Tài liệu Luận văn thạc sĩ nông nghiệp đánh giá sinh trưởng phát triển năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng da cao tại huyện krông ana tỉnh đăk lăk

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN --------------- TRẦN THỊ THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN, NĂNG SUẤT VÀ PHẨM CẤP HẠT CỦA 5 DÒNG CA CAO TẠI HUYỆN KRÔNG ANA, TỈNH ĐẮKLẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP BUÔN MA THUỘT, NĂM 2010 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN --------------- TRẦN THỊ THU HÀ ĐÁNH GIÁ SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN, NĂNG SUẤT VÀ PHẨM CẤP HẠT CỦA 5 DÒNG CA CAO TẠI HUYỆN KRÔNG ANA, TỈNH ĐẮKLẮK Chuyên ngành: TRỒNG TRỌT Mã số: 60.62.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Lâm Thị Bích Lệ BUÔN MA THUỘT, NĂM 2010 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa ñược ai công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Người cam ñoan Trần Thị Thu Hà ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban giám hiệu, Khoa Nông Lâm nghiệp, Bộ môn Khoa học Cây trồng, phòng Đào tạo sau Đại học, quý Thầy, Cô trường Đại học Tây Nguyên ñã tận tình giảng dạy và tạo mọi ñiều kiện thuận lợi ñể tôi hoàn thành khóa học trong suốt thời gian qua. Phòng Nông Nghiệp huyện Krông Ana Tỉnh Đắk Lắk, Công Ty Cà phê - Ca Cao Krông Ana Huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk, cán bộ Kỹ thuật thuộc Công ty Cà phê - Ca Cao Krông Ana, gia ñình bác Nguyễn Văn Cừu thôn Quỳnh Ngọc - xã Ena, huyện Krông Ana Tỉnh Đắk Lắk ñã giúp ñỡ tôi trong quá trình thực hiện ñề tài. TS. Lâm Thị Bích Lệ, Giảng viên chính bộ môn Khoa học Cây trồng thuộc Khoa Nông Lâm nghiệp trường Đại học Tây Nguyên ñã tận tình hướng dẫn, giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện ñề tài. Buôn Ma Thuột, ngày 30 tháng 09 năm 2010 Tác giả Trần Thị Thu Hà iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 1. Đặt vấn ñề 1 2. Mục tiêu của ñề tài 3 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 3 3.1 Ý nghĩa khoa học 3 3.2 Ý nghĩa thực tiễn 3 4. Phạm vi nghiên cứu và giới hạn ñề tài 3 5. Cấu trúc luận văn 4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 5 1.1 Giới thiệu về cây ca cao 5 1.1.1 Nguồn gốc 5 1.1.2 Sự da dạng về di truyền 5 1.1.3 Giá trị sử dụng của cây ca cao 8 1.2 Đặc ñiểm thực vật học và yêu cầu sinh thái của cây ca cao 9 1.2.1 Đặc ñiểm thực vật học 9 1.2.1.1 Rễ 9 1.2.1.2 Thân 10 1.2.1.3 Lá 10 1.2.1.4 Hoa 11 1.2.1.5 Quả 11 1.2.1.6 Hạt 12 1.2.2 Yêu cầu sinh thái của cây ca cao 12 1.2.2.1 Điều kiện khí hậu 12 1.2.2.2 Đất ñai 13 1.3 Tình hình sản xuất tiêu thụ ca cao trong nước và trên thế giới 13 1.3.1 Tình hình sản xuất và tiêu thụ ca cao trên thế giới 13 1.3.1.1 Tình hình sản xuất 13 iv 1.3.1.2 Tình hình tiêu thụ 15 1.3.2 Tình hình sản xuất và tiêu thụ ca cao ở Việt Nam 17 1.3.3 Tình hình sản xuất ca cao ở Đắk Lắk 20 1.4 Thành tựu chọn tạo