Tài liệu (Luận văn thạc sĩ) Nghiên cứu chuỗi giá trị đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––– CHẨU TRUNG KIÊN NGHIÊN CỨU CHUỖI GIÁ TRỊ ĐẬU TƯƠNG TẠI HUYỆN NA HANG, TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––– CHẨU TRUNG KIÊN NGHIÊN CỨU CHUỖI GIÁ TRỊ ĐẬU TƯƠNG TẠI HUYỆN NA HANG, TỈNH TUYÊN QUANG Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã ngành: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Dương Văn Sơn THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan tất cả các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu trách nhiệm trước Hội đồng chấm luận văn, trước nhà trường và phòng Đào tạo về các thông tin, số liệu trong đề tài luận văn này. Tác giả luận văn Chẩu Trung Kiên ii LỜI CÁM ƠN Trong thời gian thực tập và nghiên cứu tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang, tôi đã hoàn thành xong đề tài luận văn cao học của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ chu đáo, tận tình của nhà trường, các cơ quan, thầy cô, gia đình và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Phòng Đào tạo cùng toàn thể các Thầy, Cô đã tận tụy giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập cũng như thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn PGS.TS Dương Văn Sơn đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện, thiết kế nghiên cứu, phân tích số liệu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của UBND huyện Na Hang, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tuyên Quang, Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Na Hang đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành đề tài luận văn này. Với trình độ và thời gian có hạn, do đó bản luận văn của tôi không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô để bản đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Na Hang, tháng năm 2019 Học viên Chẩu Trung Kiên iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CÁM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. v DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ vi DANH MỤC HÌNH ........................................................................................ vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận văn ............... 4 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ........................................... 7 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 7 1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ liên quan.................................................... 7 1.1.2. Phương pháp phân tích chuỗi giá trị ..................................................... 12 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 22 1.2.1. Tổng quan về đậu tương........................................................................ 22 1.2.2. Một số nghiên cứu về chuỗi giá trị có liên quan ................................... 30 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 37 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 37 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 37 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 38 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 41 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 42 2.3.1. Phương pháp chọn điểm ........................................................................ 42 iv 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 43 2.3.3. Phương pháp xử lý, phân tích số liệu .................................................... 44 3.4. Hệ thống chỉ nghiên cứu ....................................................................... 45 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 48 3.1. Thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ đậu tương ở huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang ................................................................................. 