Tài liệu Luận án tư tưởng triết học trong truyện kiều của nguyễn du

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐINH THỊ ĐIỂM TƢ TƢỞNG TRIẾT HỌC TRONG TRUYỆN KIỀU CỦA NGUYỄN DU N N TIẾN T IẾT HỌC HÀ NỘI - 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐINH THỊ ĐIỂM TƢ TƢỞNG TRIẾT HỌC TRONG TRUYỆN KIỀU CỦA NGUYỄN DU Ngành Chuyên ngành Mã số : Triết học : CNDVBC & CNDVLS : 62220301 N N TIẾN T IẾT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Cƣ 2. PGS.TS. Lê Thị Lan HÀ NỘI - 2016 ỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi muốn bày tỏ lòng cảm kích và sự biết ơn sâu sắc đối với hai giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Văn Cư và PGS.TS. Lê Thị Lan đã giúp đỡ tận tình và làm việc với tất cả tinh thần trách nhiệm, đặc biết hai thầy cô đã có những ý kiến đóng góp quý báu đồng thời sữa chữa rất công phu để tôi hoàn thành được luận án của mình. Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng đến quý thầy, cô giáo trong Khoa Triết học Học Viện Khoa học xã hội, đặc biệt là PGS.TS. Phạm Văn Đức, PGS.TS. Hồ Việt Hạnh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và ủng hộ đề tài luận án của tôi rất nhiệt tình để tôi có cơ hội thực hiện niềm đam mê khoa học của mình. Xin được cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng khoa học, đã tận tình đóng góp ý kiến với tinh thần khách quan và khoa học để luận án của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi không thể thực hiện được sự nghiệp học tập của mình nếu như không có sự ủng hộ và tạo điều kiện mọi mặt từ phía cơ quan công tác của mình, vì thế tôi vô cùng biết ơn sự giúp đỡ quí báu của ban lãnh đạo Trường sĩ quan Tăng Thiết giáp - Bộ tư lệnh Tăng Thiết Giáp. Đặc biệt là sự ủng hộ và giúp đỡ kịp thời của PGS. TS. Thiếu Tướng Hoàng Trung Kiên. Tôi không xem việc tôi làm này như một công trình cá nhân, mà đằng sau luôn là sự giúp đỡ và chia sẻ của thầy cô, bạn bè, gia đình, và sự hiện diện vắng mặt vô giá của những người tôi không thể nhắc hết tên, đặc biệt là bố mẹ yêu quí của mình. Con cảm ơn bố mẹ vì tất cả những hi sinh, vất vã mà bố mẹ đã dành cho con. Ở một nơi nào đó có ai sẵn sàng hi sinh tất cả mọi của cải, mọi thứ ân sủng quí giá nhất trên đời, sẵn sàng vì con mình mà chịu đựng tất cả thì đó chính là bố mẹ của tôi. Con yêu bố mẹ thật nhiều! Hà Nội, năm 2016 TÁC GIẢ LU N ÁN Đinh Thị Điểm ỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án: Tư tưởng triết học trong Truyện Kiều của Nguyễn Du là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Luận án đã được nghiên cứu một cách khoa học và nghiêm túc, các trích dẫn trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Hà Nội, năm 2016 T C GIẢ N N Đinh Thị Điểm MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1 B. NỘI DUNG .......................................................................................................... 5 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨ IÊN Q AN ĐẾN ĐỀ TÀI LU N ÁN ......................................................................................................... 5 1.1.Tình hình nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời Truyện Kiều và những sáng tạo của Nguyễn Du so với tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân .................................................................................................................... 5 1.2. Tình hình nghiên cứu về ảnh hưởng của tư tưởng triết học Việt Nam và triết học Nho - Phật - Lão trong Truyện Kiều ................................................. 11 1.3. Tình hình nghiên cứu về tư tưởng triết học trong Truyện Kiều của Nguyễn Du ................................................................................................. 20 1.4. Qua việc khảo cứu các công trình liên quan đến đề tài tác giả lựa chọn và xác định những vấn đề cần tập trung giải quyết trong luận án ......................... 31 Chƣơng 2. TRUYỆN KIỀU VÀ NHỮNG TƢ TƢỞNG TRIẾT HỌC ẢNH HƢỞNG ĐẾN TRUYỆN KIỀU CỦA NGUYỄN DU ........................................ 34 2.1. Bối cảnh lịch sử ra đời của của tác phẩm Truyện Kiều và những sáng tạo của Nguyễn Du so với nguyên tác .................................................................... 34 2.2. Những tư tưởng triết học ảnh hướng đến Truyện Kiều của Nguyễn Du ... 44 Chƣơng 3. NỘI DUNG NHỮNG TƢ TƢỞNG TRIẾT HỌC CƠ BẢN TRONG TRUYỆN KIỀU CỦA NGUYỄN DU .................................................. 72 3.1. Khái niệm tư tưởng và tư tưởng triết học .................................................. 72 3.2. Tư tưởng triết học về nhân sinh trong Truyện Kiều của Nguyễn Du........ 77 3.3. Tư tưởng triết học về xã hội trong Truyện Kiều của Nguyễn Du ............ 98 Chƣơng 4. GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC TRONG TRUYỆN KIỀU .................................................................................................... 113 4.1.Giá trị nhân sinh, giá trị xã hội và giá trị đối với văn hóa dân tộc ........... 