giống ca cao trên thế giới và trong nước 22 1.4.1 Trên thế giới 22 1.4.2 Trong nước 25 1.4.3 Những khởi ñộng bước ñầu tại Đắk Lắk 27 1.4.4 Một số kết quả nghiên cứu về các dòng ca cao 29 CHƯƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 31 2.1 Đối tượng nghiên cứu 31 2.2 Địa ñiểm và thời gian nghiên cứu 31 2.3 Nội dung nghiên cứu 31 2.4 Phương pháp nghiên cứu 31 2.4.1 Phương pháp ñiều tra 31 2.4.2 Phương pháp bố trí thí nghiệm 32 2.4.3 Phương pháp lấy mẫu ñất 33 2.4.4 Phương pháp xử lý số liệu 33 2.5 Các chỉ tiêu theo dõi 34 2.5.1 Các chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển 34 2.5.2 Chỉ tiêu về quả, hạt 34 2.5.3 Chỉ tiêu về năng suất 35 2.5.4 Chỉ tiêu về sâu bệnh hại 35 2.5.5 Các chỉ tiêu hóa tính ñất 37 2.6 Các biện pháp kỹ thuật áp dụng 37 CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 39 3.1 Đánh giá ñiều kiện tự nhiên và thực trạng phát triển ca cao tại huyện Krông Ana 39 3.1.1 Đánh giá ñiều kiện tự nhiên của huyện Krông Ana 39 3.1.1.1 Vị trí ñịa lý huyện Krông Ana 39 v 3.1.1.2 Địa hình khu vực nghiên cứu 39 3.1.1.3 Đất ñai 40 3.1.1.4 Khí hậu, thuỷ văn 41 3.1.2 Vài nét ñặc trưng của khu vực nghiên cứu 44 3.2.2 Thực trạng phát triển ca cao tại huyện Krông Ana 45 3.2 Đánh giá khả năng sinh trưởng của 5 dòng ca cao 47 3.3 Đánh giá năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng Ca cao 49 3.4 Đánh giá tình hình sâu bệnh hại của 5 dòng ca cao 54 3.4.1 Thành phần sâu hại, tỉ lệ hại và mức ñộ gây hại của một số loài sâu hại chủ yếu trên cây ca cao 54 3.4.2 Thành phần bệnh hại, tỉ lệ bệnh và chỉ số bệnh của một số loại bệnh hại chủ yếu trên cây Ca cao 60 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 64 1. KẾT LUẬN 64 2. KIẾN NGHỊ 64 vi CHỮ VIẾT TẮT ACRI: Ameriacan Cocoa Esearch Institute (Mỹ). CTV: Cộng tác viên. CB: Cấp bệnh. CSB: Chỉ số bệnh. CSB: Chỉ số bệnh. DB KTTV: Dự Báo Khí Tượng Thủy Văn. DT: Diện tích. Ha: Hécta. KH: Ký hiệu. KTCB: Kiến thiết cơ bản. KK TB: Không khí trung bình. KD: Kinh doanh. MĐH: Mức ñộ hại. NS: Năng suất. PTNT: Phát triển Nông thôn. TB: Trung bình. TLH: Tỷ lệ hại. TLB: Tỷ lệ bệnh. TP HCM: Thành Phố Hồ Chí Minh. TTXVN: Thông Tấn Xã Việt Nam. UBND: Ủy ban Nhân dân. VKH KTNLNTN: Viện Khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên. vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1: Sản lượng hạt ca cao của thế giới (1.000 tấn) 14 Bảng 1.2: Giá thành hạt ca cao của một số nước niên vụ 2006/2007 15 Bảng 1.3: Tiêu thụ ca cao trên thế giới (1.000 tấn) 16 Bảng 1.4: Sản lượng ca cao một số tỉnh năm 2008-2009 18 Bảng 1.5: Các giống ca cao ñang trồng tại Việt Nam 19 Bảng 1.6: Tình hình xuất khẩu hạt ca cao của Việt Nam 20 Bảng 1.7: Quy hoạch phát triển ca cao tại Đắk Lắk cho các vùng Dự án 21 Bảng 1.8: chất lượng ca cao Việt Nam với một số nước 2008-2009 26 Bảng 1.9: Chất lượng ca cao theo từng tỉnh (Năm 2008-2009) 27 Bảng 2.1: Mức ñầu tư cho vườn ca cao giai ñoạn