LỜI NÓI ĐẦU
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, toµn cÇu ho¸ vµ xu thÕ héi nhËp ®·
lµm thay ®æi c¬ b¶n nh÷ng diÔn biÕn cña kinh tÕ thÕ giíi. Víi sù ph¸t triÓn nhanh
chãng tõng ngµy cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, hµng tr¨m thËm chÝ hµng ngh×n c«ng ty
liªn doanh, C«ng ty 100% vèn níc ngoµi,…®ang ho¹t ®éng vµ mçi ngµy mçi
nhiÒu h¬n, c«ng t¸c qu¶n lý ngµy cµng trë nªn phøc t¹p ®ßi hái chóng ta cÇn coi
träng c«ng t¸c kiÓm to¸n, ph¶i xem kiÓm to¸n lµ mét c«ng cô quan träng vµ cÇn
thiÕt ®Ó gióp cho nÒn kinh tÕ ®Êt níc tr¸nh ®îc nh÷ng thiÖt h¹i lín lao.
Lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ, viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng
dÞch vô kÕ to¸n – kiÓm to¸n võa lµ tÊt yÕu kh¸ch quan; võa lµ bé phËn cÊu
thµnh quan träng cña hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ – tµi chÝnh vµ
®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých
thiÕt yÕu ®ã cña ho¹t ®éng dÞch vô kÕ to¸n – kiÓm to¸n, trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y ho¹t ®éng kiÓm to¸n nãi chung vµ ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®éc lËp nãi riªng
kh«ng ngõng tiÕn bé, ngµy cµng ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ v÷ng ch¾c cña
m×nh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §ã còng lµ xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña mét
nÒn kinh tÕ ®æi míi vµ ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn nh níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Toµn bé mét cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh lµ sù tæng hîp kÕt qu¶ cña
c¸c phÇn hµnh, c¸c chu tr×nh kh¸c nhau, tõ giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tíi
giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n vµ ph¸t hµnh B¸o c¸o. Mçi phÇn hµnh, chu tr×nh lµ
mét qu¸ tr×nh kiÓm to¸n riªng biÖt, song chóng l¹i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi
nhau, bæ sung cho nhau trong suèt qu¸ tr×nh cña cuéc kiÓm to¸n. Trong ®ã, viÖc
hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh nãi chung vµ quy tr×nh kiÓm
to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt nãi riªng lµ vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu cña bÊt
kú mét C«ng ty kiÓm to¸n nµo hiÖn nay, bëi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét
kho¶n môc mang tÝnh tæng hîp trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, ¶nh hëng rÊt nhiÒu ®Õn
c¸c kho¶n môc kh¸c vµ ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ; vµ nã còng
chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña C«ng ty kiÓm to¸n
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã søc c¹nh tranh m¹nh mÏ, khèc liÖt nh hiÖn nay.
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò, trong thêi gian thùc tËp t¹i
C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ §Þnh gi¸ ViÖt Nam, cïng víi sù híng dÉn, gióp
®ì nhiÖt t×nh cña c« gi¸o Bïi ThÞ Minh H¶i vµ c¸c c« chó l·nh ®¹o, c¸c anh chÞ
trong C«ng ty, em ®· chän ®Ò tµi: “Hoµn thiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh do C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ §Þnh gi¸
ViÖt Nam thùc hiÖn” ®Ó nghiªn cøu. Néi dung chÝnh cña luËn v¨n, ngoµi phÇn më
®Çu vµ phÇn kÕt luËn bao gåm ba ch¬ng:
1
Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vÒ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong
kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh.
Ch¬ng II: Thùc tÕ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n
BCTC do C«ng ty VAE thùc hiÖn.
Ch¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm
to¸n kho¶n môc CPSX trong kiÓm to¸n BCTC t¹i C«ng ty VAE.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi luËn v¨n nµy, do h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc thùc tÕ
còng nh thêi gian nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× vËy, em rÊt mong
nhËn ®îc sù gãp ý, gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o cïng tÊt c¶ nh÷ng ngêi quan
t©m ®Ó luËn v¨n cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n trêng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n ®· t¹o ®iÒu
kiÖn cho sinh viªn chóng em cã mét thêi gian thùc tËp bæ Ých. C¶m ¬n c« gi¸o,
Ban l·nh ®¹o vµ toµn thÓ c¸c anh chÞ trong C«ng ty VAE cïng tÊt c¶ c¸c thÇy c«
gi¸o ®· nhiÖt t×nh híng dÉn em hoµn thµnh bµi luËn v¨n nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Ch¬ng I: c¬ së lý luËn vÒ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh.
I. Kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong mèi quan hÖ víi kiÓm to¸n b¸o
c¸o tµi chÝnh.
1. §Æc ®iÓm chi phÝ s¶n xuÊt víi vÊn ®Ò kiÓm to¸n.
1.1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt vµ néi dung kinh tÕ cña chi phÝ.
“Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ vÒ lao ®éng
sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ mµ doanh nghiÖp ®· bá ra cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh (th¸ng, quý, n¨m)”1
Mäi ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi lu«n g¾n liÒn víi qu¸
tr×nh s¶n xuÊt. NÒn s¶n xuÊt x· héi cña bÊt kú ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng g¾n
liÒn víi sù vËn ®éng, tiªu hao c¸c yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Hay
nãi c¸ch kh¸c, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp c¶ ba yÕu tè: T liÖu lao
®éng, ®èi tîng lao ®éng vµ søc lao ®éng. Sù kÕt hîp c¶ ba yÕu tè nµy trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô phôc vô cho nhu cÇu cña con
ngêi. V× thÕ, sù h×nh thµnh nªn c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ s¶n phÈm
1
NguyÔn V¨n C«ng – Lý thuyÕt vµ thùc hµnh kÕ to¸n tµi chÝnh- NXB Tµi ChÝnh – HN 2004 Tr.82
2
s¶n xuÊt lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ chñ quan cña con ngêi.
Víi mçi doanh nghiÖp, chi phÝ lu«n g¾n liÒn víi mçi kú s¶n xuÊt vµ ph¶i lµ
chi phÝ thùc. V× vËy, cÇn ph©n biÖt gi÷a chi phÝ vµ chi tiªu. Chi phÝ cña kú h¹ch
to¸n lµ nh÷ng hao phÝ vÒ tµi s¶n vµ lao ®éng cã liªn quan ®Õn khèi lîng s¶n
phÈm s¶n xuÊt ra trong kú chø kh«ng ph¶i mäi kho¶n chi ra trong kú h¹ch to¸n.
ngîc l¹i, chi tiªu lµ sù gi¶m ®i ®¬n thuÇn c¸c lo¹i vËt t, tµi s¶n, tiÒn vèn cña
doanh nghiÖp, bÊt kÓ nã ®îc dïng vµo môc ®Ých g×. Tuy chi phÝ vµ chi tiªu lµ hai
kh¸i niÖm kh¸c nhau nhng l¹i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Chi tiªu lµ c¬
së ph¸t sinh cña chi phÝ, kh«ng cã chi tiªu th× kh«ng cã chi phÝ. Trªn thùc tÕ, cã
nh÷ng kho¶n chi tiªu kú nµy nhng tÝnh vµo chi phÝ kú sau (nh: chi mua nguyªn
vËt liÖu, vËt liÖu vÒ nhËp kho nhng cha sö dông,…); cã nh÷ng kho¶n tÝnh vµo chi
phÝ kú nµy nhng cha ®îc chi tiªu (c¸c kho¶n ph¶i tr¶). Nh vËy, chi phÝ vµ chi tiªu
kh«ng nh÷ng kh¸c nhau vÒ mÆt lîng mµ cßn kh¸c nhau vÒ thêi gian. Së dÜ cã sù
kh¸c biÖt nh vËy lµ do ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt vËn ®éng vµ ph¬ng thøc chuyÓn dÞch
gi¸ trÞ cña tõng lo¹i tµi s¶n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ yªu cÇu kü thuËt h¹ch to¸n.
Nh vËy, chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ vÒ lao
®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cÇn thiÕt mµ doanh nghiÖp ®· chi ra trong mét kú
kinh doanh nhÊt ®Þnh. Trong ®ã:
Chi phÝ vÒ lao ®éng sèng lµ c¸c chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo
l¬ng ®îc tÝnh vµo chi phÝ.
