Tài liệu Luận văn tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN KIM OANH TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN KIM OANH TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN KHẮC HẢI HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Kim Oanh MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN, CHÍNH SÁCH VÀ PHÁP LUẬT VỀ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ .......................................................................................... 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng ........................... 6 1.2 Những định hướng của Đảng và Pháp luật của nhà nước về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. ........................................... 16 1.3 Mô hình của một số nước về tái hòa nhập cộng đồng .................................. 22 Chương 2: THỰC TRẠNG TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐÔNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 2015 -2019 ............................................................................................... 28 2.1. Đánh giá về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội tại tinh Bắc Ninh liên quan đến hoạt động tái hòa nhập cộng đồng. ..................................................... 28 2.2. Những kết quả đạt được trong công tác tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh ......................... 31 2.3. Những khó khăn , vướng mắc trong công tác tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù của tỉnh Bắc Ninh và các nguyên nhân cơ bản. ........................................................................................................ 41 Chương 3: NHỮNG CƠ SỞ, GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG HOẠT ĐỘNG TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TẠI TỈNH BẮC NINH ......................................................................... 56 3.1 Những cơ sở và định hướng hoàn thiện pháp luật về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù ..................................................... 56 3.2 Giải pháp tiếp tục hoàn thiện pháp luật về hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. .................................................... 61 3.3 Các giải pháp nâng cao hiệu quả trong công tác tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù. ....................................................... 65 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Sổ liệu tái hòa nhập xã hội tại Bắc Ninh từ năm 2015-2019 ........ 32 Bảng 2.2 Bảng số liệu về đặc xá từ năm 2015 đến 2019 tại Bắc Ninh ........... 35 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật hình sự là một trong những công cụ quan trọng của Nhà nước dùng để đấu tranh và phòng chống tội phạm góp phần bảo vệ bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước, của nhân dân, duy trì ổn định trật tự xã hội và bảo vệ các quyền cơ bản của con người. Đảng và Nhà nước ta cũng rất trú tâm đến hoạt động tái hòa nhập cộng đồng và cũng đã được thể chế hóa trong các văn bản pháp luật liên quan đến công tác tái hòa nhập cộng đồng, đồng thời các biện pháp bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong án phạt tù cũng được quy định ở rất nhiều văn bản khác nhau. Hội nghị lần thứ 8 của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa VII nhấn mạnh “ Đối xử nhân đạo với người bị phạt tù. Có chương trình dạy nghề cho phạm nhân và giới thiệu việc làm cho họ sau khi ra tù, giúp họ nhanh chóng tái hòa nhập cộng đồng” [1]. Tái hòa nhập cộng đồng cũng liên quan đến nhiều cơ quan, ban ngành và toàn xã hội. Khoản 2 điều 44 Luật thi hành án hình sự 2019 quy định “Trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện phối hợp với gia đình phạm nhân, chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức, cá nhân quan tâm động viên phạm nhân tích cực học