Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Luận văn một số biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh thông q...

Tài liệu Luận văn một số biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh thông qua việc dạy học môn hóa học ở trường thpt

.PDF
162
121
65

Mô tả:

Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH  NGUYỄN VĂN VĨNH HẢO LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học hóa học Mã số: 60.14.01.11 Người hướng dẫn khoa học TS. NGUYỄN THỊ BÍCH HIỀN TP. HỒ CHÍ MINH - 2014 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền LỜI CÁM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn, ngoài sự nỗ lực của chính bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô, bạn bè và các anh chị đồng nghiệp, các em học sinh và người thân trong gia đình. Hôm nay, luận văn đã được hoàn thành, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành, lòng biết ơn sâu sắc đến: Cô TS. Nguyễn Thị Bích Hiền – Người đã giao và hướng dẫn đề tài. Xin cám ơn cô luôn hướng dẫn tận tình và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho em trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Nhờ có cô luôn động viên, khích lệ, hướng dẫn và chỉnh sửa giúp em mà từng trang luận văn đã được hoàn thiện. Thầy PGS.TS Cao Cự Giác và TS Lê Danh Bình đã dành nhiều thời gian đọc và viết nhận xét cho luận văn. Các thầy cô trong khoa Hóa trường Đại học Vinh đã trực tiếp giảng dạy cho tôi trong khóa đào tạo Thạc sỹ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học khóa 20, giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn của mình trong việc giảng dạy bộ môn Hóa học. Quý thầy cô trong Ban giám hiệu trường THPT Trần Phú (TpHCM) đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc hoàn tất khóa học đào tạo. Các anh chị đồng nghiệp, các bạn học viên của khóa Cao học Hóa K20 Sài Gòn trường Đại học Vinh, các em học sinh trường THPT Trần Phú, THPT Nguyễn Huệ, THPT Diên Hồng, THPT Võ Trường Toản, THPT Vũng Tàu (Vũng Tàu) đã giúp tôi trong quá trình thực nghiệm của đề tài. Xin cám ơn đến phòng Sau đại học trường Đại học Vinh, phòng Tổ chức cán bộ và phòng Đào tạo trường Đại học Sài Gòn đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành luận văn đúng tiến độ. Một lần nữa, xin gửi lời cảm ơn chân thành của tôi đến tất cả mọi người. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 6 năm 2014 Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh. GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo. GD : Giáo dục. GDMT : Giáo dục môi trường. BVMT : Bảo vệ môi trường. GV : Giáo viên. HS : Học sinh. THPT : Trung học phổ thông. ICT : Công nghệ thông tin và truyền thông. PƯ : Phản ứng. ĐPDD : Điện phân dung dịch. PTN : Phòng thí nghiệm. DD : Dung dịch. CM : Chứng minh. DHDA : Dạy học theo dự án. CNTT : Công nghệ thông tin. PPDH : Phương pháp dạy học. GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN ........................................................................................................... 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... 3 MỤC LỤC ................................................................................................................. 4 PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 7 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 7 2. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................... 8 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 9 4. Nhiệm vụ của đề tài .............................................................................................. 9 5. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .................................................................... 9 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 9 7. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 9 8. Giả thuyết khoa học............................................................................................ 10 9. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu..................................................... 10 NỘI DUNG .............................................................................................................. 11 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................... 11 1.1. Xu hƣớng đổi mới và sự phát triển của phƣơng pháp dạy học hiện nay ... 11 1.1.1. Xu hướng và sự phát triển trên thế giới ................................................... 11 1.1.2. Xu hướng và sự phát triển trong nước ..................................................... 