PHÇn I
C¬ Së Lý LuËn Chung VÒ KiÓm to¸n B¸o C¸o
Tµi ChÝnh cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá
Môc tiªu:
PhÇn I cña LuËn v¨n tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ kiÓm to¸n tµi chÝnh c¸c DNVVN, víi môc tiªu lµm
tiÒn ®Ò cho c«ng t¸c tæ chøc kiÓm to¸n trong thùc tÕ:
Néi dung:
PhÇn thø nhÊt cña ®Ò tµi bao gåm 2 néi dung chÝnh:
- Mét sè kh¸i niÖm chung vÒ kiÓm to¸n tµi chÝnh, môc tiªu, ph¬ng ph¸p vµ quy tr×nh kiÓm to¸n tµi
chÝnh
- Ph©n tÝch c¸c ®Æc thï cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ nh÷ng ¶nh hëng tíi c«ng t¸c tæ chøc kiÓm
to¸n
I.
Mét Sè Kh¸i NiÖm Chung:
1. KiÓm to¸n tµi chÝnh:
1.1. Kh¸i niÖm:
Ho¹t ®éng kiÓm to¸n cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, nã gãp phÇn quan träng vµo
viÖc x©y dùng vµ cñng cè nÒn nÕp tµi chÝnh kÕ to¸n trong c¸c khu vùc kinh tÕ. Víi ý nghÜa ®ã, ho¹t ®éng
kiÓm to¸n ®· vµ ®ang ph¸t triÓn ®a d¹ng, réng kh¾p vµ ngµy cµng ®i vµo quy m«. Theo chøc n¨ng cô thÓ cña
kiÓm to¸n, ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®îc chia thµnh ba lo¹i c¬ b¶n lµ:
( KiÓm to¸n tµi chÝnh.
( KiÓm to¸n tu©n thñ.
( KiÓm to¸n ho¹t ®éng.
Mçi lo¹i h×nh kiÓm to¸n mang nh÷ng ®Æc trng riªng, trong giíi h¹n luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ chØ tËp trung nghiªn cøu
vÒ ho¹t ®éng kiÓm to¸n tµi chÝnh trong hÖ thèng kiÓm to¸n nãi chung: “KiÓm to¸n tµi chÝnh lµ sù x¸c minh vµ
bµy tá ý kiÕn vÒ nh÷ng b¶ng khai tµi chÝnh do kiÓm to¸n viªn ® îc bæ nhiÖm ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc
®ã theo ®óng víi bÊt cø nghÜa vô ph¸p ®Þnh cã liªn quan”( tµi liÖu tham kh¶o sè 1)
Trong hÖ thèng kiÓm to¸n, kiÓm to¸n tµi chÝnh ®îc xem nh ho¹t ®éng ®Æc trng nhÊt mµ chøc n¨ng x¸c minh vµ
bµy tá ý kiÕn ®îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt.
TÝnh chÊt ®Æc trng cña kiÓm to¸n tµi chÝnh b¾t nguån tõ ®èi tîng kiÓm to¸n vµ tõ quan hÖ chñ thÓ - kh¸ch
thÓ kiÓm to¸n.
( §èi tîng kiÓm to¸n tµi chÝnh lµ c¸c b¶ng khai tµi chÝnh, trong ®ã bé phËn quan träng nhÊt lµ c¸c b¸o
c¸o tµi chÝnh.
“B¸o c¸o tµi chÝnh lµ hÖ thèng b¸o c¸o ®îc lËp theo chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh ( hoÆc
®îc chÊp nhËn ), ph¶n ¸nh c¸c th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh chñ yÕu cña ®¬n vÞ ®ã.” (ChuÈn mùc kiÓm to¸n
ViÖt Nam sè 200 )
Ngoµi ra, b¶ng khai tµi chÝnh cßn bao gåm c¸c b¶ng kª khai mang tÝnh ph¸p lý nh: B¶ng kª khai tµi s¶n c¸ nh©n,
b¶ng kª khai tµi s¶n ®Æc biÖt…
Nãi ®Õn ®èi tîng kiÓm to¸n tµi chÝnh lµ c¸c b¶ng khai tµi chÝnh lµ nãi tíi quan hÖ trùc tiÕp, nh ng xÐt trªn
khÝa c¹nh lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ b¶ng khai tµi chÝnh
kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c tµi liªô kÕ to¸n, c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ nh»m x¸c minh cô thÓ tõng kho¶n
môc, chu tr×nh vµ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh.
Ngoµi c¸c mèi quan hÖ néi t¹i, b¶ng khai tµi chÝnh cßn chøa ®ùng nhiÒu mèi quan hÖ vÒ tµi chÝnh vµ vÒ qu¶n
lý còng nh t¸c ®éng tíi mèi quan hÖ chñ thÓ -kh¸ch thÓ kiÓm to¸n.
1
( Trong kiÓm to¸n tµi chÝnh, chñ thÓ cña kiÓm to¸n chñ yÕu lµ kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n nhµ
níc. Trong mét sè Ýt trêng hîp, kiÓm to¸n néi bé còng thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Trªn thùc tÕ, c«ng
viÖc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh thêng do c¸c tæ chøc chuyªn nghiÖp thùc hiÖn ®Ó phôc vô cho c¸c nhµ qu¶n
lý, chÝnh phñ, c¸c ng©n hµng, chñ ®Çu t… Theo ®ã, c¸c kh¸ch thÓ kiÓm to¸n tµi chÝnh chñ yÕu lµ c¸c doanh
nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc cã nhu cÇu x¸c minh c¸c b¶ng khai tµi chÝnh. Nãi c¸ch kh¸c, kh¸ch thÓ kiÓm to¸n tµi
chÝnh lµ mét thùc thÓ kinh tÕ ®éc lËp. Tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy, mèi quan hÖ gi÷a chñ thÓ víi kh¸ch
thÓ kiÓm to¸n lµ mèi quan hÖ ngo¹i kiÓm, qua ®ã chøc n¨ng x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn ®îc thùc hiÖn mét c¸ch
kh¸ch quan, lµm cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n tµi chÝnh mang tÝnh ®éc lËp vµ hiÖu qña cao.
1.2. Môc tiªu cña kiÓm to¸n tµi chÝnh:
Còng nh mäi ho¹t ®éng kh¸c, ho¹t ®éng kiÓm to¸n còng cã nh÷ng tiªu ®iÓm cÇn
híng tíi. §Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt ®Æc trng nh kiÓm to¸n tµi
chÝnh, viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu kiÓm to¸n khoa häc sÏ gióp kiÓm to¸n viªn thùc
hiÖn ®óng híng vµ cã hiÖu qu¶ c«ng t¸c kiÓm to¸n. HÖ thèng môc tiªu kiÓm to¸n
tµi chÝnh ®îc ph©n thµnh hai lo¹i:
1.2.1.Môc Tiªu KiÓm to¸n Chung:
Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 200: “Môc tiªu kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi
chÝnh lµ gióp kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty ®a ra ý kiÕn x¸c nhËn r»ng b¸o c¸o tµi
chÝnh cã ®îc lËp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh hoÆc ®ù¬c
chÊp nhËn, cã tu©n thñ ph¸p luËt liªn quan vµ cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý
t×nh h×nh tµi chÝnh trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu kh¸c ?’’
Nh vËy, th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu kiÓm to¸n, mét mÆt c«ng ty kiÓm to¸n
®a ra ®îc nh÷ng kÕt luËn kiÓm to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c khoa häc, mÆt kh¸c môc
tiªu kiÓm to¸n tµi chÝnh sÏ gióp cho ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n thÊy râ nh÷ng tån t¹i,
sai sãt ®Ó kh¾c phôc nh»m n©ng cao chÊt lîng th«ng tin tµi chÝnh cña ®¬n vÞ.
§Ó ®¹t ®îc tÝnh trung trùc, hîp lý cña viÖc x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ toµn bé
b¸o c¸o tµi chÝnh, cÇn ph¶i híng tíi c¸c môc tiªu cô thÓ g¾n víi c¸c ph¬ng ph¸p
kÕ to¸n trong quan hÖ trùc tiÕp víi viÖc h×nh thµnh c¸c b¸o c¸o nµy. Theo ®ã, hÖ
thèng môc tiªu kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh híng tíi lµ:
TÝnh cã thùc cña th«ng tin víi ý nghÜa c¸c th«ng tin ph¶n ¸nh tµi s¶n
hoÆc vèn ph¶i ®îc ®¶m b¶o b»n sù tån t¹i cña tµi s¶n, vèn hoÆc tÝnh thùc tÕ xÈy ra
cña nguån.
TÝnh toµn vÑn ( ®Çy ®ñ ) cña th«ng tin víi ý nghÜa th«ng tin ph¶n ¸nh trªn
b¶ng khai tµi chÝnh kh«ng bÞ bá sãt cña qu¸ tr×nh xö lý.
TÝnh ®óng ®¾n cña viÖc tÝnh gi¸ víi ý nghÜa gÝa tµi s¶n còng nh gi¸ phÝ
®Òu ®ùoc tÝnh theo ph¬ng ph¸p kÕ to¸n lµ gi¸ thùc tÕ ®¬n vÞ ph¶i chi ra ®Ó mua
hoÆc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng.
TÝnh c¬ häc cña c¸c phÐp tÝnh sè häc céng dån còng nh chuyÓn sæ sang
trang trong c«ng nghÖ kÕ to¸n.