tập, lao động, rèn luyện để được hưởng sự khoan hồng của Nhà nước; hỗ trợ các hoạt động giáo dục, dạy nghề cho phạm nhân và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng sau khi chấp hành xong án phạt tù” [2]. Tuy nhiên có thể nói đây vừa là quyền vừa là trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền nhằm góp phần đưa người phạm tội trở về cuộc sống lương thiện, ổn định an ninh, trật tự địa phương là minh chứng cho đường lối đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Từ các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động tái hòa nhập cộng đồng được pháp luật quy định, trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, Đảng và chính quyền địa phương đang vận động mọi nguồn lực có thể để giải quyết các vấn đề xã hội trong đó có vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành 1 xong hình phạt tù để khi quay về trở thành người có ích cho xã hội, cho cộng đồng. Tuy nhiên, theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2019 số người tái phạm, tái phạm nguy hiểm ngày càng gia tăng với mức độ, tính chất ngày một tinh vi và nguy hiểm hơn. Sau khi trở về với cuộc sống đời thường câu hỏi đặt ra là liệu người mãn hạn tù có thực sự hòa nhập được với gia cộng đồng, trở thành người công dân có ích cho xã hội và ổn định được cuộc sống hay không? Đây là vấn đề mà toàn xã hội cùng quan tâm chứ không của riêng bất kì ai. Giai đoạn này là giai đoạn sau của thi hành án phạt tù, kết quả của nó sẽ là thước đo sự hiệu quả của việc giáo dục, cải tạo trong trại giam đối với người phạm tội. Bản thân người chấp hành xong hình phạt tù trở về họ rất cần sự giúp đỡ của cộng đồng để có thể nhanh chóng tái hòa nhập cộng đồng. Đảng và Nhà nước, các cấp chính quyền, các cơ quan chức năng, gia đình và cộng đồng xã hội rất chú trọng tới công tác giáo dục cải tạo, tạo mọi điều kiện giúp cho quá trình tái hoàn lương của người mãn hạn tù với mục đích đưa họ về cuộc sống bình thườngvà sống có ích nhưng trên thực tế vấn đề này chưa thực sự được quan tâm. Vì vậy, khâu cuối cùng để thực hiện một cách trọn vẹn và nói lên ý nghĩa của bản án nhằm mục đích cải tạo, giáo dục phạm nhân, phòng ngừa tái phạm, góp phần ổn định an ninh, trật tự và phòng chống tội phạm chính là hoạt động tái hòa nhập cộng đồng. Xuất phát từ những lý do đó tôi đã lựa chọn đề tài “Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” làm luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho đến nay có nhiều công trình khoa học, sách giáo khoa, báo pháp lý chuyên ngành trong nước nghiên cứu ở mức độ và bình diện khác nhau về tái hòa nhập cộng đồng như:“Thực trạng và giải pháp trong công tác quản lý, giúp đỡ người được đặc xá, mãn hạn tù trên địa bàn quận Ngũ Hành Sơn – Đà Nẵng” của Nguyễn Lợi, “Thực tiễn tái hòa nhập xã hội của người mãn hạn tù trên địa bàn quận Hai Bà Trưng”, của Đàm Thế Thành,Trần Thị Quang Vinh (2005) Đại học luật Tp.HCM “Phòng ngừa tái phạm đối với người bị kết án phạt tù”, “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tái hòa nhập cộng đồng của công dân sau thời gian cải tạo, giam giữ” của tập thể tác giả Dương Thanh Mai, Nguyễn Hữu Duyện, Ngô Văn Thâu, Nguyễn Hoàng Hà, Nguyễn Văn Hiền, Nguyễn Quang Hưng.Võ Khánh Vinh và Cao Thị Oanh (2013) “Giáo trình Luật Thi hành án hình sự Việt Nam”,Nguyễn Khắc Hải “tái hòa nhập xã hội đối với người phạm tội” tạp chí nhân lực khoa học xã hội (2019).Ngoài ra, còn một số bài viết của Tiến sĩ Nguyễn Khắc Hải, Trần Hữu Tráng, PGS.TS Võ Khánh Vinh, Hồ Sỹ Sơn… trên các tạp chí khoa học cùng một số giáo trình giảng dạy ở các trường đại học chuyên ngành cũng đề cập đến vấn đề này. Tuy nhiên, trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh tình hình tội phạm diễn ra ngày càng nhiều, phức tạp, với tính chất mức độ ngày càng nguy hiểm, số người chấp hành án phạt tù cao nhưng còn ít những nghiên cứu chuyên sâu nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng và hoàn thiện pháp luật về hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại tỉnh Bắc Ninh. 3.