Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o
tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i
---------------------------
Bïi ThÞ hång quyªn
Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi
(Aloe vera Linne. var Sinensis Berger) b»ng ph−¬ng ph¸p
nu«i cÊy in vitro vμ ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n
LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp
Chuyªn ngµnh : trång trät
M· sè : 60.62.01
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn ThÞ Kim Thanh
Hμ néi - 2007
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè
liÖu vµ kÕt qu¶ tr×nh bµy trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc ai
c«ng bè trong bÊt cø c«ng tr×nh nµo kh¸c.
T«i xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy
® ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ® ®−îc chØ râ
nguån gèc.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Bïi ThÞ Hång Quyªn
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh ®Ò tµi tèt nghiÖp ngoµi sù cè g¾ng cña b¶n th©n t«i ®
nhËn ®−îc rÊt nhiÒu sù quan t©m gióp ®ì nhiÖt t×nh cña thÇy c«, b¹n bÌ vµ
ng−êi th©n.
Tr−íc tiªn t«i xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c tíi c¸c thÇy c« gi¸o trong
Khoa N«ng häc nh÷ng ng−êi ® trùc tiÕp gi¶ng d¹y trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc
bæ Ých trong suèt thêi gian häc ®¹i häc còng nh− häc cao häc cña m×nh. T«i
xin ®−îc göi lêi ch©n thµnh c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o trong bé m«n Sinh lý
Thùc vËt, c¸c anh chÞ trong Trung t©m chuyÓn giao TBKH&CN Së KHCN
VÜnh Phóc ® ch©n thµnh ®ãng gãp ý kiÕn gióp cho luËn v¨n cña t«i ®−îc
hoµn thiÖn h¬n. §Æc biÖt t«i xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o
TS. NguyÔn ThÞ Kim Thanh ng−êi ® tËn t×nh h−íng dÉn gióp ®ì vµ ®éng viªn
t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy.
Bªn c¹nh ®ã t«i xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi tÊt c¶ ng−êi th©n, b¹n
bÌ nh÷ng ng−êi lu«n bªn c¹nh ®éng viªn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ
thùc hiÖn ®Ò tµi.
Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 2007
T¸c gi¶ luËn v¨n
Bïi ThÞ Hång Quyªn
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii
Môc lôc
1.
Më ®Çu
i
1.1.
§Æt vÊn ®Ò
1
1.2.
Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi
3
2.
Tæng quan tµi liÖu
5
2.1.
Giíi thiÖu chung vÒ c©y L« héi
5
2.2.
T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ sö dông c©y L« héi trong vµ ngoµi n−íc
2.3.
C¬ së khoa häc cña ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh b»ng kü
thuËt gi©m cµnh, gi©m hom.
2.4.
14
26
Kü thuËt nu«i cÊy m«, tÕ bµo vµ øng dông trong nh©n gièng v«
tÝnh c©y trång
27
3.
§èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
32
3.1.
§èi t−îng
32
3.2.
Néi dung nghiªn cøu
32
3.3.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
38
3.4.
C¸c chØ tiªu theo dâi.
40
3.5.
Xö lý sè liÖu
42
3.6.
Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu
42
4.
KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn
43
4.1.
Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p
nu«i cÊy in vitro
43
4.1.1. Nghiªn cøu kü thuËt t¹o vËt liÖu khëi ®Çu in vitro
43
4.1.2. Nghiªn cøu kü thuËt nh©n nhanh chåi L« héi in vitro
48
4.2.3. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña tæ hîp xytokinnin vµ auxin ®Õn kh¶
n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi in vitro
53
4.1.3. Nghiªn cøu kü thuËt ra rÔ t¹o c©y hoµn chØnh c©y L« héi in vitro
57
4.1.4. Nghiªn cøu kü thuËt ra c©y ngoµi v−ên −¬m (sau èng nghiÖm)
63
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii
4.2.
Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng
ph¸p gi©m hom
67
4.2.1. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶
n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch t¹o vËt liÖu gi©m hom th©n c©y L« héi.
67
4.2.2. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc xö lý IBA ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ vµ
n¶y mÇm ®o¹n hom th©n c©y L« héi
68
4.2.3. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc phun chÕ phÈm dinh d−ìng ®Õn
5.
kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi.
70
KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
71
5.1. KÕt luËn
71
5.2. §Ò nghÞ
71
Tµi liÖu tham kh¶o
73
Phô lôc
77
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
BAP
: Benzyl Adenin Purin
CT
: C«ng thøc
CP
: ChÕ phÈm
§/C
: §èi chøng
§TST
: §iÒu tiÕt sinh tr−ëng
α-NAA
: α- Naphtyl Axetic Axit
IBA
: β- Indol Butyric Axit
IAA
: β- Indol Axit
H§ST
: Huû ®Ønh sinh tr−ëng
KHCN
: Khoa häc c«ng nghÖ
KH&CN
: Khoa häc vµ c«ng nghÖ
Ki
: Kinetin
NXB
: Nhµ xuÊt b¶n
TB
: Trung b×nh
THT
: Than ho¹t tÝnh
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v
Danh môc b¶ng
4.1.
