Tài liệu Luận án tiến sĩ vận dụng tư tưởng đối ngoại của hồ chí minh trong quan hệ với trung quốc hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ HƢƠNG THU VẬN DỤNG TƢ TƢỞNG ĐỐI NGOẠI CỦA HỒ CHÍ MINH TRONG QUAN HỆ VỚI TRUNG QUỐC HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội - 2022 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ HƢƠNG THU VẬN DỤNG TƢ TƢỞNG ĐỐI NGOẠI CỦA HỒ CHÍ MINH TRONG QUAN HỆ VỚI TRUNG QUỐC HIỆN NAY Ngành: Chính trị học Mã số: 9.31.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. DOÃN THỊ CHÍN Hà Nội - 2022 LỜI CAM ĐOAN C Tác giả luận án Hoàng Thị Hƣơng Thu MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................. 6 1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh ............................................................................................. 6 1.2. Những công trình liên quan đến vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong quan hệ đối với Trung Quốc ................................... 22 1.3. Đánh giá những kết quả nghiên cứu liên quan đến luận án và vấn đề đặt ra luận án cần giải quyết ........................................................ 25 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 27 Chƣơng 2: TƢ TƢỞNG ĐỐI NGOẠI HỒ CHÍ MINH ............................ 28 2.1. Các khái niệm................................................................................... 28 2.2. Nội dung cơ bản tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh .......................... 35 2.3. Tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh với Trung Quốc ......................... 67 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 77 Chƣơng 3: QUAN HỆ ĐỐI NGOẠI CỦA VIỆT NAM VỚI TRUNG QUỐC TỪ 1991 ĐẾN NAY THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH .......... 79 3.1. Những nhân tố tác động đến quan hệ Việt Nam - Trung Quốc từ 1991 đến nay ....................................................................................... 79 3.2. Thực trạng quan hệ đối ngoại Việt Nam – Trung Quốc từ 1991 đến nay theo tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh ....................................... 91 3.3. Những vấn đề đặt ra trong việc vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh đối với quan hệ Việt – Trung................................................ 129 Tiểu kết chƣơng 3 ........................................................................................ 136 Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP VẬN DỤNG TƢ TƢỞNG ĐỐI NGOẠI HỒ CHÍ MINH TRONG QUAN HỆ VIỆT - TRUNG .... 137 4.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quan hệ đối ngoại với Trung Quốc dưới ánh sáng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh ............. 137 4.2. Giải pháp vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong việc tăng cường quan hệ đối ngoại Việt Nam – Trung Quốc ....................... 149 Tiểu kết chƣơng 4 ........................................................................................ 162 KẾT LUẬN .................................................................................................. 163 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ .... 167 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 167 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà yêu nước vĩ đại, nhà hoạt động quốc tế xuất sắc, chiến sĩ tiên phong của phong trào giải phóng dân tộc, sứ giả của hòa bình và hữu nghị. Cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng của Người đã để lại kho tàng lý luận, tư tưởng cách mạng và khoa học vô giá cho dân tộc Việt Nam. Trong toàn bộ di sản ấy, tư tưởng đối ngoại của Người được hình thành trên cơ sở kế thừa những giá trị tốt đẹp của truyền thống dân tộc, từ sự tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, đặc biệt là vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, thông qua quá trình khảo sát thực tiễn trong nước và thế giới. Những quan điểm đó đã trở thành đường lối, chủ trương, chính sách đối ngoại của Đảng, được thực tiễn cách mạng Việt Nam chứng minh tính đúng đắn trong cách mạng giải phóng dân tộc dân chủ nhân dân và trong xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trên cương vị Chủ tịch