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn là làm rõmột số vấn đề về lý luận và những quy định cụ thể của pháp luật Việt Nam đối với công tác tái hòa nhập cộng đồng. Đánh giá thực trạng của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2019 nhằm làm rõ những hiệu quả thực hiện, nguyên nhân tồn tại những hạn chế của hoạt động này. Đề xuất những kiến nghị và giải pháp đểtiếp tục hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng . Để đạt được các mục tiêu trên, đề tài có những nhiệm vụ sau: Một là, làm rõ hơn các vấn đề về lý luận và thực tiễn về công tác tái hòa nhập xã hội như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa; các quy định của pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, thi hành án hình sự…và các văn bản pháp luật có liên quan đến tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù. Hai là, đánh giá thực trạng công tác tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong những năm gần đây để tìm ra những thiếu sót, tồn tại và nguyên nhân của những thực trạng trên từ đó xác định đúng đắn bản chất vấn đề. Đồng thời tác giả đưa ra một số giải pháp phù hợp tiến tới hoàn thiện các quy định của pháp luật về tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù. 4.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề về lý luận và thực tiễn của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại tỉnh Bắc Ninh theo quy định của pháp luật hiện hành: Hiến pháp, Thi hành án hình sự,Pháp luật hình sự, Tố tụng hình sự. Luận văn nghiên cứu hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù trên cơ sở các những hoạt động tái hòa nhập cộng đồng được tổ chứctrong và sau khi ra tù của phạm nhântrên địa bàn. Phạm vi nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh về số trường hợp mãn hạn tù, đặc xá trở về với cộng đồng được tổng hợp từ năm 2015 đến 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp biện chứng khoa học kết hợp với một số phương pháp phân tích, đối chiếu, tổng hợp, so sánh, thống kê, khảo sát thực tế....cùng những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, các bài viết được đăng trên các tạp chí khoa học của một số nhà khoa học Luật hình sự Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc xây dựng và hoàn thiện Thi hành án hình sự,Luật hình sự, Tố tụng hình sự về lĩnh vực tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất các định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định và nâng cao hiệu quả công tác tái hòa nhập xã hội đối với người mãn hạn tù trong giai đoạn hiện nay . Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống trên cơ sở lý luận và thực tiễn hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh tìm ra nguyên nhân của những hạn chế và đưa ra giải pháp, kiến nghị góp phần khắc phục những hạn chế trong hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của tỉnh. 7. Kết cấu của luận văn Nội dung của luận văn gồm 3 chương chính : Chương 1. Một số vấn đề lý luận, chính sách và pháp luật về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. Chương 2. Thực trạng về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù tại tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019. Chương 3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN, CHÍNH SÁCH VÀ PHÁP LUẬT VỀ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng 1.1.1 Khái niệm tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù Quan niệm chung của Việt Nam hiện nay về vấn đề tái hòa nhập cộng đồng chỉ đặt ra với những người vi phạm pháp luật hành chính, hình sự mà bị cách ly khỏi cộng đồng trong một khoảng thời gian.Hệ thống chế tài của Việt Nam quy địnhcác đối tượng bị cách ly khỏi xã hội gồm những đối tượng như: Người bị kết án tù có thời hạn, tù chung thân, người bị đưa cơ sở chữa bệnh, cơ sở giáo dục, người bị đưa vào trường giáo dưỡng...Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình từ khi một người trở thành bị can, bị cáo, chấp hành án và mãn hạn tù. Đề tài này tôi tập trung nghiên cứu về vấn đề tái hòa nhập cộng đồng củangười chấp hành xong hình phạt tù vì họ cần một khoảng thời gian cụ thể để có thể thích nghi lại với cuộc sống sau khi mãn hạn tù trở về với sự giúp đỡ của gia đình, cộng đồng xã hội. Sau khi chấp hành xong hình phạt tù trở về là một giai đoạn vô cùng khó khăn nhưng không phải quá khó nếu họ quyết tâm làm lại cuộc đời, chuẩn bị tâm lý cùng với sự giúp đỡ của cộng động để có thể tái hòa nhập. Bộ luật hình sự không có khái niệm cụ thể về người chấp hành xong hình phạt tù nhưng có thể hiểu nôm na người chấp hành hình phạt tù là người đã bị kết tội và phải chịu hình phạt theo bản án đã có hiệu lực của pháp luật. Còn người chấp hành xong hình phạt tù là đối tượng có hành vi phạm tội đã bị tòa kết án bằng bản án, bị cách ly với xã hội một thời gian nay đã chấp hành xong hình phạt tù hoặc được tha ra khỏi trại, được trở về với đời sống cộng đồng. Có rất nhiều quan điểm khác nhau về tái hòa nhập cộng đồng. Một số ý kiến cho rằng tái hòa nhập cộng đồng là “tái hoàn lương” quay lại với cuộc sống bình thường mà những người phạm tội đã mất đi. Cũng có quan điểm cho rằng tái hòa nhập là các biện pháp quản lý của cộng đồng xã hội đối với những người phạm tội. Bên cạnh đó, đa phần các quan điểm đều cho rằng tái hòa nhập cộng đồng là quay lại một lần nữahòa nhập với cộng đồng xã hội đối với những người có quá khứ lầm lỡ sau một thời gian cách ly khỏi cộng đồng. Tuy nhiên, có thể hiểu tái hòa nhập cộng đồng như sau: Tái hòa nhập cộng đồng là xóa đi những quá khứ tội lỗi, mặc cảm của người phạm tội, tạo cơ hội, bình thường hóa các mối quan hệ để họ hội nhập với cộng đồng nơi cư trú với tư cách một công dân, một thành viên gia đình, cộng đồng xã hội [3]. Hoặc cũng có thể hiểu hòa nhập là quá trình hòa nhập về mặt xã hội và tâm lý với môi trường xã hội của một người. Tái hòa nhập xã hội đề cập cụ thể hơn đến các chương trình và sáng kiến để giúp người phạm tội đang chấp hành hình phạt trong cơ sở giam giữ.Mục đích giúp người phạm tội tái hòa nhập cộng đồng thành công sau khi chấp hành xong bản án. Thông thường có hai chương trình: các chương trình hỗ trợ ngay trong cơ sở giam giữ nhằm giúp người phạm tội giải quyết các vấn đề,trang bị các kĩ năng cần thiết để thực hiện tốt các chức năng của mình và chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng. Những chương trình dựa trên cộng đồng, thường được gọi là “hậu chăm sóc” nguy cơ trong các trường học là tình trạng quá đông, ngược đãi, phân biệt đối xử hoặc chương trình giáo dục không đầy đủ mà có thể dẫn đến nghỉ học tràn lan hoặc bỏ học giữa chừng [4]. Có thể thấy đây là các biện pháp tác động hướng thiện từ bản thân đối tượng phấn đấu để có thể tái hòa nhập cộng đồng. Như vậy tái hòa nhập cộng đồng được xét trên hai khía cạnh thứ nhất tự bản thân họ nhận thức, tư duy điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với chuẩn mực đạo đức, quy định của pháp luật; Thứ hai, công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù là quá trình tác động tích cực của cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và gia đình đối với người đã chấp hành xong án phạt tù và cùng sự cố gắng của họ nhằm giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để người mãn hạn tù sớm ổn định cuộc sống, hòa nhập với gia đình, cộng đồng và phấn đấu trở thành công dân có ích cho xã hội.Theo PGS.TS Nguyễn Quốc Nhật, tái hòa nhập cộng đồng cho người mãn hạn tù không chỉ là đưa họ về với gia đình, cộng đồng xã hội nơi họ sinh sống mà còn phải tiếp tục giáo dục, giúp đỡ tạo điều kiện, cơ hội cho họ trở lại cộng đồng[3]. Như vậy có thể nói công tác tái hòa nhập cộng đồng phải luôn luôn có sự song hành của gia đình, cơ quan, tổ chức, các cá nhân trong xã hội để người phạm tội sau khi trở về không cảm thấy bị kỳ thị hay mặc cảm. Nghiên cứu về thực tiễn công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người mãn hạn tù cho thấy: Về mặt tâm lý xã hội: Quan niệm của số đông hiện nay đối với người chấp hành xong hình phạt tù là những người “không bình thường” vì họ là người phạm tội đối với xã hội. Họ đã có nững hành vi phạm tội bị xử lý bằng pháp luật đó là một vết nhơ trong quá khứ khiến họ trở nên mặc cảm, tự ti, thiếu sự tin tưởng vào gia đình, cộng đồng. [5] Có thể thấy, sự quan tâm của xã hội đối với người chấp hành xong hình phạt tù vẫn còn những định kiến, khoảng cách nhất định. Trong một thời gian ngắn xã hội và cộng đồng chưa thể xóa đi những mặc cảm về tội lỗi trước đây của người phạm tội vì thế cần có thời gian để họ xóa đi những định kiến đó. Hầu như những người chấp hành xong hình phạt tù trở về với địa phương là những người có học lực thấp, cộng với tâm lý e dè, mặc cảm, không tìm được công ăn việc làm ổn định là nguyên nhân khiến nguy cơ tái phạm tội ở mức cao. Do đó, phòng ngừa tái phạm đối với người bị kết án tù, đặc biệt sau khi họ chấp hành xong hình phạt tù là một yêu cầu thực tế khách quan trong cuộc đấu tranh giữ gìn an ninh, trật tự, phòng, chống tội phạm. Về mặt xã hội: Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình những người chấp hành xong hình phạt tù trở về với tư cách là một chủ thể và tham gia vào các quan hệ xã hội đó. Người chấp hành xong hình phạt tù có thể gặp những khó khăn nhất định về mặt chủ quan trong suy nghĩ về cách hành xử thiếu thiện cảm, kỳ thị, xa lánh của cộng đồng xã hội với họ trong các mối quan hệ xã hội, họ gần như mất hết lòng tự tin. Do đó, gia đìnhchính là chỗ dựa, ảnh hưởng nhiều nhất đến kết quả cải tạo, giáo dục của người bị kết án; tiếp đó là sự giúp đỡ của cộng đồng đây là sợi dây kết nối quan trọng đảm bảo sự hòa nhập cộng đồng một cách nhanh chóng. Về mặt pháp lý: tái hòa nhập cộng đồng là quá trình phục hồi tư cách công dân, khôi phục các quyền và nghĩa vụ của công dân trên thực tế. Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị kết án đã bị pháp luật tước bỏ xét trên phương diện pháp lý. Khôi phục quyền công dân tức là khôi phục các quyền năng của chủ thể pháp luật để người đó tham gia vào các quan hệ pháp luật với đầy đủ các quyền, nghĩa vụ như mọi công dân khác [5]. Hiện nay thực tế cho thấy những người sau khichấp hành án phạt tù trở về với cộng đồng chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau như tâm lý, hành vi năng lực, tình cảm gia đình,nghị lực và sự nỗ lực của cá nhân, sự đón nhận của gia đình và xã hội.Quan trọng hơn hết vẫn là sự cố gắng của chính mình và sự chung tay của toàn xã hội. Trách nhiệm trước hết thuộc về cơ quan Thi hành án hình sự, tiếp đến chính quyền địa phương, người thân và gia đình nhằm giúp đỡ họ khôi phục lại các quan hệ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Mục đích của hình phạt không chỉ nhằm mục đích trừng trịmà còn cải tạo, giáo dục người phạm tội trở thành người lương thiện có ích cho gia đình và xã hội, có ý thức tuân thủ, tôn trọng pháp luật và các quy tắc của xã hội, ngăn ngừa việc tái phạm, tái phạm nguy hiểm. Hiệu quả của việc giáo dục trong thi hành án phạt tù thể hiện sự hiệu quả trong việc áp dụng pháp luật đối với đối tượng chấp hàn hình phạt tù. Đây là thước đo sự hiểu quả của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng. Theo các nghiên cứu cho thấy tái hòa nhập cộng đồng gôm 3 giai đoạn chính : - Giai đoạn chuẩn bị tái hòa nhập : Ở giai đoạn này người đang chấp hành hình phạt tù trong trại giam được giáo dục về tư tưởng, pháp luật và đạo đức cũng như rèn luyện ý thức lao động, đây là sự chuẩn bị cần