Chi phÝ vÒ lao ®éng vËt ho¸ bao gåm c¸c chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu, chi phÝ
®iÖn níc, chi phÝ khÊu hao,…
Nãi mét c¸ch kh¸c, thùc chÊt chi phÝ lµ sù dÞch chuyÓn vèn – chuyÓn
dÞch gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµo c¸c ®èi tîng tÝnh gi¸ ( s¶n phÈm, lao vô,
dÞch vô).
1.2. Ph©n lo¹i chi phÝ theo kho¶n môc chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Chi phÝ s¶n xuÊt cã rÊt nhiÒu lo¹i, nhiÒu kho¶n kh¸c nhau c¶ vÒ néi dung,
tÝnh chÊt, c«ng dông, vai trß vµ vÞ trÝ. XuÊt ph¸t tõ c¸c môc tiªu vµ yªu cÇu kh¸c
nhau cña ho¹t ®éng qu¶n lý, CPSX cã thÓ ®îc ph©n lo¹i theo nhiÒu tiªu thøc:
theo néi dung kinh tÕ, theo c«ng dông, theo vÞ trÝ, theo môc ®Ých sö dông,…Mét
trong nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt trong h¹ch to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trªn gãc ®é kÕ to¸n tµi chÝnh lµ ph©n theo
kho¶n môc chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. C¸ch ph©n lo¹i nµy dùa vµo c«ng
dông cña chi phÝ vµ møc ph©n bæ chi phÝ cho tõng ®èi tîng. Theo quy ®Þnh hiÖn
hµnh, CPSX ®îc cÊu thµnh bao gåm c¸c kho¶n:
3
Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (NVLTT): Bao gåm chi phÝ vÒ c¸c lo¹i
nguyªn vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu,…tham gia trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm hay thùc hiÖn lao vô, dÞch vô.
Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp (NCTT): Bao gåm chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng, phô
cÊp l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch b¶o hiÓm x· héi (BHXH), b¶o hiÓm y tÕ (BHYT),
kinh phÝ c«ng ®oµn (KPC§) trªn tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt theo
tû lÖ quy ®Þnh.
Chi phÝ s¶n xuÊt chung (SXC): Lµ toµn bé chi phÝ dïng vµo viÖc qu¶n lý
vµ phôc vô s¶n xuÊt chung t¹i bé phËn s¶n xuÊt, bao gåm c¸c kho¶n sau:
- Chi phÝ vËt liÖu: Lµ chi phÝ vËt liÖu sö dông cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung
nh: vËt liÖu dïng ®Ó s÷a ch÷a, b¶o dìng tµi s¶n cè ®Þnh (TSC§), dïng cho
c«ng t¸c qu¶n lý ph©n xëng,…
- Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt: Lµ chi phÝ vÒ c¸c lo¹i c«ng cô, dông cô dïng
cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung ë ph©n xëng nh: Dông cô cÇm tay, dông cô
b¶o hé lao ®éng,…
- Chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh (TSC§): Bao gåm sè khÊu hao vÒ tµi s¶n
cè ®Þnh h÷u h×nh, TSC§ v« h×nh vµ TSC§ thuª tµi chÝnh sö dông ë ph©n
xëng s¶n xuÊt nh khÊu hao m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt, khÊu hao nhµ xëng,…
- Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng: Bao gåm tiÒn l¬ng, phô cÊp l¬ng vµ c¸c
kho¶n trÝch cho c¸c quü B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng
®oµn theo tû lÖ tiÒn l¬ng ph¸t sinh cña nh©n viªn ph©n xëng.
- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi vµ chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: Bao gåm c¸c kho¶n
chi vÒ dÞch vô mua ngoµi, thuª ngoµi ®Ó sö dông cho nhu cÇu s¶n xuÊt
chung cña ph©n xëng nh: Chi phÝ vÒ ®iÖn, níc, ®iÖn tho¹i,…vµ c¸c kho¶n
chi phÝ kh¸c ph¸t sinh trong ph¹m vi ph©n xëng.
C¸ch ph©n lo¹i theo kho¶n môc chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm nµy cã
t¸c dông phôc vô ®¾c lùc cho yªu cÇu qu¶n lý CPSX theo ®Þnh møc, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, lµ c¨n cø ®Ó ph©n tÝch t×nh h×nh
thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh vµ ®Þnh møc CPSX cho kú sau. Ngoµi ra, c¸ch ph©n
lo¹i nµy cßn cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ c¬ cÊu vµ sù biÕn ®éng cña tõng kho¶n
môc chi phÝ trong viÖc tÝnh gi¸ thµnh gióp cho nhµ qu¶n lý nhanh chãng n¾m b¾t
th«ng tin ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý h÷u hiÖu nhÊt.
Nãi ®Õn CPSX kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp tíi mèi quan hÖ gi÷a CPSX vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm. Chi phÝ vµ gi¸ thµnh lµ hai mÆt kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. CPSX ph¶n ¸nh mÆt hao phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh s¶n phÈm ph¶n ¸nh mÆt kÕt
4
qu¶ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi khèi lîng c«ng viÖc, s¶n phÈm ®· hoµn thµnh trong kú.
Mèi quan hÖ ®ã cã thÓ ®îc biÓu diÔn qua c«ng thøc sau:
Z = D ®k + C – D ck
Trong ®ã: Z
: Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh.
C
: CPSX ph¸t sinh trong kú.
D ®k, D ck: CPSX dë dang ®Çu kú, cuèi kú.
Nh vËy, CPSX lµ c¨n cø, lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh chØ tiªu gi¸ thµnh.
Tãm l¹i, qua t×m hiÓu vÒ ®Æc ®iÓm chi phÝ s¶n xuÊt khi kiÓm to¸n cÇn quan
t©m c¸c vÊn ®Ò sau:
Xem xÐt viÖc tæ chøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, ®èi tîng h¹ch to¸n chi
phÝ, tÝnh phï hîp cña ph¬ng ph¸p kÕ to¸n ¸p dông, tÝnh cã thËt vµ hîp lý cña sè
liÖu.
Nh ta ®· biÕt, CPSX n»m trong giai ®o¹n s¶n xuÊt vµ kÕt qu¶ cña giai ®o¹n nµy
thÓ hiÖn ë thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang. Do ®ã, khi kiÓm to¸n ngoµi viÖc kiÓm
to¸n c¸c yÕu tè chi phÝ chÝnh: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, Chi phÝ nh©n
c«ng trùc tiÕp, Chi phÝ s¶n xuÊt chung th× kiÓm to¸n viªn cßn ph¶i kiÓm to¸n ®èi
víi CPSX kinh doanh dë dang vµ viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. KiÓm to¸n viªn
cÇn ph¶i xem xÐt c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang vµ ph¬ng ph¸p tÝnh
gi¸ thµnh cã phï hîp hay kh«ng, ®ång thêi xem xÐt tÝnh nhÊt qu¸n c¸c ph¬ng
ph¸p ®ã.
2. KiÓm so¸t néi bé ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt.
Trong mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, chøc n¨ng kiÓm tra kiÓm so¸t
lu«n gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ®îc thùc hiÖn chñ yÕu bëi
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé (KSNB). Theo Liªn ®oµn KÕ to¸n Quèc tÕ (IFAC):
“HÖ thèng KSNB lµ mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, c¸c thñ tôc nh»m bèn môc tiªu
sau: B¶o vÖ tµi s¶n cña ®¬n vÞ; b¶o ®¶m ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin, b¶o ®¶m
viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é ph¸p lý, b¶o ®¶m hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng”2
Víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, CPSX lµ mét kho¶n chi phÝ chiÕm tû träng
t¬ng ®èi lín trªn B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp; ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®ßi
hái doanh nghiÖp ph¶i cã hÖ thèng KSNB h÷u hiÖu ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ®ã ®Æc
biÖt lµ víi CPSX. MÆt kh¸c, ®èi víi kiÓm to¸n chi phÝ nãi riªng kiÓm to¸n B¸o
c¸o tµi chÝnh (BCTC) nãi chung, viÖc nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ vÒ hÖ thèng KSNB
cña kh¸ch hµng cã ý nghÜa v« cïng quan träng. NÕu kiÓm to¸n viªn (KTV) ®¸nh
gi¸ hÖ thèng KSNB cña kh¸ch hµng ho¹t ®éng cã hiÖu lùc th× KTV cã thÓ kÕ
thõa c¸c kÕt qu¶ cña hÖ thèng ®ã trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n. HÖ thèng
2
NguyÔn Quang Quynh – KiÓm to¸n tµi chÝnh – NXB Tµi chÝnh – HN 2001 Tr.77
5
KSNB ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt t¹i c¸c doanh nghiÖp thêng bao gåm c¸c yÕu tè
sau:
M«i trêng kiÓm so¸t.