Môc tiªu ph©n lo¹i vµ tr×nh bµy víi ý nghÜa tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cô thÓ
cña ph©n lo¹i tµi s¶n vµ vèn còng nh c¸c qu¸ tr×nh kinh doanh, qua hÖ thèng tµi
kho¶n tæng hîp vµ chi tiÕt cïng viÖc ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ ®èi øng ®Ó cã th«ng tin
h×nh thµnh b¸o c¸o tµi chÝnh tæng hîp ®Æc thï ph¶i ®îc gi¶i tr×nh râ rµng.
1.2.2. Môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï:
2
C¸c môc tiªu kiÓm to¸n chung ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c sè d tµi kho¶n nh»m
cung cÊp mét bè côc gióp kiÓm to¸n viªn tËp hîp ®Çy ®ñ b»ng chøng cÇn thiÕt ®Ó
®a ra ý kiÕn kÕt luËn. Tuy nhiªn, viÖc kiÓm tra b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc tiÕp cËn theo
tõng phÇn hµnh, kho¶n môc cô thÓ vµ mçi cuéc kiÓm to¸n cã nh÷ng ®Æc thï riªng.
V× vËy vÊn ®Ò quan träng lµ ph¶i cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu chung vµo c¸c phÇn hµnh
cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh c¸c môc kiÓm to¸n ®Æc thï. Môc tiªu ®Æc thï ®îc x¸c ®Þnh trªn
c¬ së môc tiªu chung vµ ®Æc ®iÓm cña kho¶n môc, hay phÇn hµnh cïng c¸ch ph¶n
¸nh theo dâi chung cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé. Mçi môc tiªu chung
cÇn cã nhiÒu nhÊt mét môc tiªu ®Æc thï t¬ng øng.
MÆt kh¸c, viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu ®Æc thï cßn tuú thuéc vµo t×nh huèng cô thÓ vµ
ph¸n ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn.Theo ®ã, sù t¬ng øng gi÷a mçi môc tiªu kiÓm to¸n
chung víi mét hoÆc nhiÒu môc tiªu ®Æc thï thÝch hîp phaØ ®îc ho¹ch ®Þnh trªn c¬
së c¸c môc tiªu kiÓm to¸n chung vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña kho¶n môc, phÇn hµnh kiÓm
to¸n, ®Æc ®iÓm tæ chøc hÖ thèng kÕ to¸n…cña ®¬n vÞ.
Theo ®ã, cã thÓ biÓu ®¹t mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu kiÓm to¸n chung vµ môc tiªu
kiÓm to¸n ®Æc thï nh s¬ ®å sau:
S¬ ®å 1: Mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu kiÓm to¸n chung vµ môc tiªu
kiÓm to¸n ®Æc thï
§Æc ®iÓm chung
cña c¸c bé phËn
cÊu thµnh b¸o c¸o
tµi chÝnh
Môc tiªu kiÓm
to¸n ®Æc thï
Môc tiªu kiÓm
to¸n chung
§Æc ®iÓm cña hÖ
thèng kÕ to¸n vµ
kiÓm so¸t néi bé
§èi tîng cô thÓ cña mçi phÇn hµnh kiÓm to¸n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau vµ c«ng
nghÖ kÕ to¸n ¸p dông cho mçi phÇn hµnh nµy còng kh¸c nhau nªn c¸ch thøc cô
thÓ ho¸ c¸c môc tiªu chung vµo tõng phÇn hµnh cô thÓ còng kh¸c nhau. Nh vËy,
viÖc ®Þnh ra c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï tríc hÕt ph¶i dùa vµo b¶n chÊt cña
tõng kho¶n môc, chu tr×nh. Bªn c¹nh ®ã, cÇn kÕt hîp xem xÐt c¶ vÒ h×nh thøc biÓu
hiÖn cña tµi s¶n, vèn. Ngoµi ra, viÖc lùa chän môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cßn ph¶i
quan t©m ®Õn tõng mÆt thuéc tÝnh cña tõng ®èi tîng cô thÓ.
Cïng víi viÖc xem xÐt tíi b¶n chÊt, h×nh thøc vµ ®Æc tÝnh cña ®èi tîng kiÓm to¸n,
viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c ®Æc ®iÓm vÒ tæ
3
chøc kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t c¸c phÇn hµnh hay kho¶n môc cÇn x¸c minh nh sè lîng,
c¬ cÊu sæ s¸ch, tr×nh tù ghi sæ, tæ chøc kÕ to¸n cña tõng phÇn hµnh….Víi néi dung,
h×nh thøc vµ tr×nh tù kÕ to¸n nh vËy, c¸c môc tiªu kiÓm to¸n chung ®îc cô thÓ ho¸
thµnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï kh¸c nhau.
Nh vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra kh«ng ph¶i lµ sè lîng môc tiªu kiÓm to¸n chung vµ sè lîng
c¸c môc tiªu ®Æc thï t¬ng øng mµ ®iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i tÝnh ®óng ph¬ng híng vµ bíc ®i cho c¶ cuéc kiÓm to¸n còng nh cho tõng phÇn hµnh kiÓm to¸n cô
thÓ. Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n kh«ng thÓ tuú tiÖn v× mçi
môc tiªu nµy quyÕt ®Þnh c¸c thñ tôc (ph¬ng ph¸p) kiÓm to¸n kh¸c nhau.
2. Ph¬ng Ph¸p KiÓm To¸n Trong KiÓm To¸n Tµi ChÝnh:
2.1. Ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chung:
Ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n lµ c¸ch thøc x¸c minh t¬ng øng víi néi dung kiÓm to¸n cô
thÓ, nãi c¸ch kh¸c, ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n lµ c¸ch thøc mµ kiÓm to¸n viªn ¸p dông
®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp, lµm c¬ së cho c¸c ý kiÕn
nhËn xÐt vÒ tõng bé phËn ®îc kiÓm to¸n còng nh toµn bé c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña
®¬n vÞ.
Víi ý nghÜa lµ mét ho¹t ®éng ®Æc trng trong hÖ thèng kiÓm to¸n nãi chung nªn
còng nh mäi lo¹i h×nh kiÓm to¸n kh¸c, ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng x¸c minh vµ bµy tá
ý kiÕn, kiÓm to¸n tµi chÝnh còng sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ (c©n
®èi, ®èi chiÕu…) vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ (kiÓm kª, thùc nghiÖm, ®iÒu tra).
Trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n ®îc triÓn
khai theo híng chi tiÕt hoÆc tæng hîp, tuú thuéc vµo t×nh huèng cô thÓ trong suèt
qu¸ tr×nh kiÓm to¸n . §èi tîng cô thÓ cña kiÓm to¸n tµi chÝnh lµ c¸c b¶ng khai tµi
chÝnh, trong ®ã võa ph¶n ¸nh c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ tæng qu¸t võa ph¶n ¸nh cô
thÓ tõng lo¹i tµi s¶n, nguån vèn. Do vËy, kiÓm to¸n tµi chÝnh ph¶i sö dông liªn
hoµn c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n ®Ó ®a ra ý kiÕn nhËn xÐt chÝnh x¸c vÒ c¸c
tµi liÖu nµy. Víi tõng kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vµ tõng lo¹i ®èi tîng kiÓm to¸n cô thÓ,
viÖc thu thËp b»ng chøng ph¶i biÕt kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ vµ
ngoµi chøng tõ theo tr×nh tù vµ c¸ch thøc kÕt hîp x¸c ®Þnh- ph¬ng ph¸p nµy gäi lµ
ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n.
MÆt kh¸c, c¸c th«ng tin tµi chÝnh cã thÓ ®· ®îc x¸c minh trung thùc bëi hÖ thèng
kiÓm so¸t néi bé ( KSNB ), ®ång thêi nhu cÇu vÒ tiÕt kiÖm thêi gian, n©ng cao hiÖu
qu¶ kiÓm to¸n còng ®ßi hái ph¶i gi¶m tèi ®a nh÷ng bíc c«ng viÖc lÆp l¹i kh«ng
hiÖu qu¶. Do ®ã, kiÓm to¸n viªn cã thÓ dùa vµo kÕt qu¶ cña hÖ thèng KSNB khi hÖ
thèng nµy tån t¹i vµ ho¹t ®éng cã hiÖu lùc- ph¬ng ph¸p nµy gäi lµ ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n tu©n thñ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ c¸c thö nghiÖm tu©n thñ chØ cã thÓ ®îc thùc
hiÖn khi hÖ thèng KSNB cña ®¬n vÞ ®îc ®¸nh gi¸ lµ ho¹t ®éng cã hiÖu lùc vµ trong
trêng hîp nµy, c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n vÉn cÇn ®îc thùc hiÖn kÕt hîp. Trong trêng
hîp ngîc l¹i, hÖ thèng KSNB cña ®¬n vÞ kh«ng tån t¹i hoÆc ho¹t ®éng kh«ng cã
4
hiÖu qu¶ th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ hoµn toµn bá qua c¸c thö nghiÖm tu©n thñ. Khi
®ã c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ph¶i ®îc t¨ng cêng víi quy m« ®ñ lín ®Ó ®¶m b¶o ®é tin
cËy cho c¸c kÕt luËn kiÓm to¸n. B¶n chÊt còng nh sè lîng cña c¸c thö nghiÖm c¬
b¶n ®îc thÓ hiÖn qua viÖc kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n.
