán tranh, nhaø Chu laäp quoác. Kim chæ nam ngaøy xöa khaùc vôùi
la baøn ngaøy nay. Noù coù hình daùng ñôn giaûn nhö moät caùi muoãng caét ra töø moät
mieáng nam chaâm thieân nhieân vaø ñöôïc ñaët treân moät caùi ñeá baèng ñoàng ñaõ ñöôïc
maøi laùng ñeå giaûm ma saùt. Sau ñoù nhöõng ngöôøi ñi bieån ban ñaàu duøng “Caù chæ
Nam”, duøng saét caét hình con caù, roài ñöôïc töø hoaù. Khi ñöôïc thaû voâ nöôùc, “Caù
chæ Nam” seõ lô löûng trong nöôùc vaø naèm theo truïc Baéc Nam. Daàn daàn ngöôøi ta
thay “Caù” baêng kim nam chaâm töø hoaù, ñöôïc gaén vaøo moät caùi cheùn ñaõ coù ghi
phöông höôùng: Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, ..Ngöôøi ta cuõng daàn daàn bieát ñeán söï leäch
cuûa töø tröôøng vaø caùc söï bieán thieân naøy thay ñoåi theo vò trí cuûa töøng nôi , töøng
khu vöïc. Luùc ñaàu maët la baøn ñöôïc chia laøm 32 khoaûng sau ñoù khaéc theo voøng
troøn thaønh 360 ñoä.
Trong haøng haûi, la baøn töø ñöôïc duøng ñeå chæ höôùng ñi. Ñöôïc trang bò theâm
duïng cuï ño höôùng ngöôøi ta duøng la baøn töø ñeå ño höôùng ñoái chieáu töø hai hay ba
muïc tieâu ñöôïc xaùc ñònh treân haûi ñoà ñeå xaùc ñònh vò trí con taøu, töø ñoù tính ñöôïc
khoaûng caùch ñaõ ñi, vaân toác höôùng phaûi ñi.
Trong thôøi caän ñaïi la baøn ñöôïc gaén vôùi hoa gioù, coù ñöôøng tim (lubber line)
ñöôøng töông öùng vôùi truïc doïc theo chieàu daøi cuûa taøu, ñaët trong baàu la baøn, maët
treân coù kieáng trong vaø ñeøn soi, chöùa chaát loûng. Ngöôøi ta cuõng quan taâm ñeán
vieäc xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây ra ñoä leäch la baøn töø, tìm ra nhöõng phöông phaùp
khöû ñoä leäch aáy baèng thanh nam chaâm vónh cöûu, saét non …. Hay trong vieäc ñoùng
taøu boá trí ñaët la baøn töø ôû vò trí doïc taøu….
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -2-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Nguyeân lyù cuûa la baøn töø ngaøy nay khoâng khaùc gì maáy so vôùi la baøn coå xöa
duøng trong lónh vöïc haøng haûi. Noù bao goàm moät kim töø hoaù hoaëc moät toå hôïp caùc
kim töø vónh cöûu cho pheùp quay troøn treân maët phaúng naèm ngang. Söï vöôït troäi
cuûa caùc la baøn töø hieän ñaïi ñang ñöôïc söû duïng treân caùc taøu bieån hieän nay laø keát
quaû cuûa söï hieåu bieát toát hôn veà caùc quy luaät cuûa töø tröôøng- caùc quy luaät chi
phoái caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa la baøn töø vaø cuõng do caáu truùc cuûa caùc la baøn
chính xaùc hôn.
La baøn töø laø moät trong nhöõng phaùt minh ñöôïc duøng vôùi ít nhieàu caûi tieán,
laâu daøi nhaát, laø thieát bò khoâng theå thieáu treân caùc taøu bieån.
II. SÖÏ TOÀN TAÏI KHOÂNG THEÅ THIEÁU CUÛA LA BAØN TÖØ
La baøn töø laø moät thieát bò haøng haûi thieát yeáu, vieäc xaùc ñònh ñöôïc phöông
höôùng khi haønh trình treân bieån laø raát quan troïng, ñaëc bieät laø trong tröôøng hôïp
taàm nhìn xa bò haïn cheá vaø caùc thieát bò xaùc ñònh phöông höôùng khaùc khoâng coù
saün. Chöùc naêng chính cuûa la baøn töø laø cho bieát ñöôc höôùng muõi taøu. La baøn từ
laø moät thieát bò hoaït ñoäng khoâng phuï thuoäc vaøo nguoàn ñieän cung caáp, vaø laø moät
thieát bò haøng haûi ñaùng tin caäy, ñoàng thôøi laø moät coâng cuï ñaéc löïc cho vieäc xaùc
ñònh nguy cô va chaïm (theo ñieàu 7 cuûa Colreg).
Hôn theá nöõa la baøn töø coøn ñöôïc öùng duïng vaøo vieäc xaùc ñònh vò trí taøu nhôø
ño phöông vò tôùi muïc tieâu, hoaëc ño phöông vò cuûa caùc thieân theå nhö maët trôøi…
Söï hoaït ñoäng ôû traïng thaùi toát, ít sai soá seõ ñaûm baûo cho vieäc haønh haûi cuûa con
taøu an toaøn, ñi ñuùng höôùng.
Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc coâng ngheä kyõ thuaät, ngaøy nay con
ngöôøi ñaõ phaùt minh ra la baøn ñieän ñeå thay theá chöùc naêng cho la baøn töø trong
haønh haûi. Tuy nhieân trong tröôøng hôïp nguoàn ñieän treân taøu bò caét hoaëc la baøn
ñieän bò hö hoûng, söï toàn taïi khoâng theå thieáu cuûa la baøn töø trong vieäc ñinh höôùng
cho con taøu laø raát quan troïng. Con taøu khoâng theå haønh trình maø khoâng coù thieát
bò chæ höôùng. Nguyeân taéc phoøng traùnh moïi ruûi ro trong haøng haûi baét buoäc phaûi
trang bò la baøn töø treân moïi taøu bieån tham gia haønh trình.
III. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI
1. Nghieân cöùu moät caùch toång quaùt veà töø tröôøng, töø tính vaø cöôøng ñoä töø
tröôøng cuûa nam chaâm. Ñaëc tính töø hoaù cuûa caùc vaät saét töø vaø töø tröôøng
cuûa quaû ñaát.
2. Nhöõng lyù luaän veà ñoä leäch la baøn töø sinh ra do aûnh höôûng cuûa caùc vaät saét
töø coù treân taøu bieån, trong traïng thaùi caân baèng, nghieâng ngang, nghieâng
doïc.
3. Nhöõng lyù luaän vaø caùc phöông phaùp thöïc haønh khöû ñoä leäch rieâng la baøn.
Coâng taùc khöû ñoä leäch la baøn töø ñaët treân taøu bieån.
4. Phöông phaùp vaø caùch xaùc ñònh ñoä leäch coøn laïi sau khi khöû.
5. Tìm hieåu coâng taùc hieäu chænh la baøn cuûa Myõ qua cuoán saùch: HAND
BOOK OF MAGNETIC COMPASS ADJUSTMENT
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -3-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
6. Quy ñònh cuûa IMO veà vieäc trang bò vaø söû duïng la baøn töø.
7. Coâng taùc khöû ñoä leäch la baøn töø thöïc teá ôû Vieät Nam.
IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN TÖØ SÖÛ DUÏNG TREÂN TAØU
BIEÅN
1. La baøn töø chuaån: laép loä thieân treân noùc buoàng laùi duøng ñeå chæ höôùng ñi
cuûa taøu vaø ño höôùng ngaém cuûa muïc tieâu. Do vò trí laép ñaët treân noùc
buoàng laùi, ít chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng vaät lieäu mang töø tính treân taøu vaø
caùc thieát bò ñieän töø ôû buoàng laùi, ñoä leäch töông ñoái nhoû neân goïi laø la baøn
chuaån.
2. La baøn töø laùi: laép ñaët trong buoàng laùi chuyeân duøng ñeå chæ höôùng laùi.
Hieän nay coù nhieàu taøu duøng maët phaûn aûnh cuûa la baøn con quay ñeå laùi,
ñoàng thôøi duøng thieát bò phaûn chieáu la baøn chuaån töø noùc buoàng laùi xuoáng
buoàng laùi, ñeå ñoái chieáu vôùi la baøn con quay.
3. La baøn töø söï coá: laép gaàn caàn laùi söï coá duøng ñeå laùi khi söû duïng maùy laùi söï
coá. Hieän nay nhieàu taøu ñeàu duøng maët phaûn aûnh cuûa la baøn con quay laøm
la baøn söï coá.
4. La baøn töø xuoàng: laø moät la baøn töø nhoû trang bò treân xuoàng cöùu sinh coù
giaù ñôõ vaø coù ñeøn chieáu saùng keøm theo.
V. QUY ÑÒNH CUÛA IMO VEÀ VIEÄC TRANG BÒ VAØ SÖÛ DUÏNG LA BAØN
TÖØ TREÂN TAØU BIEÅN
Ñöôïc quy ñònh ôû phuï luïc 13 chöông V cuûa SOLAS 74 – Magnetic Compass:
Höôùng daãn vaø giaûi thích nhöõng yeâu caàu veà vaän haønh, baûo quaûn, vaø kieåm tra la
baøn töø.
1) Ñieàu 19 ñoaïn 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3 vaø 2.2.1 trình baøy yeâu caàu cho taát caû
moïi taøu (tröø taøu ñaùnh caù vaø du thuyeàn döôùi 150 GT) phaûi trang bò la
baøn töø hoaëc thieát bò töông ñöông ñeå xaùc ñònh vaø hieån thò höôùng muõi
taøu, hoaït ñoäng khoâng phuï thuoäc vaøo baát cöù nguoàn cung caáp naêng
löôïng naøo. La baøn töø phaûi ñöôïc trang bò bieåu xích ñeå xaùc ñònh ñöôïc
phöông vò theo phöông ngang 3600 vaø söû duïng ñeå xaùc ñònh höôùng ñi
chính xaùc vaø phöông vò thaät trong moïi luùc.
2) Nhöõng taøu ñaùnh caù nhoû neân coá gaéng trang bò theo yeâu caàu cuûa ñieàu
19.
Tieâu chuaån cuûa IMO veà söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -4-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
3) La baøn töø phaûi tuaân theo tieâu chuaån hoaït ñoäng daønh cho la baøn töø:
tieâu chuaån A.382 (X) vaø thieát bò truyeàn höôùng ñi töø theo tieâu chuaån
MSC.86(70) muïc 2. (Ñöôïc trích daãn ôû phaàn Phuï Luïc)
4) Ñieàu 19 yeâu caàu taát caû caùc taøu töø 150 GT vaø taát caû caùc taøu chôû khaùch
phaûi trang bò la baøn töø döï tröõ hoaëc thieát bò töông ñöông.
Nhieäm vuï baûo döôõng la baøn töø
5) Chuû taøu vaø thuyeàn tröôûng chòu traùch nhieäm veà vieäc ñaûm baûo la baøn
töø treân taøu cuûa hoï ñöôïc baûo döôõng vaø hoaït ñoäng toát.