113 4.2. Những hạn chế của tư tưởng triết học trong Truyện Kiều ...................... 139 C. KẾT LU N ....................................................................................................... 153 NHỮNG CÔNG T ÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ IÊN Q AN ĐẾN LU N ÁN ............................................................................................................. 155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 156 A. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tác phẩm Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du được chưng cất từ tinh hoa trí tuệ dân tộc, đứng ở vị trí hàn lâm cao sang nhưng lại có sức lan tỏa với sức sống mạnh mẽ trong dân chúng. Từ bậc học giả đến tầng lớp thường dân không ai lại không thuộc một vai câu Kiều. Hơn ba ngàn hai trăm câu thơ từ xưa được phổ biến sâu rộng trong đời sống nhân dân. Người ta có tâm trạng thường đọc Kiều, vui thì hát Kiều, vịnh Kiều, buồn lại lẫy Kiều, lo lắng bất an trong lòng thì bói Kiều, thi thố, giải trí lại đố Kiều, tập Kiều. Chừng ấy câu thơ của Kiều như có cuộc sống riêng ngoài đời vì có thể bất kỳ tâm trạng vui, buồn, thương, ghét nào của con người cũng có thể ứng với một hai câu Kiều để biểu lộ, để ngẫm ngợi, để giải tỏa, biện minh, giải thích và đồng cảm. Có những câu Kiều đã trở thành chân lý trong tư duy của quần chúng, có tính triết lý rất sâu sắc. Trong một thời gian dài, Truyện Kiều với những giá trị mà tác giả truyền tải đã xâm nhập vào những hành vi ứng xử của người dân trong đời sống. Truyện Kiều như là triết lý ở đời khuyên răn con người về lẽ sống, chỉ dạy về cách xử thế trong đời. Đọc Truyện Kiều, thuộc Kiều, nghiên cứu Truyện Kiều sẽ thấy được những giá trị triết học trong đó để trở nên “Người” hơn, nhân ái hơn, văn hóa hơn và học được cách ứng xử trong cuộc sống trí tuệ hơn. Truyện Kiều thật đẹp về mặt văn chương, sâu sắc về mặt chính trị, hội tụ đầy đủ các giá trị chân-thiện-mỹ mang tính dân tộc, đầy tính triết lý nhân sinh cùng sự minh triết trong cuộc đời. Mặt khác, Truyện Kiều còn có tính giáo dục ở nhiều phương diện, chuyên chở trong đó một nền tảng ý thức nhân văn và luân lý đạo đức của người Việt Nam một cách tự nhiên và sâu sắc. Hơn nữa, trong nền kinh tế thị trường với sự mở rộng giao lưu văn hóa, hội nhập như hiện nay nếu thế hệ trẻ Việt Nam chỉ trang bị cho mình vốn kiến thức về văn hóa của dân tộc hết sức mong manh thì sợ rằng luồng gió văn hóa ngoại lai sẽ thổi bay đi hết những giá trị văn hóa thuần Việt. Với việc nghiên cứu đề tài “Tư tưởng triết học trong Tuyện Kiều của Nguyễn Du” tác giả mong muốn thế hệ trẻ biết tiếp thu, giữ gìn và trân trọng những tinh hoa văn hóa của dân tộc qua đó tự trang bị cho mình vốn hiểu biết cần thiết về giá trị văn hóa của chính dân tộc mình, bởi lẽ Truyện Kiều là thi phẩm kiệt xuất chứa đựng rất nhiều tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt Nam. 1 Bàn đến Truyện Kiều, mặc dù đã có rất nhiều công trình nghiên cứu ở các góc độ khác nhau, nhưng Truyện Kiều vẫn là một đề tài hấp dẫn cho bất cứ ai đến với nó. Không phải là trường hợp ngoại lệ, Truyện Kiều đặc biệt hấp dẫn và cuốn hút tác giả khi đặt vấn đề khám phá tư tưởng triết học ẩn chứa trong tác phẩm. Việc tìm ra tư tưởng triết học trong Truyện Kiều sẽ góp phần lý giải được phần nào nguyên nhân tạo ra giá trị bất hủ của Truyện Kiều và làm tăng tính giáo dục bằng những luân lý đạo đức cho con người. Làm rõ tính triết học ẩn chứa trong Truyện Kiều sẽ góp phần lý giải được về kiếp người, về số phận con người, hiểu thêm về quan niệm sống ở đời, về triết lý nhân sinh, thấy được giá trị của những triết lý trong Truyện Kiều đối với xã hội, học được cách ứng xử tao nhã, tế nhị, văn hóa và vô cùng trí tuệ. Vì vậy, đề tài mong muốn khảo sát các tư tưởng triết học trong Truyện Kiều, một tác phẩm văn học nổi tiếng của dân tộc, từ đó thấy được giá trị của những tư tưởng triết học trong Truyện Kiều đối với văn hóa dân tộc và đối với đời sống xã hội hiện nay. Đặc biệt trong thời kỳ phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin như vũ bão, với xu thế hội nhập, mở rộng sự giao lưu về văn hóa như hiện nay thì việc bảo tồn, giữ gìn, tôn vinh và học hỏi những giá trị tinh hoa của triết học dân tộc lại càng quan trọng hơn bao giờ hết. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án + Mục đích nghiên cứu: Làm rõ tư tưởng triết học trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, qua đó rút ra được giá trị của nó đối với đời sống nhân sinh, xã hội và đối với văn hóa dân tộc. + Nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm rõ bối cảnh lịch sử - xã hội và các dòng tư tưởng ảnh hưởng đến sự ra đời của tác phẩm Truyện Kiều cùng những sáng tạo của Nguyễn Du so với nguyên tác. - Làm rõ những nội dung tư tưởng triết học cơ bản trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. - Đánh giá về giá trị và hạn chế của các tư tưởng triết học trong Truyện Kiều đối với đời sống xã hội. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án + Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là tư tưởng triết học trong Truyện Kiều, chủ yếu tập trung vào triết học nhân sinh và tư tưởng triết học xã hội. 2 + Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi của luận án chỉ giới hạn việc phân tích tư tưởng triết học trong Truyện Kiều của Nguyễn Du ở khía cạnh triết học nhân sinh và triết học xã hội. Lấy cuốn “Nguyễn Du và Truyện Kiều” của Nguyễn Thạch Giang khảo đính và chú thích làm tài liệu chính để trích dẫn các câu Kiều. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án + Cơ sở lý luận: Tác giả luận án lấy lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam làm cơ sở lý luận. Đồng thời đặt mọi vấn đề nghiên cứu trong mối quan hệ biện chứng và đặt trong điều kiện lịch sử cụ thể để nghiên cứu một cách khách quan về những tư tưởng triết học cơ bản trong Truyện Kiều qua đó rút ra được những giá trị và hạn chế của nó trong đời sống xã hội. + Phương pháp nghiên cứu: Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, ngoài ra còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: so sánh và đối chiếu, phân tích và tổng hợp, phương pháp liên hệ thực tiễn và phỏng vấn lấy ý kiến chuyên gia. 5. Đóng góp mới của luận án + Luận án đã làm rõ được sự ảnh hưởng của các dòng tư tưởng triết học đến Truyện Kiều của Nguyễn Du, như tư tưởng Việt Nam, tư tưởng Nho - Phật - Lão. + Luận án đã phân tích và làm rõ được những nội dung cơ bản của tư tưởng triết học trong Truyện Kiều, đó là tư tưởng triết học nhân sinh và tư tưởng triết học xã hội. + Từ việc nghiên cứu và làm rõ tư tưởng triết học trong Truyện Kiều, luận án đã rút ra được giá trị và hạn chế của nó đối với đời sống xã hội và đối với văn hóa của dân tộc. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án + Ý nghĩa lý luận: Kết quả của luận án đạt được giúp chúng ta hiểu hơn về tư tưởng triết học của chính dân tộc mình, từ đó hiểu thêm về biện chứng trong tâm hồn người Việt, giải 3 mã được sự phong phú trong đời sống tinh thần và sức mạnh vươn lên vượt qua mọi khó khăn, gian khổ trong cuộc sống hàng ngày của người dân. Với kết quả nghiên cứu mà luận án đã đạt được sẽ góp phần học hỏi và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc, gúp thế hệ trẻ Việt Nam biết tiếp thu, biết giữ gìn và trân trọng những tinh hoa văn hóa của dân tộc mình. + Ý nghĩa thực tiễn: Có thể vận dụng những triết lý mang tính giáo dục mà Nguyễn Du gửi gắm trong Truyện Kiều vào đời sống hàng ngày, vào mối quan hệ ứng xử giữa người với người để cuộc sống ngày càng trở nên tốt đẹp hơn, văn hóa hơn. Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy triết học Phương Đông, triết học Việt Nam, và văn học Việt Nam. 7. ết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm có 4 chương, 11 tiết. 4 B. NỘI DUNG Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨ IÊN Q AN ĐẾN ĐỀ TÀI LU N ÁN 1.1.Tình hình nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời Truyện Kiều và những sáng tạo của Nguyễn Du so với tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân 1.1.1. Những nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm Truyện Kiều Trong cuốn “Kỷ niệm 200 năm sinh Nguyễn Du”, do Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam, Viện Văn học phát hành năm 1971, ngay ở bài “Diễn Văn khai mạc lễ kỷ niệm 200 năm sinh thi hào dân tộc Nguyễn Du” do ông Hoàng Minh Giám đọc đã khẳng định: Thời đại Nguyễn Du là thời đại đau khổ và oanh liệt vào bậc nhất trong lịch sử Việt Nam, thời đại của chế độ phong kiến mục nát, thời đại của nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân liên tiếp, nhất là cuộc khởi nghĩa Tây Sơn vĩ đại đã lật đổ vua chúa trong nước và chiến thắng hai mươi vạn quân Mãn Thanh xâm lược. Nhưng rốt cuộc xã hội Việt Nam thời ấy vẫn không thoát ra khỏi chế độ phong kiến. Với lời khẳng định trên, tác giả đã cung cấp cho chúng ta thấy tình hình chính trị-xã hội thời đại Nguyễn Du đầy bất ổn và hỗn loạn trong dân chúng cùng sự nổi dậy chưa từng có của các cuộc khởi nghĩa nông dân chống lại giai cấp phong kiến. Ở công trình “Truyện Kiều và chủ nghĩa hiện thực Nguyễn Du” của giáo sư Lê Đình Kỵ là một công trình mang tính khái quát cao đồng thời phân tích sâu sắc bối cảnh thời đại Nguyễn Du. Cùng với sự rối ren trong xã hội, sự tiêu điều về kinh tế và suy đồi về đạo đức là hàng loạt phong trào nông dân khởi nghĩa: “Đó là lịch sử của những nội chiến miên man, của những cuộc tranh giành địa vị, giết hại lẫn nhau trong triều đình. Đồng thời, đó cũng là lịch sử của những cuộc khởi nghĩa nông dân anh dũng, “cầm lửa đốt trời”, những cuộc vùng dậy của nhân dân rút cuộc bị đè bẹp, nhưng ý chí thì không sao dập tắt nổi”[45, tr. 23]. Tác giả Xuân Diệu với cuốn “Truyện Kiều trong văn hóa Việt Nam” đã nói lên sự đau khổ của thời đại thấm vào ngòi bút Nguyễn Du, để rồi bật lên tiếng khóc lớn dưới chế độ xã hội hà khắc “Đoạn trường tân thanh” là “tiếng kêu mới về nỗi đứt ruột”. Tác giả đã vạch