nước và Bộ trưởng ngoại giao đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh được thể hiện sâu sắc trong các mối quan hệ ngoại giao với các nước trên thế giới. Người rất chú trọng tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác với các nước láng giềng, xử lý đúng đắn quan hệ với các nước lớn, phấn đấu mở rộng quan hệ quốc tế của Việt Nam theo hướng đa dạng hóa: Nước Việt Nam sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước dân chủ và không gây thù oán với một ai, khẳng định nhân dân Việt Nam luôn rộng mở chào đón nhân dân các nước trên thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng mối quan hệ hữu nghị với Trung Quốc, một nước láng giềng gần gũi, “núi liền núi, sông liền sông”, vừa là đồng chí vừa là anh em với Việt Nam. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước của nhân dân Việt Nam, nhân dân Trung Quốc đã luôn ủng hộ về vật chất và tinh thần, góp phần vào công cuộc đấu tranh giải phóng của dân tộc Việt Nam. Để có được sự ủng hộ và giúp đỡ của nhân 1 dân Trung Quốc đối với Việt Nam, bên cạnh những thành quả của ngoại giao nhà nước, phải kể đến mối quan hệ sâu sắc, thân tình của hai vị Chủ tịch Hồ Chí Minh và Mao Trạch Đông. Có thể nói, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt nền móng và luôn vun đắp, làm sâu sắc thêm mối quan hệ giữa hai nhà nước và nhân dân hai nước Việt - Trung. Trước những biến động của tình hình thế giới, xu hướng đa cực, đa trung tâm; các nước lớn vẫn hợp tác, nhưng đấu tranh, thỏa hiệp, nhưng kiềm chế lẫn nhau gay gắt hơn. Chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cường quyền nước lớn, chủ nghĩa thực dụng trong quan hệ quốc tế gia tăng. Các nước đang phát triển, các nước nhỏ đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Việt Nam và Trung Quốc đều là những nước chịu tác động to lớn từ tình hình thế giới. Đồng thời, là hai nước láng giềng gần gũi, có sự tương đồng về thể chế chính trị và lựa chọn con đường phát triển, tương thông về văn hóa, xã hội và truyền thống giao lưu nhân dân. Việc gìn giữ mối quan hệ truyền thống tốt đẹp của hai Đảng, hai nhà nước và nhân dân ngày càng toàn diện và hiệu quả hơn, góp phần quan trọng vào việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định thuận lợi cho công cuộc phát triển và bảo vệ Tổ quốc là nhu cầu tất yếu trong sự nghiệp phát triển của hai nước. Tiếp tục kế thừa nền tảng quan hệ Chủ tịch Mao Trạch Đông và Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhiệm vụ cần thiết và cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Đối với Việt Nam, việc vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh nhằm củng cố và phát huy truyền thống hữu nghị của nhân dân hai nước, tăng cường sự tin cậy chính trị giữa hai Đảng, hai nước. Kiên trì bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ vững an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và đảm bảo các lợi ích chiến lược của đất nước theo tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh cần được Đảng Cộng sản Việt Nam đặc biệt chú trọng hơn trong tình hình mới. Những kết quả đáng khích lệ trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc cũng như sự phát triển, ổn định của mỗi nước mang đến cho chúng ta kỳ vọng về một giai đoạn phát triển mới. Tuy nhiên, cùng với 2 những kết quả đã đạt được, quan hệ giữa hai nước cũng tồn tại và đối mặt với những khó khăn thách thức mới, như việc bất đồng trong nhận thức một số vấn đề quốc tế, nhất là bất đồng trên biển Đông cần được giải quyết một cách có lý, có tình, phù hợp với luật pháp quốc tế. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu sâu sắc, toàn diện hơn tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh, khai thác và vận dụng sáng tạo quan điểm đó của Người vào việc xây dựng đường lối đối ngoại đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam nói chung và với Trung Quốc nói riêng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Chính vì vậy, nghiên cứu sinh chọn đề tài “V H C M ớ Q ụ ở ạ ” làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Chính trị học. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Luận án nghiên cứu nội dung cơ bản tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh và vận dụng vào đánh giá thực trạng, đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại trong quan hệ với Trung Quốc của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời gian tới 2.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu làm rõ nội dung tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh. - Đánh giá những thành tựu, hạn chế và kinh nghiệm trong quan hệ với Trung Quốc từ 1991 đến nay - Đề xuất giải pháp chủ yếu để tiếp tục vận dụng sáng tạo tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong quan hệ với Trung Quốc thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh; vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong quan hệ đối ngoại với Trung Quốc. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về ộ : Tập trung nghiên cứu tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh và sự vận dụng của Đảng ta trong quan hệ với Trung Quốc hiện nay. - Về ông gian: Luận án được thực hiện trên địa bàn đất nước Việt Nam 3 - Về ờ : Luận án nghiên cứu thực trạng vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong quan hệ với Trung Quốc của Đảng ta từ năm 1991 đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Lịch sử - logic; phân tích, tổng hợp; thống kê, định lượng, định tính, so sánh, gắn lý luận với thực tiễn, phân tích hành vi... Các phương pháp được sử dụng phù hợp với yêu cầu cụ thể của luận án: - Phương pháp logic được vận dụng để làm sáng tỏ nội hàm, bản chất các khái niệm cơ bản của luận án: khái niệm đối ngoại, tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh; phân tích luận giải nội dung tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh; khẳng định giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại trong công tác đối ngoại của Đảng. Đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại với Trung Quốc theo tư tưởng Hồ Chí Minh. - Phương pháp lịch sử được vận dụng để làm rõ tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh; thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại với Trung Quốc từ năm 1991 đến nay. - Các phương pháp tổng hợp, so sánh, gắn lý luận với thực tiễn được vận dụng nhằm làm rõ thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại với Trung Quốc và yêu cầu đặt ra đối với việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí trong công tác đối ngoại với Trung Quốc của Đảng ta hiện nay. - Phương pháp phân tích tài liệu nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu, đánh giá các quan điểm của Hồ Chí Minh, của Đảng Cộng sản Việt Nam và các công trình khoa học của các nhà nghiên cứu, nhà hoạt động thực tiễn trong công tác đối ngoại của Đảng. 5. Đóng góp mới của Luận án - Luận án đã lựa chọn và phân tích rõ hơn các khái niệm “đối ngoại” và “tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh”. 4 - Luận án khẳng định giá trị khoa học tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân Việt Nam. - Luận án phân tích, làm rõ thực trạng việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại trong quan hệ với Trung Quốc từ năm 1991 đến nay, chỉ rõ những vấn đề đặt ra trong công tác đối ngoại với Trung Quốc hiện nay. - Luận án đề xuất giải pháp nhằm tiếp tục vận dụng tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh trong quan hệ với Trung Quốc giai đoạn hiện nay và giai đoạn tiếp theo. 6. Ý nghĩa thực tiễn của Luận án - Luận án góp phần làm phong phú và sâu sắc thêm tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh nói riêng và nghiên cứu di sản tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung. - Luận án hoàn thành sẽ góp phần làm rõ hơn những giá trị bất biến tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại trong nghiên cứu khoa học chính trị nói chung, tham mưu cho các cơ quan đối ngoại của Việt Nam. - Luận án làm tài liệu tham khảo cho các cơ sở nghiên cứu khoa học, các trường đào tạo bậc đại học và sau đại học trong nhóm ngành khoa học chính trị, khoa học xã hội và nhân văn. - Luận án làm tài liệu tham khảo cho giảng dạy chuyên đề cho ngành Hồ Chí Minh học và Quan hệ quốc tế. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình công bố có liên quan đến luận án của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được kết cấu thành 4 chương (9 tiết). 