Trong kiÓm to¸n tµi chÝnh, c¸ch thøc x¸c ®Þnh trong viÖc vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n chøng tõ vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ vµo viÖc x¸c minh c¸c nghiÖp vô,
c¸c sè d tµi kho¶n hoÆc c¸c kho¶n môc cÊu thµnh nh÷ng b¶ng khai tµi chÝnh gäi lµ
c¸c tr¾c nghiÖm.
2.2. C¸c tr¾c nghiÖm cña kiÓm to¸n tµi chÝnh:
Trong kiÓm to¸n tµi chÝnh, tuú theo yªu cÇu vµ ®èi tîng cô thÓ cÇn x¸c minh mµ
h×nh thµnh ba lo¹i tr¾c nghiÖm c¬ b¶n:
Tr¾c nghiÖm c«ng viÖc: lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c nghiÖp vô hay ho¹t ®éng
cô thÓ trong quan hÖ víi sù tån t¹i vµ hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, tríc
hÕt lµ hÖ thèng kiÓm to¸n. Tr¾c nghÖm c«ng viÖc ®îc ph©n thµnh hai lo¹i:
Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu: Lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c thñ tôc kÕ to¸n hay thñ tôc
qu¶n lý cã liªn quan ®Õn ®èi tîng kiÓm to¸n.
Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i: Lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c th«ng tin vÒ gi¸ trÞ trong kÕ
to¸n.
Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d: Lµ c¸ch thøc kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p c©n ®èi,
ph©n tÝch ®èi chiÕu trùc tiÕp víi kiÓm kª vµ ®iÒu tra thùc tÕ ®Ó x¸c ®Þnh ®é tin cËy
cña c¸c sè d trªn sæ s¸ch.
Tr¾c nghiÖm ph©n tÝch: Lµ c¸ch thøc xem xÐt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ
xu híng biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ th«ng qua viÖc kÕt hîp gi÷a ®èi chiÕu
trùc tiÕp, ®èi chiÕu lo gÝc, c©n ®èi… gi÷a c¸c trÞ sè cña c¸c chØ tiªu hoÆc c¸c bé
phËn cÊu thµnh chØ tiªu.
Cã thÓ thÊy, gi÷a tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, tr¾c nghiÖm ph©n tÝch, tr¾c nghiÖm trùc
tiÕp sè d cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ ®îc kÕt hîp chÆt chÏ trong quy tr×nh
kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh.
II. Lý LuËn VÒ Tæ CHøc KiÓm to¸n B¸o C¸o Tµi ChÝnh:
Th hÑn hoÆc hîp
Th mêi ( lÖnh
®ång ( kÕ ho¹ch
KiÓm
ho¹tkÕ®éng
®Æc trng
kiÓm
to¸n
ho¹ch tæng
qu¸tvµ n»m trong hÖ thèng
kiÓm
to¸n) to¸n tµi chÝnh lµ métLËp
chung
kiÓm
to¸n )
chung, v× vËy, tr×nh tù kiÓm to¸n tµi chÝnh còng ®îc chia thµnh ba giai ®o¹n:
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n.
Thùc hµnh kiÓm to¸n.
Thu thËp th«ng tin c¬ së
KÕt thóc kiÓm to¸n.
Bíc I
Tuy nhiªn, kiÓm to¸n tµi chÝnh cã nh÷ng ®Æc thï riªng nªn quy tr×nh kiÓm to¸n
Thuthùc
thËphiÖn
th«ngtheo
tin vÒtr×nh
nghÜatùvô
ph¸p g¾n
lý víi tõng ®èi tîng
tµi chÝnh ®îc
chung
cô thÓ.
B»ng
C¸c giai ®o¹n trong quy tr×nh chung nµy lµ mét chuçi liªn tôc, xuyªn chøng
suèt cña
c«ng t¸c kiÓm to¸n.
kiÓm to¸n
ChuÈn
b¸obÞc¸o
kiÓm to¸n
Tr×nh tù kiÓm to¸n§¸nh
tµi chÝnh
®îc tr×nh
bµyrñtrªn
gi¸ träng
yÕu vµ
ro S¬ ®å 2
S¬ ®å 2. Tr×nh tù kiÓm to¸n tµi chÝnh
ThÈm tra vµ ®¸nh gi¸ HT KSNB
Khai triÓn kÕ ho¹ch vµ5ch¬ng tr×nh KT
Ch¬ng tr×nh
bé m¸y
Dùa vµo HTKSNB kh«ng ?
Bíc II
Thùc
hiÖn
c«ng
viÖc
II.1.
Tr¾c
nghiÖm
c«ng
viÖc
kiÓm to¸n
Tr¾c
nghiÖm
v÷ng ch·i
§é tin cËy cña HTKSNB
Cao Võa
ThÊp
Tr¾c nghiÖm
®¹t yªu cÇu
Tr¾c nghiÖm
v÷ng ch·i
B»ng
chøng
Kh¶ n¨ng sai ph¹m
ThÊp
II.2.
Tr¾c
nghiÖm
ph©n
tÝch vµ
trùc tiÕp
sè d
Võa
KiÓm to¸n
Cao
Thñ tôc ph©n tÝch
X¸c minh kho¶n then chèt
X¸c minh chi tiÕt bæ sung
Bíc III
ThÈm tra sù kiÖn bÊt ngê
KÕt thóc
c«ng
viÖc kiÓm
to¸n
ThÈm tra sù kiÖn tiÕp theo
§¸nh gÝa kÕt qu¶ vµ lËp b¸o c¸o
B¸o c¸o kiÓm to¸n
6
B»ng
chøng
kiÓm
to¸n
B»ng
chøng
kiÓm
to¸n
1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n:
1.1. Kh¸i niÖm:
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn mµ kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn
trong mçi cuéc kiÓm to¸n, nh»m t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý còng nh nh÷ng ®iÒu
kiÖn cÇn thiÕt kh¸c cho cuéc kiÓm to¸n. HiÖu qu¶ cña viÖc lËp kÕ ho¹ch sÏ chi
phèi tíi chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ chung cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n.
Nguyªn t¾c kiÓm to¸n quèc tÕ thø ba- c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n xuyªn suèt cuéc
kiÓm to¸n- do IAPC (uû ban thùc hµnh kiÓm to¸n quèc tÕ) ban hµnh quy ®Þnh:
“KiÓm to¸n viªn ph¶i lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó trî gióp cho c«ng viÖc kiÓm to¸n
tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶, ®óng thêi gian. KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i dùa trªn c¬ së
c¸c hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm kinh doanh cña kh¸ch hµng.”
Qua ®ã cã thÓ thÊy, giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n mang ý nghÜa rÊt quan träng
trong mçi cuéc kiÓm to¸n.
2.2. ý nghÜa:
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®ãng vai trß then chèt trong quy tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o
tµi chÝnh, lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng hµng ®Çu quyÕt ®Þnh ®Õn sù
thµnh c«ng cña mçi cuéc kiÓm to¸n.
ý nghÜa lín nhÊt cña giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ gióp kiÓm to¸n
viªn thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ cã gi¸ trÞ, lµm c¬ së ®Ó ®a ra
c¸c ý kiÕn x¸c ®¸ng vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, tõ ®ã gióp c¸c kiÓm to¸n viªn h¹n
chÕ nh÷ng sai sãt, gi¶m thiÓu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc vµ
gi÷ ®îc uy tÝn nghÒ nghiÖp ®èi víi kh¸ch hµng
KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®îc x©y dùng mét c¸ch khoa häc sÏ gióp c¸c kiÓm
to¸n viªn phèi hîp hiÖu qu¶ víi nhau còng nh phèi hîp hiÖu qu¶ víi c¸c kiÓm to¸n
viªn néi bé hay víi c¸c chuyªn gia bªn ngoµi…MÆt kh¸c, nhê sù phèi hîp hiÖu
qu¶ trong c«ng t¸c triÓn khai, kiÓm to¸n viªn cã thÓ tiÕn hµnh theo ch ¬ng tr×nh ®·
lËp víi c¸c chi phÝ phï hîp vµ gi÷ v÷ng uy tÝn, cñng cè quan hÖ víi kh¸ch hµng.
KÕ ho¹ch kiÓm to¸n thÝch hîp lµ c¨n cø ®Ó c«ng ty kiÓm to¸n tr¸nh xÈy ra
nh÷ng bÊt ®ång víi kh¸ch hµng. Trªn c¬ së kÕ ho¹ch ®îc lËp, kiÓm to¸n viªn cïng
thèng nhÊt víi kh¸ch hµng vÒ néi dung c«ng viÖc, thêi gian tiÕn hµnh, tr¸ch nhiÖm
mçi bªn … Nhê ®ã, mét mÆt t¹o ®iÒu kiÖn phèi hîp hiÖu qu¶, mÆt kh¸c cã thÓ
tr¸nh khái nh÷ng bÊt ®ång ®¸ng tiÕc.
Ngoµi ra, c¨n cø vµo kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®îc lËp, kiÓm to¸n viªn cã thÓ
kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ chÊt lîng c«ng viÖc kiÓm to¸n, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm to¸n.
Víi nh÷ng ý nghÜa thiÕt thùc ®ã, kÕ ho¹ch kiÓm to¸n trong mçi cuéc kiÓm to¸n lu«n ph¶i ® îc coi träng ®Ó ®¶m
b¶o chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n.