48 3.1.1. Sản xuất đậu tương tại huyện Na Hang ................................................ 48 3.1.2. Đặc điểm hoạt động của các hệ thống chợ tiêu thụ đậu tương ở huyện Na Hang ................................................................................................ 51 3.1.3. Giá bán đậu tương trên thị trường huyện Na Hang .............................. 52 3.1.4. Các chương trình, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất đậu tương ............. 53 3.2. Chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương ở huyện Na Hang ........................... 54 3.2.1. Thực trạng ngành hàng đậu tương huyện Na Hang .............................. 54 3.2.2. Phân phối thu nhập giữa các tác nhân trong chuỗi ............................... 68 3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang ................................................................................................ 71 3.3.1. Những ưu điểm và nhược điểm của chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương ... 71 3.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang ................................................................................................ 72 3.4. Quan điểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương huyện Na Hang .......................................................... 78 3.4.1. Quan điểm ............................................................................................. 78 3.4.2. Một số nhóm giải pháp chủ yếu nhằm phát triển bền vững chuỗi giá trị đầu tương huyện Na Hang .......................................................................... 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 85 1. Kết luận ....................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 89 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật CMCN Cách mạng công nghiệp CN-TTCN Công nghiệp-Tiểu thủ công nghiệp CP Chính phủ DNNN Doanh nghiệp nhà nước FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài FTA Hiệp định Thương mại tự do HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã MTV Một thành viên NĐ Nghị định NQ Nghị quyết OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế PTNT Phát triển nông thôn QĐ-TTg Quyết định Thủ tướng Chính phủ TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân USD Đô la Mỹ VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng mẫu điều tra ..................................................................... 43 Bảng 2.2. Chi phí trung gian của các tác nhân chuỗi giá trị đậu tương .......... 47 Bảng 3.1. Sản xuất đậu tương tại huyện Na Hang .......................................... 49 Bảng 3.2. Thời vụ trồng đậu tương ở huyện Na Hang.................................... 50 Bảng 3.3. Giá bán đậu tương trên thị trường huyện Na Hang ........................ 52 Bảng 3.4. Các chương trình, dự án hỗ trợ sản xuất cây đậu tương Na Hang . 54 Bảng 3.5. Hạch toán chi phí, lợi nhuận của người sản xuất đậu tương .................. 60 Bảng 3.6. Thông tin hộ sản xuất đậu tương .................................................... 61 Bảng 3.7. Tổng thu nhập và thu nhập từ đậu tương của người sản xuất ........ 63 Bảng 3.8. Thu nhập của tác nhân thu gom đậu tương .................................... 65 Bảng 3.9. Thu nhập của tác nhân bán buôn đậu tương ................................... 66 Bảng 3.10. Thu nhập của tác nhân bán lẻ đậu tương ...................................... 68 Bảng 3.11. So sánh thu nhập từ đậu tương của các tác nhân trong chuỗi ...... 69 Bảng 3.12. Phân tích SWOT đậu tương huyện Na Hang ............................... 