5 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh - Về đề tài khoa học và sách Trong đề tài Nghiên c ởng H Chí Minh, do Giáo sư Đặng Xuân Kỳ làm chủ nhiệm, là Chương trình khoa học và công nghệ cấp Nhà nước KX - 02 (1991-1995). Chương trình này gồm 13 đề tài cấp nhà nước, trong đó có đề tài H Chí Minh với th giới, mỗi đề tài nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống một khía cạnh trong tư tưởng của Người. Chương trình cung cấp cho chúng ta cái nhìn tổng thể về lý luận, quan điểm toàn diện, sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam và sự vận dụng, phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thể của nước ta. Mặc dù, đề tài không đề cập trực tiếp tới tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh song những nội dung liên quan tới tư tưởng của Người, trong đó có cả những luận điểm về đối ngoại của Hồ Chí Minh được đề cập và trình bày tản mạn đều là những tư liệu thiết thực giúp tác giả luận án tham khảo, kế thừa có chọn lọc trong quá trình hoàn thiện luận án. Cuốn sách 50 ă Cộ V N ạ V N ớ ã ạ Đ Học viện Quan hệ quốc tế (1995), Kỷ yếu hội thảo khoa học là tập hợp các báo cáo, tham luận của các nhà nghiên cứu, các nhà ngoại giao chuyên nghiệp, các nhà hoạt động thực tiễn đã tổng kết về công tác đối ngoại và hoạt động ngoại giao dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; sự nhìn nhận, đánh giá về tình hình thế giới và xu thế phát triển trong quan hệ quốc tế; những quan điểm chỉ đạo về đường lối, chiến lược, sách lược ngoại giao của Đảng, của Hồ Chí Minh đã góp phần làm nên thắng lợi của sự nghiệp cách mạng; nhiều bài viết đã giúp người đọc có cái nhìn khái quát về 6 nền ngoại giao Việt Nam qua 50 năm hoạt động, phát triển. Đây là tài liệu có nhiều nội dung liên quan sát với vấn đề tác giả nghiên cứu, do vậy, chắc chắn sẽ tiếp thu, kế thừa được nhiều nội dung phù hợp trong quá trình hoàn thiện luận án. Trong cuốn ể ở H C M ề ộ ấ ề , Phan Ngọc Liên, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995. Đây là kết quả nghiên cứu chính của đề tài cấp Nhà nước (KX.02.07) do Phan Ngọc Liên chủ nhiệm. Công trình nghiên cứu về các hoạt động quốc tế của Hồ Chí Minh, từ khi ra đi tìm đường cứu nước, tham gia thành lập và chỉ đạo hoạt động ở một số tổ chức cách mạng quốc tế, đến những hoạt động đối ngoại và ngoại giao của Người trên cương vị nguyên thủ quốc gia. Thông qua các sự kiện, khẳng định Hồ Chí Minh đã có đóng góp to lớn trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế; những hoạt động của Hồ Chí Minh đã gắn phong trào cách mạng Việt Nam với phong trào cách mạng thế giới; tranh thủ được sự ủng hộ, giúp đỡ của phong trào cách mạng thế giới đối với cách mạng Việt Nam. Tác giả đã bước đầu khái quát một số nội dung mang tính lý luận và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về quan hệ quốc tế. Cuốn sách Nă ơ ă ại giao Vi t Nam (1945-1995), t p 1, Ngoại giao Vi t Nam 1945-1975, Lưu Văn Lợi, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1996. Cuốn sách làm sống lại những ngày đầu kháng chiến và độc lập của dân tộc ta, được thấy rõ hơn những khó khăn của 2 cuộc kháng chiến trường kỳ. Tác giả đã chọn lọc đúng những thời điểm quan trọng nhất trong 30 năm đầu đấu tranh ngoại giao của dân tộc ta từ 1945-1975. Đánh giá về thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tác giả Lưu Văn Lợi khẳng định: “Trong cuộc đấu tranh cả trên ba mặt trận quân sự, chính trị, đấu tranh ngoại giao của ta là tiến công chiến lược nhằm xây dựng và củng cố hậu phương quốc tế của nhân dân ta, thêm bạn bớt thù, tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ về tinh thần, chính trị và vật chất của các lực lượng cách mạng và tiến bộ trên thế giới đối với cuộc kháng chiến của nhân dân ta, lợi dụng mâu thuẫn 7 trong hàng ngũ kẻ thù, hỗ trợ cho các mặt đấu tranh trong nước, góp phần từng bước làm chuyển biến so sánh lực lượng có lợi cho ta”1. Như vậy, cuốn sách đã có sự khái quát một số phương pháp ngoại giao được vận dụng trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Tuy nhiên, tác giả cuốn sách chưa hệ thống hóa toàn bộ tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh đó mà chỉ mới dừng lại những quan điểm chưa mang tính chất hệ thống nêu ra sau khi phân tích các sự kiện