¶nh h−ëng cña ph−¬ng thøc vµ thêi l−îng khö trïng ®Õn tû lÖ
sèng cña mÉu cÊy
4.2.
44
¶nh h−ëng cña thêi vô lÊy mÉu ®Õn kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi cña
mÉu cÊy
47
4.3.
¶nh h−ëng cña BAP ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi
50
4.4.
¶nh h−ëng cña Kinetin ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi
invitro (sau 3 tuÇn)
4.5.
¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ α-NAA ®Õn kh¶ n¨ng nh©n
nhanh chåi L« héi in vitro (sau 3 tuÇn nu«i cÊy)
4.6.
52
54
¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ IAA ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh
chåi L« héi in vitro (sau 3 tuÇn nu«i cÊy)
56
4.7.
¶nh h−ëng cña α-NAA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ c©y L« héi in vitro
59
4.8.
¶nh h−ëng cña IBA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ c©y L« héi in vitro
60
4.9.
¶nh h−ëng cña hµm l−îng Than ho¹t tÝnh (THT) tíi kh¶ n¨ng
ra rÔ cña c©y L« héi in vitro (sau 2 tuÇn nu«i cÊy)
62
4.10. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra c©y ®Õn tû lÖ sèng cña c©y giai ®o¹n
v−ên −¬m (sau 60 ngµy)
64
4.11. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña gi¸ thÓ ra c©y sau èng nghiÖm (sau
30 ngµy)
66
4.12. ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t
sinh chåi n¸ch c©y L« héi.
4.13. ¶nh h−ëng cña IBA tíi kÕt qu¶ gi©m th©n c©y L« héi
4.14
67
69
¶nh h−ëng cña viÖc phun chÕ phÈm dinh d−ìng tíi kh¶ n¨ng
ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi
70
Danh môc h×nh
2.1.
C©y L« héi 1n¨m tuæi ë v−ên thÝ nghiÖm
6
2.2.
ChÊt gel trong l¸ c©y L« héi
8
4.1.
¶nh h−ëng cña ph−¬ng thøc vµ thêi l−îng khö trïng ®Õn tû lÖ
sèng cña mÉu cÊy
4.2.
45
¶nh h−ëng cña thêi vô lÊy mÉu ®Õn kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi cña
mÉu cÊy
48
4.3.
¶nh h−ëng cña hµm l−îng BAP ®Õn hÖ sè nh©n chåi
50
4.4.
Giai ®o¹n nh©n nhanh chåi L« héi in vitro
51
4.5.
¶nh h−ëng cña hµm l−îng kinetin ®Õn hÖ sè nh©n chåi
53
4.6.
¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ α-NAA ®Õn hÖ sè nh©n chåi L«
héi in vitro
4.7.
55
¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ IAA ®Õn hÖ sè nh©n chåi L« héi
in vitro
57
4.8.
Giai ®o¹n ra rÔ t¹o c©y hoµn chØnh
58
4.9.
¶nh h−ëng cña hµm l−îng α-NAA tíi tû lÖ chåi ra rÔ
59
4.10. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng IBA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ chåi L« héi in
vitro
61
4.11. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng Than ho¹t tÝnh (THT) tíi kh¶ n¨ng
ra rÔ cña c©y L« héi in vitro
62
4.12. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra c©y ®Õn tû lÖ sèng cña c©y giai ®o¹n
v−ên −¬m
65
4.13. ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn hÖ sè nh©n
chåi c©y L« héi
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii
68
1. Më ®Çu
1.1. §Æt vÊn ®Ò
C©y L« héi (Aloe Vera) thuéc hä HuÖ t©y (Liliaceae) [3],[19], c©y mäc
nhiÒu ë c¸c vïng cã khÝ hËu nãng vµ kh«. §©y lµ c©y d−îc liÖu ®−îc dïng
trong c¶ ®«ng y vµ t©y y. C©y cã vÞ ®¾ng, tÝnh hµn, ®i vµo bèn kinh can, t× vÞ vµ
®¹i tr−êng. Nh÷ng tÝnh n¨ng cña L« héi ® ®−îc kh¾p n¬i trªn thÕ giíi biÕt
®Õn, tõ thêi v¨n minh cæ Ai CËp, Hy L¹p, Ên §é, Ch©u Phi vµ ®−îc sö dông
c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m [9].