Hieäu chænh la baøn töø
6) Moãi la baøn töø ñöôïc yeâu caàu trang bò treân taøu theo ñieàu khoaûn naøy seõ
ñöôïc hieäu chænh ñuùng caùch vaø baûng ñoä leäch hay ñöôøng cong ñoä leäch
coøn laïi phaûi coù treân taøu trong moïi luùc. La baøn töø neân ñöôïc hieäu chænh
khi:
a) Khi la baøn töø ñöôïc laép ñaët laàn ñaàu.
b) Khi la baøn töø trôû neân khoâng coøn ñaùng tin caäy nöõa.
c) Khi caáu truùc thöôïng taàng cuûa con taøu ñöôïc söûa chöõa hoaëc thay
ñoåi vì noù aûnh höôûng tôùi töø tính vónh cöûu vaø töø tính caûm öùng.
d) Khi theâm vaøo hoaëc laáy ñi thieát bò ñieän hoaëc thieát bò töø ñaët ôû gaàn
la baøn.
e) Khi khoaûng 2 naêm sau laàn hieäu chænh tröôùc vaø baûn ghi ñoä leäch
khoâng coøn ñöôïc löu giöõ, hoaëc khi ñoä leäch ño ñöôïc laø quaù lôùn,
hoaëc khi phaùt hieän nhöõng hö hoûng cuûa la baøn.
Aûnh höôûng cuûa töø tính trong suoát cuoäc ñôøi cuûa moät con taøu:
7) Bôûi vì töø tính cuûa moät con taøu thöôøng laø khoâng oån ñònh, trong quaù
trình hoaït ñoäng ôû thôøi gian ñaàu cuûa la baøn töø caàn kieåm tra caån thaän,
vaø tieán haønh hieäu chænh khi caàn thieát.
8) Thuyeàn tröôûng neân kieåm tra söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø, ñaëc bieät sau
khi:
a)
b)
c)
d)
Taøu chuyeân chôû haøng hoaù chöùa töø tính.
Söû duïng thieát bò caåu (ñieän töø tröôøng) ñeå dôõ hoaëc boác haøng.
Khi taøu tieáp xuùc vôùi nguoàn ñieän.
Taøu naèm coá ñònh treân moät höôùng, trong moät thôøi gian ngaén cuõng
coù theå gaây ra ñoä leäch lôùn, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng taøu nhoû.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -5-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
9) Caùc töø tính giöõ laâu coù theå thay ñoåi töø tính moät con taøu, laøm cho la
baøn khoâng ñaùng tin caäy. Tuy nhieän moät soá löôïng lôùn caùc töø tính caûm
öùng gaây ra bôûi nam chaâm ñieän sau ñoù seõ bò phaân giaõ töø, do vaäy vieäc
hieäu chænh ngay luùc ñoù laø khoâng caàn thieát. Moïi noã löïc phaûi ñöôïc thöïc
hieän ñeå xaùc ñònh ñoä leäch la baøn töø.
Kieåm tra söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø
10) Söï hoaït ñoäng cuûa la baøn töø neân ñöôïc kieåm tra baèng caùch ghi laïi
ñònh kyø ñoä leäch vaøo soå ñoä leäch la baøn töø. Sai soá la baøn neân ñöôïc
xaùc ñònh sau moãi khi thay ñoåi nhöõng höôùng ñi lôùn, vaø ít nhaát moät
laàn khi khoâng coù söï thay ñoåi höôùng ñi lôùn. Kieåm tra ñoä leäch la baøn
thöôøng xuyeân coù theå giuùp chuùng ta nhaän ra caàn söûa chöõa la baøn, thöû
nghieäm hoaëc hieäu chænh. Hôn theá nöõa, la baøn töø neân ñöôïc kieåm tra
bôûi só quan coù chuyeân moân hoaëc chuyeân vieân hieäu chænh la baøn.
Hieäu chænh vaø söûa chöõa
11) Ôû Anh Quoác, taát caû vieäc hieäu chænh ñöôïc thöïc hieän bôûi chuyeân vieân
hieäu chænh la baøn, ngöôøi coù chöùng chæ chuyeân moân veà hieäu chænh la
baøn ñöôïc caáp bôûi chính phuû Anh.
12) Neáu nhö khoâng coù chuyeân vieân hieäu chænh chaát löôïng, vaø thuyeàn
tröôûng thaáy vieäc hieäu chænh laø caàn thieát. Thì só quan boong haïng
nhaát coù theå thöïc hieän. Vaø sau ñoù vieäc hieäu chænh caàn ñöôïc thöïc
hieän laïi bôûi chuyeân vieân hieäu chænh la baøn khi coù dòp.
13) Ngaøy hieäu chænh vaø nhöõng chi tieát cuï theå khaùc seõ ñöôïc ghi vaøo soå
ñoä leäch la baøn töø. Vò trí cuûa caùc duïng cuï hieäu chænh ñöôïc ghi vaøo
nhaät kyù la baøn vaø baûng ñoä leäch. Bôûi vì khoaûng caùch töø caùc nam
chaâm khöû B vaø C tôùi maët la baøn chuaån vaø thaønh phaàn truyeàn ñi laø
khaùc nhau.
14) Vieäc söûa chöõa ñöôïc thöïc hieän bôûi nhaø saûn suaát hoaëc ngöôøi coù
chuyeân moân, vaø söû duïng ñuùng thieát bò. Khi coâng vieäc keát thuùc,
ngöôøi söûa chöõa seõ cung caáp cho chuû taøu hoaëc thuyeàn tröôûng moät
giaáy chöùng nhaän, chöùng thöïc raèng coâng vieäc söûa chöõa ñaõ ñöôïc thöïc
hieän theo yeâu caàu ISO 2269 cho la baøn loaïi A vaø ISO 10316 cho la
baøn loaïi B theo tieâu chuaån quoác teá cuûa la baøn töø.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -6-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
PHAÀN II: CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ LOAÏI LA BAØN
TÖØ
Treân taøu bieån hieän nay haàu heát ñeàu söû duïng la baøn töø nöôùc, neân trong phaàn naøy
xin trình baøy caáu taïo cuûa 3 loaïi la baøn töø nöôùc ñaëc tröng ñang ñöôïc söû duïng
treân caùc taøu bieån hieän nay:
A. LA BAØN TÖØ KIEÅU MYÕ
B. LA BAØN TÖØ KIEÅU NHAÄT BAÛN
C. LA BAØN TÖØ KIEÅU TRUNG QUOÁC
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -7-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
A. LA BAØN TÖØ KIEÅU MYÕ
Hình treân laø hình daùng beân ngoaøi cuûa la baøn töø kieåu Myõ.