lịch sử của hai cuộc kháng chiến. Trong cuốn H Chí Minh: Nhà trí tu lớn c a nền ngoại giao Vi t Nam hi ại, Nguyễn Phúc Luân, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1999. Cuốn sách đã làm rõ một số quan niệm của Hồ Chí Minh về bạn thù, về sách lược tập hợp lực lượng bên ngoài, về chính sách đối ngoại, phương pháp dự báo thời cuộc. “Thêm bạn bớt thù” trở thành nhiệm vụ trung tâm của hoạt động đối ngoại, cơ sở của đường lối quốc tế, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Trong cuốn ởng H Chí Minh về công tác ngoại giao, Viện Quan hệ quốc tế, Vũ Khoan (chủ biên), Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1999. Cuốn sách nêu lên những sự kiện kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước lãnh đạo cách mạng tới khi cách mạng Tháng Tám thành công và thời kỳ sau cách mạng Tháng Tám tới khi Người qua đời vào năm 1969. Qua hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh rút ra được những tư tưởng, bài học, phương pháp ngoại giao mà Hồ Chí Minh và Đảng ta đã vận dụng trong thực tiễn, đem lại những thắng lợi cho cách mạng Việt Nam. Cuốn sách là tài liệu cung cấp nhiều tư liệu có giá trị lớn đối với luận án. Trong cuốn Ngoại giao Vi t Nam trong thờ ại H Chí Minh, Bộ Ngoại giao, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000. Trong Lời tựa của cuốn sách nêu: Ngoại giao Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh vừa kỷ niệm 55 năm ngày thành lập. Nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh đã đi cùng dân tộc Lưu Văn Lợi: Nă ơ ă ại giao Vi t Nam (1945-1995), t p 1, Ngoại giao Vi t Nam 1945 - 1975, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 1996, tr. 393. 1 8 trong suốt những chặng đường đáng ghi nhớ của lịch sử cách mạng Việt Nam. Ngoại giao phản ánh thời đại, mang hơi thở của thời đại, góp phần làm nên và đóng dấu ấn thời đại. Năm mươi nhăm năm qua là thời gian xây dựng và phát triển và trưởng thành của nền ngoại giao Việt Nam cách mạng và hiện đại. Trong phần 2 của cuốn sách có bài tham luận: “ C M ởng ngoại giao H ” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đề cập những nội dung lớn của tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, trong đó có khái niệm tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh và một số nội dung hết sức cô đọng như độc lập tự chủ, tự lực tự cường; tư tưởng hòa bình, chống chiến tranh phi nghĩa theo truyền thống nhân văn của dân tộc là một tư tưởng lớn của ngoại giao Hồ Chí Minh; “Thêm bạn, bớt thù” là một chủ trương quan trọng của tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; “Dĩ bất bi n ng vạn bi ” là tư duy biện chứng, là phương châm, biện pháp xem xét và giải quyết những vấn đề chiến lược; Hồ Chí Minh và Đảng ta xem ngoại giao là một mặt trận, một nhân tố tạo nên sức mạnh tổng hợp của cách mạng. Chiến lược ngoại giao là một bộ phận trong chiến lược chung của cách mạng, bản thân nó lại có nội dung tổng hợp, kết hợp sức mạnh dân tộc. Trong chuyên đề: “ ởng và phong cách ngoại giao H Chí Minh” của Vũ Dương Huân khẳng định Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà chính trị lỗi lạc, một danh nhân văn hóa, một nhà tư tưởng lớn trong thời đại của chúng ta. Tác giả nêu: Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh là một bộ phận hữu cơ trong tư tưởng chung. Nói đến tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh là nói ngắn gọn. Đúng ra là tư tưởng Hồ Chí Minh về quốc tế, chính sách đối ngoại và ngoại giao. Đặc biệt, trong bài viết, tác giả có nêu lên một số p ơ p p ại giao H Chí Minh, trong đó có phương pháp: Th nhất, kiên trì nguyên tắc, linh hoạt sách lược, nhân nhượng có nguyên tắc (nói cách khác là tư tưởng Dĩ bất bi n ng vạn bi n); th hai, triệt để lợi dụng trong hàng ngũ kẻ thù, phân hóa và cô lập chúng đến cao độ; th ba, kết hợp trong nước và ngoài nước, phối hợp các lĩnh vực, trước hết là giữa chính trị, quân sự và ngoại giao, tạo sức mạnh cho đấu tranh ngoại giao; th , giành thắng lợi từng bước, tiến lên 9 giành thắng lợi hoàn toàn với tư tưởng tiến công cách mạng; th ă , dự đoán và dự báo các sự kiện quốc tế và của đất nước ta; th sáu, nắm bắt thời cơ. Cuốn sách là nguồn tài liệu quý để tác giả nghiên cứu, tham khảo. Cuốn sách Ngoại giao Vi t Nam