Mét trong nh÷ng tÝnh n¨ng kú diÖu cña loµi d−îc th¶o nµy ® ®−îc c¸c
nhµ khoa häc t¹i Tr−êng §¹i häc Bang Texas (Mü) nghiªn cøu ®ã lµ dÞch
chiÕt cña c©y L« héi cã kh¶ n¨ng lµm nhanh lµnh vÕt th−¬ng, do trong dÞch
chiÕt chøa ho¹t chÊt cã tÝnh thÈm thÊu cao lµm gin në mao m¹ch, lµm t¨ng
l−îng m¸u cung cÊp cho vïng xung quanh vÕt th−¬ng, lµm t¨ng tèc ®é ph©n
chia tÕ bµo, kÝch thÝch hÖ thèng miÔn dÞch. Trong c©y L« héi cã chÊt ®«ng
dÝnh (gel) rÊt cã Ých trong viÖc ®iÒu trÞ c¸c chøng rèi lo¹n tiªu ho¸ vµ bÖnh
tiÓu ®−êng. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi còng ® ghi nhËn vµ
khuyÕn c¸o uèng dÞch chiÕt L« héi (2 - 5 gram/ngµy) cã t¸c dông lµm chËm
qu¸ tr×nh lo ho¸, t¨ng c−êng hÖ thèng miÔn nhiÔm vµ cã t¸c dông tèt cho
®−êng tiªu ho¸.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÊt gel chiÕt rót tõ c©y L« héi ®−îc dïng
nhiÒu trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ d−îc phÈm, ho¸ mü phÈm nh−: kem thoa lªn
da, thuèc viªn hay thuèc mì ®Ó trÞ bÖnh víi c¸c th−¬ng hiÖu thuèc L« héi, mü
phÈm L« héi, vµ thùc phÈm d−íi d¹ng n−íc uèng xir«.
ë ViÖt Nam, c©y L« héi cã nhiÒu dßng kh¸c nhau, trong ®ã c©y Aloe
Vera ®−îc ghi nhËn lµ mét trong nh÷ng c©y thuèc cæ truyÒn ViÖt Nam, c©y
ph©n bè nhiÒu ë c¸c vïng ven biÓn miÒn Trung. Tõ xa x−a nh©n d©n ta ® biÕt
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1
®Õn c¸c t¸c dông cña c©y L« héi vµ sö dông trong c¸c bµi thuèc §«ng y. Ngµy
nay ®Ó t¨ng c−êng sö dông ho¸ mü phÈm cã nguån gèc tõ th¶o d−îc th× mét
trong c¸c c©y trång ®−îc quan t©m ph¸t triÓn ®ã lµ c©y L« héi.
Tuy nhiªn vÊn ®Ò c©y gièng cho c¸c vïng nguyªn liÖu cßn gÆp khã
kh¨n v× trong tù nhiªn c©y L« héi rÊt khã nh©n gièng b»ng h¹t. V× vËy ng−êi
d©n vÉn th−êng nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng
®ã lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi thô ®éng cã hÖ sè nh©n gièng kh«ng cao, c©y
sinh ra cã søc sèng thÊp v× thÕ kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®−îc sè l−îng lín c©y gièng
theo quy m« c«ng nghiÖp.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh»m t¹o ra c¸c gièng c©y trång chÊt l−îng
tèt, kh«ng phô thuéc vµo mïa vô, nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc ® øng
dông ph−¬ng ph¸p gi©m hom vµo c«ng t¸c nh©n gièng.Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p
nµy cho kÕt qu¶ kh«ng cao ë nhiÒu ®èi t−îng c©y trång vµ ch−a ®¸p øng ®−îc
sè l−îng lín c©y gièng [21].
C«ng nghÖ nh©n gièng v« tÝnh b»ng kü thuËt nu«i cÊy m« tÕ bµo lµ mét
trong nh÷ng ph−¬ng thøc nh©n gièng v« tÝnh cã nhiÒu −u ®iÓm næi tréi lµ: cho
hÖ sè nh©n gièng rÊt cao, s¶n xuÊt quanh n¨m kh«ng phô thuéc vµo mïa vô,
cÇn Ýt diÖn tÝch s¶n xuÊt vµ vËt liÖu nh©n gièng ban ®Çu, c©y gièng s¶n xuÊt ra
hoµn toµn s¹ch bÖnh, ®ång nhÊt vÒ mÆt di truyÒn [14], viÖc vËn chuyÓn c©y
gièng ®i xa thuËn tiÖn, tæn thÊt Ýt, chÊt l−îng c©y ®−îc ®¶m b¶o do ®ã hoµn
toµn cã thÓ ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ s¶n xuÊt c©y gièng víi sè l−îng lín
mang tÝnh c«ng nghiÖp. Ph−¬ng ph¸p nµy ® ¸p dông thµnh c«ng ®èi víi nhiÒu
lo¹i c©y trång nh− c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp: khoai t©y, chuèi, mÝa, døa…c¸c
lo¹i c©y hoa: phong lan, cÈm ch−íng, cóc, ®ång tiÒn…c¸c lo¹i c©y l©m
nghiÖp: keo lai, b¹ch ®µn, tÕch, giã trÇm [17]…c¸c lo¹i c©y d−îc liÖu: ®Þa
hoµng, hµ thñ «, trinh n÷ hoµng cung…V× vËy viÖc øng dông c«ng nghÖ nu«i
cÊy m« tÕ bµo ®Ó nh©n nhanh sè l−îng c©y gièng ®ñ cung cÊp cho c¸c vïng
trång c©y nguyªn liÖu lµ rÊt cÇn thiÕt.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2
Trªn c¬ së ®ã chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: “Nghiªn cøu kü thuËt nh©n
gièng v« tÝnh c©y L« héi (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) b»ng
ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro vµ ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n ”.