1.3. Tr×nh tù giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n:
7
KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®îc lËp mét c¸ch chu ®¸o, chuÈn x¸c sÏ gióp kiÓm to¸n viªn
x¸c ®Þnh ®îc c¸c vÊn ®Ò träng t©m cÇn tËp trung chó ý, nh÷ng ®iÓm nót quan träng
trong kiÓm to¸n, nh÷ng bé phËn cã thÓ cã rñi ro, nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®îc nhËn biÕt
®Ó tr¸nh sai sãt vµ hoµn tÊt c«ng viÖc ®îc nhanh chãng.
“KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®îc lËp mét c¸ch thÝch hîp nh»m ®¶m b¶o bao qu¸t
hÕt c¸c khÝa c¹nh träng yÕu cña cuéc kiÓm to¸n, ®¶m b¶o ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
tiÒm Èn vµ cuéc kiÓm to¸n ®îc hoµn thµnh ®óng h¹n”.
( ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300 )
§Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ®ã, viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n thêng ®îc triÓn khai
qua c¸c bíc c«ng viÖc chi tiÕt sau:
1.3.1.ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n:
Quy tr×nh kiÓm to¸n b¾t ®Çu khi c«ng ty kiÓm to¸n thu nhËn kh¸ch hµng. C¸c c«ng
ty kiÓm to¸n ®éc lËp ph¶i chñ ®éng liªn l¹c víi c¸c kh¸ch hµng tiÒm n¨ng cã nhu
cÇu ®îc kiÓm to¸n ( thÓ hiÖn qua th mêi vµ th hÑn kiÓm to¸n ). Sau khi nhËn ®îc
yªu cÇu kiÓm to¸n cña kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn ph¶i thËn träng trong viÖc ra
quyÕt ®Þnh chÊp nhËn kiÓm to¸n.
§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn kiÓm to¸n:
Trong sù c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, viÖc c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp
cã vµ gi÷ ®îc kh¸ch hµng cho m×nh lµ rÊt khã kh¨n, nhng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vµ
tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn lµ rÊt lín. V× vËy, c«ng ty kiÓm to¸n
®éc lËp ph¶i thËn träng xem xÐt kh¶ n¨ng chÊp nhËn kh¸ch hµng.
“ ViÖc quyÕt ®Þnh chÊp nhËn hoÆc duy tr× mäi kh¸ch hµng, c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i
xem xÐt l¹i n¨ng lùc, tÝnh ®éc lËp cña m×nh ®Ó phôc vô kh¸ch hµng mét c¸ch tèt
nhÊt còng nh ph¶i lu t©m tíi tÝnh chÝnh trùc cña c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp
kh¸ch hµng” ( ISA - sè 200 ).
NhËn diÖn c¸c lý do kiÓm to¸n cña c«ng ty kh¸ch hµng:
YÕu tè ¶nh hëng quan träng tíi qu¸ tr×nh thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n lµ viÖc
nhËn diÖn c¸c lý do kiÓm to¸n cña c«ng ty kh¸ch hµng.
Thùc chÊt ®©y lµ viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng sö dông còng nh môc ®Ých sö dông c¸c
b¸o c¸o kiÓm to¸n. Môc ®Ých kiÓm to¸n cña c¸c kh¸ch hµng rÊt ®a d¹ng, viÖc x¸c
®Þnh ®èi tîng sö dông b¸o c¸o kiÓm to¸n lµ yÕu tè chÝnh ¶nh hëng ®Õn sè lîng
b»ng chøng cÇn thu thËp, còng nh ®ßi hái vÒ møc ®é chÝnh x¸c cña ý kiÕn mµ
kiÓm to¸n viªn ®a ra.
Thùc tÕ lµ nÕu c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc sö dông réng r·i th× ®ßi hái møc ®é trung
thùc, hîp lý cña th«ng tin cµng cao. Do ®ã, sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu
thËp cµng nhiÒu, còng nh quy m« vµ tÝnh phøc t¹p cña cuéc kiÓm to¸n cµng t¨ng.
Nh vËy, th«ng qua viÖc nhËn diÖn lÝ do kiÓm to¸n cña kh¸ch hµng, c«ng ty kiÓm to¸n cã ® îc nh÷ng íc lîng ban
®Çu vÒ quy m« phøc t¹p cña cuéc kiÓm to¸n, trªn c¬ së ®ã c«ng ty kiÓm to¸n cã sù bè trÝ ®éi ngò nh©n viªn
kiÓm to¸n phï hîp cho cuéc kiÓm to¸n.
Lùa chän ®éi ngò nh©n viªn thùc hiÖn kiÓm to¸n:
8
ViÖc bè trÝ ®éi ngò nh©n viªn kiÓm to¸n kh«ng chØ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn chÊt lîng c«ng t¸c kiÓm to¸n mµ cßn ph¶i tu©n thñ theo c¸c quy ®Þnh cña chuÈn mùc
kiÓm to¸n. “ Qu¸ tr×nh kiÓm to¸n ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi mét hoÆc nhiÒu ngêi ®· ®îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ thµnh th¹o nh mét kiÓm to¸n viªn.”( GAAS )
VÊn ®Ò mµ c«ng ty kiÓm to¸n thêng quan t©m trong viÖc lùa chän ®éi ngò nh©n
viªn thùc hiÖn kiÓm to¸n lµ:
Nhãm kiÓm to¸n ph¶i cã ngêi cã kh¶ n¨ng gi¸m s¸t chung.
Nh©n viªn kiÓm to¸n cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh
cña kh¸ch hµng.
C«ng ty kiÓm to¸n cÇn tr¸nh thay ®æi kiÓm to¸n viªn cho mét kh¸ch hµng trong
nhiÒu n¨m.
Hîp ®ång kiÓm to¸n :
Khi ®· chÊp nhËn kiÓm to¸n cho kh¸ch hµng, c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i ký kÕt hîp
®ång kiÓm to¸n víi kh¸ch hµng.
Hîp ®ång kiÓm to¸n lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n.
“Hîp ®ång kiÓm to¸n ph¶i ®îc lËp vµ kÝ chÝnh thøc tríc khi tiÕn hµnh c«ng viÖc
kiÓm to¸n nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña c«ng ty kh¸ch hµng vµ c«ng ty kiÓm to¸n.” (
ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 210 ):
Sau khi hîp ®ång kiÓm to¸n ®· ®îc ký kÕt, c«ng ty kiÓm to¸n ®· trë thµnh chñ thÓ
kiÓm to¸n chÝnh thøc cho ®¬n vÞ kh¸ch hµng. Tõ ®ã, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn
hµnh tiÕp c¸c bíc c«ng viÖc sau mét c¸ch chÝnh thøc.
1.3.2. Thu thËp th«ng tin c¬ së:
Sau khi kÝ kÕt hîp ®ång, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh thu thËp hiÓu biÕt vÒ nghµnh
nghÒ kinh doanh, hÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm so¸t néi bé …cña c«ng ty kh¸ch hµng ®Ó
®¸nh gi¸ rñi ro vµ lªn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin c¬ së vÒ
kh¸ch hµng thêng bao gåm c¸c bíc:
( T×m hiÓu ngµnh nghÒ vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng :
Xem xÐt kÕt qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n tríc vµ hå s¬ kiÓm to¸n chung.
Tham quan nhµ xëng.
NhËn diÖn c¸c bªn h÷u quan.
Dù kiÕn nhu cÇu chuyªn gia bªn ngoµi.
1.3.3. Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng
ViÖc thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng gióp kiÓm to¸n viªn
n¾m b¾t ®îc nh÷ng quy tr×nh ph¸p lý cã ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña
kh¸ch hµng, nh÷ng th«ng tin nµy thõ¬ng thu thËp ®îc cña qu¸ tr×nh trao ®æi víi
ban gi¸m ®èc c«ng ty kh¸ch hµng.
1.3.4. Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch
9
“Thñ tôc ph©n tÝch lµ viÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu, th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng
qua ®ã t×m ra nh÷ng xu híng biÕn ®éng vµ c¸c mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víi c¸c
th«ng tin liªn quan kh¸c hoÆc cã sù chªnh lÖnh lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn”.
(ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 520)
Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n
tÝch ®èi víi c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®Ó hç trî cho viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chi
tiÕt. C¸c thñ tôc ph©n tÝch sö dông cho viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n nh»m híng tíi
c¸c môc tiªu:
Thu thËp hiÓu biÕt chung vÒ néi dung c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh vµ nh÷ng biÕn
®æi quan träng vÒ kÕ to¸n vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng võa míi diÔn
ra kÓ tõ lÇn kiÓm to¸n tríc
T¨ng cêng sù hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña
kh¸ch hµng vµ gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò nghi vÊn vÒ kh¶ n¨ng
ho¹t ®éng liªn tôc cña c«ng ty kh¸ch hµng.
§¸nh gi¸ sù hiÖn diÖn c¸c sai sè cã thÓ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh doanh
nghiÖp.
1.3.5. §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu vµ rñi ro:
Th«ng qua c¸c bíc c«ng viÖc ë trªn, kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc c¸c th«ng tin
mang tÝnh kh¸ch quan vÒ kh¸ch hµng vµ ®Ó x©y dùng ®îc mét kÕ ho¹ch kiÓm to¸n
phï hîp, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ vÒ møc träng yÕu vµ rñ ro c¨n cø trªn c¸c
th«ng tin ®ã.