71 Bảng 3.13. Tổng hợp các nhu cầu của người tiêu dùng đậu tương huyện Na Hang ......................................................................................... 77 vii DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ phác thảo chuỗi giá trị đậu tương Na Hang 57 Hình 3.2. So sánh thu nhập từ đậu tương của các tác nhân 70 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Với mục đích: thông quan hệ thống hóa cơ sở lý luận, lý thuyết và thực tiễn có liên quan đến chuỗi giá trị đậu tương ở huyện Na Hang, đề tài luận văn tập trung đánh giá thực trạng sản xuất, thị trường tiêu thụ sản phẩm đậu tương và hoạt động của các tác nhân tham gia chuỗi giá trị đậu tương tại địa bàn huyện Na Hang; Đánh giá những tồn tại và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương của huyện, để từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu để phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương ở huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. Đề tài thực hiện thu thập số liệu sơ cấp bằng các phương pháp nghiên cứu thông dụng như điều tra bằng phiếu điều tra các tác nhân người sản xuất, người thu gom, bán buôn, bán lẻ và tiêu dùng đậu tương. Số liệu điều tra được tổng hợp, phân tích và xử lý theo các phương pháp xác định. Kết quả nghiên cứu đã làm rõ được các nội dung sau đây: - Thực trạng sản xuất và thị trường tiêu thụ sản phẩm đậu tương tại địa bàn nghiên cứu - Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị đậu tương và những điểm mạnh, điểm yếu của các tác nhân: hộ sản xuất, người thu gom, người chế biến, … - Giải pháp phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang Đề tài luận văn đã chỉ ra một số kết luận quan trọng sau đây: Nghiên cứu chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang chúng tôi có một số kết luận sau: 1- Tại huyện Na Hang đậu tương được sản xuất theo quy mô hộ gia đình. Sản xuất đậu tương quy mô trang trại chưa xuất hiện, hệ thống các cơ sở, nhà máy biến đậu tương chưa hình thành. Tiêu thụ đậu tương 100% là đậu tương chưa có một công nghệ bảo quản, chế biến nào được áp dụng. Đậu tương Na Hang chưa có thương hiệu trên thị trường. Tham gia trong chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang gồm các tác nhân chính: Người sản xuất, ix người thu gom, người bán buôn, người bán lẻ và người tiêu dùng. 2- Diện tích trồng đậu tương và sản lượng đậu tương của huyện Na Hang mặc dù không lớn nhưng tương đối ổn định trong giai đoạn 2016-2018 và có xu hướng tiếp tục ổn định và gia tăng trong những năm tới theo qui hoạch ngành nông nghiệp của huyện. Đậu tương được tiêu thụ phân phối đến người tiêu dùng ở các trong địa bàn tỉnh Tuyên Quang. 3- Chuỗi giá trị đậu tương huyện Na Hang còn nhiều tiềm năng để tạo ra GTGT cho sản phẩm đậu tương thông qua các hoạt động quảng bá, xúc tiến sản phẩm và tiếp cận thị trường. Từ những điểm mạnh, cơ hội, điểm yếu, thách thức của ngành hàng đậu tương, nghiên cứu đã đề xuất giải pháp cụ thể cho từng tác nhân tham gia để nâng cấp chuỗi giá trị đậu tương của huyện Na Hang, theo hướng có lợi cho các tác nhân tham gia ngành hàng, đặc biệt là người trồng đậu tương. 4- Trong chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương, giữa các tác nhân đã có những mối liên kết, chia sẻ thông tin sản xuất thị trường với các mức độ khác nhau. Người sản xuất đã có chiến lược sản xuất đậu tương sớm tạo ra sự khác biệt về sản phẩm. Sự phân bổ thu nhập và việc làm giữa các tác nhân cho thấy có sự hợp lý nhất định. Tuy nhiên, chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương vẫn còn có những hạn chế như: Các mối liên kết còn lỏng lẻo, chất lượng sản phẩm chưa được coi trọng, kết cấu tổ chức của chuỗi giá trị còn tách biệt, tác nhân chính trong chuỗi vẫn là người sản xuất mà chủ yếu là các hộ nông dân. 5- Để hoàn thiện và phát triển chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang trong các năm tới cần nghiên cứu triển khai nhóm giải pháp cho toàn chuỗi và cho từng tác nhân tham gia chuỗi. 