Tài liệu Luận văn giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã từ thực tiễn huyện đại lộc, tỉnh quảng nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH TẤN NGUYÊN GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN ĐẠI LỘC, TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HUỲNH TẤN NGUYÊN GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN ĐẠI LỘC, TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ LÂM THI HÀ NỘI, năm 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã từ thực tiễn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Được sự hướng dẫn khoa học của TS. Trần Thị Lâm Thi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Những số liệu trong Luận văn phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Quảng Nam, ngày tháng năm 2020 NGƯỜI CAM ĐOAN Huỳnh Tấn Nguyên MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ .......................... 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã ......................................................................................................... 7 1.2. Nội dung, hình thức giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã....................................................................................................................18 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã ............................................................................................................23 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI LỘC, TỈNH QUẢNG NAM .............................................................................28 2.1. Đặc điểm địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam liên quan đến hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã ...........................28 2.2. Quá trình triển khai và kết quả thực hiện giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam........35 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐẠI LỘC, TỈNH QUẢNG NAM.......................................................59 3.1. Các quan điểm về giám sát của Nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã....................................................................................................................59 3.2. Các giải pháp về giám sát của Nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc. ............................................................................61 KẾT LUẬN .........................................................................................................74 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Nghĩa đầy đủ STT Từ viết tắt 1 CNH, HĐH 2 GSXH Giám sát xã hội 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 MTTQ Mặt trận Tổ quốc 5 PBXH Phản biện xã hội 6 QCDC Quy chế dân chủ 7 UBND Ủy ban nhân dân 8 UBTV Ủy ban thường vụ 9 XHCN Xã hội chủ nghĩa Công nghiệp hóa, hiện đại hóa MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện quyền giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã tiếp tục trở thành mục tiêu và động lực của công cuộc đổi mới và phát triển của đất nước hiện nay nhằm phát huy vai trò làm chủ, tinh thần sáng tạo của nhân dân, củng cố và nhân nguồn sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc. Thực hiện chức năng đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam và tổ chức thành viên các cấp đã quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn và phối hợp với các cơ quan, đơn vị, địa phương triển khai thực hiện QCDC, gắn với hoạt động giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền theo luật định. Nhân dân đã thể hiện sự quan tâm đến việc góp ý kiến về xây dựng chính sách, pháp luật, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, tham gia giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư. Nhiều khó khăn trong quá trình phát triển và thực hiện được nhân dân bàn bạc, tháo gỡ, giải quyết có hiệu quả. Qua đó đã góp phần đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, triển khai hiệu quả hơn cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, tạo sự đồng thuận trong xã hội, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, tăng cường mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Tuy nhiên, ở một số địa phương, cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị, việc phát huy vai trò giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã còn mờ nhạt, hiệu quả chưa rõ. Việc xây dựng và ban hành các quy chế, quy định, quy trình thực hiện công khai, nhân dân tham gia ý kiến, hoạt động của một số Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng thực hiện quyền giám sát dân chủ cơ sở ở địa phương chưa hiệu quả; Một số chủ trương, chương trình, dự án chưa thực hiện tốt việc công khai