§¸nh gi¸ träng yÕu:
Träng yÕu lµ kh¸i niÖm vÒ quy m« vµ b¶n chÊt cña c¸c sai ph¹m th«ng tin tµi
chÝnh mµ nÕu dùa vµo c¸c th«ng tin nµy ®Ó xÐt ®o¸n th× kh«ng thÓ chÝnh x¸c hoÆc
sÏ rót ra kÕt luËn nh÷ng sai lÇm.
Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ møc ®é träng yÕu
®Ó íc tÝnh møc ®é sai sãt cña b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ chÊp nhËn ®îc, x¸c ®Þnh
ph¹m vi cña cuéc kiÓm to¸n vµ ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c sai sãt lªn b¸o c¸o tµi
chÝnh, tõ ®ã x¸c ®Þnh b¶n chÊt, thêi gian, ph¹m vi thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm
to¸n.
§¸nh gi¸ rñi ro:
Rñi ro kiÓm to¸n lµ rñi ro do c«ng ty kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n viªn ®a ra ý kiÕn
nhËn xÐt kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm to¸n cßn cã nh÷ng sai
sãt träng yÕu.
Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch, kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh møc ®é rñi ro kiÓm
to¸n mong muèn dùa trªn:
Møc ®é mµ theo ®ã ngêi sö dông bªn ngoµi tin tëng vµo b¸o c¸o tµi chÝnh.
Kh¶ n¨ng kh¸ch hµng sÏ gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh sau khi b¸o c¸o kiÓm to¸n ®îc c«ng bè.
10
Trªn c¬ së ®ã, kiÓm to¸n viªn sÏ x¸c ®Þnh møc ®é rñi ro kiÓm to¸n mong muèn
cho toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh.
Møc ®é träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ ngîc chiÒu nhau, nÕu møc
träng yÕu cµng cao th× rñi ro kiÓm to¸n cµng thÊp vµ ngîc l¹i. Trªn c¬ së x¸c ®Þnh
träng yÕu, rñi ro, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh b¶n chÊt, thêi gian còng nh ph¹m
vi cña thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn.
1.3.6. Nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro
kiÓm so¸t:
§©y lµ mét c«ng viÖc hÕt søc quan träng mµ kiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh trong
mçi cuéc kiÓm to¸n.“KiÓm §¹t
to¸n
®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t
®îcviªn
hiÓuph¶i
biÕt vÒcãHTKSNB
cña
kh¸ch
hµng
®ñ
®Ó
lËp kÕ
néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕho¹ch
ho¹ch
kiÓm
kiÓm
to¸nto¸n, x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm
to¸n cã hiÖu qu¶”. (ChuÈn mùc kiÓm to¸n viÖt nam sè 400)
ViÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®îc thùc hiÖn theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh
vµ cã thÓ ®îc m« t¶ theo S¬ ®å 3.
ý kiÕn “ tõ chèi”
§¸nh gi¸ xem liÖu c¸c BCTC cã
Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch
hoÆcvÒ
rótthiÕt
khái kÕ
H§
thÓkiÓm
kiÓm to¸n,
to¸n ®kiÓm
îc hayto¸n
kh«ngviªn ph¶i t×m hiÓu
vµ vËn hµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng nh»m môc tiªu:
§¸nh gi¸ xem liÖu c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ kiÓm to¸n ®îc hay kh«ng.
NhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c sai ph¹m tiÒm tµng.
QuyÕt ®Þnh vÒ møc ®é ®¸nh gi¸ thÝch hîp cña rñ ro kiÓm so¸t ¶nh hëng
®¸nh
gi¸sè
rñilîng
ro KSb»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu
®Õn rñ ro ph¸t hiÖn vµ tõ ®ãQu¸
¶nhtr×nh
hëng
®Õn
thËp
Cã kÕ ho¹ch thiÕt kÕ c¸c cuéc kiÓm so¸t thÝch hîp.
C¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n viªn thêng øng dông khi t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm to¸n
Møc
®a
Møc thÊp h¬n kh¶ dÜ
to¸n néi
bétèilµ:
Møc ®îc chøng minh b»ng sù hiÓu
biÕt ®·to¸n
cã viªn víi kh¸ch hµngcã thÓ chøng minh ®
Dùa vµo kinh nghiÖm tríc ®©y cña kiÓm
îc
ThÈm vÊn nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng
Më réng sù hiÓu biÕt
Xem xÐt c¸c thñ, chÕ ®é cña c«ng ty kh¸ch hµng
nÕu thÊy cÇn thiÕt.
LËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn c¸c thö
KiÓm tra c¸c chøng tõ sæ s¸ch ®·ngiÖm
hoµnkiÓm
tÊt so¸t
Quan s¸t c¸c ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸ch hµng
X¸c ®Þnh liÖu møc ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro
®åh¬n
3:tõ kÕt qu¶
kiÓm so¸t cã ®îcS¬
gi¶m
cña
c¸c
thö
nghiÖm
kiÓm
Kh¸i qu¸t vÒ nghiªn cøu hÖ thèng kiÓmso¸t
so¸thay
néi bé cña kh¸ch hµng vµ
kh«ng
qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh:
(1)
Rñi ro kiÓm so¸t t¨ng h¬n so víi
møc ®¸nh gi¸ ban ®Çu hoÆc ë
møc tèi ®a. Rñi ro ph¸t hiÖn gi¶m
xuèng vµ ph¶I lËp kÕ ho¹ch c¸c
tr¾c nghiÖm kiÓm so¸t ®Ó tho¶
m·n møc rñi ro ph¸t hiÖn thÊp h¬n
nµy
(6)
11
Rñi ro kiÓm so¸t gi¶m xuèng, rñi ro ph¸t
hiÖn t¨ng lªn vµ ph¶I lËp kÕ ho¹ch c¸c tr¾c
nghiÖm kiÓm so¸t ®Ó tho¶ m·n møc rñ ro
ph¸t hiÖn t¨ng lªn nµy
kh«ng
kiÓm
to¸n
(2)
cã thÓ kiÓm so¸t
(3)
3 kh¶ n¨ng
(4)
Kh«ng
thÓ gi¶m
(5)
)
(6)
(6)
(7)
(7)
Trong s¬ ®å nµy, c¸c bíc (1),(2),(3) lµ c¸c bíc cña qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin vÒ
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t cña giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch
kiÓm to¸n, c¸c bíc cßn l¹i lµ c¸c bíc liªn hÖ c¸c kÕt qu¶ cña viÖc ®¸nh gi¸ ®ã víi
c¸c tr¾c nghiÖm kiÓm to¸n.
Sau khi t×m hiÓu ®îc hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn ph¶i
thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t theo c¸c c¬ së dÉn liÖu cña sè d cña
mçi tµi kho¶n träng yÕu. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t, kiÓm
to¸n viªn tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch chi tiÕt cho tõng kho¶n môc. Trong kiÓm to¸n tµi
chÝnh, viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh c¸c phÐp thö
nghiÖm ¸p dông. NÕu rñi ro kiÓm so¸t ®îc ®¸nh gi¸ ë møc tèi ®a ( khi hÖ thèng
kiÓm so¸t néi bé kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶) th× kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ dùa vµo
kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®Ó gi¶m bít c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d vµ
nghiÖp vô mµ kiÓm to¸n viªn ph¶i t¨ng cêng c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®Ó ph¸t hiÖn
nh÷ng nh÷ng hµnh vi gian lËn vµ sai sãt. Ngîc l¹i, nÕu rñi ro kiÓm so¸t ®îc ®¸nh
gi¸ ë møc ®é thÊp, kiÓm to¸n viªn sÏ dùa vµo kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®Ó gi¶m
bít thö nghiÖm c¬ b¶n.
12
1.4. ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n
1.4.1. Kh¸i niÖm:
Dùa trªn nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc ë c¸c bíc trªn, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh
thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n phï hîp víi tõng cuéc kiÓm to¸n. “Ch¬ng tr×nh
kiÓm to¸n ph¶i ®îc lËp vµ thùc hiÖn cho mäi cuéc kiÓm to¸n trong ®ã x¸c ®Þnh néi
dung, lÞch tr×nh vµ ph¹m vi cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n tæng thÓ.”( ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300 ).
1.4.2. ý nghÜa:
Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®îc thiÕt kÕ phï hîp lµ yÕu tè ¶nh hëng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶
cuéc kiÓm to¸n, nã ®em l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých:
S¾p xÕp mét c¸ch khoa häc c¸c c«ng viÖc vµ nh©n lùc, b¶o ®¶m sù phèi hîp
hiÖu qu¶ gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn
Gióp ngêi phô tr¸ch kiÓm to¸n qu¶n lý, gi¸m s¸t cuéc kiÓm to¸n
§©y lµ b»ng chøng ®Ó chøng minh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®· ®îc thùc hiÖn .
1.4.3. Quy tr×nh thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n:
Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cña c¸c cuéc kiÓm to¸n thêng ®îc thiÕt kÕ thµnh ba phÇn:
tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, tr¾c nghiÖm ph©n tÝch vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d.