kinh doanh 38 Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu khí tượng của khu vực nghiên cứu qua các năm 41 Bảng 3.2: Số liệu khí tượng khu vực nghiên cứu từ 11/2009 ñến 7 /2010 42 Bảng 3.3: So sánh yêu cầu sinh thái của cây ca cao với ñiều kiện sinh thái Đắk Lắk 43 Bảng 3.4: Một số chỉ tiêu hoá tính ñất khu vực nghiên cứu 45 Bảng 3.5: Diện tích, năng suất, sản lượng ca cao qua các năm của huyện Krông Ana 46 Bảng 3.6: Sinh trưởng của 5 dòng ca cao sau trồng 6 năm (2003-2009) 47 Bảng 3.7: Đặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của 5 dòng Ca cao 48 Bảng 3.8: Mô tả ñặc ñiểm hình thái quả của 5 dòng ca cao 49 Bảng 3.9: Một số chỉ tiêu về quả ca cao 49 Bảng 3.10: Kích thước quả của 5 dòng ca cao 50 Bảng 3.11: Một số chỉ tiêu về hạt của 5 dòng ca cao 51 Bảng 3.12: Kích thước và ñặc ñiểm hạt của 5 dòng ca cao 52 Bảng 3.13: Năng suất của 05 dòng ca cao trong niên vụ 2009-2010 53 viii Bảng 3.14: Thành phần sâu hại trên cây ca cao 55 Bảng 3.15: Tỷ lệ hại, mức ñộ hại của một số loài sâu hại chủ yếu trên cây ca cao tại 4 thời ñiểm khác nhau (%) 57 Bảng 3.16: Thành phần bệnh hại trên vườn ca cao 60 Bảng 3.17: Tỷ lệ bệnh và chỉ số bệnh của một số bệnh hạichủ yếu ở 4 thời ñiểm khác nhau (%) 61 ix DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ Trang Biểu ñồ 1.1: Sản lượng Ca Cao theo từng tỉnh năm 2008-2009 18 Biểu ñồ 3.1: Diện tích, năng suất, sản lượng ca cao qua các năm 46 Biểu ñồ 3.2: Sinh trưởng của 5 dòng ca cao sau 6 năm (2003-2009) 48 Biểu ñồ 3.3. Năng suất của 05 dòng ca cao niên vụ 2009-2010 54 Biểu ñồ 3.4: Tỉ lệ hại của các loài sâu hại chủ yếu 59 Biểu ñồ 3.5: Mức ñộ hại của các loài sâu hại chủ yếu 59 Biểu ñồ 3.6: Tỉ lệ bệnh của các bệnh hại chủ yếu trên ca cao 62 Biểu ñồ 3.7: Chỉ số bệnh của các bệnh hại chủ yếu trên ca cao 63 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn ñề Việt Nam là một nước nông nghiệp, bên cạnh phát triển các loại cây lương thực, thực phẩm thì cây công nghiệp cũng là một loại cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao cho nền kinh tế quốc dân. Ngoài các loại cây công nghiệp ñã ñược biết ñến như: cà phê, cao su… ñược trồng phổ biến trong nông dân, thì cây ca cao ñã và ñang ñược quan tâm. Ca cao là cây công nghiệp nhiệt ñới, thích hợp với nhiều loại ñất khác nhau, không ñòi hỏi ñầu tư quá cao, ñặc biệt là nước tưới. Là loại cây ñã ñược biết ñến từ lâu ñời bởi những người thổ dân da Đỏ. Ca cao có nguyên sản từ vùng Nam Mỹ, hạ lưu sông Amazon, hiện nay ñược trồng ở nhiều nước trên thế giới như: Bờ Biển Ngà, Indonesia, Brazil, Ecuador… Sản phẩm của cây ca cao là những mặt hàng nổi tiếng, có giá trị kinh tế cao. Nước uống sản xuất từ cây ca cao là một trong ba thức uống có giá trị mà ngày càng ñược con người sử dụng rộng rãi. Chính vì vậy mà cây ca cao ñược trồng nhiều nơi trên thế giới. Từ Nam Mỹ, cây ca cao phát triển sang các nước khác ở Trung và Nam Mỹ và ñến cuối thế kỷ 16 