6 - Do thực tế các nghiên cứu về chuỗi giá trị cung ứng hàng hoá dịch vụ còn ít, số liệu chưa cập nhật. Xuất phát từ ý nghĩa thúc đẩy phát triển kinh tế của chuỗi, chúng tôi xét thấy cần có các nghiên cứu tiếp theo về chuỗi cung ứng các dịch vụ đầu vào cho sản xuất đậu tương và các hoạt động xuất khẩu x nhập khẩu đậu tương. Ngoài ra cũng cần nghiên cứu đánh giá sâu hơn về nhu cầu thị trường và thị hiếu người tiêu dùng đậu tương. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là đất nước có trên 70% dân số làm nông nghiệp. Trong hơn hai mươi năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã đạt được những thành tựu nổi bật, đảm bảo an ninh lương thực, đưa nước ta thành nước xuất khẩu nông sản lớn về các mặt hàng như gạo, cà phê, cao su, hồ tiêu, hạt điều, chè, thủy sản,... Nông nghiệp là ngành duy nhất xuất siêu, góp phần ổn định cán cân thương mại và giúp vượt qua các cuộc khủng khoảng kinh tế. Tuy nhiên, gần đây nông nghiệp cũng đứng trước những thử thách: “Được mùa mất giá, mất mùa được giá”; “Trồng - chặt”,... Nguyên nhân của tồn tại là do chưa tạo dựng được thị trường của riêng mình và ổn định thị trường đầu ra, nếu không tạo được thị trường trong hoặc ngoài nước, nhất là thị trường quốc nội thì nông, ngư dân không thể làm giàu được và do đó nông nghiệp cũng không thể tiến xa hơn nữa. Trong quá trình phát triển, nông nghiệp Việt Nam đã bộc lộ những lỗ hổng lớn trong dây chuyền sản xuất, công nghệ sau thu hoạch, chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm. Vì vậy, dù là một trong những quốc gia có sản lượng xuất khẩu nông sản lớn, nhưng tính bền vững trong sản xuất của chúng ta chưa cao, hiện bộc lộ nhiều khiếm khuyết lớn từ giống, kỹ thuật, chăm sóc cho đến thu hoạch, chế biến sau thu hoạch và tiêu thụ. Các công đoạn tạo nên giá trị gia tăng cao nhất trong chuỗi giá trị nông sản hầu như đều nằm ở ngoài lãnh thổ Việt Nam như chế biến, phân phối, trong khi các công đoạn trong nước đều tạo ra giá trị gia tăng thấp, nhất là khâu sản xuất. Do đó, nâng cao giá trị gia tăng thông qua việc tạo thêm giá trị ở mỗi khâu và phân chia hài hòa trong chuỗi sẽ góp phần làm tăng năng lực cạnh tranh của nông sản, cải thiện thu nhập của nông dân và đảm bảo sự phát triển bền vững của sản xuất nông nghiệp. 2 Cây đậu tương là cây công nghiệp, cây thực phẩm chiến lược có giá trị đối với đời sống con người. Có vai trò cung cấp thực phẩm, nguyên liệu cho công nghiệp, thức ăn cho gia súc và làm giàu cho chất đất. Do đó cây đậu tương hiện nay không chỉ được trong vụ xuân như một số cây trồng phụ mà nó đã trở thành cây trồng chính trong vụ Hè thu ở những vùng đồng bằng và trung du miền núi phía bắc, có thể thay thế hẳn cho vụ lúa mùa, trên các chân đất màu đồi, phù hợp với công thức luân canh ba vụ. Đậu tương là cây gắn bó nhiều năm với người nông dân huyện Na Hang, do đặc tính dễ chăm sóc và có hương vị rất đặc trưng được người tiêu dùng trong và ngoài huyện rất ưa chuộng. Xu hướng tiêu dùng cây đậu tương có dấu hiệu tăng trong những năm gần đây. Na Hang là huyện vùng sâu vùng xa của tỉnh Tuyên Quang, đã và đang trong quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp, nông thôn. Tiềm năng phát triển thành vùng nguyên liệu đậu tương cho công nghiệp chế biến cũng như xuất khẩu chính là lợi thế rất lớn của nguời nông dân. Tuy nhiên, lợi thế này chưa được khai thác tốt. Thông tin về ngành hàng đậu tương đến với nông dân còn ít, sản xuất nhỏ lẻ, giá thành sản phẩm còn cao, các hoạt động liên quan