Caáu taïo cuûa la baøn töø naøy goàm coù:
I. Thaân La Baøn
Ñöôïc laøm baèng goã toát, khoâng mang töø tính. Phaàn döôùi cuûa thaân coù 4 buloâng
ñeå baét vaøo maët boong taøu, caùc buloâng naøy khi ñöôïc môû loûng ra coù theå xoay
thaân la baøn ñeå ñieàu chænh khöû ñoä leäch coá ñònh A.
Hai beân traùi vaø phaûi cuûa thaân la baøn coù hai quaû caàu saét non, ñaët treân hai vai
cuûa la baøn. Duøng ñeå khöû ñoä leäch goùc phaàn tö, taâm cuûa hai quaû caàu naøy vaø kim
nam chaâm cuûa la baøn naèm treân cuøng moät maët phaúng. Quaû caàu beân traùi ñöôïc
sôn maøu ñoû, quaû caàu beân phaûi ñöôïc sôn maøu xanh. Treân ñoù coù vaïch khaéc ñoä
cho ta bieát khoaûng caùch töø taâm quaû caàu tôùi taâm la baøn laø bao nhieâu, quaû caàu coù
theå xoay ñöôïc ñeå thay ñoåi vò trí cuûa noù so vôùi taâm la baøn, khöû ñoä leäch goùc phaân
tö sinh ra.
Treân ñænh cuûa thaân la baøn coù naép la baøn, ñöôïc laøm baèng ñoàng coù cöûa göông
nhìn ñöôïc soá chæ cuûa kim la baøn.
Treân thaân cuûa la baøn coù moät ñoàng hoà chæ baùo goùc ngieâng ngang cuûa taøu, giuùp ta
bieát ñöôïc taøu ñang caân baèng hay nghieâng ngang moät goùc bao nhieâu ñoä (coù
vaïch chæ nghieâng töø 0 – 400 sang maïn traùi hoaëc maïn phaûi).
Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn coù naép moät oáng ñoàng trong ñoù naép moät
thanh saét non duøng ñeã khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -8-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
goïi laø thanh Flinder. Trong oáng naøy, cuïc saét
non Flinder ñöôïc ñaët ôû vò trí cao nhaát, ôù döôùi
loùt ñeá baèng goã sao cho taùc duïng cuûa thanh
Flinders ñoái vôùi kim la baøn laø toát nhaát.
Beân trong thaân la baøn coù boùng ñeøn
chieáu saùng giuùp ta coù theå thaáy ñöôïc soá chæ
cuûa kim la baøn khi trôøi toái.
Beân trong ngay ñöôøng taâm theo chieàu
thaèng ñöùng, phía döôùi chaäu la baøn coù moät
oáng ñoàng thaúng ñöùng, trong ñoù chöùa nam
chaâm thaúng ñöùng duøng ñeå khöû ñoä leäch
nghieâng cuûa la baøn töø, coù theå ñieàu chænh vò
trí cuûa nam chaâm thaúng ñöùng baèng caùch di
chuyeån leân xuoáng oáng ñoàng, vaø coá ñònh ñöôïc
vò trí cuûa oáng ñoàng sau khi ñaõ hieäu chænh ñoä leäch nghieâng xong.
Phía döôùi cuûa thaân la baøn coù cöûa, trong ñoù coù caùc giaù ñôõ coù caùc loã ngang ñeå
chöùa nam chaâm khöû ngang B vaø nam chaâm khöû doïc C. Caùc giaù ñôõ naøy coù soá
chæ vò trí cuûa nam chaâm khöû ñöôïc ñaët ôû ñaâu.
II. Chaäu La Baøn
Goàm coù caùc boä phaän
Kim nam chaâm laø toå hôïp 2
kim nam chaâm ñaët phía
döôùi maët la baøn, theo
nguyeân taéc: cöïc baéc cuûa kim
nam chaâm luoân chæ höôùng
baéc ñòa töø, ñöôïc thieát keá
ñoàng truïc vôùi ñóa khaéc ñoä
treân maët la baøn.
Ñóa khaéc ñoä coù muõi teân
ñaùnh daáu ôû 8 höôùng chính:
N, NE, E, SE, S, SW, W,
NW chia laøm 3600 coù soá chæ
caùch nhau 100 moät.
Chaäu la baøn ñöôïc treo baèng
voøng cacñaêng vaø coù 4 truï ñôõ giuùp cho maët la baøn luoân ôû maët phaúng ngang khi
taøu laéc.
Dung dòch chöùa trong chaäu la baøn laø dung dòch coàn vaø nöôùc caát giuùp giaûm ma
saùt giöõa truïc kim nam chaâm vôùi ñóa khaéc ñoä.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -9-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
B. LA BAØN TÖØ NHAÄT BAÛN
Caáu taïo cuûa la baøn töø Nhaät Baûn hieäu Daiko, Model T150B goàm:
I. Chaân La Baøn
Chaân ñeá la baøn duøng
ñeå ñôõ chaäu la baøn vaø
chöùa caùc thanh nam
chaâm duøng ñeå hieäu
chænh ñoä leäch, ñöôïc cheá
taïo baèng vaät lieäu phi töø
tính. Treân ñænh cuûa chaân
la baøn coù naép la baøn laøm
baèng ñoàng coù cöûa ôû phía
sau. Hai beân traùi vaø phaûi
cuûa chaân ñeá coù hai hoäp
ñöïng thanh saét non, ñaët
treân hai vai cuûa la baøn,
troïng taâm cuûa hai hoäp
saét non naøy va økim nam chaâm trong la baøn naèm treân cuøng moät maët phaúng.
Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn laép moät hoäp goã trong ñoù coù laép moät thanh
saét non duøng ñeå khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra goïi laø
thanh saét flinder. Trong thaân cuûa la baøn coù chöùa caùc thanh nam chaâm vónh cöûu
ngang vaø doïc duøng ñeå khöû ñoä leäch baùn voøng. Caùc nam chaâm khöû ñöôïc ñieàu
chænh baèng vít voâ taän ñeå thay ñoåi goùc giöõa hai nam chaâm ngang vaø giöõa hai
nam chaâm doïc, qua ñoù laøm taêng hoaëc giaûm löïc taùc duïng cuûa kim nam chaâm
khöû leân kim la baøn töø.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -10-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Ôûgiöõa thaân la baøn coù oáng thaúng ñöùng chöùa nam chaâm thaúng ñöùng khöû ñoä
leäch nghieâng cuûa la baøn.
Trong chaân la baøn coù laép moät boùng ñeøn ñieän coù boä phaân ñieàu chænh ñoä saùng.
Nguoàn cung caáp cho boùng ñeøn naøy coù theå laø nguoàn xoay chieàu hoaëc nguoàn moät
chieàu tuyø thuoäc vaøo coâng taéc nguoàn maø ta löïa choïn.
Trong thaân cuûa la baøn cuõng coù moät ñöôøng oáng trong ñoù chöùa caùc laêng kính giuùp
cho ta thaáy ñöôïc maët la baøn töø buoàng laùi.
Treân thaân cuûa la baøn coù maët chæ baùo ñoä nghieâng ngang cuûa taøu, coù khaéc cung
vaïch chia töø 0-400 sang traùi hoaëc phaûi, cho ta bieát taøu ñang nghieâng ngang bao
nhieâu.
II. Chaäu La Baøn
Chaäu la baøn ñöôïc laøm baèng kim loaïi khoâng mang töø tính vaø ñuû naëng ñeå duy trì
traïng thaùi naèm ngang khi taøu bò nghieâng, goàm coù caùc boä phaän:
Ñóa khaéc ñoä (ñóa la baøn): coù daïng hình voøng troøn ñöôïc chia ñoä töø 00 - 3600,
theo höôùng truïc doïc cuûa taøu giuùp xaùc ñònh phöông vò vaø goùc maïn cuûa muïc
tieâu…
Maët la baøn (coøn goïi laø hoa gioù – compass rose) ñöôïc chia thaønh 32 khoaûng, sau
ñoù khaéc theo voøng troøn thaønh 3600
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -11-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Kim nam chaâm: goàm coù hai nam chaâm song song vôùi nhau, cuøng vôùi töø tröôøng
cuûa traùi ñaát taïo ra löïc chæ höôùng cuûa la baøn töø.
Dung dòch chöùa trong chaäu la baøn: chaát loûng bao goàm 45% coàn vaø 55% nöôùc
caát coù coäng duïng ñeå giaûm aûnh höôûng cuûa troïng löïôïng cuûa kim nam chaâm vaø
hoa gioù ñeå trieät tieâu söïc döïa cuûa boä phaän naøy treân truïc döïa, giaûm aûnh höôûng
cuûa ma saùt treân choát laáy phöông vò vaø giaûm aûnh höôûng chao ñaûo cuûa ñóa la baøn.
Baàu la baøn ñöôïc treo trong heä thoáng khôùp cacñaêng ñeå luùc naøo cuõng giöõ ñöôïc
maët la baøn töø theo vò trí maët phaúng ngang vaø taïo söï baûo veä thích hôïp töø caùc
chaán ñoäng cô hoïc.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -12-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
C. LA BAØN TÖØ TRUNG QUOÁC
Caáu taïo la baøn töø Trung Quoác
I. Chaân ñeá la baøn
Xem hình beân:
Chaân ñeá la baøn duøng ñeå ñôõ chaäu la baøn
vaø chöùa caùc thanh nam chaâm duøng ñeå
hieäu chænh ñoä leäch, ñöôïc cheá taïo baèng
loaïi vaät lieäu phi töø tính. Phaàn döôùi cuûa
chaân ñeá coù caùc loã ñeå baét buloâng vaøo maët
boong taøu, caùc buloâng naøy khi ñöôïc môû
loûng ra coù theå xoay thaân la baøn ñeå ñieàu
chænh khöû ñoä leäch coá ñònh A.
Hai beân traùi vaø phaûi cuûa cuûa chaân ñeá coù
hai quaû caàu saét non, ñaët treân hai vai cuûa
la baøn, duøng ñeå khöû moät phaàn ñoä leäch la
baøn, taâm cuûa hai quaû caàu naøy vaø kim nam
chaâm trong la baøn naèm treân cuøng moät maët
phaúng. Treân ñænh chaân la baøn coù naép la
baøn laøm baèng ñoàng coù cöûa ôû phía tröôùc vaø
phia sau, beân trong coù ñaët moät ñeøn daàu ñeå söû duïng phoøng khi hoûng ñeøn ñieän…
Beân trong ngay ñöôøng taâm, phía döôùi chaäu la baøn coù moät oáng ñoàng thaúng ñöùng,
duøng ñeå naép thanh nam chaâm thaúng ñöùng khöû ñoä leäch nghieâng.trong ñoù coù boä
phaän ñieàu chænh naâng haï thanh nam chaâm baèng daây xích, coù choát giöõ daây xích
ñeå coá ñònh vò trí thanh nam chaâm thaúng ñöùng sau khi hieäu chænh xong.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -13-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Ôû ngay phía tröôùc chaân la baøn coù naép moät oáng ñoàng trong ñoù naép moät thanh saét
non duøng ñeã khöû ñoä leäch do oáng khoùi vaø caùc truï thaúng ñöùng sinh ra goïi laø thanh
Flinder.