ra những mâu thuẫn không giải quyết được của xã hội phong kiến, cuối cùng Xuân Diệu kết luận: “Nguyễn Du của ta sống trong một thời 5 đại chế độ phong kiến ở Việt Nam tan rã đến tột độ, một thời đại loạn ly, một xã hội tan nát đã làm cho tâm hồn rất mực dễ cảm, rất mực thương người của Nguyễn Du đau đớn xót xa. Ông lấy những đau khổ của thời đại làm những đau khổ của chính mình” [20, tr.8-9]. Bài viết “Nguyễn Du với nhân vật Từ Hải” của tác giả Đặng Thanh Lê đã phân tích một cách sắc sảo bối cảnh thời đại Nguyễn Du là một giai đoạn lịch sử có nhiều biến cố lớn lao và mọi giá trị đều bị đảo lộn, một thế kỷ “cương thường đảo lộn, thế sự đảo điên”. Bên cạnh những quan lại tha hóa, hèn nhát, là một số anh hùng nổi lên với lý tưởng “giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha”: “Thế kỷ XVIII là thế kỷ nông dân khởi nghĩa. Sử sách cũng đã kể lại nhiều sự kiện như trên khi viết về lịch sử vùng dậy của nông dân Việt Nam thời đại này. Ở một phạm vi nhất định, nói màn báo ân báo oán trong Truyện Kiều gắn bó với tư tưởng “ bảo dân” của các lãnh tụ nhân dân khởi nghĩa thế kỷ XVIII cũng không phải là không có cơ sở” [52, tr. 358]. Nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời của Truyện Kiều không thể không nhắc tới công trình vô cùng giá trị, phân tích hết sức sâu sắc mọi khía cạnh từ kinh tế, chính trị, xã hội đến các cuộc đấu tranh giai cấp trong thời đại Nguyễn Du đó là cuốn “Truyện Kiều và thời đại Nguyễn Du” của tác giả Trương Tửu. Với công trình này Trương Tửu đã phân tích đầy thuyết phục những mâu thuẫn nảy sinh trong xã hội dẫn đến các cuộc nổi dậy của nông dân chống lại bọn cường hào, diệt trừ quan tham. Tình hình kinh tế đình trệ, cộng với sự bóc lột nông dân thậm tế của giai cấp thống trị đã làm cho mâu thuẫn xã hội lên đến đỉnh điểm. Lê Đình Kỵ với cuốn “Hiểu đúng đắn về Truyện Kiều” đã làm rõ tình hình rối ren về chính trị và bất ổn về xã hội với sự sụp đổ liên tiếp của các triều đại đã làm chấn động đến tâm hồn dễ cảm của Nguyễn Du, nhiều khi làm cho ông mất niềm tin vào cuộc sống mà phải hướng niềm tin vào định mệnh: “Ở vào thời kỳ ly loạn, đảo điên, tính mệnh con người như cỏ rác, tư tưởng người ta cũng dễ hướng vào chủ nghĩa định mệnh. Thời đại Nguyễn Du là thời đại có nhiều biến cố dữ dội, bao nhiêu sự việc diễn ra Nguyễn Du không sao hiểu được. Những tranh giành giết hại lẫn nhau vẫn thường thấy ở các triều đại trước đến thời Nguyễn Du thì trở thành chuyện hàng ngày” [44 ,tr. 19]. Cùng với quan điểm trên trong cuốn “Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm” Nguyễn Hữu Sơn đã phân tích về tình trạng hỗn loạn và xu thế tan rã của xã hội 6 phong kiến Việt Nam lúc bấy giờ đã làm cho đời sống nhân dân hết sức cực khổ: “Không cần phải mô tả nhiều ai cũng có thể đoán biết người dân Việt Nam sống giữa những biến cố ấy, giữa sự tan vỡ của một chế độ đã tàn ác lại càng tàn ác hơn trong khi nó tan vỡ thì lầm than khốn khổ như thế nào. Cái cảnh sớm màn loan trướng huệ, chiều chiếc lá lênh đênh không phải là cảnh tưởng tượng mà là cảnh Nguyễn Du từng mục kích, từng trải qua vậy nên Nguyễn Du đã cảm thông được một phần nỗi khổ chung của con người bị chà đạp dưới một chế độ ngày càng thêm mục nát” [79, tr. 483-484]. Đỗ Đức Dục với cuốn “Về chủ nghĩa hiện thực thời đại Nguyễn Du” đã phân tích một cách cụ thể tình hình kinh tế suy sụp, chính trị rối ren và tác giả còn vẽ lên được bức tranh khá hào hùng về cuộc nổi dậy long trời lỡ đất của lực lượng nông dân chống lại phong kiến đứng đầu là Nguyễn Huệ: "Xã hội Việt Nam ở thế kỷ 18, đó là những đảo lộn chưa từng thấy trên bối cảnh hoàng hôn phong kiến bầy ra một mặt thối nát và bất lực của vua chúa, mặt khác cùng cực và trổi dậy của nông dân” [15, tr.140]. Ở công trình “Lịch sử tư tưởng Việt Nam” do Nguyễn Tài Thư chủ biên đã phản ánh về sự xuống dốc của đạo đức trong xã hội, sự tiêu cực và bệ rạc trong thi cử, phản ánh một nền giáo dục hư hỏng trong bối cảnh thời đại Nguyễn Du, với tình trạng mua quan bán chức, đút lót trong thi cử để được đậu đạt một cách công khai “Xã hội loạn lạc của thế kỷ XVIII là nguồn gốc của những suy tư văn học và sáng tác văn học. Nhiều tác phẩm văn học lớn đã ra đời, như “Chinh Phụ Ngâm” của Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm, “Cung Oán Ngâm Khúc” của Nguyễn Gia Thiều, và nhất là cuốn Truyện Kiều của Nguyễn Du, ra đời đầu thế kỷ XIX, là tác phẩm tiêu biểu của văn học cổ điển Việt Nam. Các tác phẩm trên phản ánh nhiều cảnh ngộ éo le của con người, thể hiện nhiều khát vọng về tình yêu và lẽ sống, về đạo làm người, đồng thời đề cập đến nhiều phương hướng giải quyết các vấn đề nhân sinh và xã hội” [102, tr. 413]. “200 năm nghiên cứu bàn luận Truyện Kiều” do tác giả Lê Xuân Lít sưu tầm (2005), là một công trình đồ sộ và mang tầm vóc khoa học lớn lao, chứa đựng trong đó nhiều bài viết sắc sảo, có giá trị rất lớn về mặt học thuật đặc biệt với bài viết “Chiếc ngai vàng mục rũa và sấm sét của phong trào nông dân khởi nghĩa” của Đặng Thanh