1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi
1.2.1. Môc ®Ých
Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi Aloe vera Linne.var
Sinensis Berger trªn c¬ së ®ã tõng b−íc x©y dùng quy tr×nh nh©n c©y L« héi
b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro vµ gi©m hom cho thùc tiÔn s¶n xuÊt.
1.2.2. Yªu cÇu
* Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p
nu«i cÊy in vitro:
- X¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p khö trïng vµ thêi ®iÓm lÊy mÉu thÝch hîp cho
tû lÖ mÉu s¹ch t¸i sinh cao.
- X¸c ®Þnh m«i tr−êng t¸i sinh chåi thÝch hîp, rót ng¾n giai ®o¹n t¸i
sinh chåi.
- X¸c ®Þnh m«i tr−êng nh©n nhanh cho hÖ sè nh©n cao, chÊt l−îng chåi
tèt.
- X¸c ®Þnh m«i tr−êng ra rÔ tèi −u víi tû lÖ ra rÔ cao.
- X¸c ®Þnh thêi vô, gi¸ thÓ ra c©y ®¶m b¶o tû lÖ c©y sèng ngoµi v−ên
−¬m cao.
* Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom:
- X¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña thêi vô huû ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng
ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi.
- X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch qua viÖc phun chÕ phÈm dinh
d−ìng.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………3
1.2.3. ý nghÜa khoa häc
- Th«ng qua ®Ò tµi, t×m hiÓu ®−îc vai trß cña mét sè chÊt ®iÒu tiÕt sinh
tr−ëng ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i sinh, nh©n nhanh vµ t¹o rÔ cho chåi in vitro cña
c©y L« héi.
- Lµm râ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh th«ng qua yÕu tè mïa vô
®Õn kh¶ n¨ng sèng vµ t¸i sinh cña mÉu cÊy còng nh− kh¶ n¨ng sèng vµ sinh
tr−ëng cña c©y in vitro ë giai ®o¹n v−ên −¬m.
1.2.4. ý nghÜa thùc tiÔn
- §Ò xuÊt ®−îc quy tr×nh nh©n nhanh gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng
ph¸p in vitro, ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp sè l−îng lín c©y gièng cã chÊt l−îng cao,
®ång ®Òu cho s¶n xuÊt. Nh»m gãp phÇn gia t¨ng nguån nguyªn liÖu cung cÊp
cho c¸c ngµnh y, d−îc, mü phÈm th¶o d−îc trong vµ ngoµi n−íc.
- X¸c ®Þnh ®−îc kh¶ n¨ng nh©n gièng cña c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p
gi©m hom cã thÓ ¸p dông trong thùc tiÔn s¶n xuÊt.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………4
2. Tæng quan tμi liÖu
2.1. Giíi thiÖu chung vÒ c©y L« héi
2.1.1. LÞch sö ph¸t hiÖn
C©y L« héi (Aloe vera Linne) lµ lo¹i c©y th¶o méc ® cã tõ thêi th−îng
cæ [8]. Kho¶ng 5000 n¨m tr−íc C«ng Nguyªn, nhiÒu d©n téc ¶ rËp ë vïng
Trung §«ng ® biÕt sö dông c©y L« héi ®Ó phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh.
Råi tõ vïng Trung §«ng c©y L« héi di thùc sang nhiÒu quèc gia kh¸c nh−: Ên
§é, Trung Quèc, Malaixia, Mexico, CuBa. LÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c©y
L« héi trªn kh¾p thÕ giíi g¾n liÒn víi sù hiÓu biÕt ngµy cµng phong phó vÒ c¸c
lÜnh vùc: sinh häc, d−îc lý. T¹i nhiÒu quèc gia, d©n gian vÉn coi c©y L« héi
nh− “mét ®Êng hµo kiÖt’’ bëi lÏ nã rÊt h÷u Ých vµ còng rÊt dÔ t×m, dÔ trång [12].
§Õn nay, sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, c¸c nhµ khoa häc ® chøng minh
®−îc r»ng: c©y L« héi cã nguån gèc tõ B¾c Phi vµ Trung §«ng, tõ rÊt l©u nã
®−îc loµi ng−êi sö dông ®Ó lµm thuèc. Theo tµi liÖu cæ nhÊt cña ng−êi Sumeri
viÕt b»ng ch÷ h¸n n«m trªn nh÷ng phiÕn ®Êt nung t×m thÊy ë thµnh phè Nippur
tõ niªn ®¹i 2200 n¨m tr−íc C«ng Nguyªn. Dùa trªn c¸c ghi chÐp cña ng−êi Ai
CËp cæ ®¹i trªn giÊy sËy cho thÊy: Ng−êi Ai CËp cæ dïng l¸ L« héi ®¬n thuÇn
hoÆc phèi hîp víi nhiÒu d−îc th¶o thµnh 12 d¹ng bµo chÕ kh¸c nhau, dïng
ch÷a nhiÒu bÖnh bªn trong vµ bªn ngoµi [42].