Trong chaân la baøn laép moät boùng ñeøn ñieän coù boä phaän ñieàu chænh ñoä saùng
vaø coâng taéc ñaët ôû beân ngoaøi, beân hoâng cuûa la baøn. Phaàn phía döôùi chaân coù cöûa,
trong ñoù ñaët giaù ñôõ goàm nhieàu loã ngang ñeå ñaët caùc thanh nam chaâm vónh cöûu
ngang vaø doïc khöû ñoä leäch, ñoái vôùi caùc nam chaâm ngang ñeå thuaän tieän cho vieäc
ñöa nam chaâm ngang vaøo loã, ngöôøi ta cheá tao loã theo chieàu doïc, sau khi ñöa
vaøo xoay sang chieàu ngang. Trong chaân la baøn coù caùc beä truïc vôùi caùc vaïch soá
duøng ñeå laáy soá lieäu vò trí caùc thanh nam chaâm khöû sau khi hieäu chænh, coù ñai
khoaù coá ñònh vò trí cuûa caùc thanh nam chaâm ngang, doïc sau khi ñaõ hieäu chænh
xong. Töông töï cuõng coù vaïch soá ñeå ghi laïi vò trí cuûa hai quaû caàu saét non khi
hieäu chænh xong.
II. Chaäu la baøn
Hình veõ moâ taû hình daùng beân ngoaøi vaø beân trong cuûa chaäu. Chaäu labaøn goàm coù
caùc boä phaän ñóa khaéc ñoä (ñóa la baøn), kimnam chaâm, quaû noåi baèng ñoàng, beä
truïc, truï ñôõ, chaäu, maët thuyû tinh ñaùy, boä phaän ñaøn hoài, vaät ñoái troïng. Ñóa khaéc
ñoä gaén vôùi kinam chaâm vaø phao noåi ñaët treân truï ñôõ vaø ngaâm trong dung dòch
loûng, goàm coàn troän vôùi nöôùc caát, chöùa trong chaäu la baøn. Ñóa la baøn quay töï do
quanh truï ñôõ vaø chòu taùc ñoäng cuûa töø tröôøng traùi ñaát, oån ñònh theo höôùng Baéc
Nam cuûa töø tröôøng traùi ñaát vaø chæ ra höôùng baéc ñòa töø.
Toaøn boä chaäu la baøn ñöôïc ñaët treân moät giaù ñôõ chuyeån ñoäng töï do ñeå giöõ cho la
baøn luoân luoân caân baèng khi taøu thuyeàn laéc boå. Chaäu vaø giaù ñôõ la baøn cuøng ñöôïc
ñaët treân chaân la baøn. Trong ñoù chöùa taát caû nhöõng gì caàn thieát ñeå hieäu chænh,
chieáu saùng la baøn.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -14-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
PHAÀN III: COÂNG TAÙC KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH LA BAØN
TÖØ
NOÄI DUNG TRÌNH BAØY TRONG PHAÀN NAØY GOÀM:
CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ TÖØ
CHÖÔNG II: NGUYEÂN LYÙ ÑOÄ LEÄCH LA BAØN TÖØ
CHÖÔNG III: MAÙY ÑO TÖØ LÖÏC
CHÖÔNG IV: NGUYEÂN NHAÂN, MUÏC ÑÍCH VAØ NHÖÕNG
TRÖÔØNG HÔÏP CAÀN KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH
CHÖÔNG V: NGUYEÂN LYÙ VAØ PHÖÔNG PHAÙP KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH
CHÖÔNG VI:THÖÙ TÖÏ VAØ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP PHUÏ TRÔÏ
TRONG COÂNG TAÙC KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH
CHÖÔNG VII: HIEÄU ÖÙNG GIÖÕA CAÙC DUÏNG CUÏ KHÖÛ VAØ ÑOÄ
LEÄCH TÖÙC THÔØI CUÛA LA BAØN
CHÖÔNG VIII: TIEÁN HAØNH KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH
CHÖÔNG IX: QUY TRÌNH KHÖÛ ÑOÄ LEÄCH ÔÛ VIEÄT NAM
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -15-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ TÖØ
A. KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ TÖØ
A1. Töø Tính Vaø Nam Chaâm
Tính chaát cuûa caùc vaät coù theå huùt ñöôïc saét, theùp goïi laø töø tính. Saét coù töø tính
ñöôïc goïi laø nam chaâm. Nam chaâm ñöïôïc chia laøm hai loaïi:
+ Nam chaâm töï nhieân
+ Nam chaâm nhaân taïo: Duøng phöông phaùp nhaân taïo laøm theùp vaø caùc
hôïp kim khaùc thaønh nam chaâm.
Hình daùng cuûa nam chaâm nhaân taïo goàm ba loaïi: hình thanh daøi, hình
moùng ngöïa, hình kim.
Hình 1-1
Ôû gaàn 2 ñaàu cuûa nam chaâm coù töø tính maïnh nhaát goïi laø töø cöïc. Moät nam
chaâm baát kyø ñeàu coù hai cöïc. Ñöôøng noái hai cöïc goïi laø truïc töø.