Lê đã phân tích một cách sát thực về tình hình kinh tế, chính trị, đạo đức khủng hoảng một cách trầm trọng trong toàn bộ cơ cấu xã hội phong kiến và sức trỗi 7 dậy với một khí thế chưa từng có trong phong trào nông dân khởi nghĩa. “Chưa bao giờ, chế độ phong kiến Việt Nam, giai cấp phong kiến Việt Nam lại bộc lộ bản chất tiêu cực, phản động của nó một cách trắng trợn, lỗ liễu và toàn diện như lúc này. Không những bất lực, nó còn đi vào con đường phản động trên mọi vấn đề kinh tế, chính trị, ngoại giao…đặt ra trước mắt. Tuy nhiên trận tuyến hàng đầu vẫn là cuộc đấu tranh giữa những người nông dân chống lại giai cấp phong kiến với một khí thế quyết liệt chưa từng có trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam”[52, tr. 22-24]. Ngoài những công trình, bài viết đã phân tích ở trên về hoàn cảnh lịch sử thời đại Nguyễn Du còn có một số công trình, bài viết cũng đề cập đến vấn đề này như cuốn “Khảo luận về Truyện Kiều của Đào Duy anh”, năm 1943, đã đề cập đến hoàn cảnh ra đời của Truyện Kiều nhưng mới chỉ là bản tóm tắt, thống kê những sự kiện lịch sử chưa phân tích về điều kiện kinh tế, chính trị thời đại Nguyễn Du. Còn Trương Tửu thì lại tuyên bố: “Truyện Kiều là bức tranh trung thành của thời đại Tây Sơn, tiếng nói trung thành của quần chúng nhân dân đã làm ra phong trào Tây Sơn, ý thức sâu sắc về cuộc chiến chống phong kiến đương thời với tất cả ưu điểm, khuyết điểm, nhược điểm của tầng lớp xã hội bị bóc lột, áp bức tiến hành cuộc chiến đấu ấy” [101, tr. 515]. Như vậy, với những công trình tâm huyết, với những bài viết sắc sảo và những kết luận sát thực với thực tế tình hình kinh tế, chính trị, xã hội cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX hầu như các tác giả đã làm rõ được bối cảnh thời đại Nguyễn Du. Tác giả luận án trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các tác giả đi trước sẽ đi vào tìm hiểu về hoàn cảnh ra đời của Truyện Kiều một cách chuyên sâu hơn và cố gắng tiếp cận theo một hướng kế thừa có sáng tạo để thấy được những tiền đề kinh tế, chính trị-xã hội và tư tưởng nào đã tác động đến Nguyễn Du góp phần hình thành nên những tư tưởng triết học trong Truyện Kiều. 1.1.2. Những nghiên cứu về sáng tạo của Nguyễn Du trong Truyện Kiều so với tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân Công trình “Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều” của tác giả Phan Ngọc đã làm rõ được sự sáng tạo của Nguyễn Du so với tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân ở góc độ kết cấu, bố cục và cách kể chuyện, xét về mặt kết cấu hầu như tiểu thuyết Trung Quốc đều kết cấu theo lối chương hồi truyền thống. Sang Truyện Kiều, chúng ta hầu như bước sang một thế giới khác 8 hẳn, đây là việc Nguyễn Du làm khác hẳn so với thể loại truyền thống của tiểu thuyết Trung Quốc, sự việc diễn ra do cái lôgic khách quan của cuộc sống, và quan trọng hơn ông đặt sự việc vào một thế đối lập, vào những tương phản bắt người ta phải rút ra những kết luận cần thiết. Đào Duy Anh trong sách “Khảo luận về Truyện Thúy Kiều” đã nêu lên nhiều vấn đề mới quan trọng như sự tích lịch sử của Thúy Kiều, đặc biệt là tác giả so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện, và đã nêu lên nhận định mới: “Nguyễn Du đã hoán cốt đoạt thai Kim Vân Kiều truyện mà tạo thành một tác phẩm hoàn toàn mới. Nguyên Văn thì tự sự rất tỷ mỷ mà khô khan, Nguyễn Du thì tự sự vắn tắt, gọn gàng, vừa tự thuật vừa tự luận khiến văn có hứng thú, Nguyễn Du tuy không tả thực nhưng lại là một tay tâm lý học sành sỏi”[1,tr.49]. Những ý kiến của Đào Duy Anh rất độc đáo và giá trị vì nó đã gợi hướng mới cho những người đi sau nghiên cứu về những sáng tạo của Nguyễn Du vượt hẳn nguyên tác. Cùng đồng nhất với quan điểm trên tác giả Nguyễn Lộc trong cuốn “Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII, nửa đầu thế kỷ XIX” đã cho rằng: “Ngày nay có lẽ hầu hết học giả đều xem Truyện Kiều không phải là tác phẩm dịch hay phóng tác, mà là một tác phẩm sáng tạo đích thực. Lẽ cố nhiên, là được sáng tạo theo các quy luật của văn học trung đại, trên cơ sở vay mượn, cải biến, cải tạo một truyện có sẵn để tạo thành một tác phẩm khác, xuất phát từ một cảm hứng mới với những nguyên liệu mới, những điều nghe thấy, cảm xúc, suy nghĩ của mình trong hoàn cảnh xã hội Việt Nam thời đại Nguyễn Du”[59,tr.67]. Nghiên cứu về vấn đề này Nguyễn Thạch Giang đã đưa ra ý kiến của mình: “Ngày nay, tuy lác đác vẫn còn có người xem Truyện Kiều là tác phẩm dịch, mô phỏng, song tuyệt đại bộ phận học giả vẫn xem Kiều là một sáng tác”[28,tr.73]. Ngay học giả Trung Quốc trong công trình “So sánh văn học Trung Quốc và văn học nước ngoài‟‟ do Chu Vi Chi chủ biên. Khi đề cập tới Truyện Kiều của Nguyễn Du tuy cũng nói “phiên bản” của tiểu thuyết Trung Quốc, song đã viết: “Truyện Kiều tuy vay mượn đề tài của tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện, nhưng quyết không phải là một tác phẩm dịch, cũng không phải là tác phẩm mô phỏng máy móc đơn giản, mà là một thành quả lớn của việc cấu tứ lại một cách tinh vi, và tái tạo lại trên cơ sở dị thực” [10, tr. 317]. 