Vµo cuèi thÕ kû XIII nhµ khoa häc ng−êi ý Macro Polo (1254 - 1323)
® thùc hiÖn chuyÕn ®i nghiªn cøu thùc vËt nhiÖt ®íi Ch©u ¸ ®Õn Trung Quèc
Macro Polo ® giíi thiÖu cho ng−êi d©n b¶n xø mét lo¹i c©y d−îc th¶o (sau
nµy gäi lµ L« héi), tõ Trung Quèc c©y L« héi ®−îc di thùc sang ViÖt Nam
[36], [38].
C©y L« héi lµ lo¹i c©y bôi nh− x−¬ng rång, cßn ®−îc gäi b»ng mét sè
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………5
tªn kh¸c nh−: T−îng ®¶m, Long tu, Du th«ng, L−ìi hæ, Hæ thiÕt... thuéc chi
Aloe, hä HuÖ t©y (Liliaceae) [6]. Trong kho¶ng 180 loµi thuéc chi Aloe th× chØ
cã 4 loµi ®−îc sö dông ®Ó lµm thuèc bæ d−ìng vµ ch÷a bÖnh, mét sè loµi cã
®éc tè. Hai loµi ®−îc chó ý nhiÒu nhÊt lµ Aloe Ferox Mill vµ Aloe vera. Linne.
Theo s¸ch "C©y cá ViÖt Nam" cña Ph¹m Hoµng Hé th× chi Aloe ë n−íc
ta chØ cã 1 loµi lµ Aloe vera L. Sinensis. Berger tøc lµ c©y L« héi l¸ nhá
[8],[9].
2.1.2. §Æc ®iÓm sinh häc cña c©y L« héi
H×nh 2.1. C©y L« héi 1n¨m tuæi trong v−ên thÝ nghiÖm
Theo Vâ V¨n Chi (1991) [4], §ç Thanh Héi (1997),[10] th× c©y L« héi
lµ lo¹i c©y d¹ng th©n cá, mËp, mµu xanh lôc nh¹t, th©n ng¾n.
C©y L« héi tr−ëng thµnh cã l¸ mËp, dµi 30 – 50 cm, réng 5 – 10 cm,
dµy 1- 2cm.
L¸ L« héi gåm 2 phÇn: phÇn vá ngoµi lµ líp vá xanh, khi c¾t ngang
ch¶y ra nhùa mµu vµng cã mïi h¾c, ®Ó kh« chuyÓn thµnh mµu ®en, phÇn trong
lµ phÇn thÞt mäng n−íc d¹ng gel.
Côm hoa cña c©y cao kho¶ng 1m, mäc thµnh chïm, hoa to ®Òu cã mµu
vµng lôc nh¹t.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………6
Qu¶ nang h×nh trøng mµu xanh, chøa nhiÒu h¹t. NÕu r¹ch mét ®−êng
gi÷a l¸ L« héi t−¬i råi dïng th×a n¹o ë gi÷a l¸ L« héi quan s¸t sÏ cã mét chÊt
gel trong suèt.
2.1.3. Thµnh phÇn hãa häc cña c©y L« héi
Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn lÊy tõ l¸ L« héi, c¸c nhµ nghiªn cøu t×m thÊy
c¸c chÊt sau:
* Hîp chÊt anthraquinon: §©y lµ thµnh phÇn cã t¸c dông ch÷a bÖnh
cña c©y L« héi bao gåm:
- Aloe emodine chÊt nµy kh«ng cã trong dÞch t−¬i L« héi mµ cã trong
nhùa kh«, chiÕm 0,05 - 0,5%. ChÊt nµy tan trong ether, cloroform, benzen,
- Barbaloin: chiÕm 15 - 30% thµnh phÇn nhùa cña L« héi, chÊt nµy sÏ
tan dÇn khi ®Ó ngoµi kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng, tan ®−îc trong n−íc, cån,
Axeton, tan Ýt trong Benzen vµ Cloroform.
- Aloinosid A, Aloinosid B, Anthranol...
* Glycosid, Aloezin, Aloenin
* ChÊt nhùa: Esther cña acide Cinnamic
* ChÊt h÷u c¬: monosacharide, polysacharide, cellulose, mannose,
L- Rhamnose...
* C¸c vitamine: B1, B2, B6, acide folic
* C¸c Enzym: oxydase, lipase, amilase, catalase, allnilase
* C¸c nguyªn tè kho¸ng vi l−îng: zinc, potasodium, mangesium,
manganese, calcium...