đến sản xuất đậu trong chuỗi giá trị hàng hoá nông sản còn rời rạc, liên kết yếu,.... Điều này phần nào giải thích tại sao tốc độ tăng diện tích, sản lượng đậu tương chưa cao. Trong khi đó thị trường tiêu thụ đậu tương của huyện Na Hang và các vùng lân cận rất lớn, nên việc gia tăng diện tích, năng suất, sản lượng đậu tương là rất cần thiết. Tuy nhiên, phần lớn lượng đậu tương làm ra được bán dưới dạng thô, chưa được qua sơ chế, chất lượng sản phẩm còn thấp, lại bị cạnh tranh với các bởi đậu tương Hà Giang, Bắc Kạn, Lào Cai,… cộng với trình độ canh tác của người nông dân còn hạn chế, cũng như quy mô diện tích trồng còn nhỏ lẻ, manh mún. Chính vì vậy, việc tìm ra những giải pháp để phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương trở nên rất cần thiết, nhằm góp phần nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm, và do vậy sẽ góp 3 phần nâng cao lợi nhuận cho tất cả các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị tương, đặc biệt là người nông dân trồng đậu tương. Việc nghiên cứu chuỗi giá trị đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang có ý nghĩa rất quan trọng, giúp cho các nhà quản lý kinh tế, các nhà chỉ đạo sản xuất hiểu rõ hơn hoạt động sản xuất, kinh doanh đậu tương, những mối quan hệ, các tương tác và sự phân phối lợi ích của từng tác nhân trong chuỗi, từ đó đề xuất những giải pháp tác động hợp lý nhằm hình thành, hoàn thiện và phát triển chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương góp phần thúc đẩy việc mở rộng diện tích và tăng hiệu quả kinh tế cho từng tác nhân. Xuất phát từ thực tiễn trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài "Nghiên cứu chuỗi giá trị đậu tương ở huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang". 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận, lý thuyết và thực tiễn có liên quan đến chuỗi giá trị đậu tương ở huyện Na Hang. - Đánh giá thực trạng sản xuất, thị trường tiêu thụ sản phẩm đậu tương và hoạt động của các tác nhân tham gia chuỗi giá trị đậu tương tại địa bàn huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang - Đánh giá những tồn tại và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương của huyện - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu để phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương ở huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những liên quan đến chuỗi giá trị đậu tương. Đối tượng điều tra khảo sát của đề tài là các tác nhân của chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương, gồm: hộ sản xuất đậu tương, người thu gom, người bán buôn, người bán lẻ, người tiêu dùng sản phẩm đậu tương. 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề chính như: Thực trạng sản xuất và tiêu thụ đậu tương, chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương, các yếu tố ảnh hưởng đến chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương và đề xuất các giải pháp hoàn thiện và phát triển bền vững chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương trên địa bàn huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. - Phạm vi về không gian Đề tài nghiên cứu trên phạm vi toàn huyện, song một số nội dung chuyên sâu được khảo sát tại tại một số xã, thị trấn, hộ gia đình sản xuất, hộ kinh doanh đậu tương. - Phạm vi về thời gian Các thông tin thứ cấp phục vụ cho nghiên cứu này được thu thập từ năm 2015 - 2017, thông tin sơ cấp thu thập năm 2018; Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng cho năm 2020 - 2025 và các năm tiếp theo. 4. Đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận văn 4.1. Đóng góp mới của đề tài luận văn Đề tài đã xác định rằng: Sự hình thành phát triển của chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang đã mang