lấy ý kiến nhân dân, nên chưa tạo được sự đồng thuận, nhất là trong lĩnh vực quản lý đất đai, bảo vệ tài 1 nguyên, môi trường, đầu tư xây dựng cơ bản, bồi thường, tái định cư dẫn đến khiếu kiện đông người, bức xúc kéo dài ở một số địa phương. Vấn đề giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã đang đặt ra nhiều cơ hội và thách thức lớn, đòi hỏi phải hoàn thiện xây dựng pháp luật về thực hiện dân chủ và nâng cao hơn nữa vai trò giám sát của nhân dân, phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại các địa phương. Xuất phát từ lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã từ thực tiễn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam” làm Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ chuyên ngành Luật Hành chính và Hiến pháp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến vấn đề nghiên cứu và vấn đề giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã đã được rất nhiều tác giả và nhóm tác giả nghiên cứu. Sau đây là một số công trình tiêu biểu: Nghiên cứu về dân chủ, dân chủ ở cơ sở có những công trình nghiên cứu sau: - Hương Diệp – Hải Nhi (2019), “Khẳng định vai trò của Mặt trận trong thực hiện dân chủ ở cơ sở”, Cổng thông tin trang báo điện tử của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hà Nội; - Hà Thị Thùy Dương (2019), “Ảnh hưởng tiêu cực của tâm lý tiểu nông đến thực hiện dân chủ cơ cở ở Việt Nam hiện nay”, Luận án Tiến sĩ Triết học, chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và chỉ nghĩa duy vật lịch sử; - Bùi Thị Hường (2010), “Pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam hiện nay – Thực trạng và những vấn đề cần hoàn thiện”, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2010; - Lại Thế Nguyên (2014), “Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, Luận văn Thạc sỹ Luật học; - Nguyễn Anh Tuấn (2016), “Nhận thức về dân chủ xã hội chủ nghĩa và xây dựng nên dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thời kỳ đổi mới”, Luận án 2 Tiến sĩ Triết học, chuyên ngành chủ nghĩa xã hội khoa học. Các công trình khoa học trên đã nghiên cứu khá sâu sắc lý luận chung về dân chủ, thực hiện QCDC và thực tiễn thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở; vai trò hoạt động giám sát của nhân dân ở cơ sở và đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã. Nghiên cứu về hoạt động giám sát thực hiện dân chủ cơ sở có những công dưới đây: - Bùi Thị Nguyệt Thu (2018), Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với hoạt động của chính quyền cấp xã, Nhà xuất bản Tư pháp, năm 2018; Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu chuyên sâu giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã chưa nhiều, đặc biệt chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu “Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã từ thực tiễn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam”. Trên cơ sở nghiên cứu, Luận văn có sự kế thừa, học hỏi những thành quả khoa học của các công trình nghiên cứu đi trước và tiếp tục giải quyết, hiến kế những vấn đề còn để ngỏ, nhằm hoàn thiện lý luận giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu: nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam nói riêng và cả nước nói chung. - Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lý luận của hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã. + Phân tích, đánh giá thực trạng giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc từ năm 2016 đến 2019 + Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của nhân dân 3 trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã. Luận văn không nghiên cứu hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở các cơ quan, doanh nghiêp, tổ chức kinh tế, sự nghiệp thuộc các bộ quản lý ngành, lĩnh vực. - Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Đề tài Nghiên cứu thực trạng giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam. Về thời gian: Phạm vi khảo sát của luận văn được thực hiện từ năm 2016 – 2019. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Phương pháp luận: Đề tài vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí minh; quan điểm, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước về vấn đề dân chủ, giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở. Phương pháp nghiên cứu: Để giải quyết mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể, bao gồm: + Phương pháp phân tích, tổng hợp: được sử dụng để phân tích các công trình khoa học nhằm làm rõ các vấn đề lý luận về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã, từ đó tổng hợp, rút ra những kết luận khoa học về vấn đề này. Phương pháp này cũng được sử dụng để phân tích làm rõ thực trạng giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc; tổng