“M«i trêng kiÓm so¸t bao gåm toµn bé nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi ®¬n
vÞ cã tÝnh chÊt m«i trêng t¸c ®éng ®Õn viÖc thiÕt kÕ, ho¹t ®éng vµ xö lý d÷ liÖu
cña c¸c lo¹i h×nh KSNB”3. C¸c nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng ®Õn CPSX lµ:
Bé phËn qu¶n lý s¶n xuÊt: Lµ viÖc ph©n chia chøc n¨ng, quyÒn h¹n, nhiÖm
vô cña tõng ngêi, tõng bé phËn trong ®¬n vÞ. Cô thÓ, bé phËn qu¶n lý s¶n xuÊt
ph¶i b¶o ®¶m xuyªn suèt tõ trªn xuèng díi vµ ph¶i ®îc thiÕt lËp tõ bé phËn qu¶n
lý cÊp cao nh: Phßng kÕ ho¹ch, phßng qu¶n lý s¶n xuÊt, phßng kiÓm tra chÊt lîng , c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt,…C¸c bé phËn nµy ph¶i ®îc ph©n ®Þnh
quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm râ rµng sao cho võa phï hîp víi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh
doanh, quy tr×nh c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý võa ph¶i híng tíi môc tiªu chung
cña toµn doanh nghiÖp.
C¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý s¶n xuÊt: trong doanh nghiÖp ®îc x©y dùng tõ
giai ®o¹n cung cÊp c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt ®Õn giai ®o¹n kÕt thóc s¶n xuÊt,
bao gåm:
- ChÝnh s¸ch vÒ vËt t cho s¶n xuÊt nh: vËt t xuÊt kho ph¶i cã phiÕu yªu cÇu
sö dông vËt t vµ cã sù phª chuÈn cña bé phËn s¶n xuÊt,…
- ChÝnh s¸ch vÒ tÝnh l¬ng cho c«ng nh©n viªn nh: quy ®Þnh râ rµng, c«ng
khai vÒ møc l¬ng, møc thëng, c¸c kho¶n phô cÊp, thêi gian tr¶ l¬ng … C¸c
chÝnh s¸ch nµy ph¶i ®¶m b¶o c«ng b»ng, hîp lý cho tÊt c¶ c«ng nh©n viªn.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp lín th× cÇn ph¶i x©y dùng ®îc hÖ thèng tiªu
chuÈn ®Ó kiÓm so¸t chi phÝ. Doanh nghiÖp ph¶i x©y ®îc ®Þnh møc kinh tÕ kü
thuËt vÒ tiªu hao vËt t vµ lao ®éng cho tõng lo¹i s¶n phÈm vµ tõng c«ng ®o¹n chÕ
biÕn s¶n phÈm. C¸c ®Þnh møc chi phÝ nµy lu«n ph¶i ®îc thiÕt lËp phï hîp víi d©y
chuyÒn c«ng nghÖ vµ ®îc theo dâi ®Þnh kú bëi bé phËn qu¶n lý s¶n xuÊt. C¸c chi
phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ph¸t sinh ®îc so s¸nh víi ®Þnh møc nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng
biÕn ®éng bÊt thêng ®Ó tõ ®ã ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kÞp thêi.
C«ng t¸c kÕ ho¹ch: Doanh nghiÖp nªn x©y dùng hÖ thèng kÕ ho¹ch, dù
to¸n ®èi víi chi phÝ nh: kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kÕ ho¹ch gi¸ thµnh, kÕ ho¹ch tµi
chÝnh, dù to¸n chi phÝ,…NÕu viÖc lËp vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®îc tiÕn hµnh khoa
häc vµ nghiªm tóc th× hÖ thèng kÕ ho¹ch vµ dù to¸n ®ã sÏ trë thµnh c«ng cô kiÓm
so¸t rÊt h÷u hiÖu.
HÖ thèng kÕ to¸n.
3
NguyÔn Quang Quynh – KiÓm to¸n tµi chÝnh – NXB Tµi chÝnh – HN 2001 Tr.79
6
§Ó qu¶n lý vµ kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong doanh
nghiÖp, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ chi phÝ; mµ
chøc n¨ng cña kÕ to¸n lµ cung cÊp vµ truyÒn ®¹t c¸c th«ng tin kinh tÕ vÒ mét tæ
chøc cho c¸c ®èi tîng sö dông kh¸c. Do ®ã, hÖ thèng kÕ to¸n ®ãng mét vai trß
rÊt quan träng trong viÖc kiÓm so¸t c¸c chi phÝ nãi chung, CPSX nãi riªng bao
gåm: hÖ thèng c¸c chøng tõ kÕ to¸n, hÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n, hÖ thèng sæ kÕ
to¸n chi phÝ,…
HÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n:
Chøng tõ kÕ to¸n lµ vËt mang tin, chøng minh cho nghiÖp vô kinh tÕ ®·
thùc sù ph¸t sinh vµ hoµn thµnh. C¸c chøng tõ sö dông trong h¹ch to¸n CPSX
bao gåm:
- Chøng tõ vËt t: PhiÕu yªu cÇu sö dông vËt t, phiÕu xuÊt kho, b¶ng kª c¸c
ho¸ ®¬n chøng tõ mua nguyªn vËt liÖu,…
- Chøng tõ vÒ tiÒn l¬ng: B¶ng chÊm c«ng, B¶ng thanh to¸n tiÒn l¬ng, tiÒn
thëng, BHXH,…
- Chøng tõ vÒ chi phÝ khÊu hao TSC§: B¶ng tÝnh vµ ph©n bæ khÊu hao
TSC§,…
- Chøng tõ dÞch vô mua ngoµi: Ho¸ ®¬n tiÒn ®iÖn, tiÒn níc,…
Ph¬ng thøc h¹ch to¸n CPSX:
C¸c nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ph¶i ®îc
h¹ch to¸n ®óng vµo tµi kho¶n trªn c¬ së quy tr×nh h¹ch to¸n nh sau:
S¬ ®å 1.1:S¬ ®å h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
7
TK 152
TK 621
TK 154
TK 155,157
TK 111
TK 334,338
KÕt chuyÓn chi
phÝ NVLTT
NhËp kho hoÆc
Göi b¸n
TK 622
KÕt chuyÓn chi
phÝ NCTT
TK 111,331
TK 627
TK 632
TK 152,153
Tiªu thô th¼ng
Kh«ng qua kho
TK 142,242
TK 214
KÕt chuyÓn chi
phÝ SXC
TK 334,338,335
HÖ thèng sæ kÕ to¸n:
Sæ kÕ to¸n vÒ chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm hÖ thèng sæ tæng hîp vµ sæ chi tiÕt.
HÖ thèng sæ chi tiÕt gåm: Sæ chi tiÕt c¸c tµi kho¶n (TK) 621, 622, 627, 154,… ®îc më chi tiÕt cho tõng ®èi tîng h¹ch to¸n CPSX. KÕ to¸n tuú thuéc vµo ®èi tîng
h¹ch to¸n CPSX ®Ó x¸c ®Þnh sè lîng sæ cÇn më, kÕt cÊu cña tõng lo¹i sæ. HÖ
thèng sæ tæng hîp tuú thuéc vµo h×nh thøc sæ kÕ to¸n mµ doanh nghiÖp ¸p dông (
NhËt ký chung, Chøng tõ ghi sæ, NhËt ký chøng tõ, NhËt ký sæ c¸i).