lại nhiều ý nghĩa kinh tế, xã hội quan trọng như: thúc đẩy sản xuất kinh doanh, tạo công ăn việc làm cho người lao động, xóa đói, giảm nghèo, phân công lại lao động nông thôn và tạo ra sự liên kết chặt chẽ có trách nhiệm giữa các nhà sản xuất kinh doanh với người tiêu dùng sản phẩm đậu tương. Tại huyện Na Hang đậu tương được sản xuất theo quy mô hộ gia đình. Sản xuất đậu tương quy mô trang trại chưa xuất hiện, hệ thống các cơ sở, nhà máy biến đậu tương chưa hình thành. Tiêu thụ đậu tương 100% là đậu tương chưa có một công nghệ bảo quản, chế biến nào được áp dụng. Đậu tương Na Hang chưa có thương hiệu trên thị trường. Tham gia trong chuỗi giá trị ngành 5 hàng đậu tương huyện Na Hang gồm các tác nhân chính: Người sản xuất, người thu gom, người bán buôn, người bán lẻ và người tiêu dùng. Trong chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương, giữa các tác nhân đã có những mối liên kết, chia sẻ thông tin sản xuất thị trường với các mức độ khác nhau. Người sản xuất đã có chiến lợc sản xuất đậu tương sớm tạo ra sự khác biệt về sản phẩm. Sự phân bổ thu nhập và việc làm giữa các tác nhân cho thấy có sự hợp lý nhất định. Tuy nhiên, chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương vẫn còn có những hạn chế như: Các mối liên kết còn lỏng lẻo, chất lượng sản phẩm chưa được coi trọng, kết cấu tổ chức của chuỗi giá trị còn tách biệt, tác nhân chính trong chuỗi vẫn là người sản xuất mà chủ yếu là các hộ nông dân. Các tác nhân khác như : người thu gom, bán buôn, bán lẻ và đặc biệt là người tiêu dùng có tác động rất ít tới sự phát triển của chuỗi,.... Chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương gần như mang tính một chiều. Nguyên nhân do các yếu tố ảnh hưởng mang tính khách quan như rủi ro về thời tiết, khí hậu, rủi ro về dịch bệnh, giá cả,.... khó đề phòng. Các yếu tố dịch vụ đầu vào phục vụ sản xuất đậu tương như: giống, vật tư, phân bón, thuốc BVTV,... cần được kiểm soát tốt về chất lượng. các loại hình dịch vụ sản xuất nông nghiệp (máy làm đất, thuỷ lợi, khuyến nông,...) hay các cơ sở hạ tầng (chợ, mạng lưới giao thông, thông tin liên đậu tương,...) cần được tăng cường, đầu tư và nâng cấp. Để hoàn thiện và phát triển chuỗi giá trị ngành hàng đậu tương huyện Na Hang trong các năm tới cần nghiên cứu triển khai nhóm giải pháp cho toàn chuỗi và cho từng tác nhân tham gia chuỗi. Do thực tế các nghiên cứu về chuỗi giá trị cung ứng hàng hoá dịch vụ còn ít, số liệu chưa cập nhật. Xuất phát từ ý nghĩa thúc đẩy phát triển kinh tế của chuỗi, chúng tôi xét thấy cần có các nghiên cứu tiếp theo về chuỗi cung ứng các dịch vụ đầu vào cho sản xuất đậu tương và các hoạt động xuất khẩu nhập khẩu đậu tương. Ngoài ra cũng cần nghiên cứu đánh giá sâu hơn về nhu cầu thị trường và thị hiếu người tiêu dùng đậu tương. 6 4.2. Ý nghĩa khoa học của đề tài Cập nhật và hệ thống hóa cơ sở lý luận, lý thuyết và thực tiễn những liên quan đến chuỗi giá trị đậu tương. Như vậy, phân tích chuỗi giá trị có thể làm cơ sở cho việc hình thành các dự án, chương trình hỗ trợ cho một chuỗi giá trị hoặc một số chuỗi giá trị nhằm đạt đợc một số chuỗi kết quả phát triển mong muốn hay nó là động thái bắt đầu một quá trình thay đổi chiến lược hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng ổn định, bền vững. 4.3. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài đề xuất một số giải pháp chủ yếu để phát triển bền vững chuỗi giá trị đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. Tác giả hy vọng rằng, những giải pháp mà đề tài đề xuất sẽ được chính quyền huyện Na Hang, các cơ quan chuyên môn của huyện Na Hang và các địa phương khác có điều kiện tương tự như Na Hang có thể tham khảo, vận dụng, áp dụng vào thực tiễn sản xuất, góp phần phát triển sản xuất, tăng thu nhập và phát triển kinh tế xã hội địa phương. 