ViÖc thiÕt kÕ c¸c lo¹i h×nh tr¾c nghiÖm kiÓm to¸n trªn ®Òu gåm 4 néi dung: X¸c
®Þnh thñ tôc kiÓm to¸n, quy m« mÉu chän, kho¶n môc ®îc chän vµ thêi gian thùc
hiÖn
ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc:
C¸c thñ tôc kiÓm to¸n:
Cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu kiÓm so¸t néi bé cho c¸c kho¶n môc
NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï cã t¸c dông lµm gi¶m rñi ro
kiÓm so¸t cña tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé
ThiÕt kÕ c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ®èi víi tõng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc
thï nãi trªn
ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc theo tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé
Quy m« mÉu chän: §Ó x¸c ®Þnh quy m« mÉu chän cña tr¾c nghiÖm c«ng viÖc
kiÓm to¸n viªn thêng sö dông ph¬ng ph¸p chän mÉu thuéc tÝnh ®Ó íc tÝnh tû lÖ c¸c
phÇn tö cña mét tæng thÓ cã chøa mét ®Æc ®iÓm hoÆc thuéc tÝnh ®îc quan t©m
Kho¶n môc ®îc chän: Sau khi x©y dùng quy m« mÉu chän, kiÓm to¸n viªn ph¶i
x¸c ®Þnh c¸c phÇn tö c¸ biÖt mang tÝnh ®¹i diÖn cao cho tæng thÓ
Thêi gian thùc hiÖn c¸c tr¾c nghiÖm c«ng viÖc thêng ®îc tiÕn hµnh vµo c¸c thêi
®iÓm gi÷a n¨m hoÆc kÕt thóc n¨m.
13
ThiÕt kÕ tr¾c nghiÖm ph©n tÝch:
C¸c tr¾c nghiÖm ph©n tÝch ®îc thiÕt kÕ ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý chung cña sè d tµi
kho¶n ®ang ®îc kiÓm to¸n. Trªn c¬ së kÕt qu¶ cña c«ng viÖc thùc hiÖn c¸c tr¾c
nghiÖm ph©n tÝch, kiÓm to¸n viªn sÏ quyÕt ®Þnh më réng hay thu hÑp c¸c tr¾c
nghiÖm trùc tiÕp sè d.
ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm thùc tiÕp sè d:
ViÖc thiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d ®îc x¸c ®Þnh cho tõng kho¶n môc trªn
b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn sÏ x¸c ®Þnh møc ®é sai sè chÊp nhËn ®îc, cho
tõng kho¶n môc, tõ ®ã x¸c ®Þnh c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiªp sè d cÇn thùc hiÖn
§¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t víi chu tr×nh kiÓm to¸n ®îc thùc hiÖn
ThiÕt kÕ vµ dù ®o¸n tr¾c nghiÖm c«ng viÖc vµ tr¾c nghiÖm ph©n tÝch
ThiÕt kÕ c¸c tr¾c nghiÖm thùc tiÕp sè d ®Ó tho¶ m·n c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc
thï cña kho¶n môc ®ang xem xÐt
Trªn thùc tÕ, c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ë h×nh thøc tr¾c nghiÖm trªn sÏ ®îc kÕt hîp vµ
x¾p xÕp l¹i theo mét ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n thêng ®îc thiÕt
kÕ cho tõng chu tr×nh hoÆc tõng tµi kho¶n nh»m ®¸p øng môc tiªu kiÓm to¸n cña
tõng kho¶n môc
2. Thùc hiÖn kiÓm to¸n:
NÕu nh kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ lµ c¬ së tiÒn ®Ò t¹o nªn sù thµnh c«ng cña
cuéc kiÓm to¸n th× viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó dÉn
®Õn sù thµnh c«ng ®ã.
2.1. Kh¸i niÖm:
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kü thuËt kiÓm
to¸n thÝch øng víi ®èi tîng kiÓm to¸n cô thÓ ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n.
Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh triÓn khai
mét c¸ch m¸y mãc, thô ®éng qua kÕ ho¹ch mµ lµ qu¸ tr×nh triÓn khai mét c¸ch
chñ ®éng vµ tÝch cùc nh»m ®a ra ý kiÕn x¸c thùc vÒ møc ®é trung thùc, hîp lý cña
b¸o c¸o tµi chÝnh trªn c¬ së nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ tin cËy.
2.2. ý nghÜa:
Th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cã thÓ thu thËp vµ
tÝch luü nh÷ng b»ng chøng thÝch hîp víi tõng lo¹i nghiÖp vô, tõng th«ng tin h×nh
thµnh lªn b¸o c¸o tµi chÝnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n rÊt ®a r¹ng song ®Òu dùa trªn ba
lo¹i tr¾c nghiÖm c¬ b¶n: Tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, tr¾c nghiÖm ph©n tÝch vµ tr¾c
nghiÖm trùc tiÕp sè d.
Theo ®ã, tuú thuéc vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµo ®é tin cËy cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi
bé ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau mµ kiÓm to¸n viªn sÏ quyÕt ®Þnh c¸c tr¾c nghiÖm kiÓm
to¸n cÇn thùc hiÖn
14
NÕu kiÓm to¸n viªn kh¼ng ®Þnh r»ng kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng kh«ng cã
hiÖu qu¶ th× c«ng viÖc kiÓm to¸n sÏ ®îc triÓn khai theo híng sö dông ngay c¸c tr¾c
nghiÖm vÒ ®é v÷ng ch·i víi sè lîng lín.
Ngîc l¹i, nÕu ®é tin cËy cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®îc ®¸nh gi¸ ë
møc ®é cao th× b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc thu thËp vµ tÝch luü chñ yÕu qua tr¾c
nghiÖm ®¹t yªu cÇu kÕt hîp víi mét sè Ýt tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i vµ nÕu ®é tin
cËy cña hÖ thèng nµy ®îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é thÊp th× tr¾c nghiÖm ®é tin cËy ®îc
thùc hiÖn víi sè lîng lín h¬n.
MÆt kh¸c, trong mäi trêng hîp ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ
vµ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n viªn ph¶i sö dông kÕt hîp víi c¸c tr¾c nghiÖm ®é tin cËy
hay tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i nh tr¾c nghiÖm ph©n tÝch, tr¾c nghiÖm sè d.
2.3.Quy tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh:
2.3.1. Thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t:
a. Kh¸i niÖm:
Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500: Thö nghiÖm kiÓm so¸t lµ viÖc kiÓm
tra ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sù thiÕt kÕ phï hîp vµ sù vËn hµnh h÷u
hiÖu cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé.
b. Ph¬ng ph¸p:
C¸ch thøc cô thÓ ®îc ¸p dông trong viÖc tiÕn hµnh thñ tôc kiÓm so¸t thêng bao
gåm:
§iÒu tra: Lµ viÖc kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh quan s¸t thùc ®Þa x¸c minh
thùc tÕ trªn c¸c chøng tõ hoÆc b¸o c¸o KiÓm to¸n.
Pháng vÊn: Lµ c¸ch thøc ®a ra nh÷ng c©u hái vµ thu thËp nh÷ng c©u tr¶
lêi cña c¸c nh©n viªn kh¸ch hµng. Tõ ®ã thu ®îc nh÷ng nhËn xÐt thùc
tiÔn víi x¸c nhËn cña ngêi pháng vÊn
Thùc hiÖn l¹i: Lµ viÖc tiÕn hµnh lÆp l¹i mét ho¹t ®éng cô thÓ ®Ó x¸c nhËn
møc ®é thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc
KiÓm tra tõ ®Çu ®Õn cuèi: Lµ sù kÕt hîp gi÷a kü thuËt pháng vÊn, ®iÒu
tra quan s¸t theo trËt tù diÔn biÕn qua tõng chi tiÕt cña nghiÖp vô cô thÓ
®· ®îc ghi l¹i trong sæ s¸ch:
KiÓm tra ngîc: Lµ ph¬ng ph¸p kiÓm tra mét nghiÖp vô ngîc tõ sæ c¸i
®Õn thêi ®iÓm ph¸t sinh nghiÖp vô.
2.3.2. Quy tr×nh ph©n tÝch:
a. Kh¸i niÖm:
Thñ tôc ph©n tÝch ®îc sö dông trong c¶ ba giai ®o¹n cña quy tr×nh kiÓm to¸n, nÕu
trong kh©u lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n c¸c thñ tôc ph©n tÝch nh»m hç trî cho viÖc lËp
kÕ ho¹ch chi tiÕt mét c¸ch hiÖu qu¶ th× trong thùc hiÖn kiÓm to¸n, tr¾c nghiÖm
ph©n tÝch ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý chung cña c¸c xu híng biÕn ®éng vµ
c¸c quan hÖ kinh tÕ, ®ång thêi x¸c ®Þnh ph¹m vi vµ møc ®é ¸p dông c¸c tr¾c
15
nghiÖm kh¸c. Thñ tôc ph©n tÝch cã thÓ cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn nh÷ng b»ng
chøng vÒ sù ®ång bé, chuÈn x¸c vµ cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kÕ to¸n, ®¸nh gi¸ ®îc tæng
thÓ mét c¸ch logic, tõ ®ã hç trî cho c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n kh¸c.
b. Ph¬ng ph¸p:
Th«ng thêng, trong giai ®o¹n thùc hiÖn kiÓm to¸n, thñ tôc ph©n tÝch bao gåm
nh÷ng néi dung chñ yÕu sau:
KÕt hîp c¸c biÕn tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng ( Mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng chØ tiªu
tµi chÝnh vµ chØ tiªu phi tµi chÝnh )
Xem xÐt tÝnh ®éc lËp vµ tin cËy cña d÷ liÖu tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng:
TÝnh ®éc lËp vµ tin cËy cña d÷ liÖu cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi tÝnh chÝnh x¸c cña dù
to¸n vµ tíi b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc tõ thñ tôc ph©n tÝch.