Boä phaän giöõa cuûa nam chaâm khoâng coù töø tính goïi laø phaàn trung tính. Ñoái
vôùi nam chaâm hình thanh daøi, vò trí cuûa töø cöïc ôû caùch hai ñaàu chuùng 1/12
chieàu daøi cuûa thanh nam chaâm, ñoái vôùi nam chaâm hình kim thì töø cöïc taïi
ñaàu kim.
Tính chaát raát quan troïng cuûa nam chaâm ñöôïc söû duïng laøm cô sôû ñeå cheá
taïo la baøn laø: neáu moät kim nam chaâm coù theå quay töï do, khi ñöùng yeân thì
seõ chæ theo höôùng Baéc Nam
Ta goïi töø cöïc nam chaâm chæ höôùng Baéc laø cöïc Baéc, bieåu thò baèng chöõ
“N”.Töø cöïc nam chaâm chæ höôùng Nam laø cöïcNam, bieåu thò baèng chöõ “S”.
Trong thöïc teá, ta goïi cöïc Baéc laø cöïc döông hoaëc cöïc ñoû bieåu thò baèng daáu
“+” hoaëc maøu ñoû; cöïc Nam goïi laø cöïc aâm hoaëc cöïc xanh, bieåu thò baèng
daáu “-“hoaëc maøu xanh.
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -16-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
Töø
cöïc
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
N
S
Töø
cöïc
Hình 1-2
Nam chaâm coù nhöõng ñaëc tính sau:
+ Hai cöïc ñoàng cöïc thì ñaåy nhau, hai cöïc khaùc cöïc thì huùt nhau.
+ Töø cöïc khoâng theå caét ñoâi ñöôïc. Baát kyø moät thanh nam chaâm naøo khi
caét ra nhieàu ñoaïn nhoû, thì moãi ñoaïn ñoù laø moät thanh nam chaâm nhoû, vaø
chuùng ñeàu coù cöïc Baéc vaø cöïc Nam.
N
N
S
N
S
S
Hình 1-3
A2. Söùc Töø – Töø Khoái – Moâment Töø – Ñònh Luaät COULOMB
Löïc huùt vaø löïc ñaåy giöõa hai cöïc töø goïi laø söùc töø, ta quy ñònh söùc ñaåy giöõa
hai cöïc ñoàng teân laø döông, löïc huùt giöõa hai cöïc khaùc teân laø aâm.
Töø khoái laø khoái luôïng töø ñeå bieåu thò cöôøng ñoä töø cöïc, kí hieäu laø m. moãi
nam chaâm ñeàu coù hai töø khoái ôû hai ñaàu .quy ñònh töø khoái cuûa cöïc baéc laø
döông, từ khối của cực nam laø cöïc aâm.
Söùc töø taùc duïng cuûa hai cöïc cuûa moät nam chaâm vaø töø khoái cuûa noù ñeàu coù
daáu nghòch nhau, trò soá tuyeät ñoái baèng nhau.
Moâment töø laø tích soá cuûa töø khoái cuûa nam chaâm vôùi khoaûng caùch giöõa hai
cöïc cuûa noù.
Coâng thöùc:
M=2ml
Trong ñoù: l laø moät nöûa khoaûng caùch giöõa hai cöïc cuûa nam chaâm.
Trong heä thoáng centimet, gam, giaây, ñôn vò cuûa moâment töø laø cgsM
Ñònh luaät Coulomb:
Qua nhöõng thí nghieäm cuûa mình, Coulomb ñaõ chöùng minh ñöôïc raèng: löïc
taùc duïng giöõa hai cöïc cuûa nam chaâm tæ leä thuaän vôùi tích soá cuûa töø khoái cuûa
chuùng vaø tæ leä nghòch vôùi bình phöông khoaûng caùch giöõa hai töø khoái.
Coulomb bieåu dieãn qua coâng thöùc
F
m1m2
d 2
laø heä soá daãn töø, trong chaân khoâng = 1
mm
F 122
d
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -17-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Trong khoâng khí 1 cho neân trong nhöõng vaán ñeà thoâng thöôøng ta coù
theå duøng coâng thöùc treân ñeå tính löïc taùc duïng cuûa töø cöïc trong khoâng khí.
A3. Töø Tröôøng – Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Vaø Ñöôøng Söùc Töø
Töø tröôøng: Khoaûng khoâng gian bò taùc duïng cuûa söùc töø cuûa nam chaâm goïi
laø töø tröôøng.
Cöôøng ñoä töø tröôøng: Söùc töø taùc duïng leân moät ñôn vò töø khoái döông ôû taïi
moät ñieåm trong töø tröôøng thì goïi laø cöôøng ñoä töø tröôøng H taïi ñieåm aáy.
Höôùùng taùc duïng cuûa noù bieåu thò höôùng cuûa töø tröôøng. Neáu trong phaïmvi
naøo ñoù H coù trò soá vaø höôùng gioáng nhau, thì töø tröôøng trong phaïm vi ñoù
goïi laø töø tröôøng ñeàu. Neáu töø tröôøng coù töø khoái m ôû taïi moät ñieåm trong töø
tröôøng bò taùc duïng bôûi moät löïc F, thì cöôøng ñoä töø tröôøng taïi ñieåm aáy laø: F,
thì cöôøng ñoä töø tröôøng taïi ñieåm aáy laø:
H
F
m
Trong heä thoáng cgsM, ñôn vò cuûa cöôøng ñoä töø tröôøng goïi laø Gauss.
Cöôøng ñoä töø tröôøng H laø moät ñaïi löôïng veùctô. Coâng thöùc treân cho pheùp ta
tính ñöôïc cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa töø khoái taïi moät ñieåm naøo ñoù trong khoâng
gian töø cuûa noù.