9 Vượt xa tất cả những nghiên cứu đã phân tích ở trên về phương diện sáng tạo của Nguyễn Du so với tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, tác giả Trần Đình Sử đã đề cập tới sự sáng tạo của Nguyễn Du về góc độ tư tưởng và quan niệm mới về con người, mà trong nguyên tác không có để cho ra đời một kiêt tác bất hủ với thời gian, tuy nhiên tác giả chưa đi sâu vào chứng minh và làm rõ cụ thể sáng tạo về mặt tư tưởng mới như thế nào nhưng phải thừa nhận đây là một tìm tòi và phát hiện vô cùng đáng trân trọng và có giá trị gợi mở cho người đi sau tiếp tục nghiên cứu mà từ trước chưa ai đề cấp tới. N.L Niculin, nhà nghiên cứu về văn học Việt Nam, đã có bài viết hết sức đặc sắc “Nguyễn Du nhà thơ nhân đạo lỗi lạc” trình bày một cách thuyết phục những sáng tạo bậc thầy của Nguyễn Du trong Truyện Kiều so với nguyên tác ban đầu về cốt truyện, về hình tượng nhân vật, đặc biệt tác giả nhấn mạnh sự sáng tạo của Nguyễn Du trong việc dựa trên truyền thống thơ ca Việt Nam và đã sử dụng rất nhiều hình ảnh của ca dao để sáng tạo ra một hệ thống hình tượng độc đáo. Lê Hoài Nam đã có một sự so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện rất chi tiết trong cuốn “200 năm nghiên cứu và bàn luận về Truyện Kiều” về phương diện hình thức nghệ thuật, phương pháp sáng tác cho đến tính hiện thực, tính tư tưởng, đồng thời tác giả đã thực hiện việc đối chiếu giữa hai tác phẩm để tìm ra điểm dị đồng về các mặt như tổ chức kết cấu, tính cách nhân vật, cơ sở chủ đề tư tưởng. Từ kết quả những so sánh ấy tác giả đã rút ra những nhận định về cách xử lý cuốn Kim Vân Kiều truyện, về tài năng nghệ thuật, về phong cách và phương pháp sáng tác, về thế giới quan Nguyễn Du và giá trị chân chính của Truyện Kiều. Đây thực sự là một bài viết tâm huyết, so sánh một cách chi tiết và đưa ra những kết luận hết sức giá trị, đồng thời tác giả đã có những phát hiện mới mẻ về sáng tạo của Nguyễn Du vượt trội nguyên tác. Trong cuốn “Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm”, tác giả Nguyễn Hữu Sơn với bài viết “Tiếp cận Truyện Kiều của Nguyễn Du trong sự so sánh với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân” đã làm nổi bật sự khác biệt về nội dung xã hội, màu sắc triết lý. Đây thực sự là một quá trình nghiên cứu dựa trên tinh thần khoa học, đã đi sâu lý giải giá trị và đặc trưng của mỗi tác phẩm và tác giả đã đi đến kết luận: “Thực tế cho thấy, nếu tác phẩm gốc, nguyên mẫu thường mới chỉ là những phác họa, những nguyên liệu mới được pha chế, thì các nhà nghệ sĩ đã phù 10 phép hoán cải cốt truyện, mở rộng dung lượng hiện thực, đưa vào trong đó ý nghĩa triết lý, sức khái quát cao và được thể hiện trong một hình thức nghệ thuật sinh động” [79, tr. 530]. Trần Thị Phương Phương với bài viết “Tiếp cận Truyện Kiều từ hướng văn học so sánh và phương pháp so sánh loại hình lịch sử”. Ở bài viết này tác giả đã có ba hướng chủ yếu trong việc so sánh, nhứ nhất là so sánh Truyện Kiều với chính nó, đây là vấn đề liên quan đến văn bản, thứ hai là so sánh Truyện Kiều với các tác phẩm văn học dân tộc vừa cho thấy sự phát huy truyền thống trong sáng tác của Nguyễn Du, vừa cho thấy những nét độc đáo đặc sắc của riêng nhà thơ và Truyện Kiều. Và điều quan trọng thứ ba là việc so sánh Truyện Kiều với nguyên tác của nó, từ đó tác giả khẳng định: “Việc so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện cho thấy nguồn gốc của Truyện Kiều, nhưng chủ yếu cho thấy Truyện Kiều của Nguyễn Du không phải là bản dịch từ văn xuôi sang văn vần, mà là một sáng tác của Nguyễn Du cả về mặt hình thức và nội dung tác phẩm” [56, tr. 628]. Như vậy, qua những công trình đã khảo cứu ở trên dù đánh giá khác nhau như thế nào về mức độ sáng tạo của Nguyễn Du trong Truyện Kiều nhưng tất cả đều thống nhất và đi đến kết luận: Truyện Kiều không phải là một tác phẩm dịch mà là một kiệt tác được sáng tạo vô cùng độc đáo bởi trái tim và khối óc tài hoa của thiên tài Nguyễn Du. Mặc dù các tác giả đã chỉ ra sự sáng tạo của Nguyễn Du về mặt văn chương, nghệ thuật, cốt truyện, tình tiết, nhân vật, tuy nhiên chưa có tác giả nào bàn đến việc sáng tạo của Nguyễn Du trong quan niệm mới về con người, về cuộc đời đầy biến động, về một chủ nghĩa nhân đạo mới mà trong nguyên tác không có, tức là Nguyễn Du đã lồng vào đó một tư tưởng mới, đây là sự sáng tạo cần phải nghiên cứu và làm rõ, vậy nên tác giả luận án trên cơ sở tiếp thu những nghiên cứu của các học giả đi trước để làm nền tảng, cơ sở cho mình đi vào tìm hiểu nghiên cứu về tư tưởng mới Nguyễn Du đã gửi gắm trong Truyện Kiều. 1.2. Tình hình nghiên cứu về ảnh hƣởng của tƣ tƣởng triết học Việt Nam và triết học Nho - Phật - Lão trong Truyện Kiều 1.2.1. Những nghiên cứu về ảnh hƣởng của tƣ tƣởng triết học Việt Nam trong Truyện Kiều. Trước khi nói tới ảnh hưởng của tư tưởng triết học Việt Nam trong Truyện Kiều chúng ta tìm hiểu một số quan điểm về vấn đề Việt Nam có