lưu hành rộng rãi ở Châu Mỹ. Từ thế kỷ 16, ca cao bắt ñầu phát triển rộng rãi sang các nước trên thế giới, trước hết là các nước Nam Mỹ và vùng biển Carible, sau ñó ca cao vượt biển Thái Bình Dương và ñược trồng ở Philippin vào thế kỷ 17, tiếp tục mở rộng sang Ấn Độ và Srilanka vài chục năm sau. Cuối thế kỷ 19 ca cao mới ñược trồng ở Tây Phi, trước hết là Ghana và Nigieria, ở ñây ca cao phát triển rất mạnh trên thị trường châu Âu. Năm 1900 châu Phi chiếm 17% tổng sản lượng toàn thế giới nhưng ñến năm 1996 ñã chiếm 73% tổng sản lượng. Từ năm 1985 trở lại ñây các nước châu Á bắt ñầu phát triển cây ca cao, trước hết là Malaysia, Indonesia, Ấn Độ… Ở Việt Nam, cây ca cao ñã ñược du nhập năm 1878, lần ñầu tiên trồng ở Bến Tre và sau ñó ñược trồng rộng rãi ở nhiều vùng. Năm 1965 bắt ñầu có 2 chương trình trồng khảo nghiệm cây ca cao tại các tỉnh Tây Nguyên và ñồng bằng sông Cửu Long. Tại Buôn Ma Thuột, khoảng 20ha ca cao ñược trồng xen với vườn cây cao su, năm 1985 vẫn còn những cây cho năng suất từ 150-200 quả/năm. Tuy nhiên, sự phát triển của cây ca cao trong giai ñoạn này trải qua rất nhiều khó khăn và thử thách do không có thị trường tiêu thụ cũng như người dân chưa ñược hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc nên diện tích cây ca cao ngày càng thu hẹp và có thời gian người trồng ca cao ñã phải chặt bỏ ñể thay vào những cây có giá trị hơn. Năm 1996, khi nhà máy Chocolate Quảng Ngãi ñi vào hoạt ñộng thì việc trồng ca cao trong nước bắt ñầu có những bước chuyển mới. Năm 1997, Hội thảo chuyên ñề về cây ca cao ñã khẳng ñịnh cây ca cao là cây công nghiệp dài ngày có thể sinh trưởng và phát triển ở một số vùng hiện có quỹ ñất ñáng kể như Tây Nguyên, miền Đông Nam Bộ, ñồng bằng sông Cửu Long. Tháng 9 năm 1998, Chính phủ ñã phê duyệt Dự án trồng cây ca cao ñến năm 2010 là 100.000 ha tập trung 4 vùng trọng ñiểm: Tây Nguyên (28.500 ha), miền Đông Nam bộ (20.500 ha), Duyên Hải miền Trung (13.000 ha), và Đồng Bằng sông Cửu Long (918.500 ha) (Viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp, tháng 10 năm 1998) [5]. Ngày 21/7/2003 UBND tỉnh Đắk Lắk ñã phê duyệt Dự án phát triển cây ca cao của Tỉnh ñến 2010 với diện tích 10.000 ha [4]. Tính ñến năm 2005 tổng diện tích ca cao của tỉnh Đắk Lắk ñã ñạt ñược 1.024,9 ha trong tổng diện tích ca cao toàn quốc là 4.500 ha. Cây ca cao ở Đắk Lắk hiện nay ñang ñược quan tâm và ngày càng gia tăng về diện tích, ñầu tư thâm canh cao ñể tăng năng suất, sản lượng và chất lượng. Hiện nay, nông dân trồng ñại trà nhiều giống khác nhau, vừa cây thực sinh và cây ghép nên chất lượng chưa ñạt như mong muốn, ñể ñáp ứng nhu cầu chọn lựa ñược các giống ca cao có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt và năng suất chất lượng hạt cao chúng tôi tiến hành thực hiện ñề tài:“Đánh giá sinh 3 trưởng, phát triển, năng suất và phẩm cấp hạt của 5 dòng ca cao tại Huyện Krông Ana, Tỉnh Đắk Lắk”. 