12 1.1.3. Mục tiêu giáo dục từ nay đến năm 2020 ................................................... 18 1.2. Vai trò của hóa học trong việc giáo dục môi trƣờng .................................... 19 1.2.1. Các nội dung cơ bản về giáo dục môi trường ........................................... 19 1.2.2. Ba cơ hội giáo dục môi trường trong giảng dạy hóa học ở nhà trường . 20 1.2.3. Ba nguyên tắc cần đảm bảo trong quá trình tận dụng các cơ hội giáo dục môi trường ............................................................................................................ 20 1.3. Vai trò của giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng hiện nay ............................. 20 1.3.1. Nguyên tắc chung khi thực hiện giáo dục môi trường ............................ 20 1.3.2. Các nguyên tắc thực hiện giáo dục môi trường ở trường phổ thông ...... 21 1.3.3. Nguyên tắc về phương pháp giáo dục môi trường. .................................. 22 1.3.4. Vai trò của giáo dục ý thức bảo vệ môi trường ........................................ 22 1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực ........................................................... 23 GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo 1.4.1. Phương pháp đóng vai ............................................................................... 23 1.4.2. Dạy học nêu vấn đề .................................................................................... 25 1.4.3. Phương pháp trực quan ............................................................................ 29 1.4.4. Phương pháp lập dự án ............................................................................. 32 1.5. Thực trạng của việc giáo dục môi trƣờng cho học sinh thông qua môn Hóa học ở trƣờng THPT ................................................................................................ 37 1.5.1. Mục tiêu khảo sát ....................................................................................... 37 1.5.2. Đối tượng khảo sát ..................................................................................... 37 1.5.3. Kết quả điều tra .......................................................................................... 38 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ......................................................................................... 46 CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA MÔN HÓA HỌC Ở TRƢỜNG THPT ....................................................................................................................... 47 2.1. Phân tích nội dung chƣơng trình hóa học phổ thông ................................... 47 2.1.1. Mục tiêu chương trình ............................................................................... 47 2.1.2. Phân phối chương trình hóa học phổ thông ............................................ 48 2.2. Một số bài học có thể lồng ghép nội dung giáo dục môi trƣờng ................. 50 2.3. Một số biện pháp giáo dục môi trƣờng .......................................................... 51 2.3.1. Phân tích các nội dung có liên quan đến hóa học và môi trường ........... 51 2.3.2. Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực .......................................... 67 2.3.3. Xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi, bài tập hóa học liên quan giáo dục môi trường ..................................................................................................... 81 2.3.4. Xây dựng diễn đàn để tạo một sân chơi cho học sinh .............................. 89 2.3.5. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa ........................................................... 97 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ....................................................................................... 102 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................... 103 3.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................... 103 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm .................................................................................. 103 3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm............................................................................ 103 3.3.1. Lựa chọn địa bàn và đối tượng thực nghiệm ......................................... 103 3.3.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 103 GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo 3.4. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................. 