C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n trong h¹ch to¸n CPSX:
8
Trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n CPSX, doanh nghiÖp ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn
t¾c kÕ to¸n chung ®îc thõa nhËn trong chuÈn mùc sè 014 do Héi ®ång chuÈn mùc
kÕ to¸n ViÖt Nam ban hµnh, ®Æc biÖt lµ bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
Nguyªn t¾c chi phÝ: ViÖc tÝnh to¸n chi phÝ vµ tr×nh bµy trªn B¸o c¸o tµi
chÝnh ph¶i dùa trªn gi¸ thùc tÕ mµ kh«ng quan t©m ®Õn gi¸ thÞ trêng.
Nguyªn t¾c nhÊt qu¸n: ViÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸, ph¬ng ph¸p
h¹ch to¸n chi phÝ ph¶i thèng nhÊt gi÷a c¸c kú.
Nguyªn t¾c phï hîp: H¹ch to¸n chi phÝ ph¶i ®óng ®èi tîng chÞu chi phÝ,
®óng thêi kú vµ phï hîp víi doanh thu trong kú, chi phÝ t¬ng øng víi doanh thu
trong kú gåm chi phÝ cña kú t¹o ra doanh thu vµ chi phÝ cña c¸c kú tríc hoÆc chi
phÝ ph¶i tr¶ nhng liªn quan ®Õn doanh thu cña kú ®ã.
Nguyªn t¾c thËn träng: ViÖc h¹ch to¸n CPSX ph¶i ®¶m b¶o sù an toµn khi
tÝnh c¸c kho¶n chi phÝ vµ thu nhËp, trong ®ã thu nhËp ph¶i ®îc ®¶m b¶o ch¾c
ch¾n, chi phÝ ph¶i ®îc tÝnh tèi ®a.
C¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi CPSX.
C¸c thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong
doanh nghiÖp ®îc thiÕt lËp dùa trªn ba nguyªn t¾c c¬ b¶n sau:
Nguyªn t¾c ph©n c«ng, ph©n nhiÖm: Theo nguyªn t¾c nµy, tr¸ch nhiÖm vµ
c«ng viÖc cÇn ®îc ph©n chia cô thÓ cho nhiÒu bé phËn vµ cho nhiÒu ngêi trong
bé phËn; kh«ng cho phÐp c¸ nh©n nµo qu¶n lý nghiÖp vô tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u
cuèi. Cô thÓ lµ ph¶i ph©n c«ng c«ng viÖc gi÷a chøc n¨ng mua hµng, chøc n¨ng
phª duyÖt, chøc n¨ng nhËp kho, ghi sæ…®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng gian lËn, ®ång thêi
th«ng qua ®ã c¸c chøc n¨ng cã thÓ kiÓm so¸t chÐo lÉn nhau.
Nguyªn t¾c bÊt kiªm nhiÖm: Nguyªn t¾c nµy quy ®Þnh sù c¸ch ly thÝch hîp
vÒ tr¸ch nhiÖm trong c¸c nghiÖp vô cã liªn quan nh»m ng¨n ngõa c¸c sai ph¹m
vµ hµnh vi l¹m dông quyÒn h¹n. Cô thÓ, cÇn t¸ch b¹ch gi÷a c«ng t¸c ghi sæ, c«ng
t¸c qu¶n lý vËt t, tµi s¶n, theo dâi lao ®éng vµ c«ng t¸c thu chi trong doanh
nghiÖp.
Nguyªn t¾c uû quyÒn vµ phª chuÈn: Theo sù uû quyÒn cña nhµ qu¶n lý,
c¸c cÊp díi ®îc giao cho gi¶i quyÕt mét sè c«ng viÖc trong mét ph¹m vi nhÊt
®Þnh. TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô vÒ thu, chi, xuÊt, nhËp vËt t, quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ
tiÒn l¬ng, tiÒn thëng,…ph¶i ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª chuÈn.
KiÓm to¸n néi bé.
Lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n nhÊt cña hÖ thèng KSNB, bé phËn nµy
cung cÊp mét sù quan s¸t, ®¸nh gi¸ thêng xuyªn vÒ toµn bé ho¹t ®éng cña doanh
4
ChuÈn mùc kÕ to¸n ViÖt Nam quyÓn II – NXB Tµi chÝnh HN 01/2003 Tr.34,35
9
nghiÖp trong ®ã cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Mèi quan t©m chñ yÕu cña KTV néi bé
tríc hÕt lµ ph¶i x¸c ®Þnh xem liÖu cã tån t¹i mét c¬ së phï hîp cho ho¹t ®éng
kiÓm so¸t chi phÝ. Thø hai lµ, liÖu c¬ së ®ã cã ®ang ®îc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ hay
kh«ng? Bé phËn nµy ho¹t ®éng h÷u hiÖu sÏ gióp cho doanh nghiÖp cã ®îc nh÷ng
th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, qu¶n lý ®îc
CPSX vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm tõ ®ã gióp nhµ qu¶n lý ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh kinh
doanh ®óng ®¾n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng cã kiÓm to¸n néi
bé; mµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá hÖ thèng KSNB ®îc thay thÕ bëi
bé phËn kiÓm tra, kiÓm so¸t.
HiÓu ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña CPSX vµ KSNB ®èi víi CPSX kh«ng chØ
gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý kiÓm so¸t ®îc chÆt chÏ c¸c CPSX ph¸t sinh trong ®¬n
vÞ; tõ ®ã ®Ò ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n mµ cßn gióp KTV n©ng cao hiÖu qu¶
còng nh chÊt lîng kiÓm to¸n BCTC trong kiÓm to¸n BCTC cña c¸c doanh
nghiÖp.
3. Vai trß cña kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX trong kiÓm to¸n BCTC.
Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt víi c¸c kho¶n môc trªn B¸o c¸o kÕt qu¶
kinh doanh.
Chi phÝ nãi chung vµ chi phÝ s¶n xuÊt nãi riªng ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh
trong B¸o c¸o tµi chÝnh vµ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè rÊt quan träng trong qu¸
tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp. Chi phÝ ph¸t sinh vµ biÕn ®æi liªn tôc trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña doanh nghiÖp.
MÆc dï CPSX cha ®ñ ®Ó nãi lªn hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhng nã
¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ viÖc tÝnh
to¸n c¸c chØ tiªu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. Cô thÓ:
- Trªn B¸o c¸o kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c chØ tiªu vÒ chi phÝ lµ c¸c
chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh tæng qu¸t qu¸ tr×nh kinh doanh trong bÊt kú
doanh nghiÖp nµo mµ mäi sai sãt liªn quan ®Õn viÖc ph¶n ¸nh chi phÝ ®Òu
cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng cña doanh nghiÖp lµ lîi nhuËn
cña ho¹t ®éng kinh doanh.
- C¸c chØ tiªu vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan chÆt chÏ tíi c¸c tµi kho¶n trªn
B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n còng nh c¸c chu tr×nh kiÓm to¸n kh¸c nhau. Cô thÓ,
CPSX liªn quan ®Õn tµi kho¶n 152, 153, 154, 155, 334, 338, 214,…nªn nã
còng liªn quan ®Õn c¸c chu tr×nh mua hµng – thanh to¸n, chu tr×nh tiÒn l¬ng – nh©n viªn, chu tr×nh ®Çu t tµi s¶n cè ®Þnh,…V× vËy, viÖc xem xÐt,
10
®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu chi phÝ s¶n xuÊt ®îc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xem xÐt,
®¸nh gi¸ c¸c kho¶n môc, c¸c chu tr×nh nghiÖp vô liªn quan vµ ®ßi hái mét
sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tæng hîp cña kiÓm to¸n viªn.
- §èi víi Nhµ níc, c¸c chØ tiªu doanh thu vµ chi phÝ cïng c¸c kho¶n thu
nhËp kh¸c cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh thuÕ thu nhËp vµ thuÕ
gi¸ trÞ gia t¨ng ph¶i nép. Theo ®ã, nh÷ng sai sãt hay gian lËn trong qu¸
tr×nh h¹ch to¸n CPSX cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi nghÜa vô cña doanh nghiÖp
víi ng©n s¸ch Nhµ níc.
TÝnh tÊt yÕu ph¶i cã kiÓm to¸n chi phÝ trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh.