từ thuở d ớ ớc cách mạng Tháng Tám 1945 (tài liệu lưu hành nội bộ), Học viện Quan hệ quốc tế, Hà Nội, 2001. Từ chương I đến chương VIII, cuốn sách nêu lên lịch sử ngoại giao Việt Nam từ thuở dựng nước đến trước cách mạng Tháng Tám 1945. Chương IX, chỉ ra đặc điểm của đấu tranh ngoại giao của Tổ tiên. Trong đó nêu rõ vị trí và tác dụng của ngoại giao trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Bên cạnh đó, tác giả còn nêu lên một số bài học từ thực tiễn đấu tranh ngoại giao: Không khoan nhượng và kiên trì đấu tranh cho các mục tiêu cơ bản của dân tộc; giương cao ngọn cờ chính nghĩa; giành thắng lợi từng bước trong đấu tranh ngoại giao; nắm vững tình hình địch, triệt để lợi dụng và khai thác sự bất đồng và những khó khăn trong nội bộ kẻ thù; sự kết hợp giữa tiến công quân sự với hòa đàm thương lượng; tính chủ động và tiến công trong đấu tranh ngoại giao,… Những bài học kinh nghiệm trong đấu tranh ngoại giao này thực chất là những phương pháp ngoại giao trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc. Cùng với đấu tranh quân sự, hoạt động ngoại giao của tổ tiên ta không những làm thất bại các mưu đồ xâm lược của phong kiến phương Bắc mà còn làm cho kẻ địch dù hùng mạnh đến mấy cũng phải kiêng nể dân tộc ta. Những kinh nghiệm vô cùng phong phú của đấu tranh ngoại giao trong các thời kỳ lịch sử giữ nước và dựng nước là niềm tự hào của dân tộc, thể hiện phong cách của Ngoại giao Việt Nam. Hoạt động ngoại giao của tổ tiên ta đã góp phần xây đắp nền độc lập, tự do của dân tộc, bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, sự phát triển bền vững của đất nước. Cuốn sách là tài liệu bổ ích cho tác giả nghiên cứu, tham khảo, làm rõ hơn về tư tưởng đối ngoại nói chung và tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh nói riêng. Cuốn sách Ngoại giao Vi t Nam hi ại vì s nghi p ộc l p, t do (1945 - 1975), Nguyễn Phúc Luân (chủ biên), Học viện Quan hệ quốc tế, 10 Bộ Ngoại giao, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001, đã nghiên cứu những chủ trương, chính sách ngoại giao lớn của Đảng và Nhà nước ta trong suốt thời kỳ lịch sử 1945 - 1975. Đây cũng là công trình nghiên cứu có tính chất tổng kết kinh nghiệm và lịch sử đấu tranh của nền ngoại giao nước nhà trong thời kỳ thực hiện nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Trong đề tài ởng ngoại giao H Chí Minh, Bộ Ngoại giao, do Nguyễn Đình Bin chủ nhiệm, đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, 2002. Các tác giả đã phân tích các nội dung: Bối cảnh ra đời, nguồn gốc, quá trình phát triển, nội dung cơ bản của đối ngoại Hồ Chí Minh, phương pháp, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh. Đây là tài liệu rất quan trọng và thiết thực trình bày khá hệ thống, chuyên sâu về tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh bao gồm những vấn đề liên quan tới nguồn gốc, nội dung cơ bản về tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh. Đây là nguồn tư liệu quý để tác giả nghiên cứu, trích dẫn trong luận án. Cuốn “ “ ở H C ở M ạ ề H C ạ - M ộ ” của Nguyên Dy Niên, và ộ ơ b ” của tác giả Đỗ Đức Hinh, là công trình nghiên cứu chi tiết lịch sử hình thành tư tưởng ngoại giao của Hồ Chí Minh. Đồng thời, luận giải tư tưởng ngoại giao của Hồ Chí Minh xuất phát từ tư tưởng chính trị và phục vụ mục tiêu chính trị. Ngoại giao được thực hiện trên cơ sở các quyền dân tộc cơ bản, độc lập, tự chủ là nền tảng của hợp tác quốc tế. Theo tác giả, Hồ Chí Minh đã sớm nhận thấy việc kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại là nhiệm vụ tất yếu của mọi cuộc cách mạng. Đồng thời, Người cũng rất chú trọng đến mối quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước láng giềng, đặc biệt là các nước có chung biên giới với Việt Nam. Không chỉ phân tích rõ những quan điểm, nội dung cơ bản trong tư tưởng ngoại giao của Hồ Chí Minh, tác giả còn tiếp cận sâu sắc với những phương pháp ngoại giao được Hồ Chí Minh sử dụng. Nhìn chung, đây là một công trình nghiên cứu khá toàn diện và đa dạng trong cách tiếp cận tư tưởng ngoại giao của Hồ Chí Minh. Với những nội dung được 11 trình bày trong cuốn sách, tác giả luận án sẽ tiếp thu, kế thừa có chọn lọc những nội dung phù hợp, trên cơ sở đó, bổ sung, phát triển theo