104 3.4.1. Chuẩn bị thực nghiệm ............................................................................. 104 3.4.2. Tiến hành thực nghiệm ........................................................................... 104 3.5. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm. ................................................... 105 3.6. Kết quả thực nghiệm và xử lý kết quả thực nghiệm .................................. 107 3.6.1. Kết quả định tính ..................................................................................... 107 3.6.2. Kết quả thực nghiệm giành cho học sinh lớp 10 .................................... 109 3.6.3. Kết quả thực nghiệm giành cho học sinh lớp 11 .................................... 114 3.6.4. Kết quả thực nghiệm giành cho học sinh lớp 12 .................................... 119 3.6.5. Kết quả thực nghiệm sử dụng biện pháp tổ chức hội thi “Hóa học và đời sống”. .................................................................................................................. 125 3.6.6. Kết quả thực nghiệm sử dụng dự án. ...................................................... 126 3.6.7. Đánh giá kết quả thực nghiệm. ............................................................... 128 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3....................................................................................... 129 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT .................................................................................. 130 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 132 PHỤ LỤC ................................................................................................................... i Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Với sự phát triển như vũ bão của khoa học - kỹ thuật như hiện nay, quá trình dạy học đã có sự thay đổi cho phù hợp với yêu cầu của thời đại. Dạy học ngày nay là quá trình lấy học sinh làm trung tâm của mọi hoạt động học tập, người thầy đóng vai trò hướng dẫn, điều hành, giúp đỡ, định hướng cho học sinh tự chiếm lĩnh tri thức của bản thân. Với xu hướng đó, giáo dục nhà trường phải chú trọng vào việc đặt ra những cơ hội học tập, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh trong quá trình học tập để phát huy tối đa tính tích cực, năng động. Đối với đặc thù môn Hóa học – một môn khoa học lý thuyết – thực nghiệm càng có nhiều điều kiện, cơ hội để sử dụng đa dạng hình thức, phương pháp dạy học. Chương trình Hóa học đã cung cấp một lượng kiến thức dồi dào và có nhiều ứng dụng thực tiễn cho đời sống. Không ít các hợp chất đem lại nguồn lợi nhuận cho nền kinh tế quốc gia và thế giới nhưng bên cạnh đó cũng gây một số ảnh hưởng đến cuộc sống quanh ta. Môi trường là không gian sống cho con người và thế giới sinh vật nhằm bảo vệ thế giới tránh khỏi những tác động từ bên ngoài. Sự phát triển vượt bậc của thế giới hiện đại cùng với những thành tựu to lớn từ nửa sau thế kỷ XX đã làm cho môi trường tự nhiên mất đi khả năng tự phục hồi. Cho đến nay việc bảo vệ môi trường ở Việt Nam cũng như phạm vi toàn cầu vẫn còn rất nhiều bất cập, đòi hỏi phải được giải quyết một cách đồng bộ và triệt để hơn. Giáo dục môi trường nhằm giúp cho cộng đồng hiểu được bản chất phức tạp của hệ thống môi trường thiên nhiên cũng như nhân tạo để từ đó giúp con người có những hành vi đối xử “thân thiện” hơn đối với môi trường. Mục tiêu của giáo dục môi trường cũng nhằm trang bị cho cộng đồng những kỹ năng, hành động bảo vệ môi trường. Phương pháp hiệu quả nhất là giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho chính các đối tượng đang ngồi trên ghế nhà trường. Với những lí do trên, để giúp học sinh có thêm kiến thức hóa học và ý thức hơn về một môi trường sống xanh – sạch – đẹp; đồng thời cũng hỗ trợ các bạn đồng nghiệp có thêm nguồn tư liệu phục vụ cho việc giảng dạy, tôi đã chọn tìm hiểu vấn đề: “ MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO Trang 7 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC DẠY HỌC MÔN HÓA HỌC Ở TRƯỜNG THPT ” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu Môi trường toàn cầu đang bị đe dọa bởi không ít tác nhân, cho nên vấn đề môi trường được xem là vấn đề “nóng” mà hàng triệu người dân trên thế giới đang quan tâm. Không khí nóng bức, thiên tai lũ lụt thường xuyên xảy ra, bệnh tật càng gia tăng đã đẩy lên một tiếng nói chung: “Cần chung tay bảo vệ địa cầu”. Hưởng ứng lời kêu gọi đó, việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho các em học sinh là điều nên thực hiện. Những khóa luận tốt nghiệp, luận văn thạc sỹ, các website môi trường đã nghiên cứu không ít về vấn đề này và đã đóng góp những giá trị nhất định. Có thể điểm qua những khóa luận và luận văn như sau:  Hoàng Thị Thuỳ Dương, Tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh thông qua bài tập thực tiễn về môi trường chương Nitơ - Photpho, chương Cacbon - Silic lớp 11 cơ bản.  