Víi vai trß quan träng, kiÓm to¸n CPSX thùc sù trë thµnh mét phÇn hµnh
kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh. NÕu thiÕu kiÓm to¸n
kho¶n môc nµy kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ ®a ra ý kiÕn vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp
lý cña c¸c th«ng tin tr×nh bµy trªn B¸o c¸o tµi chÝnh trªn c¸c khÝa c¹nh träng
yÕu. H¬n n÷a, nã cßn ¶nh hëng ®Õn uy tÝn C«ng ty kiÓm to¸n do kh«ng ®¹t ®îc
môc tiªu kiÓm to¸n ®èi víi kh¸ch hµng.
TÇm quan träng cña kiÓm to¸n CPSX trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc thÓ hiÖn qua c¸c ®iÓm sau:
- Kho¶n môc CPSX cã ¶nh hëng lín tíi c¸c kho¶n môc kh¸c trong B¸o c¸o
tµi chÝnh, nªn kho¶n môc nµy lu«n ®îc coi lµ träng yÕu. Trong bÊt kú mét
cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh nµo, khi ®¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu cña c¸c
kho¶n môc trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c kiÓm to¸n viªn ®Òu cho r»ng kho¶n
môc CPSX lµ träng yÕu vµ cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh kiÓm to¸n mét c¸ch ®Çy
®ñ nh»m tr¸nh bá sãt nh÷ng sai sãt träng yÕu cã thÓ cã ®èi víi kho¶n môc
nµy vµ do ®ã, cã thÓ gi¶m rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc thÊp nhÊt cã thÓ ®îc. ChÝnh v× vËy kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ bá qua kho¶n môc nµy. NÕu
thiÕu nã th× sÏ kh«ng cã kÕt luËn kiÓm to¸n, kh«ng ®a ra ®îc ý kiÕn vÒ
B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.
- Kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng b¶n th©n nã ®îc xÐt lµ träng
yÕu, mµ nã cßn ¶nh hëng tíi c¸c kho¶n môc kh¸c trªn B¸o c¸o tµi chÝnh
nh: Hµng tån kho, lîi nhuËn rßng,…
- TÝnh ®óng ®¾n cña viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét c¬ së quan träng
®Ó kiÓm to¸n viªn ®a ra ý kiÕn cña m×nh vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña
c¸c th«ng tin tr×nh bµy trªn c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. §ång
thêi t vÊn cho doanh nghiÖp hoµn thiÖn h¬n.
11
Víi tÊt c¶ c¸c lý do trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng kiÓm to¸n CPSX lµ mét
phÇn hµnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c doanh
nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
4. §Æc ®iÓm kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh.
Lµ mét phÇn hµnh quan träng trong kiÓm to¸n BCTC, kiÓm to¸n CPSX võa
mang ®Æc ®iÓm chung cña kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh, võa mang ®Æc ®iÓm riªng
cña kiÓm to¸n kho¶n môc.
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt mang ®Æc ®iÓm chung cña kiÓm to¸n
B¸o c¸o tµi chÝnh.
VÒ chøc n¨ng: KiÓm to¸n kho¶n môc CPSX nh»m x¸c minh vµ bµy tá ý
kiÕn vÒ tÝnh trung thùc, hîp lý vµ hîp ph¸p cña kho¶n môc CPSX trªn B¸o c¸o
tµi chÝnh.
VÒ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n: KiÓm to¸n tµi chÝnh sö dông hÖ thèng ph¬ng
ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ gåm: c©n ®èi, ®èi chiÕu trùc tiÕp, ®èi chiÕu logic vµ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ gåm: kiÓm kª, thùc nghiÖm, ®iÒu tra.
VÒ tr×nh tù kiÓm to¸n: KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh
theo ba bíc: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ kÕt thóc kiÓm to¸n.
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt mang ®Æc ®iÓm riªng cña kiÓm to¸n
kho¶n môc.
VÒ ®èi tîng kiÓm to¸n: KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã ®èi tîng trùc tiÕp lµ
kho¶n môc CPSX trªn BCTC. Do ®ã, viÖc kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt g¾n víi
viÖc kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n vµ hîp lý trong qu¸ tr×nh lËp vµ lu©n chuyÓn chøng
tõ vÒ CPSX, tÝnh chÝnh x¸c trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n, ghi chÐp sæ s¸ch vÒ chi phÝ
s¶n xuÊt vµ tr×nh bµy trªn B¸o c¸o tµi chÝnh.
VÒ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n: KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt sö dông kÕt hîp c¶
hai ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ vµ ngoµi chøng tõ; nhng chó träng nhiÒu ®Õn
ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ h¬n. Bªn c¹nh ®ã, kiÓm to¸n viªn cßn sö dông
c¸c ph¬ng ph¸p quan s¸t, pháng vÊn, ®iÒu tra,…
VÒ thùc hiÖn kiÓm to¸n: Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi
phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn thêng chó ý ®Õn mét sè vÊn ®Ò sau:
Thø nhÊt, kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan ®Õn c¸c
chØ tiªu tiÒn mÆt, vËt t, hµng ho¸, tiÒn l¬ng,…V× vËy, kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX
thêng kÕt hîp víi kiÓm to¸n c¸c phÇn hµnh cã liªn quan ®Ó gi¶m bít khèi lîng
c«ng viÖc kiÓm to¸n.
12
Thø hai, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan trùc
tiÕp ®Õn c¸c nghiÖp vô chi tiÒn, nghiÖp vô xuÊt vËt t, hµng ho¸. §©y lµ nh÷ng yÕu
tè thêng xuyªn biÕn ®éng, dÔ x¶y ra gian lËn vµ sai sãt nhÊt nªn kho¶n môc
CPSX dÔ x¶y ra sai ph¹m. V× vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i hÕt søc thËn träng trong
qu¸ tr×nh kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX.
Thø ba, kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c¸c chØ tiªu
trªn B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vµ B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. V× vËy, kho¶n môc chi
phÝ s¶n xuÊt ®îc ®¸nh gi¸ lµ träng yÕu trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.
II. Môc tiªu vµ tr×nh tù kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX trong kiÓm to¸n
B¸o c¸o tµi chÝnh.
1. Môc tiªu kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
ViÖc x¸c ®Þnh hÖ thèng môc tiªu kiÓm to¸n cã vai trß rÊt quan träng. Nã
gióp cho kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn kiÓm to¸n ®óng híng vµ cã hiÖu qu¶. Lµ mét
lo¹i h×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n tµi chÝnh cã môc tiªu tæng qu¸t lµ thu thËp b»ng
chøng ®Ó ®a ra kÕt luËn tr×nh bµy trªn mét b¸o c¸o kiÓm to¸n thÝch hîp. Môc tiªu
tæng qu¸t nµy ®· ®îc x¸c ®Þnh trong ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 200 –
Môc tiªu vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh, kho¶n 11
x¸c ®Þnh:
“ Môc tiªu kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh lµ gióp cho kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty
kiÓm to¸n ®a ra ý kiÕn x¸c nhËn r»ng B¸o c¸o tµi chÝnh cã ®îc lËp trªn c¬ së
chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh ( hoÆc ®îc chÊp nhËn ), cã tu©n thñ
ph¸p luËt liªn quan, cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý t×nh h×nh tµi chÝnh trªn
c¸c khÝa c¹nh träng yÕu hay kh«ng?”5
§©y lµ môc tiªu tæng qu¸t cña cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh. Môc tiªu
tæng qu¸t nµy ®îc cô thÓ ho¸ thµnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n chung nh: TÝnh hîp
lý chung, tÝnh hiÖn h÷u, tÝnh ®Çy ®ñ, tÝnh chÝnh x¸c c¬ häc, ph©n lo¹i vµ tr×nh
bµy, quyÒn vµ nghÜa vô, ®Þnh gi¸ vµ ph©n bæ.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n, ngoµi viÖc ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c
c¸c môc tiªu cô thÓ, kiÓm to¸n viªn cßn ph¶i g¾n c¸c môc tiªu ®ã vµo tõng phÇn
hµnh kiÓm to¸n ®Ó x©y dùng hÖ thèng môc tiªu ®Æc thï. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu
kiÓm to¸n ®Æc thï cho mçi phÇn hµnh, kho¶n môc cô thÓ lµ mét c«ng viÖc quan
träng gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n ®ång thêi cã thÓ gióp lµm
gi¶m rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc thÊp nhÊt. Trªn c¬ së c¸c môc tiªu kiÓm to¸n
®Æc thï cho tõng kho¶n môc, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh c¸c thñ tôc ®Ó kh¼ng ®Þnh
môc tiªu kiÓm to¸n ®ã cã ®îc ®¬n vÞ kh¸ch hµng tu©n thñ hay kh«ng? Tõ ®ã t×m
ra c¸c sai ph¹m.