triết học hay 11 không? Hay Việt Nam chỉ có tư tưởng triết học. Giáo sư Nguyễn Tài Thư cho rằng “Từ rất sớm trong lịch sử, người Việt Nam đã hình thành một loại kiến thức chung có tính chất phổ biến cho cả tự nhiên, xã hội và tư duy con người. Kiến thức đó là gì? Là triết học hay chưa triết học? Là tư tưởng đang quá độ đến triết học? Nhưng mọi người đều nhất trí xem đó là kiến thức khái quát nhất, kiến thức đóng vai trò thế giới quan và phương pháp luận của người Việt Nam trong lịch sử” [102, tr.3]. Với cách đặt vấn đề và giải thích như trên tác giả đã khẳng định Việt Nam ngay từ rất sớm đã có tư tưởng triết học, đó là những kiến thức chung nhất về thế giới hướng dẫn người Việt nhận thức và hành động trong cuộc sống. Ở bài viết “Lịch sử tư tưởng, lịch sử triết học hay lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam” giáo sư Lê Hữu Tầng cho rằng “Ở Việt Nam, không có những trước tác thuần túy triết học, tức là thuần túy bàn về các quy luật chung nhất của tồn tại và tư duy, càng không có những học thuyết riêng, được xây dựng một cách chặt chẽ và có hệ thống về những vấn đề này. Tuy nhiên rải rác ở nơi này hay nơi kia trong di sản tinh thần của cha ông ta để lại, lại có những tư tưởng triết học nhất định, tức là những tư tưởng, quan điểm gắn liền với việc giải quyết phương diện này hay phương diện kia của vấn đề cơ bản của triết học”[86, tr.60-61]. Điều này muốn nói rằng: Ở Việt Nam không có triết học theo nghĩa hàn lâm, theo nghĩa kinh điển được xây dựng có hệ thống, cấu trúc chặt chẽ nhưng chắc chắn có tư tưởng triết học nằm rải rác trong di sản tinh thần của cha ông ta để lại. Trong cuốn “Lịch sử tư tưởng Việt Nam” do Nguyễn Tài Thư chủ biên đã khẳng định “Một dân tộc đã có nhiều dịp tổng kết về công cuộc dựng nước và giữ nước như dân tộc ta không thể không phát triển về mặt nhận thức. Rất tiếc là lịch sử chưa đúc kết thành những hệ thống triết học. Nhưng rõ ràng là đã hình thành những lý luận ở mức độ khái quát, những lý luận giữ vai trò thế giới quan chung và phương pháp luận cho các lĩnh vực hoạt động tinh thần và hoạt động thực tiễn giữ nước và dựng nước. Lý luận đó có thể tìm thấy rải rác trong các bài cáo, bài biếu, bài văn, bài thơ, bài luận. Ở đó tuy chưa phải là triết học thuần túy, nhưng đã đề cập tới một số vấn đề của bản thân triết học, ở đó không còn là tư tưởng nói chung mà đã là tư tưởng triết học”[102, tr.16-17]. Với quan điểm này tác giả đã khẳng định chắc chắn Việt Nam trong lịch sử đã có tư tưởng triết học của mình, chẳng qua chưa có điều kiện để đúc kết thành những hệ thống triết học. 12 Theo giáo sư Nguyễn Tài Thư ở bài viết “Mấy vấn đề về lịch sử tư tưởng Việt Nam” đã khẳng định: Lẽ đương nhiên lịch sử tư tưởng Việt Nam trước hết phải khai thác tư tưởng triết học, phải coi trọng các tư tưởng triết học. Tư tưởng triết học Việt Nam trong lịch sử tuy chưa phát triển thành hệ thống triết học, những vẫn hình thành các tư tưởng, các quan điểm, quan niệm, các phạm trù. Vì vậy, những tư tưởng nói lên lập trường triết học Việt Nam đó là “tư tưởng về quan hệ giữa trời với người, giữa tài và mệnh, giữa thời với thế, giữ tĩnh tại và biến dịch”[103, tr.3839]. Ngoài tư tưởng nổi bật của triết học Việt Nam là tư tưởng yêu nước, tư tưởng nhân nghĩa, đạo lý làm người, thì các tư tưởng triết học Việt Nam mà giáo sư Nguyễn Tài Thư nêu ra ở trên đều dàn trải trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Trong cuốn “Truyện Kiều và chủ nghĩa hiện thực Nguyễn Du” của giáo sư Lê Đình Kỵ đã phân tích một cách thuyết phục tính dân tộc, đặc biệt là tư tưởng yêu nước ảnh hưởng một cách mạnh mẽ đến Nguyễn Du trong quá trình sáng tác Truyện Kiều, khẳng định tình yêu quê hương được nối dài bởi những lẽ sống khác nên có sức tổng hợp lớn lao và được kết tinh trong những giá trị tốt đẹp được nhân dân Việt Nam trân trọng qua bao đời. Giáo sư Đặng Thai Mai trong bài viết “Đặc sắc của văn học cổ điển Việt Nam qua nội dung Truyện Kiều” đã cho rằng: “Truyện Kiều dạy cho ta biết yêu thiên nhiên, khi thi sĩ gây cho ta mối tình cảm sâu sắc đối với cảnh vật, thì đồng thời cũng bồi dưỡng nỗi lòng yêu quê hương đất nước. Tình yêu quê hương làng mạc đó chính là một yếu tố để bồi dưỡng tinh thần yêu nước của con người. Qua Truyện Kiều, có những bức họa, bức cảnh tuyệt diệu mà độc giả luôn luôn có thể đối chiếu với thực tế Việt Nam, làm cho ta tin chắc rằng đó là hình thái màu sắc của đất nước Việt Nam. Chúng ta không lấy làm lạ khi những người bôn tẩu việc nước và gặp bước đường trắc trở vẫn mở một trang Kiều, tìm lấy một lý do cho sự hi sinh với lý tưởng của mình trong câu thơ Kiều giản dị: “Tấc lòng cố cuốc tha hương. Đường kia nổi nọ ngổn ngang bời bời”. Nhân dân mãi yêu Truyện Kiều, cũng vì qua Truyện Kiều, mọi người đều thấy rằng non nước, quê hương của ta quả là đáng yêu”[62, tr. 58-59]. Với quan điểm trên tác giả đã khẳng định đọc Truyện Kiều nhân dân Việt Nam càng thêm yêu đất nước mình hơn, điều này có được là do Nguyễn Du đã tiếp thu tư tưởng yêu nước