Nguyễn Đình Thăng (2013), Xây dựng thư viện hình ảnh hỗ trợ cho việc dạy hóa học chương trình hóa hữu cơ lớp 11- nâng cao.  Phạm Thị Oanh (2013), Xây dựng quy trình thiết kế kế hoạch dạy học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy chương nitơ - photpho (hóa học 11 nâng cao).  Trần Thị Thu Hiền (2013), Sưu tầm, tuyển chọn và sử dụng các câu chuyện hóa học nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông.  Nguyễn Thị Ngọc Hạnh (2004), Giáo dục môi trường thông qua một số bài giảng cụ thể ở trường phổ thông.  Nguyễn Thị Trang (2007), Thiết kế giáo án giáo dục môi trường thông qua bộ môn hóa lớp 12 – Ban Khoa học tự nhiên.  http://hoahocngaynay.com/phat-trien-ben-vung/hoa-hoc-va-moi-truong.html  http://www.khoahoc.com.vn/timkiem/H%C3%B3a+h%E1%BB%8Dc+xanh/in dex.aspx  http://environment.nationalgeographic.com/environment. Trang 8 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền 3. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu một số biện pháp nhằm giáo dục cho học sinh ý thức xây dựng môi trường thông qua dạy học hoá học ở trường đồng thời muốn nâng cao chất lượng dạy học ở trường phổ thông. 4. Nhiệm vụ của đề tài  Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài.  Điều tra thực trạng của giáo dục môi trường ở trường trung học phổ thông.  Xây dựng một số biện pháp nhằm giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh thông qua dạy học hóa học.  Thực nghiệm sư phạm.  Xử lý kết quả thực nghiệm. 5. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp giáo dục môi trường cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông. 5.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu tôi sử dụng các phương pháp sau: 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận  Phân tích, tổng hợp tài liệu.  Hệ thống hóa cơ sở dữ liệu. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn  Điều tra, phỏng vấn và dự giờ.  Lấy ý kiến chuyên gia.  Thực nghiệm sư phạm. 6.3. Phương pháp xử lý thông tin 7. Phạm vi nghiên cứu  Phân tích nội dung chương trình hóa học phổ thông phần vô cơ lớp 10, 11, 12.  Các biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường thông qua dạy học môn Hóa học ở trường THPT. Trang 9 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền 8. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được các biện pháp thích hợp trong dạy học hóa học nhằm giáo dục môi trường có đầy đủ, đa dạng và ứng dụng một cách hợp lý, hiệu quả vào quá trình dạy học thì sẽ nâng cao ý thức của học sinh, chất lượng dạy học ở trường phổ thông. Đồng thời cũng muốn góp một tiếng nói vào phong trào bảo vệ môi trường xanh - sạch - đẹp cho Việt Nam nói riêng và Thế giới nói chung. 9. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu Góp phần hoàn thiện lí luận dạy học, đặc biệt là giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. Hình thành đa dạng các biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh thông qua môn Hóa học ở trường THPT. Thực hiện phối hợp xây dựng diễn đàn – với nhiều tiện ích, hỗ trợ cho quá trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. Thông qua diễn đàn, giáo viên có thể kết hợp các phương pháp lại với nhau để thiết kế nên một tiết dạy hóa đầy lôi cuốn cho các em. Trang 10 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Xu hƣớng đổi mới và sự phát triển của phƣơng pháp dạy học hiện nay 1.1.1. Xu hướng và sự phát triển trên thế giới 1.1.1.1. Bối cảnh quốc tế [30] Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ làm nền tảng cho sự phát triển kinh tế tri thức, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế vừa là quá trình hợp tác để phát triển vừa là quá trình đấu tranh của các nước đang phát triển để bảo vệ quyền lợi quốc gia, công nghệ thông tin và truyền thông đang được ứng dụng trong mọi mặt của đời sống xã hội và đặc biệt trong giáo dục. 1.1.1.2. Hình thức giáo dục mở [26] Giáo dục mở là một khái niệm chỉ một loại hình giáo dục được thiết kế để mở rộng sự tiếp cận việc học tập so với giáo dục chính quy thông thường, bằng nhiều biện pháp, trong đó đặc biệt nhấn mạnh sự phát triển nguồn tư liệu giáo dục mở trong mọi môi trường học tập. Đại học mở cội nguồn của