thiết cho sự thích ứng nhanh chóng của đối tượng khi ra ngoài môi trường bên ngoài cơ sở cải tạo, giam giữ. - Giai đoạn người chấp hành xong hình phạt tù tái hòa nhập cộng đồngGiai đoạn này có thể chia nhỏ hơn thành một số bước Tái hoà nhập gia đình: Là quá trình hòa nhập vào gia đình. Gia đình là môi trường đầu tiên và quan trọng nhất mà đối tượng phải hòa nhập sau khi trở về với cuộc sống cộng đồng. Kết thúc quá trình này là người thân chấp nhận họ trở thành một thành viên bình thường của gia đình được yêu thương và đùm bọc. Tái hoà nhập vào cộng đồng dân cư tại địa bàn mà đối tượng trở lại sinh sống. Đây là giai đoạn tái lập lại các mối quan hệ xã hội ngoài gia đình mà trước tiên là quan hệ với hàng xóm, láng giềng, với bạn bè thân quen, với chính quyền cơ sở và các tổ chức xã hội, đoàn thểlà quá trình thích nghi và điều chỉnh hành vi phù hợp với các quy định của pháp luật và các quy tắc đạo đức tại địa phương. Kết quả của quá trình này là sự ghi nhận của toàn thể xã hội, chính quyền địa phương và những người xung quanh đối với những tiến bộ của họ - Cuối cùng là thời kì khẳng định vị trí của mình trong xã hội vàổn định đời sống: đây là quá trình thể hiện rõ sự nỗ lực thực sự của họ trong việchoàn thiện nhân các, xây dựng một cuộc sống lương thiện, nâng cao kiến thức văn hoá và năng lực, trách nhiệm trong lao động. Lúc này những đóng góp của họ có tác động tích cực đến sự phát triển chung của cộng đồng. Hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù dù xét trên phương diện nào thì cũng nhằm mục đích bảo đảm quyền con người. Thông qua đó họ được trang bị các điều kiện cần thiết để dần thích nghi với đời sống sinh hoạt chung của cộng đồng, đồng thời xã hội tạo điều kiện cho họ tạo dựng cuộc sống bình thường trong xã hội. Những người được ra tù sau họ luôn khao khát làm lại cuộc đời sau một thời gian họ bị cách ly khỏi đời sống xã hội, mong muốn trở thành người lương thiện có ích cho gia đình và xã hội. Tuy nhiên, những kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp được học trong trại giam, trại tam giam sau khi ra ngoài thường bị lạc hậu so với thực tế, khiến họ khó khăn hơn để ổn định cuộc sống. Từ những đánh giá, phân tích đã nêu trên tôi đưa ra khái niệm tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù như sau: Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù là quá trình tác động tích cực hai chiều thông qua các chương trình giữa các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và gia đình đối với người chấp hành xong hình phạt tù nhằm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để người chấp hành xong hình phạt tù sớm ổn định cuộc sống, hòa nhập với cộng đồng và trở thành người lương thiện có ích cho gia đình và xã hội. 1.1.2. Đặc điểm của tái hòa nhập cộng đồng Tái hòa nhập cộng đồng là sự kết hợp tác động tích cực của xã hội và nỗ lực của cá nhân để giúp cho phạm nhân đó nhanh chóng hòa nhập với cộng đồng. hay nói cách khác đây là quá trình người chấp hành xong hình phạt tù trở tái sinh về với xã hội cùng với sự chung tay, góp sức của gia đình và cộng đồng để hoạt động này đạt hiểu quả cao nhất. Công tác này rất cần sự quan tâm của toàn xã hội và gia đình của chính những người chấp hành xong hình phạt tù, đặc biệt hơn nữa đối với những người chưa thành niên khi họ nhận thức còn chưa đầy đủ. Điều 46 Hiến pháp năm 2013 đã chỉ rõ: "Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp và pháp luật; tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và chấp hành những quy tắc sinh hoạt công cộng” [7]. Do đó, những người phạm tội nói chung và những đối tượng chấp hành xong hình phạt tù nói riêng cần phải được quan tâm tạo điều kiện quản lý, giáo dục, giúp đỡ cho họ thực hiện quyền công dân của mình.Thái độ của cộng đồng tích cực thể hiện sự cởi mở, nhân đạo trong đời sống giúp đỡ người mãn hạn tù trong việc hòa nhập