Ñöôøng söùc töø: Noái lieàn caùc höôùng cuûa cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa caùc ñieåm
trong töø tröôøng thaøng ñöôøng cong hoaëc ñöôøng thaúng, ñöôøng aáy goïi laø
ñöôøng söùc töø. Tieáp tuyeán taïi moät ñieåm naøo ñoù treân ñöôøng söùc töø truøng vôùi
phöông töø löïc. Ñöôøng söùc töø cuûa nam chaâm ñi ra ôû cöïc Baéc vaø trôû veà ôû
cöïc Nam. Soá löôïng ñöôøng suùc töø ñi qua moät ñôn vò dieän tích goïi laø maät ñoä
ñöôøng söùc töø. Maät ñoä ñöôøng söùc töø ôû hai ñaàu cuûa nam chaâm lôùn hôn ôû
giöõa nam chaâm.
Hình 1-4
B. CÖÔØNG ÑOÄ TÖØ TRÖÔØNG CUÛA THANH NAM CHAÂM THAÚNG
B1.Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät Ñieåm Treân Ñöôøng Truïc Töø
Neáu töø khoái cuûa thanh nam chaâm NS laø m, khoaûng caùch giöõa hai cöïc laø 2l, töø
khoái taïi ñieåm A laø +1, khoaûng caùch töø A ñeán trung taâm cuûa thanh nam chaâm laø
OA= d vaø d >> l
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -18-
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Löïc taùc duïng cuûa nam chaâm ñoái vôùi ñieåm A laø toång ñaïi soá cuûa löïc F N cuûa
cöïc N ñoái vôùi ñieåm A vaø löïc FS ñoái vôùi ñieåm A. Theo ñònh luaät Coulomb
ta coù:
FN
FS
m
d l
A
Fn
m=+1
2
d
S
m
d l
-m
+m
FS
N
S
Hình 1-5
2
H r FN FS
m
d l
m
2
d l
md l md l
2
m
2
d
2
l2
2
2
d 2 2dl l 2 d 2 2dl l 2
2
l2
d 1 2
d
4mld
2M
2
2
l2
l2
4
3
d 1 2
d 1 2
d
d
4
l2
raát nhoû coù theå boû qua neân :
d2
Hr
2M
d3
Hr coù höôùng ñi xa thanh nam chaâm.
Nhaän xeùt: töø coâng thöùc ta coù cöôøng ñoä nam chaâm taïi moät ñieåm treân truïc
töø vaø ñuû caùch xa ñoái vôùi ñieåm giöõa cuûa thanh nam chaâm thaúng thì noù tæ leä
thuaän vôùi hai laàn moâmen töø nam chaâm vaø tæ leä nghòch vôùi laäp phöông
khoaûng caùch töø noù ñeán nam chaâm.
FN
B2. Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät Ñieåm
ÔÛ Treân Ñöôøng Trung Tröïc Cuûa Thanh
B
H+
Nam Chaâm
Neáu töø khoái m’ cuûa ñieåm B laø +1, khoaûng
FS
caùch töø ñieåm B ñeán trung taâm cuûa thanh nam
chaâm laø OB = d vaø d >> l.
d
Höôùng cuûa löïc FN vaø FS cuûa hai cöïc cuûa
thanh nam chaâm ñoái vôùi ñieåm B khaùc nhau
N
nhöng trò soá baèng nhau, töùc:
FN FS
m
d l2
2
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
2l
+m
Hình 1-6
-m
Trang -19-
S
Luaän Vaên Toát Nghieäp
GVHD: Thầy Chung Nghĩa
Cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa thanh nam chaâm ñoái vôùi ñieåm B laø Ht baèng hôïp
löïc cuûa hai löïc treân:
Ht FN cos FS cos FN FS cos
2m
cos
d l2
l
cos
d 2 l2
2m
l
2ml
2 2.
3/2
2
2
d l
d l
d 2 l2
2
M
l2
d 1 2
d
3/2
3
l2
raát nhoû.coù theå boû neân:
d2
Ht
M
d3
Höôùng cuûa Ht song song vôùi truïc töø
So saùnh hai coâng thöùc ta thaáy: Neáu A vaø B ôû treân khoaûng caùch baèng nhau
ñoái vôùi nam chaâm, cuôøng ñoä töø tröôøng taïi moät ñieåm treân truïc töø baèng hai
laàn cöôøng ñoä töø tröôøng taïi moät ñieåm treân ñöôøng trung tröïc cuûa thanh nam
chaâm. Ñieàu naøy cho thaáy quan heä tæ leä thuaän giöõa cöôøng ñoä töø tröôøng vaø
maät ñoä ñöôøng söùc töø.
B3. Cöôøng Ñoä Töø Tröôøng Taïi Moät
Ñieåm Baát Kyø Trong Töø Tröôøng
Hr
Trong Hình (1-7) cöôøng ñoä töø tröôøng taïi
Hc
moät ñieåm baát kyø C trong töø tröôøng, coù
theå xem laø hôïp löïc cuûa cöôøng ñoä töø
Ht
tröôøng do hai thanh nam chaâm N’S’ vaø
N”S” vuoâng goùc vôùi nhau sinh ra vaø
N’’
S’
’ ’
ñieåm C ôû treân ñöôøng töø N S laïi cuõng ôû
Hình 1-7
treân ñöôøng trung tröïc cuûa thanh nam
N
S
chaâm N”S”. M, Mr vaø Mt laø moment töø
cuûa caùc thanh nam chaâm NS, N’S’,
N’
S’’
N”S”.
M r M .cos
M t M .cos
Neáu töø khoái cuûa ñieåm C laø m = +1 thì cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa N’S’ taïi
ñieåm C laø:
2M cos
Hr
d3
cöôøng ñoä töø tröôøng cuûa N”S” taïi ñieåm C laø:
SVTH: Traàn Thieän Thaønh
Trang -20-
- Xem thêm -