Theo Al.Awadi F vµ céng sù (1991) vµ Aloe Vera, Ajabnoor MA
(1990) [26], [27], [28].
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………7
2.1.4. T¸c dông d−îc lý cña c©y L« héi
Tõ n¨m 1700 tr−íc C«ng Nguyªn, con ng−êi ® biÕt sö dông c©y L« héi
®Ó trÞ b¸ch bÖnh nh−: da, lµm lµnh vÕt th−¬ng. Sau ®ã ng−êi ta ® dÇn dÇn ph¸t
hiÖn thªm nhiÒu t¸c dông ch÷a bÖnh kh¸c cña c©y L« héi [12].
- N¨m 1981: Héi ®ång khoa häc Quèc gia Hoa Kú ® b¶o vÖ c¸c viÖn bµo
chÕ c¸c s¶n phÈm L« héi [27].
- N¨m 1986 ®Õn nay: Hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm ®−îc tæng hîp tõ L« héi ra
®êi vµ ngµy cµng ph¸t triÓn.
Theo y häc cæ truyÒn
Do c©y L« héi cã vÞ ®¾ng, tÝnh hµn, vµo 4 kinh: Can, tú, vÞ, ®¹i trµng
nªn cã t¸c dông th«ng ®¹i tiÖn, m¸t huyÕt, h¹ nhiÖt, trÞ cam tÝch, kinh gi¶n ë
trÎ em, ¨n uèng kh«ng tiªu, gióp tiªu hãa, ®¾p ngoµi trÞ pháng, r«m s¶y.
H×nh 2.2. ChÊt gel trong l¸ c©y L« héi
Theo y häc hiªn ®¹i
- L« héi cã t¸c dông båi bæ c¬ thÓ sau khi èm, gióp tiªu hãa tèt, kÝch thÝch
nhÑ niªm m¹c ruét kh«ng cho cÆn b ë l©u trong ruét. Sö dông víi liÒu nhá
(0,05 – 0,10g). Ngoµi ra L« héi cßn cã t¸c dông ®Èy m¹nh nh−ng t¸c dông
chËm, g©y sù xung huyÕt nhÊt lµ ë ruét giµ, cã t¸c dông sau 10 – 15 giê, ph©n
mÒm nho, kh«ng láng sö dông víi liÒu nhá (0,05 – 0,10g)[2].
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………8
- Cã t¸c dông lµm lµnh vÕt th−¬ng: L« héi cã chøa nhiÒu kho¸ng chÊt nh−
Canxi, Potassium, KÏm...cã chøa nhiÒu vitamin C vµ E. C¸c chÊt nµy lµ tiÒn
chÊt c¬ b¶n ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh lµm lµnh da. Canxi gi÷ vai trß quan träng
trong hÖ thèng thÇn kinh vµ m« c¬, nã còng lµ chÊt xóc t¸c chÝnh trong qu¸
tr×nh lµm lµnh vÕt th−¬ng.
- Chèng viªm nhiÔm dÞ øng: L« héi cã t¸c dông lµm lµnh vÕt ®øt, vÕt loÐt,
vÕt pháng hay vÕt s−ng do c«n trïng c¾n ®èt trªn da v× nã cã chøa nh÷ng hîp
chÊt h÷u c¬ gåm vitamin, c¸c hormon, chÊt Magnesium lactate... cã t¸c dông
øc chÕ ph¶n øng Histamin, øc chÕ vµ lo¹i trõ Bradykinin lµ nh÷ng thµnh phÇn
g©y ph¶n øng dÞ øng vµ viªm [24].
- Chèng sù lo hãa tÕ bµo:
+ L« héi cã chøa Canxi cã liªn quan ®Õn t©n dÞch trong tÕ bµo c¬ thÓ,
duy tr× sù c©n b»ng gi÷a trong vµ ngoµi tÕ bµo, t¹o ra c¸c tÕ bµo kháe m¹nh.
+ L« héi cã chøa 17 amino - axit cÇn thiÕt ®Ó tæng hîp protein vµ tÕ
bµo.
+ L« héi cã chøa c¸c chÊt kho¸ng nh−: Potassium, Sodium lµ c¸c yÕu tè
cÇn thiÕt cho sù trao ®æi chÊt vµ c¸c ho¹t ®éng cña tÕ bµo.
- Gi¶i ®éc cho c¬ thÓ:
+ L« héi cã chøa nguyªn tè Natri, Uronic axit nªn cã t¸c dông c¶i thiÖn
vµ kÝch thÝch chøc n¨ng gan, thËn, hai c¬ quan chñ yÕu cña viÖc lo¹i trõ chÊt
®éc trong c¬ thÓ.
+ L« héi cã phÇn chÊt x¬ cuèn s¹ch c¸c thµnh phÇn chÊt th¶i n»m kÑt
trong c¸c nÕp gÊp cña ruét.