2. Mục tiêu của ñề tài Nhằm chọn ra một số dòng ca cao có khả năng sinh trưởng phát triển tốt, cho năng suất cao và phẩm cấp hạt tốt ñể phục vụ cho việc phát triển ca cao tại ñịa phương. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 3.1 Ý nghĩa khoa học - Kết quả sẽ cung cấp những dẫn liệu khoa học về khả năng sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng hạt của một số dòng ca cao trồng tại huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk. - Làm cơ sở ñể chọn ñược một số dòng ca cao có triển vọng, phù hợp với ñiều kiện sinh thái của ñịa phương và phục vụ các công trình nghiên cứu tiếp theo về cây ca cao tại tỉnh Đắk Lắk. 3.2 Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả ñề tài sẽ xác ñịnh ñược những dòng ca cao có triển vọng và thích nghi tại ñịa phương ñể ñưa vào cơ cấu cây trồng hàng năm. Góp phần tăng thu nhập và mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân ñịa phương. - Kết quả ñề tài sẽ cung cấp những dẫn liệu về ca cao ñang trồng tại ñịa phương, làm tài liệu tham khảo cho các trường Cao ñẳng và Đại học chuyên ngành. Đồng thời phục vụ cho những nghiên cứu chiều sâu về các dòng ca cao. 4. Phạm vi nghiên cứu và giới hạn ñề tài - Địa ñiểm và thời gian nghiên cứu: Đề tài thực hiện từ tháng 09/2009 ñến tháng 09/2010 tại thôn Quỳnh Ngọc, xã Ena, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk. - Đề tài ñược tiến hành trong một thời gian ngắn nên chưa thể ñánh giá một cách toàn diện về các ñiểm nổi bật của các dòng ca cao. Hơn nữa cây ca cao là cây công nghiệp dài ngày nên muốn hệ thống hoá cần phải có thời gian dài. Do vậy ñề tài chỉ nghiên cứu 05 dòng ca cao: TD1, TD3, TD5, TD6, TD10 ñang ñược trồng phổ biến tại huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk. 4 5. Cấu trúc luận văn Luận văn ñược trình bày trong 64 trang không kể tài liệu tham khảo và phụ lục, trong ñó có 25 bảng biểu và 08 ñồ thị. Trong quá trình thực hiện ñề tài tác giả ñã tham khảo 26 tài liệu, trong ñó có 14 tài liệu tiếng Việt, 12 tài liệu tiếng Anh và 04 tài liệu từ Internet. Toàn bộ luận văn gồm có 05 phần. Trong ñó gồm: Mở ñầu: 04 trang Chương 1: Tổng quan vấn ñề nghiên cứu : 31 trang Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu: 09 trang Chương 3: Kết quả và thảo luận: 28 trang Kết luận và kiến nghị: 01 trang 5 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Giới thiệu về cây ca cao 1.1.1 Nguồn gốc Cây ca cao có tên khoa học là Theobroma cacao.L thuộc chi Theobroma, họ Sterculiaceae. Ca cao có hai loài phụ ñó là Criollo và Forastero. Cây ca cao có nguồn gốc từ lưu vực sông Amazon và các vùng nhiệt ñới ẩm lân cận. Đây là loài nhị bội (2n = 20). Trong số khoảng 20 loài của chi Theobroma thì ca cao là loài duy nhất ñược trồng rộng rãi trong sản xuất. Người da Đỏ ở Trung Mỹ ñã thuần hoá và ñưa ca cao vào trồng trước khi châu Mỹ ñược khám phá, ít ra là khoảng thế kỷ thứ VI, họ chế ra loại nước uống ñặt tên là “Cacahuatl’’ gồm ca cao rang nghiền trộn với bột bắp, vani, ớt và dùng hạt ca cao làm tiền tệ. Sau khi người Tây Ban Nha chinh phục ñược Mexico, họ ñưa các giống ca cao Criollo Trung Mỹ sang vùng Caribbean và Venezuela, sau ñó ñưa sang Philipines, Indonesia, Ấn ñộ và Madagascar. Vào thế kỷ XVIII, Brazil bắt ñầu trồng ca cao tại ñịa phương có tên gọi Forastero Hạ Amazon hoặc Amelonado. Vào năm 1822, Amelonado ñược du nhập sang châu Phi, Sao Tomes, sau ñó sang Ghana, Nigieria và Bờ Biển Ngà. Tại Ecuado vào thế kỷ XIX bắt ñầu trồng nhiều giống ñịa phương có tên gọi Nacional, trở thành nước trồng ca cao hàng ñầu thế giới suốt gần một thế kỷ. Các con lai giữa Criolo và Forastero với tên gọi Trinitario xuất hiện ở Trinidad vào khoảng năm 1800. Đầu thế kỷ XX, các con lai này cùng với các dạng con lai châu Mỹ khác ñược du nhập vào Cameroon và Papua New Guinea. Các giống Criollo trước ñây do rất mẫn cảm sâu bệnh nên ñã dần ñược thay thế ở khắp các nơi bằng các giống Forastero và Trinitario. 1.1.2 Sự da dạng về di truyền Các giống ca cao trồng trọt hiện nay thường rất giống với dạng hoang dại, 6 trừ các giống của Criollo ñã ñược trồng ở Trung Mỹ từ hai ngàn năm. Các mô tả ñầu tiên về giống trồng trọt dựa vào hình dạng quả: Angoleta (ñuôi nhọn, ñầu to, rãnh sâu), Amelonado (dạng giống như quả dưa nhỏ, ñầu có eo thắt, mặt quả trơn láng, rãnh cạn), Calabacillo (nhỏ và gần như hình cầu), Cundeamor (ñuôi dài, nhọn, ñầu có eo thắt, mặt quả sần sùi). Hiện nay các tiêu chí này ít ñược dùng ngoại trừ từ Amelonado vẫn còn ñược dùng ñể chỉ một số giống có nguồn gốc từ lưu vực Amazon. Hiện nay người ta nhận biết hai nhóm thực vật chính ñó là Criollo và Farastero. * Nhóm giống Criollo Criollo ñược phát hiện ở Mexico, Colombia và Venezuala, dưới dạng trồng trọt và bán hoang dại. Sinh trưởng chậm và dễ nhiễm sâu bệnh hơn Forastero và rất ña dạng về hình thái. Đặc thù nhóm giống này là quả dài, ñuôi quả dài nhọn, bề mặt quả trơn láng hoặc sần sùi, trước khi chín có màu ñỏ hoặc xanh, lớp vỏ giữa mềm, ít hoá gỗ. Hạt thường to và dày, tử diệp trắng hoặc hơi hồng. Các giống Criollo trồng trọt có dạng thay ñổi tương tự như Amalonado (giống Porcalana ở Venezuala) ñến dạng Cundeamor thấy ở Mexico, Colombia và Venezuala, tại các nơi này thỉnh thoảng cũng thấy có cả dạng Angoleta. Có một dạng hình ñặc biệt (Pentagona) tìm thấy ở các ñồn ñiền cũ tại Mexico, Guateamala và Nicaragua. Hiện nay Criolo hầu như ñã ñược thay thế ở khắp các nơi bằng Trinitario hoặc Forastero, là những nhóm giống sinh trưởng khoẻ hơn, nhưng chất lượng hạt thấp hơn. Tại một vài nước, như Mexico, các giống nhóm Criolo chỉ còn sót lại một số cụm cây biệt lập, biến thiên quả và kích thước quả. Các giống truyền thống này thuộc diện nguồn gen có nguy cơ tuyệt chủng, bao gồm cả một số dạng lai tạp với Forastero. * Nhóm giống Forastero Là một nhóm có tính ña dạng rất cao. Người ta phát hiện cả dạng hoang dại lẫn trồng