7 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ liên quan 1.1.1.1. Chuỗi sản xuất - cung ứng Đây là khái niệm tương đối mới và sử dụng trong kinh tế thị trường với mục tiêu là sản xuất hàng hóa theo ngành hàng. Từ quan điểm của các nhà kinh tế khác nhau chúng tôi cho rằng, một chuỗi sản xuất được hiểu đó là tất cả các bên tham gia vào một hoạt động kinh tế có sử dụng các yếu tố đầu vào để tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh và chuyển giao sản phẩm đó tới người tiêu dùng. Trong một chuỗi sản xuất - cung ứng: Dòng luân chuyển thông tin thường không phải là chủ yếu mà mục tiêu chính hướng đến là chi phí và giá. Chiến lược sản xuất thường tập trung vào các sản phẩm, hàng hoá cơ bản. Định hướng của chuỗi sản xuất - cung ứng chủ yếu là hướng cung,.... Vấn đề trọng tâm của chuỗi sản xuất chính là khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và kết cấu tổ chức trong chuỗi là các tác nhân tham gia độc lập. 1.1.1.2. Chuỗi giá trị Chuỗi giá trị hàng hóa - dịch vụ là nói đến những hoạt động cần thiết để biến một sản phẩm (hoặc một dịch vụ) từ lúc còn là khái niệm khác nhau, đến khi phân phối tới người tiêu dùng cuối cùng và vứt bỏ sau khi đã sử dụng. Một chuỗi giá trị tồn tại khi tất cả những người tham gia trong chuỗi hoạt động và có trách nhiệm tạo ra giá trị tối đa trong toàn chuỗi. Chúng ta có thể hiểu khái niệm này theo nghĩa hẹp hoặc nghĩa rộng: Nếu hiểu chuỗi giá trị theo nghĩa hẹp thì chuỗi giá trị là một khối liên kết dọc hoặc một mạng liên kết giữa một số tổ chức kinh doanh độc lập trong một chuỗi sản xuất. Hay nói cách khác một chuỗi giá trị gồm một loạt các hoạt động thực hiện trong một đơn vị sản xuất để sản xuất ra một sản phẩm nhất 8 định. Tất cả các hoạt động này tạo thành một “chuỗi” kết nối người sản xuất với người tiêu dùng, mặt khác mỗi hoạt động lại bổ xung giá trị cho sản phẩm cuối cùng. Nếu hiểu chuỗi giá trị theo nghĩa rộng thì đó là một phức hợp những hoạt động do nhiều người tham gia khác nhau thực hiện để biến một nguyên liệu thô thành thành phẩm được bán lẻ. Kết quả của chuỗi có được khi sản phẩm đã được bán cho người tiêu dùng cuối cùng. Khái niệm chuỗi giá trị bao hàm các vấn đề về tổ chức và điều phối, các chiến lược và quan hệ quyền lực của những người tham gia khác nhau trong chuỗi. Khi tiến hành phân tích chuỗi giá trị đòi hỏi một phương pháp tiếp cận thấu đáo về những gì đang diễn ra giữa những người tham gia trong chuỗi, những gì liên kết họ với nhau, những thông tin nào được chia sẻ, quan hệ giữa họ hình thành và phát triển như thế nào,... Ngoài ra, chuỗi giá trị còn gắn liền với khái niệm về quản trị vô cùng quan trọng đối với những nhà nghiên cứu quan tâm đến các khía cạnh xã hội và môi trường trong phân tích chuỗi giá trị. Việc thiết lập (hoặc sự hình thành) các chuỗi giá trị có thể gây sức ép đến nguồn tài nguyên thiên nhiên (như đất đai, nước), có thể làm thoái hoá đất, mất đa dạng sinh học hoặc gây ô nhiễm. Thêm vào đó, sự phát triển của chuỗi giá trị có thể ảnh hưởng đến các mối ràng buộc xã hội và tiêu chuẩn truyền thống, ví dụ, do quan hệ quyền lực giữa các hộ và cộng đồng thay đổi, hoặc những nhóm dân cư nghèo nhất hoặc dễ bị tổn thương chịu tác động tiêu cực từ hoạt động của những người tham gia chuỗi giá trị. Những mối quan ngại này cũng có liên quan đến các chuỗi giá trị nông nghiệp. Lý do là các chuỗi giá trị phụ thuộc chủ yếu vào việc sử dụng các nguồn tài nguyên. Đồng thời, ngành nông nghiệp còn có đặc thù bởi sự phổ biến các tiêu chuẩn xã hội truyền thống, khung phân tích chuỗi giá trị có thể áp dụng để rút ra kết luận về sự tham gia của người nghèo và các tác động tiềm tàng của sự phát triển chuỗi giá trị đến người nghèo.