5
ChuÈn mùc kiÓm to¸n sè 200 quyÓn I Bé Tµi chÝnh, HN 09/1999 Tr 16
13
Nh ®· tr×nh bµy ë môc 1.2, chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm c¸c yÕu tè chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung. Do
vËy, viÖc kiÓm to¸n CPSX ®îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së kiÓm to¸n ®èi víi nh÷ng
kho¶n môc nµy. KiÓm to¸n kho¶n môc CPSX trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh
thêng híng tíi c¸c môc tiªu ®Æc thï sau ( B¶ng 1.2).
B¶ng 1.2: Môc tiªu kiÓm to¸n CPSX trong kiÓm to¸n BCTC
Môc tiªu kiÓm to¸n
Kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
Môc tiªu hîp lý chung
TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn CPSX ®Òu ®îc biÓu
hiÖn hîp lý.
C¸c môc tiªu chung kh¸c:
TÝnh hiÖn h÷u
TÝnh ®Çy ®ñ
TÝnh chÝnh x¸c sè häc
§Þnh gi¸ vµ ph©n bæ
Tr×nh bµy vµ khai b¸o
TÝnh ®óng kú
TÝnh tu©n thñ
C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn CPSX ®· ghi sæ lµ cã thËt
vµ cã c¨n cø hîp lý.
TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn CPSX ®Òu ®îc tËp
hîp vµ ghi sæ ®Çy ®ñ, kh«ng bÞ bá sãt, kh«ng bÞ trïng l¾p
C¸c kho¶n CPSX ph¸t sinh trong kú ph¶i ®îc ph¶n ¸nh ®óng gi¸
trÞ thùc cña nã vµ phï hîp víi c¸c chøng tõ gèc ®i kÌm.
ViÖc kÕt chuyÓn sè liÖu gi÷a c¸c sæ kÕ to¸n vµ B¸o c¸o tµi chÝnh
ph¶i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c vµ phï hîp víi c¸c
nguyªn t¾c kÕ to¸n.
C¸c CPSX ph¸t sinh ®îc ph©n bæ cho ®óng ®èi tîng ph¸t sinh
chi phÝ.
C¸c nghiÖp vô CPSX ph¸t sinh ph¶i ®îc tr×nh bµy ®óng tµi
kho¶n.
ViÖc kÕt chuyÓn sè liÖu gi÷a c¸c sæ kÕ to¸n vµ B¸o c¸o tµi chÝnh
ph¶i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c vµ phï hîp víi c¸c
nguyªn t¾c kÕ to¸n.
C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn CPSX ph¶i ®îc ph¶n ¸nh
®óng kú kÕ to¸n.
ViÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh, chÝnh s¸ch vÒ CPSX ph¶i nhÊt qu¸n
gi÷a c¸c kú.
ViÖc h¹ch to¸n CPSX ph¶i tu©n thñ theo ®óng c¸c chuÈn mùc,
chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh.
2. Quy tr×nh kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu kiÓm to¸n cho tõng phÇn hµnh, kho¶n
môc kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh c«ng viÖc thu thËp b»ng chøng cho cuéc kiÓm
to¸n. §Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn x©y dùng mét quy tr×nh
kiÓm to¸n cô thÓ cho cuéc kiÓm to¸n ®Ó cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ tèt. KiÓm to¸n kho¶n
môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh qua 3 giai ®o¹n: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n,
thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ kÕt thóc kiÓm to¸n.
2.1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kho¶n môc CPSX.
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai do¹n ®Çu tiªn cã vai trß quan träng chi
phèi tíi chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ chung cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n. ViÖc lËp kÕ
14
ho¹ch kiÓm to¸n ®· ®îc quy ®Þnh trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt nam sè 300LËp kÕ ho¹ch, ®o¹n 2 quy ®Þnh: “KiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n cÇn lËp
kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc r»ng cuéc kiÓm to¸n ®îc tiÕn hµnh
mét c¸ch cã hiÖu qu¶”. Trong giai ®o¹n nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn c¸c bíc c«ng viÖc sau:
Bíc 1: ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh c¬ së ph¸p lý, c¸c
môc tiªu, ph¹m vi kiÓm to¸n cïng c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n lùc, vËt lùc cho cuéc
kiÓm to¸n.
Khi tiÕp nhËn th mêi kiÓm to¸n, C«ng ty kiÓm to¸n cÇn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng
chÊp nhËn kiÓm to¸n th«ng qua xem xÐt hÖ thèng KSNB, tÝnh liªm chÝnh cña
Ban qu¶n lý vµ liªn l¹c víi kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm.
NÕu chÊp nhËn th mêi kiÓm to¸n, C«ng ty kiÓm to¸n sÏ lùa chän nh©n viªn
kiÓm to¸n xuèng ®¬n vÞ theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn ph¶i cã
tr×nh ®é, n¨ng lùc, chuyªn m«n vÒ kiÓm to¸n chi phÝ vµ sù hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc,
ngµnh nghÒ kinh doanh cña kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh
®éc lËp víi kh¸ch hµng vÒ lîi Ých kinh tÕ vµ quan hÖ x· héi. Trªn c¬ së ®ã, trëng
nhãm kiÓm to¸n sÏ thay mÆt C«ng ty kiÓm to¸n cïng kh¸ch hµng ký hîp ®ång
kiÓm to¸n.
Sau khi ký kÕt hîp ®ång kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu
cña cuéc kiÓm to¸n. §©y lµ bíc rÊt quan träng v× ®ã lµ c¸i ®Ých cÇn ®¹t tíi vµ lµ
thíc ®o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cuéc kiÓm to¸n. X¸c ®Þnh ®îc môc tiªu bao trïm cuéc
kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cÇn x¸c ®Þnh ®èi tîng lµ b¸o c¸o tµi chÝnh, mét quy
tr×nh nghiÖp vô hay lµ mét ho¹t ®éng….TiÕp ®ã cÇn x¸c ®Þnh ph¹m vi kiÓm to¸n,
lµ giíi h¹n vÒ kh«ng gian vµ thêi gian cña ®èi tîng kiÓm to¸n.
Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn còng cÇn tr¸nh thay ®æi nh©n viªn
nh»m b¶o ®¶m hiÖu qu¶ còng nh chÊt lîng c«ng viÖc. §Æc biÖt, viÖc kiÓm to¸n
cho mét kh¸ch hµng trong nhiÒu n¨m cã thÓ gióp cho kiÓm to¸n viªn tÝch luü ®îc
nhiÒu kinh nghiÖm còng nh cã ®îc hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh
cña kh¸ch hµng.
Bíc 2: Thu thËp th«ng tin c¬ së.
§©y lµ mét giai ®o¹n quan träng trong c«ng viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n
tæng qu¸t. Giai ®o¹n nµy sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n lµm nÒn t¶ng cho
c¸c c«ng viÖc tiÕp theo. ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt nam sè 300 – LËp kÕ ho¹ch
kiÓm to¸n ®· x¸c ®Þnh r»ng kiÓm to¸n viªn cÇn thu thËp hiÓu biÕt vÒ ngµnh nghÒ,
c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng, t×m hiÓu vÒ hÖ thèng kÕ to¸n, hÖ thèng
15
KSNB vµ c¸c bªn liªn quan ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro vµ lªn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Bao
gåm:
T×m hiÓu ngµnh nghÒ kinh doanh kinh doanh cña kh¸ch hµng.
C«ng viÖc nµy rÊt cÇn thiÕt cho viÖc ®¶m b¶o tÝnh thËn träng nghÒ nghiÖp
®óng møc cña kiÓm to¸n viªn. ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ (ISA) 310 chØ râ:
“§Ó thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n tµi chÝnh, chuyªn gia kiÓm to¸n ph¶i hiÓu biÕt
®Çy ®ñ vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n ®Ó x¸c ®Þnh vµ hiÓu ®îc c¸c sù
kiÖn, nghiÖp vô vµ c¸ch lµm viÖc cña ®¬n vÞ, mµ theo ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n
viªn cã thÓ cã mét t¸c ®éng quan träng ®Õn c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh, ®Õn viÖc kiÓm
to¸n hoÆc ®Õn B¸o c¸o kiÓm to¸n”.
ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt nam sè 310 – HiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh
doanh, ®o¹n 2 ®· quy ®Þnh: “§Ó thùc hiÖn kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm
to¸n viªn ph¶i n¾m ®îc t×nh h×nh kinh doanh cña ®¬n vÞ ®Ó cã thÓ nhËn thøc vµ
x¸c ®Þnh c¸c sù kiÖn, nghiÖp vô vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng mµ theo ®¸nh gi¸ cña
kiÓm to¸n viªn cã thÓ ¶nh hëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh, ®Õn viÖc kiÓm
tra cña kiÓm to¸n viªn hoÆc ®Õn B¸o c¸o kiÓm to¸n”6
§èi víi phÇn hµnh kiÓm to¸n CPSX, KTV ph¶i t×m hiÓu c¬ cÊu tæ chøc, bé
m¸y s¶n xuÊt, quy tr×nh c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cña
®¬n vÞ, c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ®¬n vÞ,
KSNB ®èi víi CPSX cña ®¬n vÞ.
Tham quan nhµ xëng.
ViÖc tham quan nhµ xëng, quan s¸t trùc tiÕp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña kh¸ch hµng sÏ cung cÊp cho KTV nh÷ng th«ng tin bæ Ých. Qua ®ã,
KTV sÏ cã c¸i nh×n thùc tÕ vÒ ®¬n vÞ gióp KTV cã ®îc nh÷ng nhËn ®Þnh ban ®Çu
vÒ phong c¸ch qu¶n lý, tæ chøc qu¶n lý, KSNB ®èi víi CPSX,…cña kh¸ch hµng.
Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng.
NÕu nh÷ng th«ng tin c¬ së gióp KTV hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh
cña kh¸ch hµng th× th«ng tin vÒ c¸c nghÜa vô ph¸p lý nh»m môc ®Ých gióp kiÓm
to¸n viªn hiÓu ®îc nh÷ng c¨n cø cho sù hiÖn diÖn cña kh¸ch hµng nÒn kinh tÕ
nh doanh nghiÖp thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh nµo, c¬ quan nµo cÊp, lo¹i h×nh doanh
nghiÖp, c¬ cÊu tæ chøc,…KiÓm to¸n viªn cã thÓ thu thËp tõ c¸c nguån th«ng tin
nh: QuyÕt ®Þnh thµnh lËp C«ng ty, quy chÕ, Biªn b¶n häp héi ®ång qu¶n trÞ, c¸c
hîp ®ång kinh tÕ, pháng vÊn Ban gi¸m ®èc, nh©n viªn C«ng ty,…
6
Chu¨n mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam quyÓn II – Bé Tµi chÝnh HN 02/2001 Tr.44
16
Tuy nhiªn, viÖc thu thËp c¸c th«ng tin vÒ ®¬n vÞ chØ cho phÐp kiÓm to¸n
viªn hiÓu ®îc doanh nghiÖp theo “chiÒu réng” mµ cha hiÓu ®îc theo “chiÒu s©u”
vµ nã chØ híng tíi viÖc ®a ra c¸c bíc kiÓm to¸n chø cha ®Æt ra môc tiªu thu thËp
b»ng chøng cho kÕt luËn cña kiÓm to¸n viªn.
Bíc 3: Thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
Thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch lµ viÖc kiÓm to¸n viªn ph©n tÝch c¸c sè liÖu,
th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng, qua ®ã t×m ra xu híng biÕn ®éng vµ t×m ra
nh÷ng mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víi c¸c th«ng tin cã liªn quan kh¸c hoÆc cã sù
chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn.
C¸c thñ tôc ph©n tÝch thêng ®îc thùc hiÖn ë c¶ 3 bíc lµ lËp kÕ ho¹ch kiÓm
to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n, kÕt thóc kiÓm to¸n. Trong giai ®o¹n kÕ ho¹ch kiÓm
to¸n, c¸c thñ tôc ph©n tÝch gióp kiÓm to¸n viªn nh©n diÖn c¸c vÊn ®Ò quan träng
cÇn cho qu¸ tr×nh kiÓm to¸n; x¸c ®Þnh ®îc rñi ro tiÒm tµng liªn quan ®Õn c¸c
kho¶n môc. Mét thñ tôc ph©n tÝch bao giê còng bao gåm 3 yÕu tè: dù ®o¸n, so
s¸nh, ®¸nh gi¸. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc kiÓm to¸n viªn sö dông bao gåm 2
lo¹i:
- Ph©n tÝch ngang: Lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c trÞ sè cña cïng
chØ tiªu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c chØ tiªu ®îc sö dông bao gåm:
+ So s¸nh sè liÖu cña kú nµy víi kú tríc.
+ So s¸nh sè liÖu thùc tÕ víi íc tÝnh.
+ So s¸nh sè liÖu cña Doanh nghiÖp víi sè liÖu chung cña ngµnh.
- Ph©n tÝch däc: Lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c tû lÖ t¬ng quan qua
chØ tiªu vµ c¸c kho¶n môc kh¸c nhau trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c tû suÊt tµi chÝnh
thêng dïng trong ph©n tÝch däc cã thÓ lµ c¸c tû suÊt vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n, c¸c
tû suÊt sinh lêi,…
Sau khi c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc thiÕt kÕ, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh ph©n
tÝch nh»m gióp KTV biÕt vÒ xu híng t¨ng, gi¶m cña th«ng tin, tÝnh hîp lý cña
th«ng tin.
§èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ c¨n cø trªn mét
sè thñ tôc ph©n tÝch xu híng b»ng c¸ch so s¸nh gi¸ vèn hµng b¸n gi÷a c¸c th¸ng,
c¸c kú víi nhau ®Ó ph¸t hiÖn sù thay ®æi ®ét biÕn cña mét kú nµo ®ã hay KTV cã
thÓ so s¸nh theo kho¶n môc cÊu thµnh s¶n phÈm nh chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp, chi phÝ NCTT, chi phÝ s¶n xuÊt chung. Qua viÖc so s¸nh nµy sÏ gióp KTV
ph¸t hiÖn ra c¸c dÊu hiÖu kh«ng b×nh thêng cña mçi yÕu tè trong mèi quan hÖ
chung. KTV thêng sö dông c¸c tû suÊt:
17
Tû suÊt lîi
nhuËn gép
=
Tæng lîi nhuËn gép
Doanh thu
Tæng gi¸ vèn hµng b¸n
Sè vßng lu©n chuyÓn
cña hµng tån kho
=
B×nh qu©n hµng tån kho
Bíc 4: T×m hiÓu s¬ bé hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®èi víi
chi phÝ s¶n xuÊt.
§©y lµ c«ng viÖc hÕt søc quan träng trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm
to¸n. ViÖc nghiªn cøu hÖ thèng KSNB cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm
so¸t ®· ®îc quy ®Þnh trong chuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400 - §¸nh gi¸
rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé, ®· nªu: “KiÓm to¸n viªn ph¶i cã ®îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ
vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé ®Ó ®¸nh gi¸ th¸i ®é, møc ®é quan t©m
vµ sù can thiÖp cña c¸c thµnh viªn trong Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban gi¸m ®èc víi
KSNB vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña KSNB cña kh¸ch hµng trong viÖc ng¨n ngõa,
ph¸t hiÖn c¸c sai sãt träng yÕu trong B¸o c¸o tµi chÝnh”7.