trọt ở vùng Thượng Amazon (Peru, Ecuado, Colombia), khắp vùng 7 lưu vực Amazon (Brazil), ở Guianas và dọc theo vùng Orinoco ở Venezuela. Cây Forastero sinh trưởng khoẻ, quả rất ña dạng hình thái, nói chung ngắn và tròn hơn quả dạng Cundeamor của nhóm Criollo. Hạt dẹt, màu tím sẫm, chất lượng trung bình. Người ta chia nhóm này thành các nguồn ñịa lý khác nhau. Forastero vùng Hạ Amazon và thung lũng Orinoco. Forastero vùng Hạ Amazon và thung lũng Orinoco ñược trồng rộng rãi khắp lưu vực Amazon; dạng ñiển hình nhất là Amelonado. Những cây ca cao ban ñầu ñược nhập sang châu Phi là thuộc dạng này. Trong số các dạng trồng trọt khác, có sự biến thiên về dạng quả - quả nhỏ, tròn, mặt quả trơn láng (dạng quả Calabacillo của giống Prá ở Brazil) hoặc hơi dài và dạng hạt nói chung là hạt dẹt và tử diệp có màu tím sẫm, nhưng ñôi khi màu trắng (giống Ctongo và Amelonado). Forastero thượng Amazon ñược mô tả lần ñầu tại Pru và Ecuadon (Pound, 1938), có rất nhiều dạng hình. Ở vùng Trung Amazon mặt quả thường sần sùi, ñôi khi có eo thắt, một số kiếu gen tương tự như dạng Cundeamor nhưng hạt luôn luôn tím. Ở vùng Thượng Amazon, cây hoang dại quả có ñuôi nhọn, mặt quả sần sùi, quả khá nhỏ, hạt màu tím sẫm hoặc nhạt, ngay cả có màu trắng. Cũng có cây tương tự như Forastero hạ Amazon, nhất là dạng Calabacillo. Điều tra ở Ecuado khẳng ñịnh ñược tính ña dạng của cây ca cao hoang dại ở vùng này, ñã phát hiện ñược những hạt có dạng to, trắng và vỏ hoá gỗ rất cứng. Đây là một quần thể biệt lập (Pound, 1945) mà nguồn gốc còn chưa ñược biết rõ. Theo Enriquez (1992) thì nguồn gốc là ở Thượng Amazon hoặc phía Đông Ecuado nhưng rãnh quả sâu, hạt to, dày hơn, màu hạt tím sẫm hoặc nhạt. Forastero của Guiana Các cuộc ñiều tra ñầu tiên ñối với Forastero hoang dại ở Surinam phát hiện những quần thể rất ñồng ñều về dạng quả và khác rõ rệt với dạng trồng trọt ở trong vùng. Các cuộc ñiều tra này kết thúc tại Guiana thuộc Pháp, phát hiện thấy một số quần thể, nhất là quần thể vùng Haut Camopi, có tính ña dạng cao về kiểu hình. Các quần thể này khác với Forastero vùng Hạ Amazon về các ñặc 8 ñiểm của quả, từ dạng hạt Amelonado ñến Agoneta, mặt quả sần sùi nhiều hoặc ít và cỡ quả từ trung bình ñến lớn (Benton ,C. and Jane Belfield (1993) [16]. Gần ñây ñã phát hiện ñược một số dạng kháng bệnh tua mực. * Nhóm Trinitario Nhóm này hoàn toàn nằm trong các dạng trồng trọt, có các ñặc ñiểm trung gian giữa Criollo và Forastedo. Nhóm giống này ra ñời ở Trinidad, do lai tự nhiên giữa Criollo không rõ nguồn gốc, bao gồm các ñồn ñiền xuất hiện ở trên ñảo, với Forastero, có lẽ có nguồn gốc từ bang Bolivar của Venezuela, ñược nhập vào Trinidad sau khi các vườn trồng sớm nhất vào năm 1727 bị huỷ diệt hầu như hoàn toàn. Các con lai sinh trưởng khoẻ mạnh ñược phân bố sang nhiều nước và ñược du nhập vào Tây Phi vào khoảng năm 1990. 