hướng nghiên cứu của đề tài luận án. Tác phẩm “B V N H -N ờ ĩ ạ ề ạ ạ ” ngoài việc trích dẫn một số bài viết, thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi những chính khách, nhà ngoại giao trên thế giới. Còn là tập hợp bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu, phân tích tư tưởng và hoạt động ngoại giao của Hồ Chí Minh để lại những bài học sâu sắc cho nền ngoại giao Việt Nam trong các giai đoạn cách mạng. Tác phẩm trình bày tương đối hệ thống các luận điểm thể hiện tư tưởng, quan điểm ngoại giao của Hồ Chí Minh trong những thời điểm, hoàn cảnh lịch sử cụ thể, thể hiện tính nhạy cảm, linh hoạt và sáng tạo trong quan điểm đối ngoại của Người. Đây là những tư liệu cần thiết để tác giả kế thừa trong quá trình hoàn thiện đề tài luận án. Sách “Đ ạ V N ờ ỳ ử 1945-2012” của PGS.TS Đinh Xuân Lý, thể hiện một cách tiếp cận khác về hoạt động đối ngoại của Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh và trong giai đoạn hiện nay. Mặc dù tác giả không đi sâu phân tích hoạt động đối ngoại của Hồ Chí Minh, song vẫn thể hiện cách nhìn đầy đủ về vai trò của Hồ Chí Minh trong hoạt động đối ngoại của Việt Nam thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Đồng thời, tác giả tiếp cận các hoạt động đối ngoại của Việt Nam dưới góc độ chính trị học, quyền lợi dân tộc luôn được đặt lên hàng đầu. Chính sách đối ngoại luôn được cân bằng với các chính sách về kinh tế, văn hóa, quân sự để đảm bảo thắng lợi trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay. Cuốn “N ữ H C M ể ụ ắ Đ ử ớ ” của tác giả Trần Minh Trưởng, giới thiệu những quan điểm, nguyên tắc ứng xử trong quan hệ quốc của Hồ Chí Minh dựa trên nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và việc Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng quan điểm, nguyên tắc ứng xử, tư tưởng ngoại giao trong bối cảnh, tình hình mới. Đồng thời, khẳng định những thành tựu và hạn chế trong quan hệ của Việt Nam từ khi mở cửa đến nay. 12 ởng H Chí Minh về ngoại giao của Trong cuốn Góp ph n tìm hiể Học viện Quan hệ quốc tế, Nxb. Lao động, Hà Nội, 2002. Cuốn sách gồm một số bài nghiên cứu của nhiều tác giả đã và đang tham gia công tác nghiên cứu, giảng dạy và hoạt động trên Mặt trận đối ngoại của Bộ Ngoại giao. Các bài viết được chia thành 4 phần: Phần 1: Khái quát chung về ngoại giao Hồ Chí Minh; Phần 2: Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh về ngoại giao; Phần 3: Một số vấn đề về tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; Phần 4: Phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh. Nội dung cuốn sách là tài liệu quý để tác giả nghiên cứu và tham khảo cho cơ sở lý luận của đề tài. Cuốn sách Ngoại giao Vi t Nam 1945-2000, Nguyễn Đình Bin (chủ biên), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002. Các tác giả đã phác họa những nét chính của hoạt động ngoại giao Việt Nam trong 55 năm, từ 1945 đến 2000, một thời kỳ đầy những biến động và biết bao thay đổi ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Cuốn sách đã tổng kết quan điểm, tư tưởng, nguyên tắc và phương châm ngoại giao của Việt Nam trong giai đoạn khá dài, từ năm 1945 đến năm 2000. Nghiên cứu cuốn sách giúp tác giả kế thừa được những nội dung quan trọng liên quan tới tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, phục vụ thiết thực cho quá trình hoàn thiện đề tài luận án của mình. Trong cuốn Ngoại giao H Chí Minh - Lấ ờng bạo do Nguyễn Phúc Luân (chủ biên), Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2003. Cuốn sách được trình bày thành 3 phần chính: 1. Vai trò lịch sử của Hồ Chí Minh trong quan hệ quốc tế; 2. Ngoại giao trong tâm thức Hồ Chí Minh; 3. Một số luận lý ngoại giao Hồ Chí Minh cần nghiên cứu và ứng dụng. Đặc biệt, trong cuốn sách, tác giả đưa ra những khái lược về thời, thời cơ; những dự báo lớn của Hồ Chí Minh về những bước quanh của quan hệ quốc tế và thời cơ cách mạng chuyển mình; khả năng cách mạng Việt Nam bùng nổ và giành thắng lợi trong thế kỷ XX; phương pháp nhận thức các khả năng và tiếp cận với vấn đề thời cơ trong hoạt động đối ngoại. Tác giả khẳng định việc phát hiện và nắm vững thời cơ có ý nghĩa quyết định để giành thắng lợi. Đây là một trong những phương pháp ngoại giao của Hồ Chí Minh. 13 Cuốn sách