vào cộng đồng. Vì vậy, nếu cả hai yêu tố tích cực từ hai phía được phát huy thì quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù sẽ diễn ra một cách hiệu quả và tiết kiệm thời gian hơn . Hòa nhập cộng đồng là quá trình hòa nhập về mặt xã hội và tâm lý với môi trường xã hội của một con người. Tuy nhiên, trong lĩnh vực tư pháp hình sự, nó thường được đề cập tới những hình thức hỗ trợ khác nhau cho những người phạm tội với nỗ lực nhằm ngăn cản họ tham gia vào hành vi phạm tội hoặc làm giảm khả năng tái phạm của họ. Ngay khi ở trong cơ sở giam giữ, người phạm tội đã phải đối mặt với những thử thách hòa nhập rất lớn vào thời điểm họ được trả tự do. Tái hòa nhập cộng đồng là một quá trình liên tục được hình thành từ các giai đoạn nối tiếp nhau, đầu tiên từ việc chuẩn bị cho người phạm tội cái nhìn đúng đắn về pháp luật, tâm lý và đào tạo một số kỹ năng lao động nghề nghiệp trong quá trình cải tạo tại tại trại giam và chấm dứtkhi họ được hỗ trợ những điều kiện cần thiết để có thể tái hòa nhập thành công. Tái hòa nhập cộng đồng là sự kết hợp tổng thể của các biện pháp quản lý hành chính – tư pháp, sự tác động về tư tưởng, tâm lý, giáo dục văn hóa pháp luật, hướng nghiệp, với những biện pháp, hình thức, mức độ khác nhau. Đây được coi là một trong những biện pháp giữ gìn an ninh trật tự xã hội, phòng chống tội phạm. Có thể nói, việc tạo điều kiện cho người chấp hành xong hình phạt tù tái hòa nhập với cộng đồng mang cả hai yếu tố phòng ngừa tội phạm và yếu tố nhân đạo. Để hoạt động này mang lại ý nghĩa và hiệu quả cao thì cần phải có những cơ chế phối hợp tổng thể của các biện pháp quản lý hành chính- tư pháp. Về mặt tâm lý, phạm nhân nói chung và người mãn hạn tù nói riêng thường có hai cảm xúc đan xen giữa tiêu cực và tích cực. Họ vừa có mặc cảm bị xã hội coi thường, bỏ rơi, thiếu niềm tin vào bản thân và mọi người xung quanh, oán trách thậm chí hận thù, nhưng lại vừa mong muốn chuộc lỗi, lấy lại niềm tin của mọi người xung quanh để làm lại cuộc đời. Rào cản lớn nhất đối với quá trình tái hòa nhập chính là tâm lý tiêu cực xuất phát từ phía người mãn hạn [5]. Do đó, ngay từ khi đang chấp hành hình phạt tù thì sự tác động về mặt tỉnh cảm là vô cùng cần thiết, sự sẵn sàng yêu thương, chia sẻ, động viên, đùm bọc, tha thứ từ phái người thân, gia đình và cộng đồng sẽ tạo cho họ niềm tin, sự yên tâm giúp họ vượt qua mọi trở ngại, khó khăn trong cuộc sống, giúp họ tự tin sống tích cực và có động lực hơn. Việc giáo dục pháp luật, văn hóa cho phạm nhân là nội dung cần được chú trọng để trang bị và nâng cao những kiến thức về pháp luật, những chuẩn mực đạo đức để họ có nhận thức đúng đắn tự điều chỉnh hành vi, lối sống của mình trong xã hội. Nhu cầu được lao động, tìm kiếm việc làm ổn định đây là một nhu cầu chính đáng để người mãn hạn tù sau khi ra tù có thể tự nuôi sống bản thân và gia đình sau khi trở với cộng đồng và đây cũng là động lực để họ đi theo con đường đúng đắn, nỗ lực hòa nhập trở thành người có ích cho gia đình và cho xã hội. Tái hòa nhập cộng đồng cần phối hợp với sự tham gia của nhiều cơ quan, tổ chức. Ngoài yếu tố quan trọng nhất thuộc về gia đình của phạm nhân, là động lực lớn giúp họ xóa bỏ mặc cảm, tích cực học tập,rèn luyện, cải tạo ngay từ giai đoạn đang chấp hành hình phạt tù thì sự tham gia của các cơ quan, tổ chức cũng là một yếu tố vô cùng quan trọng. Đây là nơi đề ra các chương trình, sang kiến, tập hợp những nguồn từ nhân lực đến kinh phí giúp người mãn hạn tù sớm hòa đồng với xã hội, xóa bỏ mặc cảm và đi lên làm lại cuộc đời. Thứ nhất,các cơ quan nhà nước trang bị đầy đủ cơ sở vật chất cho việc đào tạo, giáo dục dạy nghề cho các đối tượng chính sách xã hội mới là yếu tố quan trọng nhất. Thứ hai, các biện pháp xã hội luôn luôn phù hợp với tâm lý của người phạm tội hơn so với những biện pháp mang tính chất công quyền. Thứ ba, sự hỗ trợ của các tổ chức