1.1.3 Giá trị sử dụng của cây ca cao Bộ phận chính ñược sử dụng là hạt. Hạt sau khi rang ñược xay nhuyễn trong ñiều kiện gia nhiệt ñến 50-600C thành dung dịch sền sệt màu nâu sô cô la gọi là bột nhão ca cao. Ở nhiệt ñộ này dung dịch có dạng lỏng, còn trong ñiều kiện bình thường bột nhão này bị ñông cứng. Khi ép bột nhão ra tách ñược bơ và bánh dầu ca cao. Xay nhuyễn bánh dầu ca cao cho ra bột ca cao. Hạt ca cao có hàm lượng chất béo từ 50-60% trọng lượng hạt. Bột nhão, bơ và bột ca cao là những nguyên liệu chính cho công nghiệp bánh kẹo, thực phẩm. Sô cô la là sự pha trộn giữa bột nhão, bơ, ñường và các nguyên liệu khác tuỳ theo công thức riêng của mỗi nhà sản xuất. Bột ca cao và sô cô la có các thành phần hydratecarbon, protein, chất béo cùng với một số vitamin tổng hợp. Vỏ quả ca cao cũng là một trong những thành phần quan trọng chứa rất nhiều chất dinh dưỡng tính theo % trọng lượng khô như: Protein: 6,25%; chất xơ: 27,3%; Tro: 8,1%; Na: 0,01%; K: 3,2%; Ca: 0,44%: P: 0,09% (Wood và Lass, 1985) [21]. Vỏ ca cao chứa 3-4% Kali so với trọng lượng chất khô, là nguồn phân bón giàu Kali. Tro ñốt từ vỏ từng ñược dùng ñể làm xà phòng. 9 Vỏ quả ca cao xay nhỏ có thể trộn vào thức ăn cho bò, cừu, dê với tỷ lệ lên tới 50%, cho heo 30%, cho gà 20%. Bò có thể ăn trực tiếp ñược vỏ tươi thay thế cho khẩu phần cỏ voi (Wood và Lass, 1985) [21]. Theo D. paulin, A.B. Eskes, 1995 [29] bột vỏ ca cao có thể thay thế bắp và trộn với tỷ lệ 35% vẫn không thay ñổi mức tăng trọng của heo. Nếu dùng vỏ quả làm thức ăn gia súc thì phải phơi khô ngay sau khi thu hoạch, sau ñó xay thành bột trộn vào thức ăn hoặc vo viên. Hạt ca cao ñược bao bọc bởi lớp áo dạng cơm mềm, ướt, mùi rất thơm. Lớp cơm chứa nhiều ñường (10-13%), pentosan (2-3%), acid citric (1-2%) và muối (7-10%). Có thể dùng lớp cơm này làm nước sinh tố hoặc cô ñặc làm nước trái cây. Trong kỹ thuật canh tác, lá ca cao thường xuyên ñược tỉa bỏ ñể tạo hình dạng thích hợp và tăng ñộ thông thoáng cho cây. Lá ca cao tỉa bỏ là nguồn thức ăn ổn ñịnh tốt cho dê, bò và thỏ. Các hạt ca cao ñược gắn vào cơ quan thai toà, khi tách hạt ca cao ñể lên men thai toà ñược loại bỏ và là nguồn thức ăn cho cá và heo. Dịch thu từ quá trình lên men ñược dùng ñể chế biến rượu với hương vị rất ñặc trưng của ca cao. Ngoài ra dịch cũng có thể sử dụng như nguyên liệu ñể sản xuất thạch thay thế nước dừa trong kỹ thuật sản xuất thạch dừa. 1.2 Đặc ñiểm thực vật học và yêu cầu sinh thái của cây ca cao 1.2.1 Đặc ñiểm thực vật học Ca cao là loại cây thân gỗ nhỏ, tán lá thuộc tầng trung bình, có thể cao 10 - 20 m nếu mọc tự nhiên. Trong sản xuất khống chế ở chiều cao trung bình khoảng 3 - 5 m, ñường kính thân 10-18 cm. Thời kỳ kinh doanh hiệu quả có thể kéo dài 25-40 năm, sau 3 năm cây bắt ñầu ra hoa, kết trái và cho trái quanh năm (Phạm Hồng Đức Phước, 2006) [8]. 1.2.1.1 Rễ Bộ rễ ca cao gồm một rễ trụ chính dài 1,5-2 m, hệ thống rễ chủ yếu nằm ở tầng ñất mặt 20-25 cm. Trên suốt chiều dài của rễ trụ có rất nhiều rễ ngang và