Vương quốc Anh đã thành lập dựa trên 4 nguyên tắc cốt lõi: “Mở cho người học, mở về địa điểm, mở về phương pháp và mở về ý tưởng”. Tính chất mở nói trên nhấn mạnh sự linh hoạt của hệ thống, giảm thiểu những rào cản đối với người học gây nên bởi tuổi tác, địa điểm, thời gian và tình trạng kinh tế. Giáo dục mở được thúc đẩy bởi niềm tin rằng người học mong muốn tự tổ chức việc học của mình, đặc biệt họ muốn: xác định các chủ đề quan trọng mà họ cần học; thu nhận được các kinh nghiệm giáo dục chứ không phải chỉ những hiểu biết thuần túy sách vở; tự chịu trách nhiệm về các quyết định giáo dục cho họ; hiểu được mối quan hệ giữa giáo dục với cộng đồng; và tự lựa chọn những vấn đề cần tập trung khi học tập ở lớp. Nói tóm lại, có một niềm tin rằng sự lựa chọn và định hướng tự do của người học sẽ nâng cao chất lượng việc học. Sự phát triển của giáo dục thế kỷ 21, Hội đồng quốc tế về Giáo dục của UNESCO do Jacques Delors chủ trì đã khẳng định: “Học tập suốt đời nổi lên như là một trong các chìa khóa mở cửa đi vào thế kỷ 21”. Với ý tưởng học tập suốt đời, Trang 11 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền tính phổ quát của ý tưởng giáo dục mở đã được nâng lên, làm cho khái niệm đó chẳng những chỉ liên quan đến một mô hình giáo dục, mà còn mở rộng ra cho một hệ thống giáo dục. UNESCO đã phát biểu tường minh khái niệm liên quan đến GDM: “Giáo dục là một quyền con người cơ bản, là một giá trị con người phổ quát, và cần được sẵn sàng thực hiện suốt cuộc đời của mỗi cá nhân” Trong giáo dục mở, yếu tố phương pháp và học liệu là cực kỳ quan trọng, do đó khi bước vào thế kỷ 21, ý tưởng giáo dục mở đã phát triển với một nhịp điệu nhanh chóng phi thường, nhờ sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ thông tin và truyền thông, đặc biệt là Internet. Vì giáo dục mở liên quan đến người học tại nhiều địa điểm và thời gian khác nhau, nên công nghệ trực tuyến phục vụ nhiều mục đích là hết sức quan trọng. Do đó, ngoài những công cụ thông thường để cung cấp thông tin như tài liệu in, băng ghi âm, các đĩa CD, các phương tiện trực tuyến như trang Web, YouTube và iTunesU cũng được sử dụng để cung cấp học liệu và phục vụ cả cho việc thuyết giảng. Sinh viên có thể giao tiếp, thảo luận qua mạng nhờ e-mail hoặc Skype, Google+. Vào năm 2012, các Đại học MIT và Havard công bố việc hình thành một nền hệ thống cung cấp các khóa học trực tuyến mở đại trà (edX), công cụ mạng làm nền cho các “Khóa học mở trực tuyến quy mô lớn” để cung cấp các chương trình học bậc đại học với một dải rộng ngành học miễn phí cho người học trên toàn thế giới. Các khóa học này chủ yếu cung cấp cho sinh viên trực tuyến và một số trường hợp có thể cấp các tín chỉ hoặc chứng nhận dựa trên các kỳ thi. Công cụ mạng nền edX có khả năng giúp sinh viên tương tác với nhau và với giảng viên qua các diễn đàn trực tuyến. Đến năm 2013, có khoảng 1.2 triệu người sử dụng edX. Tổng quát hơn, có thể hiểu giáo dục mở có vai trò quan trọng trong việc tạo cơ hội học suốt đời, thực hiện sứ mạng giáo dục cho mọi người và hơn thế nữa tạo dựng nên hình hài của chính nền giáo dục trong tương lai. 1.1.2. Xu hướng và sự phát triển trong nước 1.1.2.1. Những thành tựu [23] [25] Thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII và các chủ trương của Đảng, Nhà nước về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công Trang 12 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền nghiệp hóa, hiện đại hóa, lĩnh vực giáo dục và đào tạo nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cụ thể là: Đã xây dựng được hệ thống giáo dục và đào tạo tương đối hoàn chỉnh từ mầm non đến đại học. Cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục, đào tạo được cải thiện rõ rệt và từng bước hiện đại hóa. Số lượng học sinh, sinh viên tăng nhanh, nhất là ở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp. Chất lượng giáo dục và đào tạo có tiến bộ. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phát triển cả về số lượng và chất lượng với cơ cấu ngày càng hợp lý. Chi ngân sách cho giáo dục và đào tạo đạt mức 20% tổng chi ngân sách nhà nước. Xã hội hóa giáo dục được đẩy mạnh; hệ thống giáo dục và đào tạo ngoài công lập góp phần đáng kể vào phát triển giáo dục và đào tạo chung của toàn xã hội. Công tác quản lý giáo dục và đào tạo có bước chuyển biến nhất định. Cả nước đã hoàn thành mục tiêu xoá mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học vào năm 2000; phổ cập giáo dục trung học cơ sở vào năm 2010; đang tiến tới phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi; củng cố và nâng cao kết quả xoá mù chữ cho người lớn. Cơ hội tiếp cận giáo dục có nhiều tiến bộ, nhất là đối với đồng bào dân tộc thiểu số và các đối tượng chính sách; cơ bản bảo đảm bình đẳng giới trong giáo dục và đào tạo. Những thành tựu và kết quả nói trên, trước hết bắt nguồn từ truyền thống hiếu học của dân tộc; sự quan tâm, chăm lo của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, của mỗi gia đình và toàn xã hội; sự tận tụy của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục; sự ổn định về chính trị cùng với những thành tựu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 1.1.2.2. Những hạn chế Tuy nhiên, chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu. Hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu liên thông giữa các trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất, kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động; chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phương pháp giáo dục, hình thức thi cử, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Trang 13 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền Quản lý giáo dục và đào tạo còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Đầu tư cho giáo dục và đào tạo chưa hiệu quả. Chính sách, cơ chế tài chính cho giáo dục và đào tạo chưa phù hợp. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. 1.1.2.3. Quan điểm chỉ đạo Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Với mục tiêu: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”, Đảng và Nhà nước cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới; kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp. Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật khách quan. Chuyển phát triển giáo dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lượng sang chú trọng chất lượng và hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu số lượng. Đổi mới hệ thống giáo dục theo hướng mở, linh hoạt, liên thông giữa các bậc học, trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo; chuẩn hoá, hiện đại hoá giáo dục và đào tạo. Chủ động phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển giáo dục và đào tạo; phát Trang 14 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền triển hài hòa, hỗ trợ giữa giáo dục công lập và ngoài công lập, giữa các vùng, miền; ưu tiên đầu tư phát triển giáo dục và đào tạo đối với các vùng đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa và các đối tượng chính sách; thực hiện dân chủ hóa, xã hội hóa giáo dục và đào tạo. Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế để phát triển giáo dục và đào tạo, đồng thời giáo dục và đào tạo phải đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế để phát triển đất nước. 1.1.2.4. Mục tiêu tổng quát Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả. Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng; chuẩn hóa, hiện đại hoá, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và đào tạo; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc. Phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực. 1.1.2.5. Mục tiêu cụ thể Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời. Hoàn thành việc xây dựng chương trình giáo dục phổ thông giai đoạn sau năm 2015. Đối với giáo dục thường xuyên, bảo đảm cơ hội cho mọi người, nhất là ở vùng nông thôn, vùng khó khăn, các đối tượng chính sách được học tập nâng cao kiến thức, trình độ, kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ và chất lượng cuộc sống; tạo điều kiện thuận lợi để người lao động chuyển đổi nghề; bảo đảm xóa mù chữ bền Trang 15 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền vững. Hoàn thiện mạng lưới cơ sở giáo dục thường xuyên và các hình thức học tập, thực hành phong phú, linh hoạt, coi trọng tự học và giáo dục từ xa. 1.1.2.6. Phương thức thực hiện Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đối với đổi mới giáo dục và đào tạo. Đổi mới công tác thông tin và truyền thông để thống nhất về nhận thức, tạo sự đồng thuận và huy động sự tham gia đánh giá, giám sát và phản biện của toàn xã hội đối với công cuộc đổi mới, phát triển giáo dục. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, giải quyết dứt điểm các hiện tượng tiêu cực kéo dài, gây bức xúc trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Cần xác định rõ và công khai mục tiêu, chuẩn đầu ra của từng bậc học, môn học, chương trình, ngành và chuyên ngành đào tạo. Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề. Đổi mới nội dung giáo dục theo hướng tinh giản, hiện đại, thiết thực, phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề; tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chú trọng giáo dục nhân cách, đạo đức, lối sống, tri thức pháp luật và ý thức công dân. Tập trung vào những giá trị cơ bản của văn hóa, truyền thống và đạo lý dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, giá trị cốt lõi và nhân văn của chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Tăng cường giáo dục thể chất, kiến thức quốc phòng, an ninh và hướng nghiệp. Dạy ngoại ngữ và tin học theo hướng chuẩn hóa, thiết thực, bảo đảm năng lực sử dụng của người học. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập. Đẩy mạnh phân luồng sau trung học cơ Trang 16 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thông. Tiếp tục nghiên cứu đổi mới hệ thống giáo dục phổ thông phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước và xu thế phát triển giáo dục của thế giới. Đổi mới căn bản công tác quản lý giáo dục, đào tạo, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo; coi trọng quản lý chất lượng. Phát huy vai trò của công nghệ thông tin và các thành tựu khoa học - công nghệ hiện đại trong quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo. Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo. Khuyến khích đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Nâng cao chất lượng, hiệu quả nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ, đặc biệt là khoa học giáo dục và khoa học quản lý. Quan tâm nghiên cứu khoa học giáo dục và khoa học quản lý, tập trung đầu tư nâng cao năng lực, chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan nghiên cứu khoa học giáo dục quốc gia. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ nghiên cứu và chuyên gia giáo dục. Triển khai chương trình nghiên cứu quốc gia về khoa học giáo dục. Có chính sách khuyến khích học sinh, sinh viên nghiên cứu khoa học. “Trích theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” 1.1.2.7. Giáo dục mở ở Việt Nam Ở Việt Nam, Viện Đại học Mở Hà Nội và trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã được thành lập từ năm 1993, với sứ mạng phát triển giáo dục mở và thường xuyên. Tiếc rằng, hai trường Đại học Mở cho đến nay chưa được đầu tư tương ứng với sứ mạng được đề ra nên đã phát triển khá chậm so với nhiều đại học mở trong khu vực. Năm 2013, Việt Nam đang được định hướng xây dựng một nền giáo dục mở. Có thể hiểu tính chất “mở” của hệ thống giáo dục ở đây thể hiện ở một cấu trúc hệ thống được thiết kế hợp lý, có nhiều đầu vào và đầu ra, trong đó các bộ phận và tầng bậc liên thông với nhau, tạo điều kiện cho mọi người học dễ dàng thâm nhập hệ thống trong cả quá trình học suốt đời. Trang 17 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền 1.1.3. Mục tiêu giáo dục từ nay đến năm 2020 Lĩnh vực giáo dục cũng có nhu cầu về một chiến lược mới để thay đổi căn bản tình hình thực tế theo chiều hướng tốt, đặc biệt là trong hoàn cảnh có nhiều biến động và nhiều vấn đề bức xúc. [23] Mục tiêu tổng quát phát triển giáo dục đến năm 2020 là nền giáo dục Việt Nam đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục toàn diện được nâng cao; giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành được chú trọng; đáp ứng nhu cầu nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây dựng nền kinh tế tri thức; đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục và cơ hội học tập suốt đời cho mỗi người dân, từng bước hình thành xã hội học tập. Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 nêu 4 quan điểm chỉ đạo gồm:  Thứ nhất, phát triển giáo dục phải thực sự là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Nhà nước và của toàn dân.  Thứ hai, xây dựng nền giáo dục có tính nhân dân, dân tộc, tiên tiến, hiện đại, XHCN, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng.  Thứ ba, đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa, hội nhập quốc tế, thích hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, gắn với phát triển khoa học và công nghệ.  Thứ tư, hội nhập quốc tế sâu rộng về giáo dục trên cơ sở bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc, giữ vững độc lập, tự chủ định hướng XHCN. 7 giải pháp phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020 là:  Đổi mới và quản lý giáo dục.  Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục.  Tiếp tục đổi mới nội dung chương trình, phương pháp dạy học, hình thức thi cử, kiểm tra và đánh giá chất lượng giáo dục.  Tăng cường các nguồn đầu tư cho giáo dục, gắn đào tạo với sử dụng, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, đáp ứng nhu cầu xã hội.  