¦íc to¸n gi¸ trÞ vµ so s¸nh víi gi¸ trÞ ghi sæ :
ViÖc so s¸nh nµy cÇn ph¶i ®îc xem xÐt theo hai xu híng:
TÝnh thêng xuyªn cña viÖc ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ ®ang ®îc nghiªn
cøu: mèi quan hÖ cô thÓ nµy cµng ®îc ®¸nh gi¸ thêng xuyªn th× tÝnh nhÊt qu¸n
còng nh ®é tin cËy cu¶ mèi quan hÖ trong ph©n tÝch cµng cao.
TÝnh biÕn ®éng tÊt yÕu vµ biÕn ®éng bÊt thêng.
Ph©n tÝch nguyªn nh©n chªnh lÖch:
Tõ nh÷ng biÕn ®éng ph¸t hiÖn ®îc, kiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch
nguyªn nh©n ®Ó kiÓm tra tÝnh hîp lý cña chªnh lÖch.
Chªnh lÖch ph¸t sinh cã thÓ do sè d tµi kho¶n hay nghiÖp vô ®îc kiÓm to¸n chøa
®ùng sai sãt nh÷ng còng cã thÓ chªnh lÖch ®îc h×nh thµnh tõ chÝnh íc tÝnh trong
ph©n tÝch.
Xem xÐt nh÷ng ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n:
B»ng chøng kiÓm to¸n thu nhËn ®îc tõ thñ tôc ph©n tÝch cÇn ®¸nh gi¸ do ph¸t hiÖn
qua kiÓm to¸n kh«ng chØ bao gåm nh÷ng sai xãt cña tµi kho¶n mµ c¶ nh÷ng quan
s¸t hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, hÖ thèng th«ng tin vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. V× vËy,
mäi chªnh lÖch ®îc ph¸t hiÖn cña kiÓm to¸n cÇn ®îc ®iÒu tra vÒ tÝnh chÊt vµ
nguyªn nh©n.
2.2.3. Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt:
a. Kh¸i niÖm:
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ bá qua viÖc thùc
hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt nh»m thu thËp ®îc b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ
vµ thÝch hîp
KiÓm tra chi tiÕt lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó kiÓm tra tõng kho¶n môc
hoÆc tõng nghiÖp vô t¹o nªn sè d trªn kho¶n môc hay lo¹i nghiÖp vô ®ã
Qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt ®îc x¸c ®Þnh qua bèn bíc c¬ b¶n:
LËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt .
Lùa chän kho¶n môc ®Ó kiÓm tra chi tiÕt.
Lùa chän kho¶n môc chÝnh
16
Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó kiÓm tra chi tiÕt trªn c¸c kho¶n môc
®· chän.
b. Ph¬ng ph¸p:
Trªn c¬ së c¸c kho¶n môc ®· chän, kiÓm to¸n viªn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt
®Ó kiÓm tra chi tiÕt. C¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®ã bao gåm: So s¸nh, tÝnh to¸n, x¸c
nhËn, kiÓm tra thùc tÕ vµ quan s¸t, so¸t xÐt l¹i chøng tõ so s¸nh.
KiÓm tra vËt chÊt ( KiÓm tra).
Lµ qu¸ tr×nh kiÓm kª t¹i chç hay tham gia kiÓm kª c¸c lo¹i tµi s¶n cña doanh
nghiÖp, kiÓm tra vËt chÊt thêng ®îc ¸p dông ®èi víi tµi s¶n cã d¹ng vËt chÊt cô thÓ
nh hµng tån kho, tµi s¶n cè ®Þnh, tiÒn mÆt…
LÊy x¸c nhËn:
Lµ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin do bªn thø ba ®éc lËp cung cÊp ®Ó x¸c minh tÝnh
chÝnh x¸c cña th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn nghi vÊn.
X¸c minh tµi liÖu:
Lµ qu¸ tr×nh xem xÐt, kiÓm tra, ®èi chiÕu chøng tõ sæ s¸ch cã liªn quan s½n cã
trong ®¬n vÞ. §èi tîng x¸c minh thêng lµ c¸c ho¸ ®¬n, phiÕu nhËp, phiÕu xuÊt, sæ
kÕ to¸n…
ViÖc x¸c minh tµi liÖu thêng ®îc tiÕn hµnh theo c¸c híng:
Tõ mét kÕt luËn cho tríc, kiÓm to¸n viªn thu thËp tµi liÖu lµm c¬ së cho
kÕt luËn cÇn kh¼ng ®Þnh
KiÓm tra tµi liÖu vÒ nghiÖp vô tõ khi ph¸t sinh tíi khi vµo sæ s¸ch qua viÖc
kiÓm tra tõ chøng tõ gèc lªn sæ s¸ch hoÆc kiÓm tra ngîc.
Quan s¸t:
Quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ mét thùc tr¹ng hay ho¹t ®éng cña
®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. Ph¬ng ph¸p nµy rÊt h÷u Ých trong nhiÒu phÇn hµnh cña cuéc
kiÓm to¸n.
Pháng vÊn:
Lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn thu thËp b»ng chøng b»ng lêi nã hay b»ng v¨n b¶n
qua viÖc thÈm vÊn nh÷ng ngêi hiÓu biÕt liªn quan vÒ vÊn ®Ò mµ kiÓm to¸n viªn
quan t©m, tõ ®ã gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc nh÷ng th«ng tin ph¶n håi ®Ó
cñng cè cho nh÷ng luËn cø cña m×nh.
Kü thuËt tÝnh to¸n:
Lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c sè häc cña viÖc tÝnh to¸n vµ
ghi sæ.
C¸c ph¬ng ph¸p kiÓm tra chi tiÕt ®îc sö dông kÕt hîp trong qu¸ tr×nh thu thËp
b»ng chøng kiÓm to¸n. MÆt kh¸c, nh÷ng b»ng chøng ®· thu thËp ®îc tõ qu¸ tr×nh
kiÓm tra chi tiÕt cÇn ph¶i ®îc ®¸nh gi¸, nÕu sau kiÓm tra x¸c ®Þnh cã chªnh lÖch
kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®iÒu tra vÒ tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n, c©n nh¾c tÝnh
17
träng yÕu cña chªnh lÖch kiÓm to¸n nµy trong c¬ së dÉn liÖu vÒ môc tiªu kiÓm
to¸n, mÆt kh¸c còng cÇn c©n nh¾c ¶nh hëng cña chªnh lÖch nµy ®èi víi t×nh h×nh
kinh doanh cña kh¸ch hµng.
Tuú thuéc vµo nguyªn nh©n chªnh lÖch vµ t¸c ®éng cña nã mµ kiÓm to¸n viªn tiÕn
hµnh xö lý chªnh lÖch kiÓm to¸n. ViÖc ®iÒu tra tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n cña
nh÷ng chªnh lÖchh kiÓm to¸n cÇn ®îc thùc hiÖn víi mét møc ®é hoµi nghi mang
tÝnh nghÒ nghiÖp thÝch hîp.
NÕu kiÓm to¸n viªn ph¸t hiÖn sai ph¹m vµ tin r»ng nh÷ng vi ph¹m ph¸t hiÖn ®îc
lµ träng yÕu trong b¸o c¸o tµi chÝnh th× cÇn thùc hiÖn nh÷ng thñ tôc kiÓm to¸n
kh¸c hoÆc nh÷ng thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung thÝch hîp. Trªn c¬ së ®ã sÏ cho phÐp
kiÓm to¸n viªn kh¼ng ®Þnh hay xo¸ bá nh÷ng nghi ngê vÒ sai ph¹m.
Trªn thùc tÕ, nh÷ng chªnh lÖch vµ sai ph¹m ph¸t hiÖn ®îc thêng ®îc b¸o c¸o cho
ban gi¸m ®èc c«ng ty kh¸ch hµng vµ yªu cÇu söa ch÷a tÊt c¶ c¸c chªnh lÖch vµ sai
ph¹m ph¸t hiÖn ®îc thêng ®îc b¸o c¸o cho Ban gi¸m ®èc c«ng ty kh¸ch hµng vµ
yªu cÇu söa ch÷a tÊt c¶ c¸c chªnh lÖch vµ sai ph¹m tríc khi ®a ra ý kiÕn kiÓm to¸n
. Tuy nhiªn, cÇn x¸c ®Þnh ®èi tîng liªn quan ®Õn sai ph¹m( gian lËn ) ®Ó b¸o c¸o
cho ngêi cã tr¸ch nhiÖm qu¶nt lý ®èi tîng mµ kiÓm to¸n viªn tin tëng cã dÝnh lÝu
®Õn viÖc gian lËn ®ã.
Víi nh÷ng chªnh lÖch, sai ph¹m kh«ng ®îc söa ®æi, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ®¸nh
gi¸ tÝnh träng yÕu cña chóng vµ xÐt tíi kh¶ n¨ng ¶nh hëng cña chóng tíi b¸o c¸o
tµi chÝnh, tõ ®ã ®a ra ý kiÕn nhËn xÐt trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n
3. KÕt thóc kiÓm to¸n:
Sau bíc thùc hiÖn kiÓm to¸n, trªn c¬ së c¸c b»ng chøng thu thËp ®îc, kiÓm to¸n
viªn sÏ ®a ra ý kiÕn kÕt luËn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n trong
b¸o c¸o kiÓm to¸n.
C«ng viÖc kiÓm to¸n ph¶i thùc hiÖn c¸c ph¬ng ph¸p vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n hiÖn
hµnh cña ViÖt Nam vµ theo c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®îc nhµ níc ViÖt
Nam thõa nhËn. Khi kÕt thóc c«ng viÖc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i lËp b¸o
c¸o kiÓm to¸n vµ chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c ý kiÕn nhËn xÐt ®ã.