một cách nhuần nhuyễn để rồi tuôn chảy thành những câu thơ lục bát đẹp mượt mà ca ngợi vẽ đẹp con người và cảnh vật Việt Nam. 13 Tác giả Đặng Thanh Lê với bài viết “Truyện Kiều, thành tựu rực rỡ và kết tinh giá trị ngôn ngữ thơ ca dân tộc” đã khai thác ảnh hưởng của tư tưởng yêu nước đến Nguyễn Du trong quá trình sáng tác Truyện Kiều bằng ngôn ngữ dân tộc. Với bài viết này tác giả đã khái quát được sự vận dụng triệt để ngôn ngử dân tộc trong sáng tác Truyện Kiều và sự thẩm thấu của ngôn ngử dân tộc vào trong trái tim Nguyễn Du. Cùng với quan điểm trên, tác giả Trương Tửu với công trình “Truyện Kiều và thời đại Nguyễn Du” cũng đã khẳng định: “Nghệ thuật Truyện Kiều làm vẻ vang cho tiếng nói dân tộc. Ở tác phẩm kiệt xuất ấy, mỗi từ ngữ là một chất sống, mỗi hình ảnh là một giá trị tình cảm, mỗi nhịp điệu là một nét uẩn khúc của tâm tư, mỗi cảnh ngộ là một tư tưởng sinh động. Toàn truyện là một hòa điệu siêu việt của ngôn ngữ dân tộc, tư tưởng và cuộc sống dân tộc tràn trề sinh lực”[101, tr. 210-211]. Ngoài hấp thụ tư tưởng yêu nước, trong Truyện Kiều còn thấm đẫm tư tưởng đạo hiếu, tư tưởng nhân ái bao dung, đạo lý làm người, tư tưởng nhân đạo tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Giáo sư Hà Văn Tấn trong bài viết “Lịch sử Việt Nam và tư tưởng Việt Nam” đã nêu lên: “Mỗi lần dân tộc đứng trước thử thách của lịch sử, ông cha ta lại trở lại với những giá trị tư tưởng đã có từ lâu. Đôi khi, con người dường như quay trở lại với quá khứ quanh co, chẳng hạn Kiều của Nguyễn Du, dường như đã nghe tiếng kêu thương về thân phận con người và đòi giải phóng cá nhân”[87, tr. 33]. Trong cuốn “Đại cương lịch sử tử tưởng triết học Việt Nam” do giáo sư Nguyễn Hùng Hậu chủ biên đã khẳng định: “Khi phản ánh công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, triết học Việt Nam hướng chủ yếu đến vấn đề nhân sinh, đến đạo lý làm người, đến vấn đề đạo hiếu của con người” [34, tr.12]. Vậy nên, Nguyễn Du đã tiếp thu, kế thừa tư tưởng đạo hiếu của triết học dân tộc đưa vào Truyện Kiều một cách rất thuyết phục qua hình ảnh nhân vật Thúy Kiều một lòng hiếu thảo với cha mẹ, hi sinh tình yêu, tuổi xuân để gia đình được bình yên. Đặng Thanh Lê trong bài viết “Thế giới Truyện Kiều - con người Truyện Kiều” đã chỉ ra tư tưởng đạo hiếu trong truyền thống của dân tộc Việt Nam mà Nguyễn Du đã khắc họa ở nhân vật Thúy Kiều: “Hành động, “Dẽ cho để thiếp bán mình chuộc cha” của nàng chủ yếu xuất phát từ tình cảm yêu thương chân thành đối với cha. Đây là tình cảm tự nhiên trong truyền thống Việt Nam xưa kia chứ không phải một nghĩa vụ đơn thuần cực đoan theo chữ hiếu của phong kiến. 14 Có thể nói, đây là chữ hiếu mang nội dung nhân dân đằng sau hình thức khái niệm phong kiến”. N.I.Niculin, nhà nghiên cứu văn học của Nga đã có hẳn một bài viết về tư tưởng nhận đạo của Nguyễn Du chính là tư tưởng nhân đạo của nhân dân Việt Nam được hun đúc trong quá trình lịch sử của dân tộc. Ở bài viết “Nguyễn Du nhà thơ nhân đạo lỗi lạc”, tác giả đã kết luận: “Trong lịch sử văn học Việt Nam, sáng tác Nguyễn Du tự nó đã làm thành cả một thời đại. Nguyễn Du có một vai trò lớn lao trong quá trình xây dựng truyền thống văn học dân tộc, trong sự hình thành của ngôn ngữ dân tộc Việt Nam” [74, tr.66]. Tác giả Huỳnh Công Bá trong cuốn “Lịch sử tư tưởng Việt Nam” với quan điểm con người sinh ra rồi vẫn thuộc về trời đất, trời đất biến chuyển tác động đến con người và Nguyễn Du đã khéo léo lồng tư tưởng này vào trong Truyện Kiều: “Con người còn là sự hợp lại của hai phần: thể xác và linh hồn, xác là thể phách, hồn là tinh anh. Không chỉ thể phách mà cả tinh thần của con người cũng từ vũ trụ tách ra mà có. Chết là trở về với đất, còn tinh thần thì bay lên cao trong sáng”. Như vậy chết chỉ là thể xác, còn tinh thần thì về với trời. “Thác là thể phách, còn là tinh anh” [4,tr.73]. Ở quan điểm này tác giả đã chỉ ra được sự ảnh hưởng của tư tưởng triết học nhân sinh của dân tộc trong Truyện Kiều Nguyễn Du. Tác giả Nguyễn Hùng Hậu đã chỉ ra ảnh hưởng sâu sắc của tư tưởng mệnh trời trong quan niệm về triết học nhân sinh của dân tộc.: “Ý chí của trời gọi là“ mệnh”, “thiên mệnh”. Trời là lẽ định trước, thích mà không thể làm được, sức người không thể thay đổi được, mệnh như một trái núi đè lên con người, con người vùng vẫy nhưng không sao thoát được” [34, tr.216 - 217]. Ở đây tác giả nêu bật lên được ảnh hưởng của tư tưởng thiên mệnh trong quan niệm của triết học Việt đến Truyện Kiều của Nguyễn Du, tuy nhiên mới chỉ nhìn thấy được ảnh hưởng tiêu cực duy tâm, tin vào mệnh trời, phó mặc cho số phận, định mệnh với tư tưởng buông trôi “Chờ xem con tạo xoay vần ra sao” chứ chưa làm rõ được ảnh hưởng tích cực của hành động con người chống lại thiên mệnh trong khi Nguyễn Du đã từng tuyên bố trong Truyện Kiều “Xưa nay nhận định thắng thiên cũng nhiều”. Vậy nên ở phần ảnh hưởng tích cực khi con người biết vươn lên, tích cực chiến đấu để chống lại mệnh trời tác giả luận án sẻ cố gắng đi vào luận giả và nghiên cứu. 15