- Sinh n¨ng l−îng vµ dinh d−ìng:
+ L« héi cã chøa Vitamin C thóc ®Èy qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, sinh n¨ng
l−îng cÇn thiÕt, duy tr× ho¹t ®éng miÔn dÞch gióp phßng chèng ®−îc nhiÒu bÖnh.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………9
+ L« héi cã chøa amino axit ®Ó t¹o prrotein gióp h×nh thµnh tÕ bµo vµ m«.
+ L« héi chøa c¸c enzym cÇn thiÕt ®Ó ph©n gi¶i c¸c chÊt ®−êng, ®¹m vµ
chÊt bÐo trong d¹ dµy vµ ruét.
- L« héi cã vai trß t¸ d−îc:
+ Cã chøa chÊt lignin lµ chÊt gióp thÊm s©u vµ lu©n chuyÓn cïng víi
c¸c yÕu tè kh¸c mµ nã liªn kÕt, ®©y lµ lý do nhiÒu s¶n phÈm d−îc phÈm, mü
phÈm pha trén víi L« héi.
+ Cã polysaccharide, c¸c chÊt kho¸ng, vitamin, amino axit cïng víi
chÊt lignin tÈy s¹ch tÕ bµo chÕt, kÝch thÝch t¸i sinh tÕ bµo míi vµ bæ sung dinh
d−ìng cho da.
C¸c øng dông ®iÒu trÞ trong l©m sµng
- TrÞ t¸o bãn: bét L« héi, cao mËt bß, bét cam th¶o t¸ d−îc võa ®ñ. Hay
dïng lµ: L« héi t−¬i 100g, ®Ëu xanh c¶ vá 20g, ®−êng c¸t 50g nÊu ¨n.
- TrÞ ®au l−ng: L« héi t−¬i 50g, ®Ëu ®en 50g, ®−êng c¸t 100g nÊu ¨n.
- TrÞ môn nhät: gi nhuyÔn c¶ l¸ lÉn vá ®¾p lªn vïng x−ng ®á.
- TrÞ r«m s¶y môn: lÊy n−íc cèt L« héi t−¬i thoa lªn vïng da bÖnh [2].
2.1.5. Kü thuËt trång c©y L« héi
ë n−íc ta, c©y L« héi cã thÓ trång ®−îc ë nhiÒu n¬i, nh−ng sinh tr−ëng vµ
ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng khu vùc cã sè ngµy n¾ng trong n¨m cao nh− khu vùc MiÒn
Trung vµ T©y Nguyªn. Khi trång c©y L« héi kh«ng ph¶i ®Çu t− ban ®Çu nhiÒu, kü
thuËt ch¨m sãc ®¬n gi¶n vµ trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch l©u dµi [12].
Kü thuËt lµm ®Êt
- Chän ®Êt: L« héi là c©y chÞu ®−îc kh« h¹n, nh−ng kh«ng chÞu ®−îc
ngËp óng, do ®ã ph¶i chän vïng ®Êt cao r¸o, tho¸ng xèp, tèt nhÊt lµ ®Êt pha
c¸t ®Ó dÔ tho¸t n−íc.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………10
- Lµm ®Êt: §Êt trång ph¶i ®−îc cÇy bõa kü, môc ®Ých lµm nhá ®Êt vµ
san ph¼ng ruéng trång, sau ®ã lªn luèng, ®¸nh rnh trång. Th«ng th−êng
luèng ®−îc ®¸nh cao kho¶ng 20 cm ®Ó dÔ tho¸t n−íc. §¸nh rnh trång theo
mËt ®é hµng c¸ch hµng 80 cm, c©y c¸ch c©y 40 cm.
- Bãn lãt: Sö dông ph©n chuång hoai ®Ó bãn lãt. Mçi c©y bãn lãt
kho¶ng 500- 700g ph©n chuång, kho¶ng 2,5 tÊn ph©n chuång/ha.
Thêi vô trång
C©y L« héi cã thÓ trång quanh n¨m, nh−ng tèt nhÊt lµ trång vµo mïa
Xu©n vµ mïa Thu, v× ®©y lµ thêi gian c©y L« héi con cã thÓ phôc håi vµ ph¸t
triÓn nhanh nhÊt.
Kü thuËt trång
C©y con trång ®−îc lÊy tõ v−ên −¬m, khi ®µo c©y con nªn cÈn thËn, lÊy
®−îc cµng nhiÒu rÔ cµng tèt, nh»m thu ng¾n thêi gian håi søc cña c©y con.
Khi trång ®Ó mÇm c©y con nh« khái mÆt ®Êt, nÕu lÊp ®Êt lªn trªn ngän
c©y sÏ g©y óng thèi khi t−íi n−íc, gi÷ cho c©y th¼ng ®øng vµ rÔ phñ ®Òu míi
lÊp chÆt ®Êt, nÕu ®Êt kh«ng ®ñ Èm ®Ó gi÷ gèc nªn t−íi thªm n−íc. Sau ®ã, nÕu
trêi kh« h¹n ph¶i th−êng xuyªn t−íi n−íc gi÷ ®é Èm võa ®ñ, nÕu trêi m−a liªn
tôc th× ph¶i chó ý tho¸t n−íc, v× c©y con rÊt dÔ bÞ chÕt do óng n−íc.