B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i cã nh÷ng néi dung chñ yÕu sau;
TÝnh trung thùc, hîp lý cña c¸c sè liÖu b¸o c¸o kÕ to¸n cña ®¬n vÞ.
T×nh h×nh thùc hiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n t¹I ®¬n vÞ vµ viÖc chÊp hµnh
chÕ ®é, thÓ lÖ kÕ to¸n.
Nh÷ng kiÕn nghÞ.
B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i trung thùc, kh¸ch quan. B¸o c¸o kiÓm to¸n ph¶i cã ch÷
kÝ cña kiÓm to¸n viªn, ®îc l·nh ®¹o cña tæ chøc kiÓm to¸n x¸c nhËn, kÝ tªn, ®ãng
dÊu
( TrÝch phÇn I- ®iÒu 8- Th«ng t sè 22 vÒ híng dÉn thùc hiÖn
18
quy chÕ kiÓm to¸n ®éc lËp trong nÒn kinh tÕ)
II.
§Æc thï cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá trong mèi quan hÖ
víi tæ chøc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh:
1. C¸c DNVVN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
1.1. Kh¸i niÖm:
Kinh nghiÖm ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· cho thÊy r»ng c¸c doanh nghÖp võa vµ
nhá ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ.
ë ViÖt Nam hiÖn nay, ph¸t triÓn DNVVN ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc nhµ níc quan t©m
®Æc biÖt v× sù thµnh ®¹t vÒ kinh tÕ, x· héi cña mét quèc gia phô thuéc rÊt lín vµo
sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp mµ DNVVN cã ý nghÜa v« cïng quan träng.
Trªn thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ viÖc x¸c ®Þnh DNVVN,
trong giíi h¹n luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ chØ xin trÝch dÉn ra hai quan ®iÓm thêng ®îc
nh¾c tíi (tµi liÖu tham kh¶o sè 7)
Mét sè ý kiÕn cho r»ng nãi ®Õn DNVVN ë ViÖt Nam lµ nãi ®Õn khu vùc
kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Nãi c¸ch kh¸c, DNVVN lµ kh¸i niÖm chØ tÊt c¶ c¸c
doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh
Quan ®iÓm kh¸c l¹i cho r»ng nãi ®Õn DNVVN lµ nãi ®Õn quy m« doanh
nghiÖp, do ®ã khi nãi ®Õn DNVVN kh«ng nªn ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ mµ
ph¶i dùa trªn chØ tiªu quy m« doanh nghiÖp.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t¸c gi¶ xin ®i theo c¸ch ®Æt vÊn ®Ò thø hai.Theo c¸ch
hiÓu nµy th× vÊn ®Ò ®Æt ra lµ tiªu chÝ nµo ®Ó x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp. Tõ tr íc tíi nay, nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh DNVVN ë ViÖt Nam lµ rÊt kh¸c nhau dùa trªn:
Tæng sè vèn ®Çu t ®îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt kinh doanh, gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh,
sè lao ®éng, gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña s¶n phÈm b¸n hoÆc dÞch vô b¸n, lîi nhuËn, vèn
b×nh qu©n cho mçi lao ®éng… NÕu dùa trªn tÊt c¶ c¸c tiªu chuÈn nµy th× rÊt khã
kh¨n trong viÖc ®¸nh gi¸ DNVVN.
NhËn thøc ®îc nh÷ng khã kh¨n nµy, ChÝnh phñ ®· ban hµnh C«ng v¨n sè 681/CPKTN ngµy 20/6/1998, t¹m thêi quy ®Þnh thèng nhÊt tiªu chÝ x¸c ®Þnh DNVVN ë
ViÖt Nam lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn ®iÒu lÖ < 5 tû vµ cã sè lao ®éng trung
b×nh hµng n¨m < 200 ngêi. Quy ®Þnh nµy còng nªu râ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
tuú thuéc vµo t×nh h×nh thùc tÕ x· héi cô thÓ mµ ¸p dông ®ång thêi c¶ hai tiªu thøc
hoÆc mét trong hai tiªu thøc ®Ó ®¸nh gi¸
Tuy nhiªn, viÖc ®a ra c¸c tiªu chÝ x¸c ®Þnh DNVVN ë ViÖt Nam míi chØ cã tÝnh íc lÖ, b¶n th©n c¸c tiªu chÝ ®ã cha ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh khu vùc DNVVN ë ViÖt Nam
hiÖn nay gåm nh÷ng doanh nghiÖp nµo. Do ®ã, cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau
vÒ ®èi tîng, c¸c chñ thÓ kinh doanh ®îc coi lµ DNVVN
Trªn thùc tÕ, khu«n khæ ph¸p luËt kinh doanh ë níc ta hiÖn nay cha ®Çy ®ñ l¹i cha
râ rµng, ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ, chóng ta thêng lÊy hµnh ®éng cã ®¨ng kÝ kinh
doanh lµm tiªu chÈn x¸c ®Þnh doanh nghiÖp. NÕu dùa trªn c¬ së nµy th× khu vùc
19
DNVVN ë ViÖt Nam ®îc hiÓu lµ gåm c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc thµnh
lËp vµ ®¨ng kÝ ho¹t ®éng theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, cã quy m« vÒ vèn hoÆc
sè lao ®éng phï hîp víi quy ®Þnh cña ChÝnh phñ gåm:
C¸c doanh nghiÖp nhµ níc cã quy m« võa vµ nhá ®îc thµnh lËp vµ ®¨ng kÝ
theo quy ®Þnh cña luËt doanh nghiÖp nhµ níc.
C¸c c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c¸c doanh nghiÖp t nh©n cã quy m«
võa vµ nhá thµnh lËp vµ ®¨ng kÝ ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty, luËt doanh nghiÖp t
nh©n.
C¸c hîp t¸c x· cã quy m« võa vµ nhá thµnh lËp vµ ®¨ng kÝ kinh doanh
theo quy ®Þnh cña luËt hîp t¸c x·.
C¸c hé t nh©n, nhãm s¶n xuÊt díi vèn x¸c ®Þnh, ®¨ng kÝ theo NghÞ ®Þnh
66/H§BT.
1.2. Vai trß cña c¸c DNVVN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Nhê chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña c¶ níc còng nh c¸c chñ tr¬ng,
chÝnh s¸ch vÜ m« nh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, chÝnh s¸ch më
cöa héi nhËp quèc tÕ… Trong nh÷ng n¨m qua, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh
®îc ®µ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh, c¸c DNVVN ë níc ta b¾t ®Çu ®îc ho¹t ®éng trong
m«i trêng ph¸t triÓn kh¸ thuËn lîi vµ ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ph¸t huy
vai trß to lín trong nÒn kinh tÕ ®Êt níc:
Ph¸t triÓn DNVVN kh«ng nh÷ng sÏ gãp phÇn quan träng vµo ph¸t triÓn
kinh tÕ mµ cßn t¹o ra sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt níc th«ng qua viÖc t¹o
c«ng ¨n viÖc lµm vµ gi¶i quyÕt phóc lîi x· héi. XÐt díi gãc ®é gi¶i quyÕt viÖc lµm
th× DNVVN lu«n ®ãng vai trß quan träng h¬n c¸c doanh nghiÖp lín. Khu vùc
DNVVN thu hót mét phÇn lín lao ®éng míi gia t¨ng hµng n¨m trong nÒn kinh tÕ,
xuÊt ®Çu t cho viÖc lµm trong doanh nghiÖp lín lªn tíi 29 triÖu, trong khi ®ã, con
sè nµy víi c¸c DNVVN chØ lµ 0,75 triÖu ( b»ng 2,6% so víi doanh nghiÖp lín )
DNVVN lµ mét trong nh÷ng t¸c nh©n vµ ®éng lùc quan träng gãp phÇn
thóc ®Èy sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸,
rót ng¾n kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng.
TËn dông, ph¸t huy c¸c nguån lùc x· héi vÒ vèn, kü thuËt, nguyªn liÖu vµ
®Æc biÖt lµ nguån lùc lao ®éng.
DNVVN cã tÝnh n¨ng ®éng, linh ho¹t cao, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh
víi sù thay ®æi cña thÞ trêng, kh¾c phôc ®µ gi¶m sót kinh tÕ, ®©y lµ ®iÒu mµ c¸c
doanh nghiÖp lín khã thùc hiÖn.
HiÖn nay, khu vùc DNVVN ®ang thu hót kho¶ng 25- 26% lùc lîng lao ®éng cña
c¶ níc, ®ãng gãp kho¶ng 24- 25% GDP.(Theo sè liÖu cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t)
Víi vai trß quan träng cña m×nh, DNVVN lµ ®èi tîng quan t©m hµng ®Çu cña
§¶ng vµ Nhµ níc trong chñ ch¬ng ph¸t huy néi lùc, kh¾c phôc ®µ gi¶m sót kinh
tÕ, x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më v÷ng m¹nh trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ. ChÝnh
v× vËy, yªu cÇu cñng cè nÒ nÕp tµi chÝnh kÕ to¸n, nh»m ph¸t huy kh¶ n¨ng to lín
cña c¸c DNVVN ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc chÝnh b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp vµ Nhµ níc
quan t©m.
20
- Xem thêm -
.DOC 
69 
62 
87 