xã hội và các tình nguyện viên sẽ góp phần làm giảm áp lực tài chính cho nhà nước khi sử dụng quá nhiều các nhân viên chuyên trách. Tái hòa nhập cộng đồng là hoạt động mang tính xã hội hóa cao. Cộng đồng là nơi tập hợp tất cả mọi người vừa là môi trường để người mãn hạn tù hòa nhập, thiết lập các mối quan hệ xã hội của mình với các chủ thể khác trong xã hội vừa là yếu tố tác động tích cực đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng. Sự nỗ lực, cố gắng của người chấp hành xong hình phạt tù sẽ đạt được kết quả cao khi họ nhận được sự giúp đỡ, cảm thông, chia sẻ từ cộng đồng dân cư. 1.1.3 Ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng Tái hòa nhập cộng đồng giúp người chấp hành xong hình phạt tù tăng cường năng lực thích ứng với xã hội góp phần rút ngắn thời gian hòa nhập vào cộng đồng. Công tác tái hòa nhập cho người chấp hành xong hình phạt tù có ý nghĩa quan trong ở nhiều mặt như phát triển kinh tế, giữ gìn an ninh xã hội.Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình bản thân họ tự cố gắng cộng với sự tác động tích cực củatổ chức xã hội, cơ quan nhà nước, gia đình và cộng đồng dân cư đối với người đã chấp hành xong hình phạt tù nhằm tạo điều kiện để người mãn hạn tù sớm hòa nhập với gia đình,cộng đồng và phấn đấu trở thành công dân có ích cho xã hội. Công tác này có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc đảm bảo tính pháp chế xã hội chủ tính nhân đạovà bảo đảm việc phòng ngừa tội phạm, trong các công tác trên công tác phòng ngừa tái phạm có ý nghĩa quan trọng nhất. Trong thời gian chấp hành án phạm nhân được sống trong môi trường kỉ luật, được quản lý chặt chẽ theo quy định của pháp luật.Sau khi mãn hạn tù họ trở về với cộng đồng sẽ gặp những khó khăn chủ yếu sau: Thứ nhất, do sự thay đổi của môi trường sống, trong trại giam họ được lao động và học tập theo chế độ cụ thể và chịu sự quản lý theo quy định của pháp luật, những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống họ không cần phải tự mình làm mà đều được đảm bảo.Điều này khó tránh khỏi việc cảm thấy ngợp, không tìm được việc làm, hoang mang dễ dẫn đến lùi bước, nản lòng trước những khó khăn, thử thách. Thứ hai, những khó khăn do biến động xã hội đem lại. Có những người trở về sau một thời gian cách ly với xã hội sẽ cảm thấy không bắt kịp với sự thay đổi của thời đại hoặc cảm thấy xa lạ dẫn đến trạng thái lúng túng, không biết phải bắt đầu từ đâu. Thứ ba, khi họ trở về với xã hội mỗi người có một điều kiện, tâm trạng riêng, đây chính là bất lợi tâm lý do cảm thấy mắc lỗi. Cảm thấy mọi người như xa lánh, mặc cảm, tự ti về những tội lỗi trước kia mình đã gây ra. Tái hòa nhập cộng đồng phát huy hiệu quả của việc áp dụng hình phạt, Thước đo sự hiệu quả của việc áp dụng hiệu quả pháp luật chính là sự tái hòa nhập thành công của việc tái hòa nhập cộng đồng. tái hòa nhập thành công tức là việc áp dụng hình phạt là giáo dục, cải tạo người phạm tội đã thành công, giúp họ trở thành những người lương thiện sống có ích cho bản thân, gia đình và xã hội. Tái hòa nhập cộng đồng là phương thức hữu hiệu trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm và ngăn ngừa tình trạng tái phạm. Mục đích của hình phạt không những để trừng trị mà còn nhằm giáo dục, ngăn chặn hành vi phạm tội góp phần vào công cuộc phòng chống tội phạm. Hoạt động tái hòa nhập cộng đồng có ý nghĩa rất quan trọng, vừa giúp người chấp hành xong hình phạt tù thích ứng nhanh hơn với cộng đồng vừa giúp nhà nước quản lý giúp họ trở thành công dân tốt, có điều kiện tạo lập cuộc sống của bản thân. Nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng người chấp hành xong hình phạt tù tái phạm, một trong những nguyên nhân đó là dosự bất cập của hệ thống pháp luật vềchế tài áp dụng hình phạt tù không có tác dụng, công tác quản lý xã hội còn yếu, do sự thiếu đồng bộ của các cơ quan Thi hành án hình sự.