Mặt tr n ngoại giao với cuộ p P ề Vi t Nam, Bộ Ngoại giao, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004. Cuốn sách tập hợp những bài viết, bình luận của một số nhà ngoại giao lão thành đã từng trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia Hội nghị Pari. Cuốn sách đề cập cuộc đàm phán Paris và Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam là đỉnh cao của mặt trận ngoại giao Việt Nam thời kỳ chống Mỹ cứu nước và là thành công lớn nhất trong lịch sử ngoại giao của dân tộc thời đại Hồ Chí Minh, để lại những bài học thực tiễn vô giá về đấu tranh ngoại giao. Trong cuốn Hoạ ộng ngoại giao c a Ch t ch H Chí Minh từ 1954- 1969 do tác giả Trần Minh Trưởng, Nxb. Công an nhân dân, 2005. Cuốn sách trên cơ sở phân tích bối cảnh trong nước và quá trình vận động trong quan hệ quốc tế từ sau Hiệp định Giơnevơ đã hệ thống lại những hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ năm 1954 đến năm 1969; làm nổi bật vai trò và những cống hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh về ngoại giao trong công cuộc xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa, kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, củng cố tình đoàn kết trong phong trào Cộng sản và công nhân quốc tế. Bằng nguồn tư liệu phong phú, tin cậy, cuốn sách đã cho thấy tư duy lãnh đạo sáng suốt, nhạy bén của Đảng ta đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc phân tích, nhận định, đánh giá, xử lý các tình huống, sự kiện trong quan hệ quốc tế phức tạp, đa chiều của thời kỳ đầy biến cố và sôi động. Trong cuốn H C M ý bạ bè của tác giả Đỗ Hoàng Linh - Phạm Hoàng Điệp, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009. Ghi lại những phát biểu, suy nghĩ và cảm tưởng của các nhà lãnh đạo, bạn bè trên thế giới về Chủ tịch Hồ Chí Minh - Nhà lãnh đạo kiệt xuất của Việt Nam, người bạn lớn của nhân dân thế giới. Trong cuốn Suy ng m về ờng phái ngoại giao H Chí Minh của tác giả Võ Văn Sung, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010. Cuốn sách ghi lại một số dấu ấn sâu đậm trong lĩnh vực đối ngoại và phương pháp ngoại giao 14 của Hồ Chí Minh, phân tích những nét độc đáo của ngoại giao Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh,… Tác giả cuốn sách đặt ra vấn đề nếu có thể cần phải từng bước làm sáng tỏ sự độc đáo nổi bật của nền ngoại giao Việt Nam trên nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh. Đặc biệt, trong chương II của cuốn sách nêu: Cách mạng Việt Nam đã khẳng định rằng, phương pháp cách mạng là một vế có ý nghĩa hết sức quyết định trong ba vế đảm bảo thắng lợi của cách mạng, đó là: Đường lối cách mạng, quyết tâm cách mạng và phương pháp cách mạng. Đương nhiên đường lối đúng đắn và quyết tâm cao là rất cơ bản nhưng diễn biến cách mạng Việt Nam cho thấy phương pháp cách mạng lại có ý nghĩa quyết định nhất. Nhờ phương pháp cách mạng của nước ta theo tư tưởng Hồ Chí Minh và phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh chính là cách đảm bảo cho chính nghĩa được tất thắng qua hai cuộc kháng chiến. Tuy đề cập đến phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh, nhưng cuốn sách mới chỉ nói về phương pháp “Dĩ bất bi n phương pháp “Vừ ừ ng vạn bi n”, tạo sức mạnh tổng hợp và ”. Trong phần kết luận, tác giả khái quát trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh có nhiều nội dung nhưng yếu tố cốt lõi, vấn đề xuyên suốt qua mọi vấn đề là “ngoại giao ph i t tấm lòng”. Vì nói cho cùng, quan hệ quốc tế đúng nghĩa của nó phù hợp với nguyện vọng sâu xa của mọi người mà thể hiện quan trọng nhất là hòa bình, hữu nghị và hợp tác. Trong cuốn H ạ ớ C ộ ạ C H C M ớ Á (1954-1969), Khu Di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010. Cuốn sách tập hợp các sự kiện hoạt động đối ngoại và ngoại giao của Hồ Chí Minh đối với các nước khu vực châu Á. Qua đó khẳng định những cống hiến to lớn của Người trong việc thiết lập cây cầu hữu nghị, đoàn kết giữa Việt Nam với các dân tộc châu Á vì hòa bình và tiến bộ xã hội, cùng phát triển. Cuốn sách Ngoại giao và công tác ngoại giao của tác giả Vũ Dương Huân, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010. Cuốn sách có 15 chương giới thiệu một cách có hệ thống các nội dung của ngoại giao như: Nhận thức 15