§Ó ®¹t ®îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng KSNB, KTV tiÕn hµnh kh¶o s¸t th«ng
qua c¸c h×nh thøc c¬ b¶n sau: Pháng vÊn, kiÓm tra chøng tõ, sæ s¸ch, b¸o c¸o,
tham quan thùc tÕ, lÊy x¸c nhËn,…C¨n cø vµo c¸c íc tÝnh vÒ tÝnh hiÖn h÷u cña
KSNB, KTV sÏ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t theo nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau nh
theo tû lÖ, theo møc ®é,…
§¸nh gi¸ hÖ thèng KSNB ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ hÕt søc
cÇn thiÕt v× ®ã lµ c¬ së cho viÖc thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt trong thùc
hiÖn kiÓm to¸n CPSX. C¸c vÊn ®Ò thêng ®îc quan t©m vÒ KSNB ®èi víi kho¶n
môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ: Doanh nghiÖp cã thiÕt lËp c¸c quy ®Þnh vÒ h¹ch to¸n chi
phÝ s¶n xuÊt, c¸c kho¶n chi cã ®óng thñ tôc quy ®Þnh kh«ng? C¸c chøng tõ cã cã
dÊu hiÖu cña KSNB vµ cã ®óng mÉu quy ®Þnh kh«ng?...
Bíc 5: §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu vµ rñi ro ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt.
* §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu:
Träng yÕu lµ kh¸i niÖm chØ tÇm cì vµ tÝnh hÖ träng cña phÇn néi dung c¬
b¶n cña kiÓm to¸n cã ¶nh hëng tíi tÝnh ®óng ®¾n cña viÖc nhËn thøc, ®¸nh gi¸
7
ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam, quyÓn III – Bé Tµi chÝnh HN 03/2002 Tr.75
18
®èi tîng kiÓm to¸n vµ viÖc sö dông th«ng tin ®· ®¸nh gi¸ ®ã ®Ó ra quyÕt ®Þnh
qu¶n lý.8 §Ó ®¸nh gi¸ møc träng yÕu, kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiªn c¸c bíc sau:
- ¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu: Lµ sai sè tèi ®a mµ KTV tin r»ng t¹i møc
®ã c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh cã chøa ®ùng sai sãt nhng cha ¶nh hëng tíi quyÕt ®Þnh
cña ngêi sö dông B¸o c¸o tµi chÝnh. ViÖc íc tÝnh nµy ®ßi hái chñ yÕu lµ kinh
nghiÖm vµ tr×nh ®é cña KTV.
- Ph©n bæ íc tÝnh ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho c¸c kho¶n môc: C¸c kho¶n môc
CPSX sÏ lÇn lît ®îc ph©n phèi íc tÝnh ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu.
§èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn c¨n cø vµo c¸c nh©n
tè cã ¶nh hëng ®Õn tÝnh träng yÕu ®èi víi kho¶n môc CPSX ®Ó ®a ra møc sai sè
tèi ®a cho phÐp ®èi víi kho¶n môc nµy. Th«ng thêng, chi phÝ s¶n xuÊt ®îc ph©n
bæ víi møc träng yÕu cao bëi v× chi phÝ s¶n xuÊt thêng chiÕm tû träng cao trong
tæng chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c nghiÖp vô vÒ chi phÝ s¶n xuÊt thêng x¶y ra
gian lËn, sai sãt,…
* §¸nh gi¸ rñi ro:
Trong khi lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, KTV ph¶i ®¸nh gi¸ møc rñi ro kiÓm
to¸n ®èi víi tõng kho¶n môc trong BCTC. KTV thêng quan t©m c¸c lo¹i rñi ro
sau:
Rñi ro riÒm tµng (IR): Lµ møc rñi ro tiÒm Èn, vèn cã do kh¶ n¨ng tõng
nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong B¸o c¸o tµi chÝnh chøa ®ùng sai sãt träng yÕu
khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï cã hay kh«ng cã hÖ thèng KSNB. Rñi ro
tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc CPSX phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c yÕu tè nh: B¶n
chÊt ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng, tÝnh trung thùc cña Ban
gi¸m ®èc, b¶n chÊt nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh, kÕt qu¶ c¸c lÇn kiÓm to¸n tríc,…
C¸c sai sãt tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc CPSX bao gåm:
B¶ng 1.3: C¸c sai sãt tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
Môc tiªu
TÝnh hiÖn h÷u
TÝnh chÝnh x¸c
C¸c sai sãt tiÒm tµng
C¸c kho¶n CPSX ghi sæ nhng thùc tÕ kh«ng ph¸t sinh
Chi phÝ ph¶i tr¶ cao h¬n chi phÝ thùc tÕ.
Sè thanh to¸n ghi sæ cao h¬n so víi sè ®· chi trong thùc tÕ
TÝnh ®Çy ®ñ
Chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ph¸t sinh nhng kh«ng ®îc ghi sæ
TÝnh ®óng kú
Chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh kú sau nhng l¹i ghi sæ kú nµy.
Chi phÝ ph¶i tr¶ ph¸t sinh kú nµy nhng l¹i ghi sæ kú sau.
TÝnh tu©n thñ
ViÖc ghi sæ CPSX cha phï hîp víi chÕ ®é kÕ to¸n mµ ®¬n vÞ
®ang ¸p dông.
Tr×nh bµy vµ khai Chi phÝ s¶n xuÊt tr×nh bµy kh«ng hîp lý.
b¸o
8
NguyÔn Quang Quynh KiÓm to¸n tµi chÝnh NXB Tµi chÝnh HN 2001 Tr.111
19
Rñi ro kiÓm so¸t (CR): Lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai ph¹m träng yÕu do hÖ
thèng KSNB cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng kh«ng hiÖu
qu¶ do ®ã ®· kh«ng ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn c¸c sai ph¹m nµy. Rñi ro kiÓm so¸t
®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ x¸c suÊt mµ kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt cã
chøa nh÷ng sai sãt träng yÕu mµ kh«ng ®îc hÖ thèng KSNB ng¨n ngõa, ph¸t
hiÖn vµ söa ch÷a kÞp thêi.
Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ rñi ro x¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp
vô, tõng kho¶n môc trong B¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép l¹i
mµ trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, KTV vµ C«ng ty kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ®îc.
Rñi ro kiÓm to¸n (AR): AR = IR CR DR
DR = AR/(IRCR)
Víi møc rñi ro kiÓm to¸n cã thÓ chÊp nhËn ®îc vµ c¸c rñi ro tiÒm tµng, rñi
ro kiÓm so¸t x¸c ®Þnh, KTV sÏ tÝnh ra rñi ro ph¸t hiÖn vµ dùa vµo ®ã x¸c ®Þnh sè
lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp.
Bíc 6: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung vµ thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n.
Trªn c¬ së nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh, nghÜa vô ph¸p lý cïng
hÖ thèng KSNB cña kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh lËp kÕ ho¹ch kiÓm
to¸n chung vµ thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n.
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung.
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung lµ qu¸ tr×nh c©n ®èi gi÷a nhu cÇu vµ nguån
lùc ®· cã. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc
c¸c b»ng chøng ®Çy ®ñ, tin cËy nh»m h¹n chÕ c¸c sai sãt, gi¶m thiÓu tr¸ch nhiÖm
ph¸p lý vµ gi÷ uy tÝn cho C«ng ty. §ång thêi kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung sÏ gióp
t¨ng cêng hiÖu qu¶ hîp t¸c gi÷a kiÓm to¸n viªn víi kiÓm to¸n viªn vµ víi kh¸ch
hµng ®Ó cã møc phÝ kiÓm to¸n hîp lý, t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña C«ng
ty kiÓm to¸n.
Trëng nhãm kiÓm to¸n dùa vµo kÕt qu¶ th«ng tin thu thËp ®îc kÕt hîp víi
nh÷ng xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp ®Ó lËp ra kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung. Néi dung cña
kÕ ho¹ch bao gåm: §Æc ®iÓm cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n, môc tiªu vµ ph¹m vi
kiÓm to¸n, thêi gian vµ tr×nh tù tiÕn hµnh c«ng viÖc kiÓm to¸n, yªu cÇu ®èi víi
®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n vÒ ®iÒu kiÖn, ph¬ng tiÖn, tµi liÖu phôc vô cho cuéc kiÓm
to¸n, dù kiÕn nhãm kiÓm to¸n thùc hiÖn, ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ møc träng yÕu vµ
rñi ro kiÓm to¸n, s¾p xÕp mét c¸ch cã kÕ ho¹ch c¸c c«ng viÖc vµ nh©n lùc, b¶o
®¶m sù phèi hîp gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn.
ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n.
20
- Xem thêm -
.DOC 
104 
41 
120 