C©y L« héi võa trång xong mÇm l¸ sÏ ®á hoÆc vµng, nh−ng khi c©y®
bÐn rÔ mÇm sÏ xanh trë l¹i. C©y L« héi gièng sau khi ®−a ra khái v−ên −¬m
nªn ®Ó ë chç r©m m¸t tõ 2 - 3 ngµy, sau ®ã míi ®em ra trång th× c©y con sÏ
nhanh mäc mÇm vµ tØ lÖ sèng cao h¬n [11].
Kü thuËt ch¨m sãc
ViÖc ch¨m sãc c©y L« héi chñ yÕu gåm c¸c kh©u kü thuËt:
- T−íi n−íc: C©y L« héi chÞu ®−îc n¾ng h¹n nh−ng l¹i ph¸t triÓn tèt khi
cã ®é Èm trong ®Êt võa ph¶i. V× vËy, trong mïa kh« ph¶i t−íi n−íc th−êng
xuyªn gi÷ ®é Èm cho ®Êt. Tèt nhÊt 3 - 5 ngµy ph¶i t−íi n−íc 1 lÇn gióp c©y
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………11
sinh tr−ëng tèt, ®¹t n¨ng suÊt chÊt l−îng cao.
- Tiªu n−íc: C©y L« héi kh«ng chÞu ®−îc ngËp óng qu¸ l©u. Do vËy,
nÕu trêi m−a dµi ngµy ph¶i kh¬i th«ng rnh trång t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tho¸t n−íc
tèt. NÕu ®Ó m−¬ng rnh bÞ tÝch n−íc sÏ g©y thèi rÔ, lµm cho c©y L« héi chÕt
hµng lo¹t.
- Lµm cá xíi x¸o ®Êt: Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc c©y L« héi ph¶i xíi
x¸o ®Êt vµ trõ cá nhiÒu ®ît. ViÖc xíi ®Êt th−êng xuyªn sÏ gióp cho nÒn ®Êt
®−îc th«ng tho¸ng vµ trõ ®−îc c¸c lo¹i cá d¹i, lµm cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸
c¸c chÊt dinh d−ìng trong ®Êt ®−îc nhanh chãng ®Ó c©y L« héi dÔ hÊp thu,
sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n.
- Bãn ph©n: C©y L« héi cã kh¶ n¨ng hÊp thô vµ chuyÓn hãa nhanh c¸c
chÊt dinh d−ìng trong ®Êt. Do ®ã, ngoµi viÖc bãn lãt b»ng ph©n chuång
(kho¶ng 2,5 tÊn/ha) ph¶i th−êng xuyªn bãn thóc cho c©y L« héi b»ng ph©n
NPK. Thêi gian bãn thóc tèt nhÊt lµ 1 th¸ng/lÇn, víi liÒu l−îng kho¶ng
100kg/ha. Khi bãn ph©n tr¸nh lµm bÈn l¸, th−êng bãn tr−íc khi trêi cã m−a
hoÆc ph¶i t−íi n−íc sau khi bãn ph©n. Mçi lÇn bãn ph©n nªn kÕt hîp víi xíi
x¸o ®Êt ®Ó c©y dÔ hÊp thô h¬n [11]
Phßng trõ bÖnh h¹i
BiÓu b× l¸ cña L« héi ®−îc bao bäc bëi mét líp gi¸p cøng, nªn c¸c lo¹i
c«n trïng khã cã thÓ g©y h¹i. Nh−ng trong ®iÒu kiÖn trång víi mËt ®é dµy, ®Êt
qu¸ Èm vµ nhiÖt ®é thÊp, l¸ cña L« héi sÏ bÞ mét sè lo¹i trùc khuÈn g©y h¹i.
Trªn mÆt l¸ xuÊt hiÖn nhiÒu ®èm ®en vµ sÏ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn chÊt l−îng
cña c©y.
BiÖn ph¸p phßng trõ: §¶m b¶o th«ng tho¸ng trong v−ên trång L« héi
ph¶i kÞp thêi tiªu n−íc ®Ó khèng chÕ ®é Èm cña ®Êt phï hîp, lµm cá ®óng lóc
gióp c©y ph¸t triÓn m¹nh, t¹o nªn kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh tèt. NÕu xuÊt hiÖn dÊu
hiÖu bÖnh do trùc khuÈn g©y ra, nªn nhanh chãng c¾t bá nh÷ng l¸ mang bÖnh
®em tiªu hñy, tr¸nh l©y lan sang c¸c l¸ kh¸c.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………12
- Xem thêm -
.PDF 
108 
91 
56 