hợp, đánh giá rút ra những thành công, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong những năm qua. 4 + Phương pháp thống kê, so sánh: được sử dụng để thống kê, so sánh tình hình giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn . + Phương pháp chuyên gia: tác giả tham khảo, xin ý kiến của lãnh đạo UBND, UBMTTQVN huyện, thông qua tổ chức các cuộc hội thảo, tọa đàm để tham khảo, xin ý kiến của chuyên gia, các nhà khoa học và giảng viên trên địa bàn tỉnh và huyện. + Phương pháp điều tra khảo sát: tác giả tiến hành khảo sát tình hình thực hiện dân chủ cơ sở và thực tiễn công giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: Góp phần hệ thống hóa, phân tích làm rõ những vấn đề lý luận về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở. - Ý nghĩa thực tiễn: + Luận văn cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách, pháp luật về phát huy vai trò giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã hiện nay. + Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo để các cá nhân, cơ quan ban ngành trong việc nghiên cứu tình hình việc giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã của Quảng Nam; hoàn thiện chính sách, xây dựng pháp luật, tăng cường việc giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã của cả nước. 7. Cơ cấu luận văn: Chương 1. Những vấn đề lý luận về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã. Chương 2. Thực trạng về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã từ thực tiễn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam. Chương 3. Quan điểm và giải pháp tăng cường giám sát của nhân dân 5 trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam. 6 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ CƠ SỞ Ở CẤP XÃ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã 1.1.1. Khái niệm giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã Giám sát là sự theo dõi, quan sát mang tính chủ động thường xuyên của cơ quan, tổ chức hoặc nhân dân đối với hoạt động của các đối tượng chịu sự giám sát và sự tác động bằng các biện pháp tích cực để buộc và hướng các hoạt động đó đi đúng quỹ đạo, quy chế nhằm đạt được mục đích, hiệu quả đã được xác định từ trước, bảo đảm cho Hiến pháp và pháp luật được tuân thủ nghiêm chỉnh. Giám sát là một hình thức hoạt động quan trọng, đồng thời là quyền của cơ quan nhà nước thể hiện ở việc xem xét đối với hoạt động của các đối tượng chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật nhằm bảo đảm pháp chế hoặc sự chấp hành những quy tắc chung nào đó. Từ Cách mạng Tháng Tám - 1945, nhất là từ Đại hội VI (1986) đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn nhận thức nhất quán về dân chủ và tập trung xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN với đầy đủ tính chất “Nhà nước của dân, do dân, vì dân”. Nhìn lại hơn 30 năm đổi mới, Đảng ta cho rằng: “Nền dân chủ XHCN ở Việt Nam phải vừa thể hiện các giá trị dân chủ phổ quát của nhân loại, vừa thể hiện những giá trị đặc trưng phản ánh bản sắc, đặc điểm văn hóa….gắn với trách nhiệm và nghĩa vụ công dân …trong đó nhân dân là chủ thể của các thiết chế chính trị và Nhà nước theo đúng nguyên lý chủ quyền nhân dân được quy định trong Hiến pháp 2013” [Bài viết “Thế nào là dân chủ”, Trang thông 7 tin điện tử Cựu chiến binh Việt Nam, cập nhật ngày 24/10/2019 của Tác giả Nguyễn Hồng (2019),]. Khái niệm dân chủ có một nội hàm hết sức phong phú với một lịch sử phát triển trên hai nghìn năm qua nhưng nếu hiểu vắn tắt và cơ bản thì có thể nói: dân chủ là khái niệm dùng để chỉ quyền làm chủ của Nhân dân. Dân chủ là giá trị chung của nhân loại. Khi nói về vai trò của dân chủ, ít nhất chúng ta phải nhớ ba điều sau đây: Thứ nhất, Lênin khẳng định: “Không có dân chủ không có tiến bộ xã hội”; Thứ hai, Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy “Dân chủ là chìa khóa vạn năng giải quyết mọi khó khăn”; Thứ ba, Đảng ta khẳng định: Dân chủ vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển [Bài viết “Dân chủ và phát triển”, Cổng thông tin điện tử Công đoàn viên chức Việt Nam http://www.congdoanvienchucvn.org.vn/, cập nhật ngày 03/6/2019, tác giả Đào Thịnh (2019)]. Dân chủ là “hình thức tổ chức thiết chế chính trị xã hội dựa trên việc thừa nhận nhân dân là nguồn gốc của quyền lực, thừa nhận nguyên tắc bình đẳng và tự do. Dân chủ cũng được vận dụng vào tổ chức và hoạt động của những tổ chức và thiết chế nhất định…” [Từ điển bách khoa Việt Nam. NXB. Từ điển Bách khoa Việt Nam, 1995, tr. 653]. Cơ sở là nơi trực tiếp nhất của thực tiễn, thể hiện ý thức và năng lực làm chủ của nhân dân bằng cả phương thức dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp. Cơ sở còn là cấp hành động và tổ chức hành