Tăng cường hỗ trợ giáo dục đối với các vùng khó khăn, dân tộc thiểu số và đối tượng chính sách xã hội. Trang 18 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền  Phát triển khoa học giáo dục.  Mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về giáo dục. Có như vậy, đến năm 2020 nền giáo dục nước ta mới được đổi mới căn bản và toàn diện, chất lượng giáo dục mới được nâng cao. Giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, năng lực sáng tạo kỹ năng thực hành được chú trọng đáp ứng mọi nhu cầu nhân lực, đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục và cơ hội học tập suốt đời cho mỗi người dân để từng bước hình thành xã hội học tập. 1.2. Vai trò của hóa học trong việc giáo dục môi trƣờng Với chủ trương xây dựng môi trường sư phạm lành mạnh, một không gian xanh, sạch, đẹp, hạn chế tối đa tình trạng ô nhiễm môi trường, việc đưa giáo dục môi trường vào việc giảng dạy bộ môn là thật sự cần thiết. Bộ môn Hóa học là môn khoa học thực nghiệm có quan hệ mật thiết đến đời sống và môi trường tự nhiên cũng như nhân tạo của con người. Đối tượng của hóa học là nghiên cứu chất và sự biến đổi chất. Thông qua môn Hóa học, các học sinh có thể nghiên cứu được những quá trình hóa học rõ ràng, tính chất các chất, sự tạo thành chất mới, các quy luật biến đổi chất, từ đó thấy được hóa học ảnh hưởng như thế nào đến đời sống con người cũng như môi trường xung quanh. Vì thế trong quá trình dạy và học môn Hóa có nhiều cơ hội để lồng ghép nội dung giáo dục môi trường có hiệu quả. Thông qua các bài học đa dạng, giáo viên có thể gửi gắm các thông điệp phong phú về giữ gìn và bảo vệ môi trường, giúp các em lĩnh hội kiến thức về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường một cách tự nhiên, sinh động và hiệu quả. Bên cạnh đó còn làm mới lạ nội dung bài học, giúp học sinh có hứng thú tìm tòi kiến thức mới, tránh tình trạng khô khan, nhàm chán do đặc thù của bộ môn. 1.2.1. Các nội dung cơ bản về giáo dục môi trường  Cung cấp cho học sinh những khái niệm cơ bản như môi trường, môi sinh, khí quyển, thuỷ quyển, ô nhiễm môi trường, chất gây ô nhiễm, hiệu ứng sinh học của quá trình gây ô nhiễm, tác hại của các chất và quá trình gây ô nhiễm.  Các nguyên nhân gây nên ô nhiễm môi trường có liên quan đến hóa chất và hóa học: ô nhiễm qua môi trường không khí (các khí độc hóa học như: CO, CO2, Cl2 thường phát sinh quanh ta, các chất thải công nghiệp gây ô nhiễm…); ô nhiễm qua Trang 19 Hv: Nguyễn Văn Vĩnh Hảo GVHD: TS. Nguyễn Thị Bích Hiền nước (một số chất như chì, thuỷ ngân, kiềm, axit, phân bón hóa học, thuốc trừ sâu…); ô nhiễm qua con đường ăn, uống, sinh hoạt (chất độc hóa học như chất độc màu da cam…).  Các biện pháp chống ô nhiễm môi trường và ý thức bảo vệ môi trường sống nói chung và môi trường sống của gia đình, của địa phương nói riêng.  Cần làm rõ ý nghĩa của môi trường với con người, bao gồm cả ý nghĩa trực tiếp đến giá trị gián tiếp. 1.2.2. Ba cơ hội giáo dục môi trường trong giảng dạy hóa học ở nhà trường  Nội dung chủ yếu của bài học hay một số phần của môn học trùng hợp với nội dung giáo dục môi trường.  Nội dung chủ yếu của bài học hay một số phần của môn học có liên quan trực tiếp với nội dung giáo dục môi trường.  Một số phần của bài học hay môn học được xem như một dạng vật liệu dùng để khai thác các nội dung giáo dục môi trường. 1.2.3. Ba nguyên tắc cần đảm bảo trong quá trình tận dụng các cơ hội giáo dục môi trường  Không làm thay đổi tính đặc trưng của môn học, không biến bài dạy bộ môn thành bài giáo dục môi trường.  Khai thác nội dung giáo dục môi trường có chọn lọc, không tràn lan, tùy tiện.  Tổ chức các hoạt động phát huy tính tích cực và kinh nghiệm thực tế của học sinh. Tận dụng tối đa các cơ hội để học sinh tiếp xúc trực tiếp với môi trường. 1.3. Vai trò của giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng hiện nay Giáo dục môi trường là dựa trên những tri thức về môi trường mà hình thành thái độ, ý thức, trách nhiệm và kĩ năng hành động cho học sinh, nhằm bảo vệ môi trường bằng các giải pháp trước mắt và lâu dài. Làm cho học sinh nhận thức rõ đặc điểm của môi trường tự nhiên; vai trò của môi trường đối với đời sống và sự phát triển của xã hội loài người; những tác động của con người làm cho môi trường biến đổi xấu đi và hậu quả của nó. 1.3.1. Nguyên tắc chung khi thực hiện giáo dục môi trường Giáo dục môi trường được thực hiện trên các nguyên tắc sau:  Nhà nước Việt Nam coi giáo dục môi trường là bộ phận hữu cơ của sự nghiệp Trang 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan