Tài liệu Luận văn quy trình kiểm toán bán hàng thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính của kiểm toán nội bộ các đơn vị hạch toán độc lập tại tổng công ty sông đà

LỜI MỞ ĐẦU Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh kiÓm to¸n néi bé trªn thÕ giíi, kiÓm to¸n néi bé ë ViÖt Nam còng ®ang dÉn trë thµnh mét ho¹t ®éng quen thuéc vµ ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh t¹i c¸c c«ng ty, Tæng c«ng ty lín vµ lµ mét yªu cÇu thiÕt yÕu mµ c¸c c¬ quan Nhµ níc ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Tõ quyÕt ®Þnh 832/TC/Q§/C§KT ngµy 28 th¸ng 10 n¨m 1997 hµng lo¹t c¸c Tæng c«ng ty thµnh lËp kiÓm to¸n néi bé, trong ®ã cã Tæng c«ng ty S«ng §µ. §©y lµ yªu cÇu kh¸ch quan cho viÖc ®¶m b¶o chÊt lîng th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh cña b¶n th©n ®¬n vÞ. Chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn cã ý nghÜa rÊt to lín lµ mét bé phËn cã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu chØ tiªu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, lµ giai ®o¹n cuèi cïng ®¸nh gi¸ toµn bé kÕt qu¶ cña mét chu kú ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §èi víi kiÓm to¸n néi bé, viÖc thùc hiÖn tèt quy tr×nh kiÓm to¸n nµy sÏ tiÕt kiÖm ®îc thêi gian còng nh søc lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ kiÓm to¸n, ®a ra kiÕn nghÞ hîp lý cho ®¬n vÞ vµ cung cÊp th«ng tin trung thùc vÒ t×nh h×nh kinh doanh, tiªu thô cña ®¬n vÞ cho Tæng gi¸m ®èc. §èi víi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n, sÏ gióp cho Ban l·nh ®¹o thÊy ®îc nh÷ng sai sãt, yÕu kÐm cÇn kh¾c phôc vÒ kÕ to¸n còng nh qu¶n lý phÇn hµnh nµy, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. §èi víi Nhµ níc, ®Ó c¸c c¬ quan h÷u quan x¸c ®Þnh ®óng ®¾n tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô víi Nhµ níc, cã chÝnh s¸ch hîp lý h¬n ®Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn vµ xuÊt ph¸t tõ mong muèn t×m hiÓu s©u s¾c h¬n n÷a quy tr×nh nµy trong qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i C«ng ty kiÓm to¸n vµ t vÊn dÞch vô kÕ to¸n cña Tæng c«ng ty S«ng §µ em ®· chän ®Ò tµi: "Quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cña kiÓm to¸n néi bé c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp t¹i Tæng c«ng ty S«ng §µ" Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn luËn v¨n bao gåm 3 phÇn: PhÇn I: LÝ luËn chung vÒ kiÓm to¸n néi bé vµ quy tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. PhÇn II: Thùc tr¹ng quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cña kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp Tæng c«ng ty S«ng §µ. PhÇn III: Mét sè bµi häc kinh nghiÖm vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cña kiÓm tra néi bé t¹i c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp t¹i Tæng c«ng ty S«ng §µ. LuËn v¨n ®îc hoµn thµnh víi sù híng dÉn tËn t×nh cña c« gi¸o NguyÔn Hång Thuý, do vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ vµ bíc ®Çu ®i vµo thùc tÕ nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, em rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn thiÖn h¬n. PhÇn I Lý luËn chung vÒ kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh I. kh¸i qu¸t chung vÒ kiÓm to¸n néi bé 1.B¶n chÊt cña kiÓm to¸n néi bé. Ho¹t ®éng kiÓm to¸n trªn thÕ giíi ®· cã trªn 100 n¨m nay vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, th©m nhËp vµo mäi ngµnh, mäi lÜnh vùc kinh tÕ. KiÓm to¸n lµ mét ho¹t ®éng míi xuÊt hiÖn ë níc ta kho¶ng 10 n¨m nhng ®· cã bíc ph¸t triÓn lín mµ ngµy cµng kh¼ng ®Þnh râ vai trß cña m×nh trong viÖc x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn, t¹o niÒm tin cho nh÷ng ngêi quan t©m, cñng cè nÒ nÕp ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qña, n¨ng lùc qu¶n lý. KiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh mµ theo ®ã c¸c c¸ nh©n ®éc lËp, cã thÈm quyÒn thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin sè lîng cã liªn quan ®Õn mét tæ chøc kinh tÕ cô thÓ nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh vµ b¸o c¸o møc ®é phï hîp gi÷a c¸c th«ng tin sè lîng ®ã víi c¸c chuÈn mùc ®· ®îc x©y dùng. Ngµy nay trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh kiÓm to¸n kh¸c nhau, nÕu ph©n lo¹i theo chñ thÓ kiÓm to¸n cã kiÓm to¸n Nhµ níc, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé. Cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp, tæ chøc kiÓm to¸n Nhµ níc, ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé còng ph¸t triÓn réng kh¾p vµ ®em l¹i nh÷ng trî gióp tÝch cùc, gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ, tån t¹i cña 2 doanh nghiÖp nãi riªng, cña chÝnh phñ còng nh x· héi nãi chung ®ång thêi cñng cè nÒn nÕp ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp. Cho ®Õn nay kiÓm to¸n néi bé cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau: Theo liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ ( IFAC): “ KiÓm to¸n néi bé lµ mét ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ ®îc lËp ra cho mét doanh nghiÖp nh lµ mét lo¹i dÞch vô cho doanh nghiÖp ®ã cã chøc n¨ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé”. Theo C¸c ChuÈn mùc hµnh nghÒ KiÓm To¸n Néi Bé ban hµnh th¸ng 5 n¨m 1978: “KiÓm toÊn néi bé lµ mét chøc n¨ng thÈm ®Þnh ®éc lËp ®îc thiÕt lËp bªn trong mét tæ chøc ®Ó xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng cña tæ chøc ®ã víi t c¸ch lµ mét sù trî gióp cho tæ chøc ®ã". Nh vËy ta cã thÓ hiÓu kiÓm to¸n néi bé nh sau: KiÓm to¸n néi bé lµ ho¹t ®éng kiÓm tra gi¸m s¸t cña mét bé phËn ®éc lËp víi bé m¸y qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶, hiÖu n¨ng, tÝnh kinh tÕ cña c¸c lo¹i h×nh nghiÖp vô, ®¬n vÞ, bé phËn vµ t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qña ho¹t ®éng cña toµn bé doanh nghiÖp. KiÓm to¸n néi bé lµ mét ho¹t ®éng chuyªn s©u cÇn ®îc ®µo t¹o híng dÉn ®îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é vµ nghiÖp vô t¬ng xøng. Lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña doanh nghiÖp, bé phËn kiÓm to¸n néi bé cung cÊp mét sù quan s¸t, ®¸nh gi¸ thêng xuyªn vÒ toµn bé ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, bao gåm c¶ tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc thiÕt kÕ vµ vËn hµnh c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc vÒ kiÓm so¸t néi bé. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé h÷u hiÖu sÏ gióp cho doanh nghiÖp cã ®îc nh÷ng th«ng tin kÞp thêi vµ x¸c thùc vÒ c¸c ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp, chÊt lîng cña ho¹t ®éng kiÓm so¸t nh»m kÞp thêi ®iÒu chØnh vµ bæ sung c¸c quy chÕ kiÓm so¸t thÝch hîp vµ hiÖu qu¶. T¹i ViÖt Nam, Sau QuyÕt ®Þnh 832-TC/Q§/C§kT ngµy 28 th¸ng 10 n¨m 1997 hµng lo¹t c¸c Tæng c«ng ty thµnh lËp kiÓm to¸n néi bé, ®ång thêi quy chÕ kiÓm to¸n néi bé còng ®îc ban hµnh kÌm theo nh»m híng dÉn c¸c Tæng c«ng ty Nhµ níc tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé cña Tæng c«ng ty vµ tõng c«ng ty thµnh viªn. Trong quy chÕ ®ã cã quy ®Þnh râ: Doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn tæ chøc kiÓm to¸n néi bé nh»m ®¸nh gi¸ vÒ chÊt lîng vµ ®é tin cËy cña th«ng tin kÕ to¸n, tµi chÝnh; vÒ b¶o vÖ an toµn tµi s¶n cña doanh nghiÖp; vÒ chÊp hµnh luËt ph¸p, chÝnh s¸ch chÕ ®é cña Nhµ níc còng nh c¸c quyÕt ®Þnh, nghÞ quyÕt cña Héi ®ång qu¶n trÞ cña Ban gi¸m ®èc doanh nghiÖp ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. 3 2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña kiÓm to¸n néi bé  Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé : KiÓm to¸n néi bé cã 3 chøc n¨ng: - KiÓm tra - X¸c nhËn - §¸nh gi¸  NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña kiÓm to¸n néi bé: Theo §iÒu 6 Quy chÕ KiÓm to¸n néi bé (¸p dông ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ níc) KiÓm to¸n néi bé cã c¸c nhiÖm vô sau: - KiÓm tra tÝnh phï hîp, hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. - KiÓm tra vµ x¸c nhËn chÊt lîng, ®é tin cËy cña th«ng tin kinh tÕ, tµi chÝnh cña B¸o c¸o tµi chÝnh, B¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ tríc khi tr×nh ký duyÖt. - KiÓm tra sù tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng, qu¶n lý kinh doanh, ®Æc biÖt sù tu©n thñ luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n, chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång qu¶n trÞ, cña Ban Gi¸m ®èc doanh nghiÖp. - Ph¸t hiÖn nh÷ng s¬ hë, yÕu kÐm, gian lËn trong qu¶n lý, trong b¶o vÖ tµi s¶n cña doanh nghiÖp; ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m c¶i tiÕn, hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, ®iÒu hµnh kinh doanh cña doanh nghiÖp.  Bé phËn kiÓm to¸n néi bé chØ ph¸t huy t¸c dông nÕu tho¶ m·n 2 ®iÒu kiÖn: VÒ tæ chøc: KiÓm to¸n néi bé ph¶i trùc thuéc mét cÊp cao ®ñ ®Ó kh«ng giíi h¹n ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã, ®ång thêi ph¶i ®îc giao mét quyÒn h¹n t¬ng ®èi réng r·i vµ ho¹t ®éng t¬ng ®èi ®éc lËp víi phßng kÕ to¸n vµ c¸c bé phËn ho¹t ®éng ®îc kiÓm tra. VÒ nh©n sù: KiÓm to¸n néi bé ph¶i tuyÓn chän nh÷ng nh©n viªn cã n¨ng lùc chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp phï hîp víi c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. 3.Lo¹i h×nh ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé KiÓm to¸n néi bé cã ba lo¹i h×nh ho¹t ®éng: 4  KiÓm to¸n ho¹t ®éng: Lµ viÖc kiÓm tra, x¸c nhËn vµ ®a ra ®¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng, tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng tõ ®ã ®a ra kiÕn nghÞ nh»m c¶i tiÕn, vµ hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña mçi ®¬n vÞ. KiÓm tra viÖc huy ®éng ph©n phèi sö dông c¸c nguån lùc (nh©n lùc, vËt t, tµi s¶n, nguån vèn, lîi thÕ kinh doanh). KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ sö dông thu thËp kÕt qu¶ b¶o toµn ph¸t triÓn vèn. KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn chøc n¨ng trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh doanh cña doanh nghiÖp.  KiÓm to¸n tu©n thñ: Lµ viÖc kiÓm tra x¸c nhËn vµ ®a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ viÖc: Tu©n thñ ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n, chÕ ®é qu¶n lý cña Nhµ níc. Ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh, quy chÕ cña Héi ®ång qu¶n trÞ, Tæng gi¸m ®èc còng nh l·nh ®¹o c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cã phï hîp víi luËt ph¸p, chÝnh s¸ch chÕ ®é ®ã cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vµ cña Tæng c«ng ty. Tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch, c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n tõ kh©u lËp chøng tõ, vËn dông hÖ thèng tµi kho¶n, ghi sæ kÕ to¸n, tæng hîp th«ng tin vµ tr×nh bµy B¸o c¸o tµi chÝnh, B¸o c¸o qu¶n trÞ ®Õn viÖc lu tr÷ tµi liÖu kÕ to¸n.  KiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh vµ b¸o c¸o kÕ to¸n qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp vµ cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. §©y lµ viÖc kiÓm tra, x¸c nhËn vµ ®¸nh gi¸ kÞp thêi ®Çy ®ñ, kh¸ch quan, ®é tin cËy cña B¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, c¸c ®¹i diÖn, chi nh¸nh cña Tæng c«ng ty, c¬ quan Tæng c«ng ty, B¸o c¸o tµi chÝnh hîp nhÊt cña toµn Tæng c«ng ty tríc khi Tæng gi¸m ®èc ký duyÖt; ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vµ t vÊn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¶m b¶o sù hîp lý vµ hiÖu qu¶. ViÖc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ ®îc tiÕn hµnh theo quý, n¨m tïy thuéc vµo thùc tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vµ toµn Tæng c«ng ty, yªu cÇu cña Tæng gi¸m ®èc hay Héi ®ång qu¶n trÞ. 5 II. Quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng vµ thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh 1. Néi dung kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn 1.1. Chøc n¨ng cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn : B¸n hµng- thu tiÒn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn giao quyÒn së h÷u cña hµng ho¸ qua qu¸ tr×nh trao ®æi hµng- tiÒn. Nã b¾t ®Çu tõ yªu cÇu mua hµng cña kh¸ch hµng vµ kÕt thóc b»ng viÖc chuyÓn ®æi hµng ho¸ thµnh tiÒn. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn gåm:  Xö lý ®Æt hµng cña ngêi mua: §Æt hµng cña ngêi mua cã thÓ lµ ®¬n ®Æt hµng, lµ phiÕu yªu cÇu mua hµng, lµ yªu cÇu qua th, fax, ®iÖn tho¹i vµ sau ®ã lµ hîp ®ång vÒ mua- b¸n hµng ho¸, dÞch vô… VÒ ph¸p lý, ®ã lµ viÖc bµy tá sù s½n sµng mua hµng ho¸ theo nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh. Do ®ã, cã thÓ xem ®©y lµ ®iÓm b¾t ®Çu cña toµn bé chu tr×nh. Trªn c¬ së ph¸p lý nµy, ngêi b¸n cã thÓ xem xÐt ®Ó ®a ra quyÕt ®Þnh b¸n qua phiÕu tiªu thô vµ lËp ho¸ ®¬n b¸n hµng.  XÐt duyÖt b¸n chÞu: Do b¸n hµng g¾n liÒn víi thu tiÒn trong cïng mét kh¸i niÖm tiªu thô nªn ngay tõ tho¶ thuËn ban ®Çu, sau khi quyÕt ®Þnh b¸n cÇn xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh b¸n chÞu mét phÇn hoÆc toµn bé l« hµng. QuyÕt ®Þnh nµy cã thÓ ®ång thêi thÓ hiÖn trªn hîp ®ång kinh tÕ nh mét ®iÒu kiÖn ®· ®îc tháa thuËn trong quan hÖ bu«n b¸n trong hîp ®ång. Tuy nhiªn, ë nhiÒu c«ng ty tríc khi vËn chuyÓn hµng ho¸ do mét ngêi am hiÓu vÒ tµi chÝnh vµ vÒ kh¸ch hµng xÐt duyÖt. ViÖc xÐt duyÖt cã thÓ ®îc tÝnh to¸n cô thÓ trªn lîi Ých cña c¶ hai bªn theo híng khuyÕn khÝch ngêi mua tr¶ tiÒn nhanh qua tû lÖ gi¶m gi¸ kh¸c nhau theo thêi h¹n thanh to¸n. Trªn thùc tÕ, còng cã doanh nghiÖp bá qua chøc n¨ng nµy vµ dÉn tíi nî khã ®ßi vµ thËm chÝ thÊt thu do kh¸ch hµng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n hoÆc cè t×nh kh«ng thanh to¸n do s¬ hë trong tho¶ thuËn ban ®Çu.  ChuyÓn giao hµng: Lµ chøc n¨ng kÕ tiÕp chøc n¨ng duyÖt b¸n theo nghÜa hÑp cña kh¸i niÖm “tiªu thô” th× vËn chuyÓn hµng ho¸ ®Õn ngêi mua lµ ®iÓm b¾t ®Çu cña chu tr×nh (®Æc biÖt víi c¸c c«ng ty b¸n bu«n) nªn thêng lµ ®iÓm chÊp nhËn ®îc ghi sæ b¸n hµng. Vµo lóc giao hµng chøng tõ vËn chuyÓn còng ®îc lËp. Chøng tõ vËn chuyÓn thêng lµ ho¸ ®¬n vËn chuyÓn hay vËn ®¬n. C¸c c«ng ty cã quy m« lín, cã diÔn biÕn thêng xuyªn vÒ nghiÖp vô b¸n hµng thêng lËp sæ vËn chuyÓn ®Ó cËp nhËt c¸c chøng tõ vËn chuyÓn. MÆt kh¸c, c¸c c¬ quan thuÕ quan thêng quy ®Þnh: khi vËn chuyÓn hµng ho¸ ph¶i cã ho¸ ®¬n b¸n hµng. 6 Trong trêng hîp nµy ho¸ ®¬n b¸n hµng ph¶i ®îc lËp ®ång thêi víi vËn ®¬n hoÆc kiªm chøc n¨ng chøng tõ vËn chuyÓn.  Göi hãa ®¬n tÝnh tiÒn cho ngêi mua vµ ghi râ nghiÖp vô b¸n hµng: Ho¸ ®¬n b¸n hµng lµ chøng tõ chØ râ mÉu m· sè lîng hµng ho¸, gi¸ c¶ hµng ho¸ gåm c¶ gi¸ gèc hµng ho¸, chi phÝ vËn chuyÓn, b¶o hiÓm vµ c¸c yÕu tè kh¸c theo luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Ho¸ ®¬n ® îc lËp thµnh 3 liªn: liªn ®Çu ®îc göi cho kh¸ch hµng, c¸c liªn sau ®îc lu l¹i ghi sæ vµ theo dâi thu tiÒn. Nh vËy ho¸ ®¬n võa lµ ph¬ng thøc chØ râ cho kh¸ch hµng vÒ sè tiÒn vµ thêi h¹n thanh to¸n cña tõng th¬ng vô, võa lµ c¨n cø ghi sæ NhËt ký b¸n hµng vµ theo dâi c¸c kho¶n ph¶i thu. NhËt ký b¸n hµng lµ sæ ghi cËp nhËt c¸c th¬ng vô, nhËt ký ghi râ doanh thu cña nhiÒu mÆt hµng vµ ph©n lo¹i theo c¸c ®Þnh kho¶n thÝch hîp.  Xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n thu tiÒn: Sau khi thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vÒ b¸n hµng cïng ghi sæ kÕ to¸n c¸c nghiÖp vô nµy cÇn thùc hiÖn tiÕp c¸c chøc n¨ng thu tiÒn c¶ trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng vµ kh«ng b×nh thêng. Trong mäi trêng hîp ®Òu cÇn xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n th«ng thêng vÒ thu tiÒn b¸n hµng. Trong viÖc xö lý nµy, cÇn ®Æc biÖt chó ý kh¶ n¨ng bá sãt hoÆc dÊu diÕm c¸c kho¶n thu nhÊt lµ thu tiÒn mÆt trùc tiÕp. 7  Xö lý vµ ghi sæ hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i vµ kho¶n bít gi¸: C¸c kho¶n gi¶m trõ doanh thu x¶y ra khi ngêi mua kh«ng tho¶ m·n vÒ hµng ho¸. Khi ®ã, ngêi b¸n cã thÓ nhËn l¹i hµng hoÆc bít gi¸. Trêng hîp nµy ph¶i lËp b¶ng ghi nhí hoÆc cã th b¸o Cã hoÆc ho¸ ®¬n chøng minh cho viÖc ghi gi¶m c¸c kho¶n ph¶i thu. Trªn c¬ së ®ã ghi ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi vµo nhËt ký hµng bÞ tr¶ l¹i vµ c¸c kho¶n bít gi¸ ®ång thêi ghi vµo sæ phô.  ThÈm ®Þnh vµ xo¸ sæ kho¶n ph¶i thu kh«ng thu ®îc: Cã thÓ cã nh÷ng trêng hîp ngêi mua kh«ng chÞu thanh to¸n hoÆc kh«ng cßn kh¶ n¨ng thanh to¸n. Sau khi thÈm ®Þnh, nÕu thÊy kho¶n thÊt thu nµy lµ “bÊt kh¶ kh¸ng”, cÇn xem xÐt xo¸ sæ kho¶n ph¶i thu ®ã.  Dù phßng nî khã ®ßi: §îc lËp víi yªu cÇu ®ñ trang tr¶i c¸c kho¶n ®· tiªu thô kú nµy song kh«ng cã kh¶ n¨ng thu ®îc trong t¬ng lai. Tuy nhiªn, ë nhiÒu c«ng ty, dù phßng nµy lµ sè d do ®iÒu chØnh cuèi n¨m cña qu¶n lý vÒ bít gi¸ ®èi víi c¸c kho¶n kh«ng thu ®îc tiÒn. 1.2. KiÓm so¸t néi bé ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn  M«i trêng kiÓm so¸t: M«i trêng kiÓm so¸t bao gåm toµn bé nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi ®¬n vÞ cã tÝnh m«i trêng t¸c ®éng ®Õn viÖc thiÕt kÕ, ho¹t ®éng vµ xö lý d÷ liÖu cña c¸c lo¹i h×nh kiÓm so¸t néi bé. C¸c nh©n tè bªn trong ®¬n vÞ bao gåm: ®Æc thï vÒ qu¶n lý, c¬ cÊu tæ chøc, chÝnh s¸ch nh©n sù, c«ng t¸c kÕ ho¹ch, ñy ban kiÓm so¸t. C¸c nh©n tè bªn ngoµi ®¬n vÞ bao gåm: sù kiÓm so¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng Nhµ níc, ¶nh hëng cña c¸c chñ nî, m«i trêng ph¸p lý, ®êng lèi ph¸t triÓn cña ®Êt níc…  HÖ thèng kÕ to¸n: HÖ thèng kÕ to¸n gi÷ mét vai trß quan träng nh»m cung cÊp th«ng tin qu¶n lý (bao gåm c¸c th«ng tin vÒ kÕ to¸n tµi chÝnh cña ®¬n vÞ vµ c¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c) vµ thùc hiÖn nhiÒu mÆt ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ) thùc hiÖn nhiÖm vô lµ nhËn biÕt, thu nhËp, ph©n lo¹i, ghi sæ vµ b¸o c¸o c¸c nghiÖp vô kinh tÕ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ, tho¶ m·n chøc n¨ng th«ng tin vµ kiÓm tra ho¹t ®éng kÕ to¸n. HÖ thèng nµy bao gåm :  HÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n: 8 Trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn, hÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n thÓ hiÖn ë sè lîng c¸c lo¹i chøng tõ ®îc lËp khi cã c¸c nghiÖp vô b¸n hµng- thu tiÒn ph¸t sinh t¹i doanh nghiÖp nh: Ho¸ ®¬n b¸n hµng, hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸, phiÕu vËn chuyÓn, ®¬n ®Æt hµng, phiÕu thu… vµ quy tr×nh lu©n chuyÓn c¸c lo¹i chøng tõ nµy trong c¸c phßng ban, bé phËn cña doanh nghiÖp. B¶ng sè 1: Quy tr×nh lu©n chuyÓn chøng tõ trong chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn Kh¸ch hµng Nhu cÇu mua hµng Thñ kho XuÊt kho Phßng kinh doanh Gi¸m ®èc §¬n ®Æt hµng cña kh¸ch- phiÕu tiªu thô Phßng kinh doanh Phª chuÈn ph¬ng thøc b¸n chÞu, tiªu thô Phßng kinh doanh Phßng kÕ to¸n VËn chuyÓn hµng, lËp vËn ®¬n Ghi c¸c lo¹i sæ, ®Þnh kú lËp b¸o c¸o LËp ho¸ ®¬n thuÕ GTGT Lu tr÷ vµ b¶o qu¶n chøng tõ  HÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n: Víi c¸ch tiÕp cËn b¸o c¸o tµi chÝnh theo c¸c chu tr×nh nghiÖp vô c¬ b¶n th× c¸c tµi kho¶n liªn quan ®Õn chu tr×nh sÏ giíi h¹n vÒ ph¹m vi ®èi tîng kiÓm to¸n, theo ®ã kh«ng cã kho¶n môc nµo bÞ KTV bá qua. C¸c tµi kho¶n nµy chÝnh lµ kÕt qu¶ xö lý c¸c th«ng tin sè liÖu liªn quan ®Õn chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn ®îc thÓ hiÖn trªn sæ s¸ch kÕ to¸n. C¸c kho¶n môc nµy bao gåm: - Tµi kho¶n TiÒn mÆt, Tµi kho¶n TiÒn göi ng©n hµng - Tµi kho¶n Ph¶i thu kh¸ch hµng - Tµi kho¶n Dù phßng nî ph¶i thu khã ®ßi - Tµi kho¶n Doanh thu b¸n hµng - C¸c kho¶n chiÕt khÊu, gi¶m gi¸, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i, thuÕ VAT Ngoµi ra cßn mét sè th«ng tin liªn quan kh¸c ®îc tr×nh bµy ngoµi b¸o c¸o tµi chÝnh mµ ®îc thÓ hiÖn trªn hÖ thèng sæ s¸ch kÕ to¸n nh c¸c kho¶n chi phÝ dù phßng liªn quan ®Õn kho¶n nî kh«ng thu håi ®îc, chi phÝ b¸n hµng, gi¸ vèn hµng b¸n, xö lý c¸c kho¶n nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi.  HÖ thèng sæ kÕ to¸n: HÖ thèng nµy dïng ®Ó ghi c¸c nghiÖp vô b¸n hµng-thu tiÒn vµ c¸c nghiÖp vô kh¸c cã liªn quan, ph¸t sinh trong mét niªn ®é kÕ to¸n mµ c¬ së ®Ó ghi sæ lµ c¸c chøng tõ ®· ®îc lËp tríc ®ã bao gåm: NhËt ký b¸n hµng, c¸c sæ h¹ch to¸n chi tiÕt nî ph¶i thu kh¸ch hµng, nhËt ký thu tiÒn, sæ chi phÝ b¸n hµng, sæ h¹ch to¸n chi tiÕt hµng tån kho..  HÖ thèng b¸o c¸o kÕ to¸n:. 9 HÖ thèng nµy ®îc lËp víi môc ®Ých th«ng tin cho c¸c nhµ qu¶n lý cÊp trªn n¾m b¾t ®îc toµn bé kÕt qu¶ cña chu tr×nh qua mét niªn ®é kÕ to¸n nhÊt ®Þnh hay qua mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Cô thÓ ®ã lµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh nép cho c¬ quan thuÕ, cho Bé chñ qu¶n, cho Tæng c«ng ty…hay c¸c b¸o c¸o b¸n hµng, t×nh h×nh thanh to¸n nî cña kh¸ch hµng.. cung cÊp cho Ban qu¶n trÞ hay Ban gi¸m ®èc biÕt hoÆc nh÷ng ngêi quan t©m.  Thñ tôc kiÓm so¸t: Thñ tôc kiÓm so¸t lµ nh÷ng chÝnh s¸ch vµ thñ tôc do Ban gi¸m ®èc ®¬n vÞ thiÕt lËp vµ thùc hiÖn nh»m ®¹t ®îc môc tiªu qu¶n lý cô thÓ. Khi thiÕt lËp thñ tôc kiÓm so¸t ph¶i ®¶m b¶o 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: nguyªn t¾c bÊt kiªm nhiÖm, nguyªn t¾c ph©n c«ng, ph©n nhiÖm râ rµng, nguyªn t¾c ñy quyÒn vµ phª chuÈn. Ngoµi ra, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t cßn bao gåm: viÖc quy ®Þnh chøng tõ, sæ s¸ch ph¶i ®Çy ®ñ, qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vËt chÊt ®èi víi tµi s¶n, sæ s¸ch vµ kiÓm so¸t ®éc lËp viÖc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. §Æc biÖt ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn, viÖc hiÓu ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm còng nh nh÷ng biÓu hiÖn cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®· gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ kiÓm to¸n chu tr×nh nµy. §ã còng lµ lý do ®Ó chóng ta nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña nh÷ng th«ng tin trªn trong khi ®i vµo thùc hµnh kiÓm to¸n chu tr×nh. 1.3. Môc tiªu kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn. Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n ®· ®îc cô thÓ ho¸ thµnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n. Do chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn ®îc cÊu thµnh bëi c¸c nghiÖp vô cô thÓ vµ tõ ®ã h×nh thµnh c¸c kho¶n môc trªn c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh nªn c¸c môc tiªu ®Æc thï cña kiÓm to¸n b¸n hµng vµ thu tiÒn cÇn cô thÓ ho¸ c¶ môc tiªu kiÓm to¸n tµi chÝnh vµ môc tiªu kiÓm to¸n nghiÖp vô phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm cña phÇn hµnh kiÓm to¸n nµy. MÆt kh¸c, mÆc dï c¸c nghiÖp vô b¸n hµng vµ thu tiÒn cã quan hÖ chÆt chÏ vµ t¹o nªn chu tr×nh x¸c ®Þnh, song mçi lo¹i nghiÖp vô nµy l¹i cã yªu cÇu riªng vµ ph¶n ¸nh cô thÓ vµo sæ s¸ch kÕ to¸n riªng theo tr×nh tù ®éc lËp t¬ng ®èi. Do ®ã, môc tiªu ®Æc thï cho c¸c kho¶n môc, nghiÖp vô b¸n hµng vµ nghiÖp vô thu tiÒn cÇn cã ®Þnh híng cô thÓ qua c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï riªng biÖt. Cã thÓ kh¸i qu¸t c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï phæ biÕn cña 2 lo¹i nghiÖp vô vµ kho¶n môc nµy theo b¶ng sau: B¶ng sè 2: Môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cña kiÓm to¸n nghiÖp vô b¸n hµng vµ nghiÖp vô thu tiÒn Môc tiªu kiÓm to¸n nghiÖp vô thu tiÒn Môc tiªu kiÓm To¸n chung 10 Môc tiªu kiÓm to¸n nghiÖp vô b¸n hµng C¸c kho¶n thu tiÒn ®Òu ®¶m b¶o hîp lý chung Môc tiªu hîp lý chung C¸c nghiÖp vô b¸n hµng ®Òu cã c¨n cø hîp lý C¸c môc tiªu chung kh¸c C¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng lµ cã thùc HiÖu lùc Hµng b¸n vËn chuyÓn ®Õn kh¸ch hµng lµ cã thËt Mäi kho¶n ph¶i thu ë kh¸ch hµng ®Òu ®îc ghi sæ Trän vÑn Mäi nghiÖp vô b¸n hµng ®Òu ®îc ghi sæ C¸c kho¶n ph¶i thu ®îc ®¸nh gi¸ ®óng §Þnh gi¸ Hµng ®· vËn chuyÓn vµ cã ho¸ ®¬n ghi gi¸ b¸n ®îc tho¶ thuËn C¸c kho¶n ph¶i thu cã ngêi së h÷u QuyÒn vµ nghÜa vô Hµng ho¸ ®· b¸n thuéc së h÷u cña ®¬n vÞ C¸c kho¶n ph¶i thu ®îc ph©n lo¹i ®óng Ph©n lo¹i C¸c nghiÖp vô b¸n hµng ®îc ph©n lo¹i thÝch hîp C¸c kho¶n ph¶i thu ®îc tÝnh to¸n ®óng ChÝnh x¸c c¬ häc C¸c nghiÖp vô ghi vµo sæ tæng hîp, chi tiÕt thÝch hîp vµ khíp ®óng c¸c sè céng C¸c môc tiªu kiÓm to¸n nghiÖp vô Nh÷ng thay ®æi vÒ thÓ thøc, thêi gian, thñ tôc thanh to¸n tiÒn hµng ®Òu ®îc cho phÐp ®óng ®¾n C¸c nghiÖp vô ph¶i thu ®îc ghi sæ ®óng kú Cho phÐp KÞp thêi C¸c nghiÖp vô b¸n hµng kÓ c¶ b¸n chÞu, vËn chuyÓn ®îc cho phÐp ®óng ®¾n C¸c kho¶n b¸n hµng ®îc ghi sæ ®óng thêi gian 2. Quy tr×nh kiÓm to¸n b¸n hµng- thu tiÒn. 2.1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n.  ý nghÜa cña lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n : LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña mét cuéc kiÓm to¸n cã vai trß quan träng, chi phèi tíi chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ chung cña toµn cuéc kiÓm to¸n. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300, KÕ ho¹ch kiÓm to¸n, " KTV vµ C«ng ty kiÓm to¸n cÇn lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc r»ng cuéc kiÓm to¸n ®· ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qña". §èi víi chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n sÏ gióp KTV thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ cã gi¸ trÞ lµm c¬ së ®Ó ®a ra ý kiÕn x¸c ®¸ng vÒ c¸c kho¶n môc doanh thu b¸n hµng vµ ph¶i thu kh¸ch hµng trªn B¸o c¸o tµi chÝnh tõ ®ã gióp c¸c KTV h¹n chÕ c¸c sai sãt, gi¶m thiÓu tr¸ch 11 nhiÖm ph¸p lý, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc vµ gi÷ v÷ng ®îc uy tÝn nghÒ nghiÖp ®èi víi kh¸ch hµng. Tr×nh tù lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n bao gåm c¸c bíc sau:  ChuÈn bÞ cho kÕ ho¹ch kiÓm to¸n: C«ng ty kiÓm to¸n sÏ tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc cÇn thiÕt ®Ó chuÈn bÞ lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n bao gåm: ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn kiÓm to¸n, nhËn diÖn c¸c lý do kiÓm to¸n, lùa chän ®éi ngò nh©n viªn kiÓm to¸n thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn.  Thu thËp th«ng tin c¬ së: KTV thu thËp hiÓu biÕt vÒ ngµnh nghÒ, c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng, t×m hiÓu vÒ hÖ thèng kÕ to¸n còng nh c¸c chÝnh s¸ch kÕ to¸n ®èi víi viÖc tiªu thô cña kh¸ch hµng. Xem xÐt l¹i kÕt qu¶ cña c¸c cuéc kiÓm to¸n tríc ®èi víi kho¶n môc doanh thu vµ ph¶i thu kh¸ch hµng còng nh hå s¬ kiÓm to¸n chung. KTV tiÕn hµnh tham quan nhµ xëng kho b·i, nhËn diÖn c¸c bªn liªn quan nh danh s¸ch kh¸ch hµng vµ nh÷ng ngêi nî.  Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng: Gióp cho KTV n¾m b¾t ®îc c¸c quy tr×nh mang tÝnh ph¸p lý cã ¶nh hëng ®Õn c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh doanh nµy, nh÷ng th«ng tin nµy ®îc thu thËp trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi Ban gi¸m ®èc c«ng ty kh¸ch hµng nh: giÊy phÐp thµnh lËp vµ ®iÒu lÖ ho¹t ®éng cña c«ng ty, c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh, B¸o c¸o kiÓm to¸n, thanh tra hay kiÓm tra cña n¨m hiÖn hµnh vµ n¨m tríc, c¸c hîp ®ång vµ cam kÕt quan träng.  Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch: Thñ tôc ph©n tÝch lµ viÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu, th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng, qua ®ã t×m ra nh÷ng xu híng biÕn ®éng quan träng vµ t×m ra nh÷ng mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víi c¸c th«ng tin liªn quan kh¸c hoÆc cã sù chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn. KTV thêng ¸p dông hai ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ ph©n tÝch ngang vµ ph©n tÝch däc. Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch nµy KTV thêng tiÕn hµnh so s¸nh doanh thu, c¸c kho¶n ph¶i thu gi÷a kú nµy so víi kú tríc, tÝnh to¸n tû lÖ ph¶i thu khã ®ßi…  §¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro : §¸nh gi¸ träng yÕu: Träng yÕu lµ thuËt ng÷ dïng ®Ó thÓ hiÖn tÇm quan träng cña mét th«ng tin, mét sè liÖu kÕ to¸n trong b¸o c¸o tµi chÝnh. Møc ®é träng yÕu phô thuéc tÇm quan träng cña th«ng tin hay cña sai sãt ®¸nh gi¸ trong hoµn c¶nh cô thÓ. §Ó x¸c ®Þnh møc träng yÕu KTV tiÕn hµnh c¸c bíc sau:. - íc lîng ban ®Çu vÒ møc träng yÕu: Møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ lîng tèi ®a mµ KTV tin r»ng, ë møc ®ã c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ bÞ sai lÖch nhng vÉn cha ¶nh hëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh cña ngêi sö dông th«ng tin tµi chÝnh. Cã thÓ íc tÝnh theo quy m« hoÆc íc tÝnh theo b¶n chÊt. 12 - Ph©n bæ íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho c¸c kho¶n môc: Doanh thu b¸n hµng vµ ph¶i thu kh¸ch hµng. ViÖc ph©n bæ ®îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu híng mµ c¸c sai ph¹m cã thÓ diÔn ra ®ã lµ t×nh tr¹ng khai khèng vµ khia thiÕu. C¬ së ®Ó tiÕn hµnh ph©n bæ lµ b¶n chÊt cña c¸c kho¶n môc, rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t dùa vµo kinh nghiÖm cña KTV vµ chi phÝ kiÓm to¸n ®èi víi tõng kho¶n môc nµy. §¸nh gi¸ rñi ro trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn. Rñi ro kiÓm to¸n lµ rñi ro do C«ng ty kiÓm to¸n hoÆc KTV ®a ra ý kiÕn kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm to¸n cßn cã nh÷ng sai sãt träng yÕu - Rñi ro tiÒm tµng cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn (IR):. Lµ sù tån t¹i sai sãt träng yÕu trong b¶n th©n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn mµ cha tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña bÊt kú ho¹t ®éng kiÓm to¸n nµo ®Ó c¶ ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé. Trong khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n, KTV cÇn ph¶i dù ®o¸n n¬i nµo cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn cã kh¶ n¨ng sai sãt nhÊt. Qua ®ã KTV cã thÓ thu thËp vµ ph©n bæ b»ng chøng kiÓm to¸n mét c¸ch hîp lý. Trong khi ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng KTV cÇn xem xÐt mét sè yÕu tè sau: ` B¶n chÊt c«ng viÖc b¸n hµng- thu tiÒn cña kh¸ch hµng ` §éng c¬ cña kh¸ch hµng trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn ` C¸c nghiÖp vô b¸n hµng- thu tiÒn cã thêng xuyªn liªn tôc x¶y ra ` KÕt qu¶ nh÷ng lÇn kiÓm to¸n tríc cña chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn. ` Sè d cña c¸c tµi kho¶n doanh thu b¸n hµng vµ ph¶i thu kh¸ch hµng. - Rñi ro kiÓm so¸t trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn (CR): Lµ sù tån t¹i nh÷ng sai sãt träng yÕu mµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ph¸t hiÖn vµ ng¨n ngõa kÞp thêi, do hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ x¶y ra trong chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn g©y ¶nh hëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh. Rñi ro kiÓm so¸t ®¹i diÖn cho sù ®¸nh gi¸ vÒ c¬ cÊu kiÓm to¸n néi bé cña kh¸ch hµng cã hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc ph¸t hiÖn vµ ng¨n ngõa c¸c sai sãt x¶y ra trong chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn hay kh«ng? Khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc rñi ro kiÓm to¸n trong chu tr×nh th× KTV cÇn hiÓu ®îc c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé, ®¸nh gi¸ møc rñi ro kiÓm so¸t vµ sö dông m« h×nh rñi ro kiÓm to¸n. Rñi ro kiÓm so¸t trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn thêng gÆp lµ: ` C¸c ph¬ng thøc phª duyÖt hµng b¸n tr¶ chËm, gi¶m gi¸, xo¸ sæ c¸c kho¶n ph¶i thu khã ®ßi cã ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt hay do kÕ to¸n ®¬n vÞ tù ý lµm c¸c c«ng viÖc nµy khi cha cã quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn. 13 ` C¸c ho¸ ®¬n, chøng tõ cã ®îc ®¸nh sè tríc hay kh«ng, cã ®Çy ®ñ ch÷ ký, phª duyÖt cña cÊp trªn hay kh«ng. ` Cã sù ph©n c«ng râ rµng gi÷a c¸c c«ng viÖc trong mét bé phËn hay kh«ng, mét ngêi cã thÓ lµm c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn mét nghiÖp vô hay kh«ng? vÝ dô võa b¸n hµng võa thu tiÒn. - Rñi ro ph¸t hiÖn cña chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn (DR): Lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai sãt gian lËn cña c¸c kho¶n môc cña chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn trªn B¸o c¸o tµi chÝnh mµ kh«ng ng¨n chÆn hay ph¸t hiÖn bëi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ còng kh«ng ®îc KTV ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. C¸c lo¹i rñi ro ph¸t hiÖn trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn: ` Sè lîng c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh nhiÒu, phøc t¹p vµ cã liªn quan ®Õn nhiÒu nghiÖp vô cña chu tr×nh kh¸c mµ KTV kh«ng thÓ kiÓm tra ®îc mäi hãa ®¬n chøng tõ. ` Mét sè nghiÖp vô b¸n hµng cã ph¸t sinh nhá nhng l¹i lµ gian lËn mµ KTV kh«ng ph¸t hiÖn ra khi kiÓm to¸n. ` Tr×nh ®é cña KTV cßn kÐm nªn kh«ng ph¸t hiÖn ra sai sãt hoÆc gian lËn ë mét nghiÖp vô cã sè d lín lµm ¶nh hëng ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh. Khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n KTV cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro kiÓm to¸n, mèi quan hÖ gi÷a träng yÕu vµ rñi ro ®Ó thu thËp b»ng chøng mét c¸ch hîp lý. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro : AR = IR* CR*DR. Mèi quan hÖ gi÷a träng yÕu vµ rñi ro: Träng yÕu vµ rñi ro cã mèi quan hÖ ngîc chiÒu. Khi rñi ro ®îc ®¸nh gi¸ ë møc cao th× KTV ph¶i íc tÝnh träng yÕu ë møc thÊp ®Ó thu thËp nhiÒu b»ng chøng kiÓm to¸n vµ ngîc l¹i. 14  T×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t: Nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t lµ mét phÇn viÖc hÕt søc quan träng. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400, §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé, "KTV ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm to¸n cã hiÖu qña". - T×m hiÓu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé: KTV tiÕn hµnh xem xÐt c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc kiÓm so¸t liªn quan ®Õn chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn trªn c¬ së dùa vµo kinh nghiÖm tríc ®©y cña KTV ®èi víi kiÓm to¸n. ThÈm vÊn nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng, xem xÐt c¸c sæ tay vÒ thñ tôc chÕ ®é liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. KTV kiÓm tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt, quan s¸t c¸c mÆt ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸ch hµng. §Ó miªu t¶ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, KTV sö dông mét trong 3 ph¬ng ph¸p hoÆc kÕt hîp c¶ 3 ph¬ng ph¸p sau tuú thuéc ®Æc ®iÓm ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n vµ quy m« kiÓm to¸n: VÏ lu ®å, lËp b¶ng c©u hái vÒ kiÓm so¸t néi bé, B¶ng têng thuËt vÒ kiÓm so¸t néi bé. - §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t: ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho tõng kho¶n môc ph¶i thu kh¸ch hµng vµ doanh thu b¸n hµng. §¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong viÖc ng¨n ngõa, ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng tiªu thô s¶n phÈm cña kh¸ch hµng. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400, §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé, "Sau khi hiÓu ®îc hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé, KTV ph¶i thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t theo c¸c c¬ së dÉn liÖu cho sè d cña mçi tµi kho¶n träng yÕu". ViÖc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c bíc: ` NhËn diÖn môc tiªu kiÓm so¸t cña chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn: nhËn ®Þnh môc tiªu nµo nªn ¸p dông vµ cã môc tiªu nµo kh«ng tån t¹i kh«ng ` NhËn diÖn qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï cña chu tr×nh: xem xÐt t¸c ®éng cña c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc ®ã ®Õn môc tiªu nh thÕ nµo? Xem xÐt chÝnh s¸ch qu¶n lý tiÒn mÆt, viÖc ghi nhËn doanh thu, c¸c kho¶n nî ®îc qu¶n lý thÕ nµo, viÖc trÝch lËp dù phßng ®îc quy ®Þnh ra sao? Tõ ®ã ®¸nh gi¸ c¸c nhîc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t theo yÕu tè ®Þnh tÝnh thÊp, trung b×nh, cao hoÆc tû lÖ phÇn tr¨m. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n toµn diÖn vµ so¹n th¶o ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n: 15 Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n lµ nh÷ng dù kiÕn chi tiÕt vÒ c¸c c«ng viÖc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn, thêi gian hoµn thµnh vµ sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c KTV còng nh dù kiÕn vÒ nh÷ng t liÖu, th«ng tin liªn quan cÇn sö dông vµ thu thËp. §èi víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn th× träng t©m cña ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n lµ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thiÕt thùc hiÖn ®èi víi hai kho¶n môc lµ doanh thu b¸n hµng vµ ph¶i thu kh¸ch hµng trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®îc thiÕt kÕ thµnh ba phÇn: tr¾c nghiÖm c«ng viÖc, tr¾c nghiÖm ph©n tÝch vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d. Mét ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®îc thiÕt kÕ phï hîp sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých nh s¾p xÕp mét c¸ch cã kÕ ho¹ch c¸c c«ng viÖc vµ nh©n lùc, lµ ph¬ng tiÖn ®Ó chñ nhiÖm kiÓm to¸n qu¶n lý, gi¸m s¸t cuéc kiÓm to¸n th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh c¸c bíc c«ng viÖc ®îc thùc hiÖn. Lµ b»ng chøng ®Ó chøng minh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®· ®îc thùc hiÖn. 2.2. Thùc hiÖn kiÓm to¸n. 2.2.1. KiÓm so¸t néi bé vµ tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn. 2.2.1.1. §èi víi nghiÖp vô b¸n hµng  Sù ®ång bé cña sæ s¸ch: §ßi hái hÖ thèng kÕ to¸n tõ chøng tõ ®Õn sæ kÕ to¸n vµ b¶ng tæng hîp cã t¸c dông kiÓm so¸t tèi ®a c¸c nghiÖp vô vµ do ®ã, c¸c tr×nh tù kÕ to¸n ph¶i cã tríc khi ®Æt ra c¸c môc tiªu kiÓm so¸t néi bé. TÊt nhiªn, víi mäi ®¬n vÞ, khung ph¸p lý vÒ kÕ to¸n lµ nh nhau vµ ®îc quy ®Þnh tríc. Tuy nhiªn, mçi ®¬n vÞ l¹i cã thÓ lùa chän c¸c h×nh thøc kÕ to¸n, c¸c ph¬ng thøc kÕ to¸n kh¸c nhau dÉn ®Õn tr×nh tù kÕ to¸n cô thÓ còng kh¸c nhau. H¬n n÷a, mäi v¨n b¶n ph¸p lý vÉn chØ lµ khung tèi thiÓu cßn thùc tÕ cña mçi ®¬n vÞ l¹i rÊt ®a d¹ng, phong phó. Do ®ã, mçi ®¬n vÞ cÇn ®Þnh s½n tr×nh tù cô thÓ t¬ng øng víi hÖ thèng sæ s¸ch t¹o thµnh yÕu tè kiÓm so¸t cã hiÖu lùc. T¬ng øng víi c«ng viÖc kiÓm so¸t nµy tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu dùa vµo quy ®Þnh vÒ tr×nh tù ghi sæ ®· nªu ®Ó ®èi chiÕu víi thùc tiÔn cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. VÝ dô : Quy íc khi nhËn hµng cña ngêi mua, c«ng ty lËp ho¸ ®¬n b¸n hµng ®¸nh sè tríc vµ lËp nhiÒu liªn: Liªn ®Çu giao cho ngêi mua, c¸c liªn sau dïng ®Ó ghi sæ theo dâi b¸n hµng vµ thu tiÒn, còng cã thÓ dïng ®Ó duyÖt b¸n chÞu, cho phÐp vËn chuyÓn. HoÆc cã c«ng ty l¹i quy íc ho¸ ®¬n b¸n hµng chØ lËp sau khi hµng vËn chuyÓn.  ViÖc ®¸nh sè thø tù c¸c chøng tõ: Sö dông chøng tõ cã ®¸nh sè tríc theo thø tù liªn tôc cã t¸c dông võa ®Ò phßng bá sãt, dÊu diÕm, võa tr¸nh trïng lÆp c¸c kho¶n ph¶i thu, c¸c kho¶n ghi sæ 16 b¸n hµng. TÊt nhiªn viÖc ®¸nh sè tríc ph¶i cã môc ®Ých râ rµng kÌm theo viÖc tæ chøc hîp lý theo híng tÝch cùc ®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu cho viÖc kiÓm so¸t nµy lµ chän ra mét d·y liªn tôc c¸c chu tr×nh kh¸c nhau. VÝ dô: Khi b¸n hµng vµ vËn chuyÓn diÔn ra víi tÇn suÊt lín cÇn kiÓm so¸t qua sè thø tù liªn tôc cña vËn ®¬n ®Ó tr¸nh bá sãt c¸c nghiÖp vô thu tiÒn cÇn ph©n c«ng nh©n viªn lµm ho¸ ®¬n lu tr÷ tÊt c¶ chu tr×nh vËn chuyÓn ®· thu tiÒn vµ cïng mét ngêi kh¸c ®Þnh kú so¸t l¹i tÊt c¶ c¸c sè thø tù vµ t×m nguyªn nh©n cña bÊt kú sù bá sãt nµo.  LËp b¶ng c©n ®èi thanh to¸n tiÒn hµng vµ göi cho ngêi mua : C¸c c«ng ty cã nghiÖp vô b¸n hµng vµ thu tiÒn víi quy m« lín, th«ng thêng hµng th¸ng cã tæng hîp vµ lËp b¶ng c©n ®èi gi÷a gi¸ trÞ hµng b¸n víi c¸c kho¶n thu tiÒn, vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®Ó kiÓm so¸t c«ng viÖc b¸n hµng vµ thu tiÒn. Do c¸c c©n ®èi nµy cã liªn quan ®Õn ngêi mua nªn cÇn göi ®Õn ngêi mua ®Ó th«ng b¸o ®ång thêi x¸c nhËn quan hÖ mua- b¸n ®· ph¸t sinh trong th¸ng. §Ó b¶o ®¶m tÝnh kh¸ch quan trong x¸c nhËn, c¸c b¶ng c©n ®èi nµy cã thÓ ph©n c«ng cho ngêi kh«ng cã liªn quan lËp ra vµ göi qua bu ®iÖn ®Ó ngêi mua dÔ dµng tr¶ lêi ngay c¶ khi cã sai sãt. Trong trêng hîp nµy, lËp vµ x¸c nhËn c¸c b¶ng c©n ®èi hµng, tiÒn vµ ph¶i thu lµ c«ng viÖc kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu trong trêng hîp nµy lµ sù xem xÐt vµ ®a ra ý kiÕn cña KTV vÒ viÖc lËp vµ x¸c nhËn c¸c b¶ng c©n ®èi trªn.  XÐt duyÖt nghiÖp vô b¸n hµng: KiÓm so¸t néi bé tËp trung vµo 3 ®iÓm chñ yÕu sau: ViÖc b¸n chÞu ph¶i ®îc duyÖt y cÈn träng tríc khi b¸n hµng. Hµng b¸n chØ ®îc vËn chuyÓn sau khi duyÖt ®Çy ®ñ chøng cø. C«ng viÖc kiÓm so¸t nµy nh»m ng¨n ngõa tæn thÊt do vËn chuyÓn ®Õn ngêi mua kh«ng thËt sù hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn thanh to¸n. Gi¸ b¸n ph¶i ®îc duyÖt bao gåm c¶ phÝ vËn chuyÓn, gi¶m gi¸, bít gi¸ vµ ®iÒu kiÖn thanh to¸n. §iÒu nµy nh»m tr¸nh thÊt thu, kÝch thÝch tho¶ ®¸ng t¨ng thu vµ gi¶i quyÕt hîp ph¸p vµ hiÖu qu¶ c¸c quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸c bªn trong quan hÖ mua b¸n. T¬ng øng víi viÖc kiÓm so¸t néi bé nµy tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®îc thùc hiÖn qua xem xÐt chu tr×nh víi thñ tôc xÐt duyÖt t¬ng øng  Ph©n c¸ch nhiÖm vô ®Çy ®ñ trong tæ chøc c«ng t¸c tµi chÝnh kÕ to¸n: §©y lµ c«ng viÖc träng yÕu trong kiÓm so¸t néi bé nh»m ng¨n ngõa nh÷ng sai sãt vµ gian lËn trong kÕ to¸n nãi chung vµ lÜnh vùc b¸n hµng-thu tiÒn nãi riªng. VÝ dô: NÕu sæ b¸n hµng víi sæ thu tiÒn ®îc 2 kÕ to¸n theo dâi ®éc lËp nhau vµ sæ thu tiÒn cã ngêi kiÓm so¸t ®éc lËp, ®èi chiÕu ®Þnh kú víi Sæ c¸i vµ Sæ quü 17 sÏ t¹o ra sù kiÓm so¸t chÐo, t¨ng ®é tin cËy cña th«ng tin. MÆt kh¸c ®Ó ng¨n ngõa gian lËn. §ång thêi gi÷a chøc n¨ng b¸n hµng víi chøc n¨ng duyÖt b¸n chÞu còng cÇn ph©n c¸ch ®Ó phßng ngõa nh÷ng tiªu cùc cã thÓ ph¸t sinh trong kh©u b¸n hµng vµ kh¶ n¨ng thÊt thu trong kh©u thanh to¸n. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu lµ xem xÐt chung sù ph©n c«ng trong c«ng t¸c kÕ to¸n vµ quan s¸t thùc tÕ c«ng viÖc kÕ to¸n.  TÝnh ®éc lËp cña ngêi kiÓm tra- kiÓm so¸t: §©y lµ yÕu tè chñ yÕu trong viÖc ph¸t huy hiÖu lùc cña kiÓm so¸t néi bé. Th«ng thêng sö dông KTV néi bé ®Ó kiÓm so¸t viÖc xö lý vµ ghi sæ c¸c nghiÖp vô b¸n hµng vµ thu tiÒn sÏ b¶o ®¶m chÊt lîng kiÓm so¸t phôc vô tèt cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kiÓm to¸n. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®îc thùc hiÖn th«ng qua xem xÐt b¸o c¸o cña KTV néi bé vµ xem xÐt sù xuÊt hiÖn c¸c dÊu hiÖu cña KTV néi bé ®· ký hoÆc ghi dÊu quy íc trªn c¸c chøng tõ sæ s¸ch. 2.2.1.2 §èi víi nghiÖp vô thu tiÒn  C¸c kho¶n thu tiÒn ®îc ghi sæ thùc tÕ ®· nhËn (môc tiªu vÒ tÝnh hiÖu lùc, tÝnh cã thùc): KiÓm so¸t néi bé ph¶i ph©n c¸ch nhiÖm vô gi÷a ngêi gi÷ tiÒn vµ ngêi gi÷ sæ, ®èi chiÕu ®éc lËp víi tµi kho¶n ë ng©n hµng. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ : KTV thÈm tra viÖc ph©n c¸ch nhiÖm vô gi÷a ngêi gi÷ tiÒn vµ ngêi gi÷ sæ. Xem xÐt viÖc thùc hiÖn ®èi chiÕu víi mét ng©n hµng.  Kho¶n tiÒn chiÕt khÊu ®· ®îc xÐt duyÖt ®óng ®¾n (môc tiªu ®îc phÐp): KiÓm so¸t néi bé ph¶i cã chÝnh s¸ch cô thÓ cho viÖc thanh to¸n tríc h¹n. DuyÖt c¸c kho¶n chiÕt khÊu. §èi chiÕu chu tr×nh gèc vµ ký duyÖt phiÕu thu tiÒn. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ xem xÐt quy chÕ thu tiÒn hµng hoÆc trao ®æi víi gi¸m ®èc phô tr¸ch tµi chÝnh hoÆc kinh doanh. Xem xÐt giÊy b¸o nhËn tiÒn tríc h¹n. kh¶o s¸t tr×nh tù lËp phiÕu thu tiÒn.  TiÒn mÆt thu ®îc ®· ghi sæ ®Çy ®ñ vµo sæ quü vµ c¸c nhËt ký thu tiÒn (môc tiªu vÒ tÝnh trän vÑn). KiÓm so¸t néi bé ph¶i ph©n c¸ch nhiÖm vô gi÷a ngêi gi÷ tiÒn vµ ngêi ghi sæ. Sö dông giÊy b¸o nhËn tiÒn hoÆc b¶ng kª tiÒn mÆt ®¸nh sè tríc kÌm quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é b¸o c¸o nhËn tiÒn kÞp thêi. Trùc tiÕp x¸c nhËn SÐc thu tiÒn Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ KTV thÈm tra viÖc ph©n c¸ch nhiÖm vô gi÷a ngêi gi÷ tiÒn vµ ngêi ghi sæ. Xem xÐt thñ tôc kiÓm tra néi bé 18 t¹i c¸c bé phËn cã thu tiÒn hµng. Xem xÐt d·y liªn tôc c¸c giÊy b¸o nhËn tiÒn hoÆc b¶ng kª tiÒn mÆt ®¸nh sè tríc. Rµ so¸t quan hÖ gi÷a c¸c SÐc vµ b¶ng kª.  C¸c kho¶n thu tiÒn ®· vµo sæ ®Òu phï hîp víi gi¸ b¸n (môc tiªu vÒ ®Þnh gi¸) KiÓm so¸t néi bé theo dâi chi tiÕt c¸c kho¶n thu theo th¬ng vô vµ ®èi chiÕu víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn. §èi chiÕu ®Òu ®Æn víi ng©n hµng vÒ kho¶n tiÒn b¸n hµng. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ kh¶o s¸t tæ chøc kÕ to¸n chi tiÕt c¸c kho¶n ph¶i thu. Xem xÐt viÖc ®èi chiÕu hµng th¸ng víi ng©n hµng.  C¸c kho¶n thu tiÒn ®Òu ®îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n (môc tiªu vÒ ph©n lo¹i): KiÓm so¸t néi bé ph¶i sö dông s¬ ®å tµi kho¶n cã quy ®Þnh c¸c quan hÖ ®èi øng cô thÓ vÒ thu tiÒn. So¸t xÐt, ®èi chiÕu néi bé viÖc ph©n lo¹i chó ý ®Þnh kho¶n ®Æc biÖt. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ KTV kiÓm tra viÖc tæ chøc thùc hiÖn s¬ ®å tµi kho¶n vµ quy ®Þnh vÒ ®èi øng. Xem xÐt dÊu hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé.  C¸c kho¶n thu tiÒn ghi ®óng thêi gian (tÝnh kÞp thêi): KiÓm so¸t néi bé ph¶i quy ®Þnh râ rµng viÖc cËp nhËt c¸c kho¶n thu tiÒn vµo quü vµ sæ quü. Cã nh©n viªn ®éc lËp kiÓm so¸t ghi thu vµ nhËp quü. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ quan s¸t viÖc tæ chøc ghi thu, chÕ ®é b¸o c¸o thu tiÒn ë c¸c bé phËn cã liªn quan. Xem xÐt dÊu hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé vÒ thu tiÒn.  C¸c kho¶n thu tiÒn ghi ®óng vµo sæ quü, sæ c¸i vµ tæng hîp ®óng (môc tiªu vÒ tÝnh chÝnh x¸c m¸y mãc): KiÓm so¸t néi bé ph¶i ph©n c¸ch nhiÖm vô ghi Sæ quü víi theo dâi thanh to¸n tiÒn hµng. LËp c©n ®èi thu tiÒn vµ göi cho ngêi mua ®Òu ®Æn. Tæ chøc ®èi chiÕu néi bé vÒ chuyÓn sæ vµ céng sæ. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®èi víi môc tiªu nµy lµ xem xÐt viÖc ph©n c¸ch nhiÖm vô gi÷a ngêi ghi sæ quü víi ngêi ghi sæ thanh to¸n. ThÈm tra viÖc göi c¸c b¶ng c©n ®èi thu tiÒn. Xem xÐt dÊu hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé. 2.2.2. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t: C¨n cø vµo c¸c tµi liÖu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, sæ c¸i tµi kho¶n KTV tiÕn hµnh thùc hiÖn mét sè thñ tôc ph©n tÝch nh sau: 19 - So s¸nh doanh thu b¸n hµng cña tõng lo¹i hµng ho¸ dÞch vô kú nµy so víi kú tríc. - So s¸nh tØ lÖ l·i gép n¨m nay so víi n¨m tríc. - So s¸nh tû lÖ doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i, c¸c kho¶n chiÕt khÊu gi¶m gi¸ trªn tæng doanh thu cña kú nµy so víi kú tríc. So s¸nh tØ lÖ dù phßng nî ph¶i thu trªn tæng doanh thu cña kú nµy so víi kú tríc… Tõ ®ã KTV cã thÓ rót ra c¸c biÕn ®éng bÊt thêng vµ tiÕn hµnh t×m hiÓu râ nguyªn nh©n ®Ó cã nh÷ng kiÕn nghÞ vµ xö lý phï hîp 2.2.3. Thö nghiÖm c¬ b¶n ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn. 2.2.3.1. §èi víi nghiÖp vô b¸n hµng.  C¸c kho¶n b¸n hµng ®· ghi sæ ®Õu cã hiÖu lùc. Nh×n chung viÖc ghi sæ nh÷ng kho¶n b¸n hµng kh«ng cã thËt thêng Ýt x¶y ra do c¸c kho¶n doanh thu hay thu nhËp t¬ng øng ®îc xem lµ c¨n cø ®Ó tÝnh thuÕ. Tuy nhiªn, t×nh huèng ®ã vÉn cã thÓ x¶y ra khi cã nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch thuÕ nãi chung hay møc thuÕ suÊt nãi riªng gi÷a c¸c thêi kú kinh doanh. Bªn c¹nh ®ã, doanh thu hay thu nhËp kh«ng chØ ®îc xem lµ c¨n cø tÝnh thuÕ mµ cßn lµ c¬ së xem xÐt bæ sung vèn lu ®éng ®Ó vay vèn hoÆc thu hót thªm vèn. Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng tr·i víi môc tiªu nµy theo híng sau: Sai sãt do s¬ suÊt hoÆc do c¸c h¹n chÕ kh¸c cña ngêi ghi sæ cha ®îc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu chØnh hÕt nhê hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña doanh nghiÖp, cè t×nh ghi c¸c nghiÖp vô b¸n hµng kh«ng nhÊt qu¸n víi kú quyÕt to¸n, ghi sæ c¸c kho¶n b¸n hµng nhng trªn thùc tÕ hµng ho¸ cha vËn chuyÓn hoÆc dÞch vô cha cung cÊp, vËn chuyÓn hµng ho¸ hay cung øng dÞch vô theo nh÷ng biªn b¶n giao nhËn khèng mµ vÉn ®îc ghi nhËn nh mét kho¶n b¸n hµng.  C¸c nghiÖp vô b¸n hµng ®Òu ®îc phª chuÈn ®óng ®¾n: Môc tiªu ®îc phÐp trong b¸n hµng thêng cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh vÒ b¸n chÞu vÒ vËn chuyÓn vµ vÒ gi¸ c¶. Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng tr·i chÝnh lµ viÖc ra so¸t c¸c quyÕt ®Þnh vÒ chÝnh s¸ch chung còng nh nh÷ng thay ®æi trong tõng th¬ng vô. C¸c tr¾c nghiÖm nµy cã quan hÖ vµ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc triÓn khai c¸c môc tiªu kh¸c cã liªn quan ®Æc biÖt lµ tr¾c nghiÖm vÒ ®Þnh gi¸. Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng tr·i vÒ ®Þnh gi¸ lµ so s¸nh gi¸ thùc tÕ cña hµng b¸n bao gåm c¶ phÝ vËn chuyÓn, kho¶n bít gi¸ víi b¶ng gi¸ ®· ®îc duyÖt. NÕu gi¸ c¶ ®îc tho¶ thuËn qua tõng th¬ng vô cÇn xem xÐt quyÒn h¹n cña ngêi cho phÐp thay ®æi nµy. C¸c hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ còng ®îc xem xÐt t¬ng tù hoÆc cã thÓ qua x¸c nhËn cña ngêi mua. 20