động, nghĩa là cấp tổ chức triển khai thực hiện chủ trương, chính sách, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Luận văn chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu đối với hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã, không nghiên cứu hoạt động giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở các cơ quan, doanh nghiêp, tổ chức kinh tế, sự nghiệp thuộc các bộ quản lý ngành, lĩnh vực. 8 Theo quy định của Pháp lệnh Thực hiện dân chủ cơ sở ở xã, phường, thị trấn, thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã có các nội dung sau: Một là, những nội dung nhân dân được biết. Mỗi nội dung là một phần của “dân chủ” nhưng không phải dân chủ chỉ bao gồm những nội dung này. Bởi đây chỉ đang xét dưới góc độ dân chủ trong chính trị. Hai là, nhân dân bàn bạc và quyết định các công việc ở cấp xã Nhân dân là chủ thể tham gia bàn bạc và quyết định trực tiếp một số công việc ở cơ sở theo quy định của pháp luật. Trong thực hiện dân chủ, “bàn bạc” và “quyết định” là hai lĩnh vực có liên hệ mật thiết với nhau, vừa phản ánh nội dung, quy trình, cách thức thực hiện quyền dân chủ của người dân. Bàn bạc, thảo luận ở đây gồm có bàn bạc giữa cơ quan quản lý với người dân và giữa những người dân với nhau. Tùy theo từng vấn đề cụ thể mà pháp luật quy định nội dung, hình thức của việc bàn bạc, quyết định. Ngoài ra, nhân dân còn tham gia bàn bạc, biểu quyết để cấp có thẩm quyền ra quyết định. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa tự quản cộng đồng và quản lý hành chính nhà nước. Ba là, Nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền ra quyết định. Đây là một hình thức phát huy quyền làm chủ của người dân. Với tư cách chủ thể quyền lực, người dân có quyền tham gia ý kiến vào những lĩnh vực có liên quan trực tiếp đến cuộc sống, sinh hoạt của mình. Việc lấy ý kiến Nhân dân không phải là hoạt động tùy thích của chủ thể quản lý mà được quy định cụ thể, rõ ràng trong pháp luật. Pháp lệnh 34/PL/2007 quy định cụ thể những công việc mà cơ quan có thẩm quyền phải lấy kiến của nhân dân trước khi quyết định. Bốn là, Nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với một số công việc ở cơ sở 9 Nhân dân được quyền giám sát việc thực hiện đối với tất cả những việc mà nhân dân có quyền được biết, được bàn và quyết định, được tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định. Hoạt động giám sát của Nhân dân có thể được thực hiện thông qua hoạt động của các tổ chức do nhân dân thành lập ra hoặc thông qua việc thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của mình. Để thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã, pháp luật quy định những nội dung mà chính quyền cấp xã phải công khai để nhân dân biết; những nội dung nhân dân bàn và quyết định; những nội dung nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định và những nội dung nhân dân được quyền giám sát. Từ những quy định trên cho thấy, giám sát của nhân dân là một trong những nội dung thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã. Hoạt động giám sát được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau: Giám sát là sự theo dõi, quan sát hoạt động mang tính chủ động thường xuyên, liên tục và sẵn sàng tác động bằng các biện pháp tích cực để buộc và hướng hoạt động của đối tượng chịu sự giám sát đi đúng quỹ đạo, quy chế, nhằm đạt được mục đích, hiệu quả đã định từ trước, đảm bảo cho pháp luật được tuân theo nghiêm chỉnh [Học viện Hành chính Quốc gia: Hành chính nhà nước và công nghệ hành chính, Nxb Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2007, tr.217]. “Giám sát là sự theo dõi, kiểm tra, phát hiện, đánh giá của cá nhân, tổ chức, cộng đồng người này đối với cá nhân, tổ chức, cộng đồng người khác trong các lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội; trong việc thực hiện chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng...” [Quy định số 30-QĐ/TW, ngày 26/7/2016 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng quy định thi hành Chương VII và Chương VIII Điều lệ đảng về công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của đảng]. Trong Từ điển tiếng Việt (1997), giám sát được giải thích là: “Theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều đã quy định không” [Số 78, tr.374]. Từ những cách hiểu về hoạt động giám sát như trên, ta có thể thấy hoạt động giám sát mang nội hàm như sau: Giám sát là một hoạt động của một chủ 10 thể biểu hiện qua quá trình theo dõi, quan sát, xem xét, phân tích, nhận định về hành vi, việc làm của đối tượng bị giám sát. Mục đích của giám sát là xem xét hành vi, việc làm của đối tượng bị giám sát xem có đúng với những quy định, định hướng của chủ thể quyền lực đặt ra hay không, để có những tác động nhằm điều chỉnh đối tượng thực hiện đúng yêu cầu, quy định của chủ thể quyền lực. Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm về giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã như sau: Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã là hoạt động theo dõi, xem xét, đánh giá, kiến nghị của nhân dân trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các đoàn thể quần chúng đối với hoạt động của chính quyền cấp xã nhằm bảo đảm cho cán bộ, công chức, các cơ quan nhà nước thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao. 1.1.2. Đặc điểm giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã - Đặc điểm về chủ thể của hoạt động giám sát Thực hiện giám sát dân chủ cơ sở ở cấp xã là nhân dân, Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng, Tổ hòa giải có liên quan đến việc giám sát trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp tại các địa phương. Quyền giám sát của chủ thể được quy định tại Hiến pháp và các văn bản pháp luật. Phạm vi giám sát được triển khai trên địa bàn từng xã, phường, thị trấn cụ thể với những nội dung như giám sát đối với nhà nước thông qua hoạt động tham gia quản lý nhà nước và xã hội được thể hiện quyền giám sát như: công dân có quyền bầu cử, ứng cử vào các cơ quan quyền lực nhà nước, đóng góp ý kiến xây dựng phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội; thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo cấp chính quyền địa phương về những việc làm trái pháp luật của cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức cấp xã; tham gia đóng góp ý kiến xây dựng Hiến pháp và pháp luật; giám sát hoạt động của chính quyền cơ sở. 11 Giám sát luôn luôn gắn với một chủ thể nhất định, có quyền thực hiện việc theo dõi, xem xét, đánh giá về một việc đã được thực hiện, giám sát không đồng nhất với đối tượng chịu sự giám sát. Từ những phân tích trên cho thấy, chủ thể thực hiện giám sát dân chủ cơ sở ở cấp xã là nhân dân chứ không phải là cơ quan, tổ chức của nhà nước, không nhân danh nhà nước. Chủ thể của hoạt động giám sát là những cá nhân hoặc tổ chức nằm ngoài nhà nước có quyền và nghĩa vụ pháp lý theo luật định bao gồm mọi người thuộc các tầng lớp, giai cấp, dân tộc, tôn giáo khác nhau ở các địa phương. - Tính chất của hoạt động giám sát (so sánh với hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nước mang tính quyền lực nhà nước) * Hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nước Quyền giám sát của Quốc hội đối với quản lý hành chính nhà nước có phạm vi rất lớn, thể hiện rõ tính quyền lực nhà nước, thành lập, bãi bỏ các cơ quan, các chức danh của bộ máy hành chính nhà nước…và cả trong hoạt động cụ thể của bộ máy hành chính nhà nước. Quốc hội chỉ trực tiếp thực hiện quyền giám sát của mình trong những phạm vi mà Quốc hội thấy cần thiết nhất, quan trọng nhất. Đối tượng giám sát, cách thức giám sát trong trường hợp này luôn có những đặc thù khác với hoạt động giám sát mà Quốc hội ủy quyền. Quốc hội thực hiện quyền giám sát của mình bằng hai cách: trực tiếp - bằng chính hoạt động của Quốc hội và gián tiếp - thông qua hoạt động giám sát của một số cơ quan nhà nước được Quốc hội ủy quyền. Hội đồng nhân dân các cấp là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương thực hiện quyền giám sát đối với các cơ quan nhà nước khác ở địa phương, đặc biệt đối với hoạt động của ủy ban nhân dân, các cơ quan chuyên môn của ủy ban nhân dân cũng như các đơn vị trực thuộc. Nội dung hoạt động giám sát: Thực hiện trên kỳ họp, nghe báo cáo và thảo luận, đánh giá báo cáo của HĐND, của cơ quan chuyên môn bằng cách chất vấn trên kỳ họp..; Xem xét văn bản quy 12 phạm pháp luật của UBND cùng cấp, nghị quyết của HĐND cấp dưới trực tiếp khi phát hiện có dấu hiệu trái với Hiến pháp, Luật, Nghị quyết của Quốc hội... Từ những quy định trên cho thấy hoạt động giám sát của các cơ quan nhà nước mang tính quyền lực nhà nước. * Hoạt động giám sát của nhân dân Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định chủ quyền nhân dân trong việc xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp, tôn trọng và đề cao quyền làm chủ của người dân, thể hiện rõ hơn bản chất dân chủ của Nhà nước ta, Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân....[Điều 6 Hiến pháp năm 2013]. Giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã được thực hiện bằng các hình thức sau: Dân chủ trực tiếp là việc nhân dân thực hiện quyền lực Nhà nước bằng cách trực tiếp thể hiện ý chí của mình không cần thông qua cá nhân hay tổ chức thay mặt cho mình: quyền bầu cử, ứng cử [Điều 7, Điều 27], quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội [Điều 28], quyền được biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân [Điều 29], quyền khiếu nại, tố cáo của Nhân dân đối với việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân [khoản 1 Điều 30]... Hoặc Các hình thức dân chủ trực tiếp khác như tham gia ý kiến, thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước, thực hiện dân chủ ở cơ sở… Dân chủ đại diện là việc nhân dân thực hiện quyền lực Nhà nước một cách gián tiếp thông qua các cơ quan nhà nước (Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các cơ quan khác của Nhà nước), các cá nhân được nhân dân ủy quyền để thực hiện ý chí của nhân dân: Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải tôn trọng nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền [Điều 8] 13 Quyền làm chủ của nhân dân được thể hiện thông qua hoạt động Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, tổ hòa giải ở cơ sở, thông qua quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Việc giám sát thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã đã góp phần đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, triển khai hiệu quả hơn cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, tạo sự đồng thuận trong xã hội, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, tăng cường mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Qua phân tích trên cho thấy giám sát của nhân dân trong thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã được thể quyền làm chủ của nhân dân theo luật định, không mang tính quyền lực; chủ thể giám sát là các tổ chức, cá nhân bên ngoài nhà nước, đó là một loại giám sát trong tổng thể cơ chế giám sát đối với quyền lực nhà nước. - Đặc điểm về thủ tục giám sát (do không mang tính quyền lực nhà nước nên thủ tục đơn giản hơn nhiều so với giám sát của nhà nước) Thủ tục Giám sát của nhân dân được tiến hành trong nội dung giám sát thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã là dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, tham gia góp ý. Trong quá trình giám sát thực hiện dân chủ cơ sở, các xã, phường, thị trấn đã coi trọng việc củng cố, phát huy vai trò của công tác thanh tra nhân dân và ban giám sát đầu tư của cộng đồng. Đồng thời, các cấp ủy, chính quyền cấp xã đã quan tâm triển khai thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội, tổ chức cho nhân dân bàn bạc quyết định xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn; rà soát bổ sung hương ước, quy ước, lấy phiếu sự hài lòng của người dân trong việc xây dựng nông thôn mới, triển khai cho nhân dân xây dựng nông thôn mới nâng cao, xây dựng các mô hình kiểu mẫu... “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đã tập trung vào việc công khai quan điểm, chủ trương, giải pháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, nâng cao đời sống nhân dân; tổ chức lấy 14 ý kiến nhân dân tham gia bàn, góp ý đối với các văn kiện quan trọng, đồng thời, triển khai nhiều kênh tiếp nhận ý kiến phản ánh của nhân dân như: hòm thư điện tử, đường dây nóng, thông qua tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với nhân dân… với 11 nội dung cần công khai đã được chính quyền cấp xã ở các địa phương thực hiện nghiêm túc. Có thể thấy, thực hiện tốt việc giám sát của nhân dân về dân chủ cơ sở ở cấp xã thời gian qua đã góp phần ngăn chặn, phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước, tạo sự đoàn kết và đồng thuận trong các tầng lớp nhân dân tin tưởng vào sự lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền cơ sở. Đồng thời góp phần đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng, quản lý, điều hành của chính quyền cơ sở theo hướng gần dân, vì dân phục vụ hơn, khắc phục được biểu hiện quan liêu, cửa quyền, phát huy được sức mạnh của nhân dân thực hiện các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. [Những nội dung nhân dân thực hiện dân chủ cơ sở ở cấp xã được quy định tại các điều 5, 10, 13 và 19, Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 ngày 20/4/2007 của Ủy ban thường vụ Quốc hội về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn]. Giám sát của nhân dân thủ tục đơn giản, tuy không mang tính quyền lực pháp lý, nhưng có tác dụng phòng ngừa, góp phần ngăn chặn có hiệu quả hành vi vi phạm pháp luật và kỷ luật nhà nước từ phía cơ quan hành chính. - Đặc điểm về hệ quả của hoạt động giám sát Giám sát của cơ quan nhà nước là giám sát của hệ thống rộng hơn của toàn xã hội cũng nằm trong mục đích ngăn ngừa, khắc phục những sai lệch khỏi các quy phạm pháp luật quy định và xã hội đặt. Giám sát của cơ quan quyền lực nhà nướclà hoạt động chủ yếu của Quốc hội và HĐND các cấp nhằm giám sát quá trình tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước. Hoạt động này mang tính chuyên nghiệp được quy định rất cụ thể, chặt chẽ trong các văn bản quy phạm 15